BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 TRẦN THỊ BAN MAI NGƯỜI TRẦN THUẬT TRONG VĂN XUÔI ĐẶNG THÂN – TỪ MA NET ĐẾN 3.3.3.9 [NHỮNG MẢNH HỒN TRẦN] LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HOÁ VIỆT NAM HÀ NỘI, 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 TRẦN THỊ BAN MAI NGƯỜI TRẦN THUẬT TRONG VĂN XUÔI ĐẶNG THÂN – TỪ MA NET ĐẾN 3.3.3.9 [NHỮNG MẢNH HỒN TRẦN] Chuyên ngành: LÍ LUẬN VĂN HỌC Mã số: 60 22 01 20 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HOÁ VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: TS. Phùng Gia Thế HÀ NỘI, 2014 LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới thầy giáo TS. Phùng Gia Thế - người đã hướng dẫn tận tình để tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban giám hiệu trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, phòng Sau đại học, quý thầy cô đã trực tiếp giảng dạy tôi trong suốt khóa học. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các thầy, cô trong Hội đồng chấm luận văn đã dành thời gian đọc và đóng góp ý kiến. Mặc dù đã có những cố gắng, tìm tòi nhất định, song chắc chắn luận văn không tránh khỏi hạn chế. Vì vậy, tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của thầy cô và các bạn để luận văn được hoàn thiện hơn. Hà Nội, ngày 30 tháng 05 năm 2014 Học viên Trần Thị Ban Mai LỜI CAM ĐOAN Luận văn được hoàn thành dưới sự hướng dẫn trực tiếp của thầy giáo, TS. Phùng Gia Thế. Tôi xin cam đoan: - Luận văn là kết quả nghiên cứu tìm tòi của riêng tôi. - Những tư liệu được trích dẫn trong luận văn là trung thực. - Những gì được triển khai trong luận văn không trùng khít với bất kì công trình nghiên cứu của các tác giả nào đã được công bố trước đó. Hà Nội, ngày 30 tháng 05 năm 2014 Học viên Trần Thị Ban Mai MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 1. Lý do chọn đề tài 1 2. Lịch sử vấn đề 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 6 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 7 5. Phương pháp nghiên cứu 7 6. Dự kiến đóng góp của luận văn 7 7. Cấu trúc của luận văn 8 NỘI DUNG 9 CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ NGƯỜI TRẦN THUẬT VÀ HÀNH TRÌNH VĂN HỌC CỦA ĐẶNG THÂN 9 1.1. Khái quát về người trần thuật 9 1.1.1. Khái niệm về người trần thuật 9 1.1.2. Chức năng của người trần thuật 14 1.1.3. Các dạng thức người trần thuật 16 1.1.4. Mối quan hệ giữa người trần thuật và tác giả 23 1.2. Hành trình văn học của Đặng Thân 26 1.2.1. Thơ 26 1.2.2. Tiểu luận 27 1.2.3. Truyện ngắn, tiểu thuyết 28 CHƯƠNG 2. NGÔI KỂ VÀ ĐIỂM NHÌN CỦA NGƯỜI TRẦN THUẬT TRONG VĂN XUÔI ĐẶNG THÂN 30 2.1. Ngôi kể của người trần thuật 30 2.1.1. Cuộc đua tranh giữa người trần thuật với cái tôi tự thuật 30 2.1.2. Sàn diễn đa thoại của những người trần thuật bất định 39 2.2. Điểm nhìn của người trần thuật 43 2.2.1. Trao điểm nhìn cho nhân vật 44 2.2.2. Điểm nhìn đa dạng, thay đổi linh hoạt 51 CHƯƠNG 3. NGÔN NGỮ VÀ GIỌNG ĐIỆU CỦA NGƯỜI TRẦN THUẬT TRONG VĂN XUÔI ĐẶNG THÂN 62 3.1. Ngôn ngữ của người trần thuật 62 3.1.1. Ngôn ngữ mạng 62 3.1.2. Ngôn ngữ thông tục, suồng sã 68 3.1.3. Ngôn ngữ nhại 71 3.1.4. Ngôn ngữ pha tạp 77 3.2. Giọng điệu của người trần thuật 82 