BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI iỉọc Dược HÀ NỘI NGUYỄN MẠNH HÙNG Bước ĐẦU THIẾT KẾ VÀ XÂY DựNG CHƯƠNG TRÌNH QUẢN LÝ THUỐC DựA TRÊN HỆ THỐNG PHÂN LOẠI ATC KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Dược sĩKHOÁ ỉ 997-2002 Người hướng dẫn: TS. THÁI NGUYỄN HÙNG THU ThS. NGUYỄN TUẤN ANH Nơi thực hiện : BỘ MÔN Tổ CHÚC - QUẢN LÝ DƯỢC BỘ MÔN TIN HỌC Thời gian thực hiện: 3/2002-5/2002 Hà N ội-5/2002 ầ Lời cam ơn Trong quá trình thực hiện khoá luận tốt nghiệp em đã nhận dược sự hướng dẫn trực tiếp, tận tỉnh chỉbẳo của của các thầỵ giáo: Thạc s/Nßu/Sn Thanh Bình. Tiến sỹ Thái N^uỵễn ũùng Thu. Thạc sỵNguỵễn Tuấn Ánh. Cùng vối sự giúp đõ, quan tâm, tham gia ý kiến của các thầỵ cô giáo bộ môn Tổ chức kinh tế dược, bộ môn Tin học, sự dộng viên khích lệ của gia dinh, b è bạn. Em xin bàỵ tổ ỉòng biết ơn chần thành tói các thầỵ cô giáo, nhà trường, gia dinh, b è bạn dã tạo mọi điều kiện tốt nhất cho cm trong quá trình thực hiện vả hoàn thành khoá luận tốt nghiệp nà/. m Nội Nsồỵ 18 thảng 5 Mm 2002 Sinh Viên Nguỵễn Mạnh ĩỉùũg MỤC LỤC Trang ĐẶT VẤN ĐỀ 1 PHẦN 1-TổNG QUAN 3 1.1. Hệ thống phân loại ATC 3 1.1.1. Lịch sử hệ thống phân loại ATC 3 1.1.2. Cấu trúc 6 1.1.3. Nguyên tắc phân loại 7 1.1.4. Các qui tắc về những thay đổi trong hệ thống phân loại ATC 10 1.2. Đom vị đo lường sử dụng thuốc - DDD 11 1.3. Cơ sở dữ liệu 12 1.3.1. Khái niệm CSDL 12 1.3.2. Mô hình CSDL quan hệ 13 PHẦN 2 - THỰC NGHIỆM VÀ KÊT QUẢ 15 2.1. Phương pháp nghiên cứu: 15 2.1.1. Phương tiện nghiên cứu: 15 2.1.2. Phương pháp nghiên cứu 15 2.2. Kết quả thực nghiệm: 18 2.2.1. Dịch nội dung cấu trúc hệ thống phân loại ATC từ tiếng Anh sang 18 tiếng Việt: 2.2.2. Xây dựng CSDL quan hệ. 18 2.2.3. Sử dụng chương trình: 25 2.3. Bàn luận 32 PHẦN 3 - KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 34 3.1. Kết luận 34 3.2. Các công việc cần tiếp tục: 34 TÀI LIÊU THAM KHẢO 35 CÁC CHỮVIẾT TẮT CSDL: Cơ sở dữ liệu DRG: Nhóm nghiên cứu sử dụng thuốc DDD: Liều trung bình xác định theo ngày INN: Tên quốc tế IWGDSM: Nhóm hoạt động về phương pháp thống kê thuốc NMD: Trung tâm lưu trữ thuốc Na Uy TEPhMRA: Hiệp hội nghiên cứu thị trường dược châu Âu WCCDSM: Trung tâm phối hợp về phương pháp thống kê thuốc của Tổ Chức Y Tế thế giới WHO: Tổ chức Y Tế thế giới ĐẶT VẤN ĐỂ Trong những năm cuối thế kỷ 20, vói sự phát triển của khoa học kỹ thuật, mỗi năm có hàng ngàn thuốc được nghiên cứu và một tỷ lệ nhất định trong số đó được đưa vào sử dụng. Sản lượng thuốc trên thế giới hàng năm tăng với tốc độ 9-10% [1]. ở Việt Nam, tính đến hết ngày 31/12/2000, tổng số thuốc là 9.051 số đăng ký còn hiệu lực. Trong đó, số đăng ký của thuốc trong nước là 5.659 ứng vói 346 hoạt chất và số đăng ký của thuốc nước ngoài là 3.392 ứng với 890 hoạt chất [6]. Nguồn thuốc dồi dào, đa dạng về chủng loại đã tạo điều kiện thuận lợi cho công tác chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ nhân dân, nhưng cũng gây ra không ít khó khăn cho công tác quản lý và sử dụng thuốc hiệu quả, an toàn, hợp lý. Do vậy, ngành Dược Việt Nam cần phải có một công cụ quản lý được dựa trên một hệ thống phân loại thuốc thống nhất trong quản lý, cung ứng và sử dụng. Từ năm 1981, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã khuyến cáo sử dụng hệ thống phân loại thuốc ATC (Anatomical Therapeutic Qiemical classification system). Hiện nay, rất nhiều quốc gia sử dụng hệ thống phân loại này, đặc biệt là trong công tác quản lý thuốc [2]. Thực tế đã cho thấy, hệ thống phân loại ATC có tác dụng trong giám sát tiêu thụ và sử dụng thuốc, cung cấp thông tin cho thầy thuốc, chuẩn hoá trong quyết định điều trị, cung ứng và thay thế thuốc [3]. Mặt khác, mở rộng ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý đang là một xu hưófng phát triển của xã hội, ngày càng có nhiều chương trình được đưa vào sử dụng và trở thành những công cụ hỗ trợ đắc lực. Công tác quản lý thuốc cũng không nằm ngoài xu hướng trên. Tuy nhiên, để áp dụng nó trên thực tế, cần thiết phải xây dựng được một cơ sở dữ liệu (CSDL) thuốc được dựa trên một hệ thống phân loại thuốc thống nhất và được tiêu chuẩn hoá trên phạm vi toàn thế giới. Do vậy, khoá luận: “Bước đầu thiết kế và xây dựng chương trình quản lý thuốc dựa trên hệ thống phân loại ATƯ’ được tiến hành nghiên cứu với mục tiêu sau: o Thiết kế mô hình và xây dựng cơ sở dữ liệu hệ thống phân ỉoại ATC làm cơ sở để xây dựng một hệ thống dữ liệu hoàn chỉnh về thuốc, o ]Ù2y dựng một chương trình khai thác cơ sở dữ liệu trên một cách thuận lợi và đơn giản. Phần 1 TỔNG QUAN 1.1. HỆ THỐNG PHÂN LOẠI ATC 1.1.1. Lịch sử hệ thống phân loại ATC [9] Từ những năm 60, lĩnh vực nghiên cứu sử dụng thuốc đã thu hút được sự quan tâm của cộng đồng thế giới. Kết quả nghiên cứu trong thòi gian 1966-1967 của Trụ sở Tổ chức Y Tế thế giới tại châu Âu, cho thấy có sự khác biệt rất lớn về vấn đề sử dụng thuốc giữa các nhóm dân cư ở 6 nước châu Âu. Năm 1969, tại Oslo, hội nghị chuyên đề về “Sự tiêu dùng thuốc” được tổ chức. Hội nghị thống nhất cần phải có một hệ thống phân loại thuốc sử dụng cho các nghiên cứu về tiêu dùng thuốc và để áp dụng trên toàn thế giới. Cũng tại Hội nghị này, Nhóm nghiên cứu sử dụng thuốc (DRG) được thành lập với nhiệm vụ xây dựng, phát triển và ứng dụng các phương pháp nghiên cứu sử dụng thuốc. Khoảng đầu những năm 70, Trung tâm lưu trữ thuốc Na Uy (NMD) đã xây dựng hệ thống phân loại ATC (Anatomic Therapeutic Chemical classification system) bằng cách mở rộng và thay đổi hệ thống phân loại thuốc EPhMRA của Hiệp hội nghiên cứu thị trường dược châu Âu (TEPhMRA). Song để đánh giá việc sử dụng thuốc, điều quan trọng là phải có đồng thời hệ thống phân loại và một đơn vị đo lưòíng. NMD đã đưa ra một đơn vị đo lường để sử dụng cho nghiên cứu sử dụng thuốc được gọi là liều xác định theo ngày DDD (Defined Daily Dose). Hệ thống ATC/DDD này đã được sử dụng ở Na Uy từ đầu những năm 70 khi đưa ra những dữ liệu về vấn đề tiêu dùng thuốc. Năm 1975, Hội đồng Y học Bắc Âu được thành lập phối hợp với NMD để phát triển hệ thống phân loại ATC/DDD. Năm 