3.2.1. Giọng giễu nhại, trào lộng 83 3.2.2. Giọng điệu bỗ bã, dung tục 90 3.2.3. Giọng điệu hoài nghi, chất vấn 91 KẾT LUẬN 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO 98 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Người trần thuật (người kể chuyện) là khái niệm trung tâm của tự sự học, cũng là một vấn đề đang được giới nghiên cứu quan tâm. Mỗi câu chuyện đều có người trần thuật. Người trần thuật dù xuất hiện ở hình thức, giọng điệu nào cũng đảm nhiệm vai trò dẫn dắt và kể lại toàn bộ câu chuyện, giúp bạn đọc cảm thụ và đi sâu tìm hiểu tác phẩm văn học. Thực tiễn cho thấy, việc thiết tạo hình tượng người trần thuật trong tác phẩm là biểu hiện quan trọng thể hiện đặc điểm tư duy nghệ thuật và sức sáng tạo của nhà văn. Người trần thuật trong tác phẩm tự sự cũng góp phần khẳng định tên tuổi của tác giả và sức sống của tác phẩm. Nghiên cứu hình tượng người trần thuật, do đó, được xem là một cửa ngõ đặc biệt quan trọng để khám phá đặc tính của chủ thể nghệ sĩ. 1.2. Văn học Việt Nam sau năm 1975, đặc biệt là từ sau 1986 được xem là cuộc bứt phá ngoạn mục trong tiến trình lịch sử văn học dân tộc. Ý thức đổi mới diễn ra trên nhiều lĩnh vực phong phú: cảm hứng chủ đạo, quan niệm nghệ thuật về con người và các phương thức thể hiện. Trong cao trào đó đã nổi lên những gương mặt tiêu biểu: Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, Lê Lựu, Nguyễn Huy Thiệp, Bảo Ninh, Phạm Thị Hoài… Gần đây, văn học ghi nhận những cách tân táo bạo gắn liền với tên tuổi của Nguyễn Việt Hà, Tạ Duy Anh, Nguyễn Bình Phương, Đặng Thân… Trong số này, Đặng Thân được đánh giá là “điển hình của văn học hậu đổi mới” (Đỗ Lai Thúy). Từ điển Wikipedia viết: “Đặng Thân là nhà thơ song ngữ, nhà văn nổi tiếng về tiểu thuyết hư cấu, truyện ngắn và tiểu luận. Ông có nhiều sáng tác bằng tiếng Anh đã được xuất bản tại Hoa Kỳ trong các tuyển tập thơ The Colors of Life, Eternal Portraits và The Internaltional Who’s Who in Poetry. Nhiều tác 2 phẩm của ông được in trên các tạp chí văn học Wordbridge, The Writers Post, Beehive, Blank Verse” [33]. Trong lĩnh vực văn xuôi, Đặng Thân có nhiều sáng tác gây ảnh hưởng. Tập truyện ngắn Ma net của anh gồm 12 truyện chính thức ra mắt độc giả vào tháng 12 năm 2008. Tuy nhiên, một số tác phẩm nằm trong tập truyện này được nhà văn đưa lên các trang mạng và blog trước khi xuất bản đã thu hút được sự chú ý của độc giả và gây ra nhiều luồng ý kiến trái chiều nhau trong giới phê bình. Ma net tạo ra ấn tượng nhờ lối viết độc đáo và đánh dấu một phong cách nổi loạn. Tiếp theo đó là sự ra đời của tác phẩm quan trọng 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần] (2011). Tác phẩm này được giới nghiên cứu, phê bình xem là bước ngoặt quyết đoán của văn học hậu hiện đại Việt Nam. Từ khi ra đời cho đến nay, 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần] đã trở thành một chất liệu quan trọng của các công trình nghiên cứu văn học Việt Nam đương đại. Có thể nhận thấy, hình tượng người trần thuật là nhân tố quan trọng tạo nên sức sống trong hầu hết các sáng tác văn xuôi nghệ thuật của Đặng Thân. Việc tìm hiểu những vận động của tư duy nghệ thuật trong văn xuôi Đặng Thân không thể không chú ý đến những chuyển dịch trong cấu trúc đặc điểm của hình tượng người trần thuật từ Ma net đến 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần]. Với tất cả những lí do trên, tác giả luận văn quyết định lựa chọn nghiên cứu đề tài: Người trần thuật trong văn xuôi Đặng Thân - Từ Ma net đến 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần]. 2. Lịch sử vấn đề Đăng Thân là một nhà văn thuộc khuynh hướng văn học hậu hiện đại. Độc giả biết đến anh với cương vị là một nhà thơ, một nhà văn song ngữ. Khi nhắc đến tên tuổi Đặng Thân, người đọc không thể không nhớ đến Thơ phụ âm (Alliteration), TỪ ĐIỂN THI X/X LOẠI [chúng sinh], đặc biệt là tập truyện ngắn Ma net và tiểu thuyết 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần]. Ma net và 3 tiểu thuyết 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần] là hai cuốn sách đã thu hút được sự quan tâm, chú ý của độc giả và giới nghiên cứu phê bình bởi một phong cách mới lạ, giọng văn độc đáo. Chính sự táo bạo trong cách tân văn học, những đổi mới trong lối viết khiến Đặng Thân nhận được nhiều sự ủng hộ và cả những ý kiến phản biện của những người trong giới cầm bút. Qua khảo sát, chúng tôi đã tập hợp được những bài viết nghiên cứu về Đặng Thân và các tác phẩm của anh ở các mức độ khác nhau: Trong bài "Bung phá sáng tạo và vượt thoát" (Tiền phong cuối tuần, số ra ngày 17/12/2008), nhà văn Lê Anh Hoài chỉ rõ: “Cái độc đáo nằm sâu bên trong văn của Đặng Thân là cách nhìn. Vẫn chính là mọi sự của đời sống với đi học, đi làm, vui chơi, tán tỉnh, yêu đương, có cả chiến tranh, sống chết nhưng được nhìn theo cách không quan trọng bình thường thôi” [15]. Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên khi đề cập về tập truyện ngắn Ma net trong Văn học Việt Nam 2008 đã viết: “Những truyện ngắn trong tập này được viết có tính chất hậu hiện đại khá rõ, cho thấy văn chương còn nhiều lối đi mở, nhưng cũng đòi hỏi người đọc phải thích nghi với cách viết khác để có cách đọc khác” [19]. Mặc dù còn có một số ý kiến trái chiều nhau song tựu trung, giới nghiên cứu đều coi trọng tài năng Đặng Thân. Về tập Ma net, GS. TS Trần Ngọc Vương khẳng định “Ma net chắc chắn mang đến một sự hoang mang tích cực cho độc giả”. Nhà lí luận phê bình, TS. Hoàng Ngọc Hiến dành một vị trí khá cao cho Đặng Thân trên tiến trình của văn học hậu đổi mới khi ông cho rằng: “Về tính hài hước, Đặng Thân còn vượt cả Nguyễn Huy Thiệp”. Cùng quan điểm với ông, nhà phê bình Đỗ Lai Thúy trong buổi tọa đàm về tiểu thuyết 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần] tại Trung tâm văn hóa Pháp, Hà Nội, chiều ngày 7/1/2012 nhận định: “Như một cuộc chạy tiếp sức lịch sử, chính ở chỗ mà Thiệp dừng chân (thì) Thân bước tiếp”. 