1976, Hội đồng đã sử dụng phưoỉng pháp phân loại ATC/DDD để đưa ra những số liệu thống kê về sử dụng thuốc ở Bắc Âu. Kể từ đó, hệ thống phân loại ATC/DDD được sử dụng rộng rãi cho hầu hết các loại thuốc trên thị trường Bắc Âu. Cùng thòi gian này, thông qua hoạt động của DRG, hệ thống phân loại ATC/DDD ngày càng thu hút được sự quan tâm của cộng đồng quốc tế. Năm 1981, Trụ sở WHO tại Châu Âu đã giói thiệu hệ thống phân loại ATC/DDD trước cộng đồng quốc tế cho nghiên cứu sử dụng thuốc. Để phổ biến và áp dụng hệ thống phân loại ATC/DDD trên toàn thế giới, Trung tâm phối hợp về phưcmg pháp thống kê thuốc của Tổ Chức Y Tế thế giói (WCCDS M) đã được thành lập vào năm 1982 với nhiệm vụ phối hợp sử dụng phuofng pháp phân loại này. Năm 1996, WHO thấy cần thiết phải phổ biến việc sử dụng hệ thống phân loại ATC như một tiêu chuẩn quốc tế để nghiên cứu sử dụng thuốc. Từ đó WCCDS M đã liên hệ trực tiếp với trụ sở chính của WHO ở Geneva thay vì văn phòng đại diện ở Châu Âu tại Copenhagen. Sự phối hợp này tạo điều kiện cho WHO tiếp cận với nhiều loại thuốc thiết yếu và vấn đề sử dụng thuốc hợp lý trên toàn thế giới, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, giúp WHO giải quyết các tồn tại, xác định các vấn đề phức tạp cũng như nhu cầu thông tin, để tiến tới tiêu chuẩn hoá và lượng giá thông tin trong sử dụng thuốc. WHO và NMD thống nhất rằng nhiệm vụ chính của WCQDSM là duy trì và phát triển hệ thống phân loại ATC/DDD. Cụ thể bao gồm những công việc sau: ■ Phân loại thuốc theo hệ thống ATC/DDD. ưu tiên phân loại những đơn chất. ■ Xây dựng DDD cho các loại thuốc đã có mã ATC. ■ Phối hợp với các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực sử dụng thuốc để phổ biến hệ thống ATC. ■ Xem xét và duyệt lại hệ thống phân loại ATC và DDD trong trường hợp cần thiết. Năm 1996, Cơ quan quản lý và chính sách về thuốc của WHO (WHO Division of Drug Management and Policies) đã thành lập Nhóm hoạt động về phương pháp thống kê thuốc (IWGDSM) gồm 13 chuyên gia của WHO về các lĩnh vực: dược lý, dược lâm sàng, sử dụng thuốc, qui chế thuốc, đánh giá thuốc Các thành viên của nhóm có quốc tịch khác nhau, đại diện cho những người sử dụng hệ thống ATC/DDD ở 6 khu vực khác nhau trên thế giới. WCCDSM nhận được những góp ý chuyên môn từ IWGDSM. Nhiệm vụ chính của IWGDSM là: ■ Tiếp tục phát triển hệ thống phân loại ATC/DDD. ■ Thảo luận và đưa ra những thay đổi cũng như quyết định về DDD và mã ATC mới thay cho những liều DDD và mã ATC cũ khi cần thiết. ■ Phát triển hơn nữa việc sử dụng hệ thống ATC/DDD như một tiêu chuẩn quốc tế cho các nghiên cứu sử dụng thuốc. ■ Duyệt, xem xét lại các thủ tục áp dụng những qui định và thay đổi về mã ATC và DDD trong trường hợp cần thiết để đảm bảo sự nhất quán và rõ ràng. ■ Tiếp cận những nguồn dữ liệu thống kê về việc sử dụng thuốc trên thế giới, khuyến khích việc thu thập thông tin thống kê có hệ thống, toàn diện về sử dụng thuốc ở tất cả các khu vực và các nước có sử dụng hệ thống ATC/DDD như một tiêu chuẩn quốc tế. ■ Phát triển