4 Trong quá trình tìm kiếm tư liệu về Đặng Thân, chúng tôi tìm thấy nhiều gợi ý từ những phân tích đánh giá của giới nghiên cứu. Nhà văn, dịch giả Nguyễn Hồng Nhung ghi nhận sau khi đọc Ma net: “Bằng cái giọng viết đặc sệt chất Hà thành: ngông nghênh mà lịch lãm, du côn nhưng biết điều, giữ khoảng cách nhưng sát ngôn từ không thương tiếc, Đặng Thân khiến ta ngơ ngẩn bởi không biết nên trở thành cái gì đây cái hiện thực ngồn ngộn thông tin tự thân cắn xé này” [20]. Trong buổi “Trình diễn đa thoại về tiểu thuyết 3.3.3.9 [Những mảnh hồn trần] của Đặng Thân” diễn ra tai viện Goethe, nhà phê bình La Khắc Hòa khẳng định: “Nhìn lại lịch sử văn học Việt Nam chúng ta thấy giai đoạn nào cũng có những tác giả, tác phẩm xuất sắc, thế nhưng không phải giai đoạn nào cũng có tác giả tạo ra được bước ngoặt trong lịch sử văn học dân tộc Văn chương sau Vũ Trọng Phụng, Nam Cao và Nguyễn Tuân dường như một thời gian rất dài không có gì thay đổi, Mãi đến khi Nguyễn Huy Thiệp xuất hiện, theo tôi, nó đã tạo ra một cái sự khác, và đến khi Đặng Thân xuất hiện với những tác phẩm như Ma net, 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần] thì ta lại bắt gặp một bước ngoặt khác. Bước ngoặt mà Đặng Thân tạo ra chính là bước ngoặt của văn học hậu hiện đại bằng cách tạo ra những không gian trò diễn kiểu khác, những chủ đề với những cấu trúc khác. Đặng Thân thực sự đã tạo ra một tác phẩm đa thanh phức điệu, Xây dựng được một khung truyện kể giản đơn để tạo ra ở bên trên một cấu trúc ngữ nghĩa vô cùng phong phú phức tạp. Với ý nghĩa ấy thì tác phẩm 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần] là một sự kiện cực kì quan trọng trong đời sống văn học của chúng ta” [12]. Trong bài viết: “Đặng Thân: điển hình của văn học hậu – Đổi mới”, trên tạp chí Da màu, nhà phê bình Đỗ Lai Thúy viết: “Tiểu thuyết 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần] của Đặng Thân là điển hình của văn chương hậu-Đổi mới. Nó có đầy đủ những đặc điểm của tiểu thuyết hậu-hiện đại.  đây, tôi [...]... tượng người trần thuật trong văn xuôi Đặng Thân từ Ma net đến 3. 3 .3. 9 [những mảnh hồn trần] để thấy được những chuyển dịch trong tư duy nghệ thuật của nhà văn 7 - So sánh Đặng Thân với một số cây bút văn xuôi tiêu biểu khác để thấy được những sáng tạo độc đáo của anh 4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Người trần thuật trong văn xuôi Đặng Thân từ Ma net đến 3. 3 .3. 9 [những mảnh hồn. .. về người trần thuật và hành trình văn học của Đặng Thân Chương 2: Ngôi kể và điểm nhìn của người trần thuật trong văn xuôi Đặng Thân Chương 3: Ngôn ngữ và giọng điệu của người trần thuật trong văn xuôi Đặng Thân 9 NỘI DUNG CHƯƠNG 1 KHÁI QUÁT VỀ NGƯỜI TRẦN THUẬT VÀ HÀNH TRÌNH VĂN HỌC CỦA ĐẶNG THÂN 1.1 Khái quát về người trần thuật 1.1.1 Khái niệm về người trần thuật Từ đầu thế kỷ XX vấn đề người trần. .. chuyển dịch của nó từ Manet đến 3. 3 .3. 9 [những mảnh hồn trần] nhằm ghi nhận những sáng tạo, tìm tòi trong nghệ thuật tự sự của nhà văn Đây cũng là cơ sở để khẳng định vai trò của Đặng Thân trong tiến trình văn xuôi Việt Nam đương đại 3. 2 Nhiệm vụ nghiên cứu - Nắm vững và vận dụng lí thuyết về người trần thuật để phân tích những nét độc đáo của hình tượng người trần thuật trong văn xuôi Đặng Thân - Phân tích... hình tượng người trần thuật trong văn xuôi Đặng Thân và những chuyển dịch của nó từ Ma net đến 3. 3 .3. 9 [những mảnh hồn trần] với mong muốn tìm hiểu sâu hơn và bổ sung một vấn đề còn đang bỏ ngỏ về hiện tượng nghệ thuật độc đáo này 3 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3. 