các phương pháp, sách và những hướng dẫn để có thể ứng dụng thực tiễn, hợp lý hệ thống phân loại ATC/DDD trong lĩnh vực nghiên cứu và sử dụng thuốc ở nhiều khu vực, đặc biệt những vấn đề có thể áp dụng được cho những nước đang phát triển. Mục đích của hệ thống phân loại ATC/DDD là cải thiện chất lượng của việc sử dụng thuốc. Mục tiêu chính của WCCDS M và rVVGDSM là duy trì sự ổn định của mã ATC và DDD nhằm mục đích giảm thiểu những phức tạp do sự thay đổi thường xuyên của hệ thống phân loại này trong nghiên cứu xu hưófng tiêu dùng thuốc. Sự phân loại một chất trong hệ thống ATC/DDD không phải là khuyến cáo sử dụng thuốc, cũng không nhằm đánh giá về chất lượng của một thuốc hay một nhóm thuốc mà là công cụ cho nghiên cứu sử dụng thuốc. Một phần của mục đích này là đưa ra và so sánh các số liệu thống kê về vấn đề tiêu thụ thuốc ở các phạm vi khác nhau. 1.1.2. Cấu trúc Danh pháp: Tên hoạt chất dùng trong hệ thống phân loại ATC được ghi theo tên quốc tế (INN). Nếu không có tên quốc tế thì chọn theo tên được chấp nhận ở Mỹ (United States Adopted Name) hoặc tên được chấp nhận ở Anh (British Approved Name) [9]. Hệ thống phân loại thuốc ATC được xây dựng dựa trên cơ sở ba yếu tố: ■ Bộ phận cơ thể mà thuốc tác động vào (Anatomical) ■ Tác dụng điều tn của thuốc (Therapeutic) ■ Các đặc trưng hoá học của thuốc (Chemical) [...]... mt CSDL hon chnh v thuc (V dc lý, hoỏ dc, bit dc, qun lý v v) Hin nay CSDL h thng phõn loi ATC cng ó c a vo nghiờn cu xõy dng chng trỡnh qun lý thuc gõy nghin, thuc c, thuc hng tõm thn ú l mt vớ d thc t cho thy tớnh ng dng ca ti 2.2.3 S dng chng trỡnh: a Tra m ATC ca hot cht: tra mó ATC ca 1 hot cht ngũi dựng phi chn hot cht cn tra cu Khi hot cht ó c chn thỡ kt qu mó ATC tong ng vúd hot cht ú s c... HOATCHAT: nhp tờn hot cht vo trng TENHOATCHAT, sau khi kim tra khụng trựng tờn cỏc hot cht ó cú thỡ b sung mó (theo th t t trờn xung) vo trng MóHotCht Hin nay file HOATCHAT ó nhp c 3.047 hot cht (Hỡnh 4) File MaATC: mi bn ghi ca file ny c nhp mó hot cht vo trng MóHotCht v cỏc bc mó ATC ca nú vo cỏc tniofng tng ng MA1_ID, MA2_ID, MA3_ID, MA4_ID, MA5_ID File MaATC cú tng s 3530 bn ghi (Hỡnh 5) mME MaATC:... xỏc) - Th hin chi tit ni dung n tng bc phõn loi ATC gúp phn cung cp thụng tin v thuc cho ngi s dng e Tra hot cht t mó ATC Trong nhiu trng hp, ngi s dng cú th cú mt s mó ATC m khụng bit mó ATC ú l ca hot cht no hoc khụng chc chn v ni dung ca mó ATC ang cú T giao din xem cu trỳc ca h thng phõn loi ATC (Hỡnh 13), ngũd s dng cú th tra ni dung ca mó phõn loi ATC v hot cht tofng ng Vớ d: Tra ni dung, hot cht... thng phõn loiATC trỏnh phớ phm ti nguyờn lu tr ng thũi m bo tớnh nht quỏn, trỏnh phc tp trong s lý thụng tin nờn CSDL h thng phõn loi ATC c thit k theo mụ hỡnh d liu quan h.(Hỡnh 2) Theo mụ hỡnh ny d liu c t chc thnh cỏc file riờng r song c liờn kt cht ch vúi nhau thụng qua cỏc trng khoỏ C th cỏc file c liờn kt vi nhau nh sau: File HOATCHAT s liờn kt vúi file MaATC qua trng MóHotCht File MaATC liờn... hỡnh d kiu quan h nh trờn giỳp cho vic tỡm kim mt mó ATC ca hot cht mt cỏch nhanh chúng Khi cú mt tờn hot cht ng vi mt mó hot cht trong file HOATCHAT, bn ghi cha hot cht ny c liờn kt n bn ghi cha mó ATC trong file MaATC thụng qua mó hot cht chung gia hai file cung cp mó ATC tng ng (l giỏ tr trong cỏc trng MA1_ID, MA2_ID, MA3_ID, MA4_ID, MA5_ID) File MaATC c liờn kt vi file Ma4_ID cung cp ni dung bc 4... thụng tin t cỏc file Kõy dns CSDL quan hờ: Cỏc file cha d liu ca h thng phõn loi ATC c kt ni vi nhau thụng qua cỏc trng khoỏ trong cỏc bng (file) Trng khoỏ ny phi cú trong c 2 file cn thit lp quan h S liờn kt gia cỏc file c th hin trong hỡnh sau: MaATC MóHoatChat MAUD MA2.ID MA3.ID MA4.ID MA5.ID HATCHAI MóHoatChat TenHoatchlat / < < < < - Mai ID Ma2 ID Ma3 ID Ma4 ID M - MAUD < - MAUD < - MAUD MA1 ID... phõn loi ATC cn tuõn theo qui tc sau: Dnh mt khong trng trong mt nhúm phõn loi ATC cho nhng thuc mi cú th xut hin trong tng lai Nhng mó ATC cho cỏc thuc phi hp cn phi phự hp vúi vic phõn loi cỏc n cht  Nhng mó ATC ó c dựng cho nhng ch phm khụng c s dng na thỡ khụng c ỏp dng li cho cỏc thuc mi Nhng thuc quỏ c khụng cũn c s dng hoc nhng thuc ó thu hi trờn th trng vn c gi trong h thng phõn loa ATC bi... riờng: File HOATCHAT cha tờn cỏc hot cht Mi hot cht cú mt mó dựng thit lp quan h vi file d liu chớnh l MaATC File Mal_ID cha mó v ni dung ca bc th nht ca h thng phõn loi ATC Trong ú trng lu tr mó 1 ngoi chc nng cha mó bc mt cũn c dựng lm mó khoỏ to quan h vúi file Ma2_ID File Ma2_ID cha ni dung bc th hai v mó bc mt, hai ca h thng phõn loi ATC kt ni vúi file Ma3_ID vi mc ớch ly ra ni dung c th ca... ca bc th ba ca h thng phõn loi ATC v mó bc th nht, bc th hai, bc th ba to quan h vi file Ma4_ID nhm mc ớch truy xut ni dung ca cỏc bc tng ng vúi file ny File Ma4_ID cha mó v ni dung ca bc th t ca h thng phõn loi ATC v mó bc th nht, bc th hai, bc th ba, bc th t kt ni vi file MaATC_ID nhm mc ớch ly ni dung ca cỏc bc tng ng File MaATC_ID cha mó hot cht v cỏc mó bc ATC T cỏc mó ny vi cỏc quan h c... theo mó ATC [3] Mt s thuc khụng th dựng DDD theo dừi nh: Dch truyn, vacin, thuc tờ, thuc gõy mờ, thuc ngoi da, thuc cn quang [3] 1.3 C S D LIU: 1.3.1 Khỏi nim CSDL [7] C s d liu l mt h thng cỏc file d liu cú liờn quan nhm qun lý v lu tr d liu v cỏc i tng cn qun lý Cỏc file d liu v bn cht l cỏc bng 2 chiu bao gm cỏc ct v cỏc hng Cỏc file d liu c ct gi trờn cỏc a t S hng th hin s i tng cn qun lý, cũn . kế và xây dựng chương trình quản lý thuốc dựa trên hệ thống phân loại ATƯ’ được tiến hành nghiên cứu với mục tiêu sau: o Thiết kế mô hình và xây dựng cơ sở dữ liệu hệ thống phân ỉoại ATC làm. TẾ TRƯỜNG ĐẠI iỉọc Dược HÀ NỘI NGUYỄN MẠNH HÙNG Bước ĐẦU THIẾT KẾ VÀ XÂY DựNG CHƯƠNG TRÌNH QUẢN LÝ THUỐC DựA TRÊN HỆ THỐNG PHÂN LOẠI ATC KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Dược sĩKHOÁ ỉ 997-2002 Người. xây dựng được một cơ sở dữ liệu (CSDL) thuốc được dựa trên một hệ thống phân loại thuốc thống nhất và được tiêu chuẩn hoá trên phạm vi toàn thế giới. Do vậy, khoá luận: Bước đầu thiết kế và