1 Mục đích nghiên cứu Đề tài nhằm mục tiêu tìm hiểu những nét đặc sắc của hình tượng người trần thuật văn xuôi Đặng Thân cùng những chuyển... của những cây bút như Đặng Thân và “ngoài” Đặng Thân cho văn đàn 30 CHƯƠNG 2 NGÔI KỂ VÀ ĐIỂM NHÌN CỦA NGƯỜI TRẦN THUẬT TRONG VĂN XUÔI ĐẶNG THÂN 2.1 Ngôi kể của người trần thuật 2.1.1 Cuộc đua tranh giữa người trần thuật với cái tôi tự thuật Từ sau 198 6, văn học nói chung và tiểu thuyết Việt Nam nói riêng có những biến đổi trên nhiều phương diện, nhiều thể loại Đặng Thân đã mang đến trong văn xuôi. .. của luận văn - Hệ thống hóa những kiến thức về người trần thuật với tư cách một thuật ngữ khoa học; - Phân tích đặc điểm và chỉ ra những chuyển dịch của hình tượng người trần thuật của Đặng Thân từ Ma net đến 3. 3 .3. 9 [những mảnh hồn trần] ; - Khẳng định vai trò quan trọng của việc thiết tạo người trần thuật đối với việc hình thành tư duy và cá tính sáng tạo ở Đặng Thân 8 7 Cấu trúc của luận văn Ngoài... cuối hình thức người kể chuyện này Như vậy, giống với người trần thuật ngôi thứ nhất và người trần thuật ngôi thứ ba, hình thức người trần thuật ngôi thứ hai cũng đem đến cho tác phẩm những ý nghĩa riêng Người trần thuật vẫn là hình tượng nghệ thuật có thể thay mặt tác giả thể hiện quan niệm, tư tưởng nghệ thuật về cuộc sống và con người 1.1 .3. 3 Người trần thuật ngôi thứ ba Người trần thuật ngôi thứ... đã thừa nhận và chỉ ra những phương diện cách tân về thi pháp trong tập truyện ngắn Ma net và tiểu thuyết 3. 3 .3. 9 [những mảnh hồn trần] của Đặng Thân Tuy nhiên, tính đến nay, theo quan sát của chúng tôi thì vẫn chưa có công trình nào tìm hiểu về người trần thuật trong văn xuôi Đặng Thân một cách trọn vẹn Chính vì vậy, trên cơ sở kết qủa nghiên cứu của những người đi trước, luận văn của chúng tôi tập... thức” [33 ], “nó khơi mở định nghĩa, xác lập cái bản chất của đời sống, bản chất của xã hội chúng ta đang sống” [33 ], thậm chí còn được gọi là một “thoát giun luận” [33 ] cho dân tộc trong thời đại toàn cầu hóa Có nhà phê bình khẳng định, với 3. 3 .3. 9 [những mảnh hồn trần] sẽ chỉ có những ý kiến “cực khen hoặc cực chê” [33 ] và cho rằng: “tiểu thuyết của Đặng Thân đáng có một số phận như vậy” [33 ] Đặng Thân. .. này của người trần thuật mà nhà lí luận Mỹ Jonathan Culler đã cho rằng: “Bất cứ trần thuật nào đều phải có người trần thuật (người kể chuyện), bất kể người trần thuật ấy có được xác nhận rõ ràng hay không” [dẫn theo 22, tr.180] Với những chức năng cũng như tầm quan trọng của người trần thuật, mỗi nhà văn khi sáng tạo nghệ thuật đều phải chú ý xây dựng hình tượng người trần thuật Người trần thuật chính . Người trần thuật trong văn xuôi Đặng Thân từ Ma net đến 3. 3 .3. 9 [những mảnh hồn trần] 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Tập truyện ngắn Ma net, Nhà xuất bản Văn học, 2008; - Tiểu thuyết 3. 3 .3. 9 [những. 2 TRẦN THỊ BAN MAI NGƯỜI TRẦN THUẬT TRONG VĂN XUÔI ĐẶNG THÂN – TỪ MA NET ĐẾN 3. 3 .3. 9 [NHỮNG MẢNH HỒN TRẦN] Chuyên ngành: LÍ LUẬN VĂN HỌC Mã số: 60 22 01 20 LUẬN VĂN THẠC. giả luận văn quyết định lựa chọn nghiên cứu đề tài: Người trần thuật trong văn xuôi Đặng Thân - Từ Ma net đến 3. 3 .3. 9 [những mảnh hồn trần] . 2. Lịch sử vấn đề Đăng Thân là một nhà văn thuộc