1 Luận văn Khủng hoảng tài chính tiền tệ Châu Á 2 Lời Nói Đầu Trong vài thập kỷ qua sự tăng trưởng liên tục với tốc độ cao ( >7%) của khu vực châu á mà nòng cốt là khu vực châu á - Thái bình dương đã thu hút được sự quan tâm rất lớn của cả thế giới. Tiếp theo sự thần kỳ của Nhật bản, các nước NICs và ASEAN đã biến khu vực này thành khu vực có nền kinh tế năng động nhất trên thế giới. Nhiều nhà kinh tế và học giả phương tây đã không tiếc lời ca tụng về sự phát triển kinh tế của khu vực này và cho rằng thế kỷ 21 là thế kỷ của những con rồng châu á. Chính vì thế các nước này luôn được coi là các mô hình kinh tế mẫu mực để nhiều nước đang phát triển trên thế giới học tập trong việc xây dựng chiến lược phát triển kinh tế của mình . Thế nhưng, cơn bão tài chính - tiền tệ châu á xảy ra ở khu vực này đã làm chấn động cả nền kinh tế khu vực và thế giới.Phạm vi và mức độ thiệt hại của nó là rất lớn. Cuộc khủng hoảng bắt đầu từ Thái lan sau đó lan sang các nước khu vực Đông Nam á, sang Đông Bắc á và ảnh hưởng đến hầu hết khu vực trên thế giới. Thực chất của cuộc khủng hoảng này là một cuộc khủng hoảng mang tính cơ cấu với sắc thái tài chính - tiền tệ rất đậm nét chứ không phải là khủng hoảng chu kỳ hay sự đỗ vỡ của một mô hình phát triển nào. Đối với nước ta sau hơn mười năm đổi mới, đã đạt được rất nhiều thành tựu to lớn, chúng ta đã từng bước thực hiện thành công những mục tiêu như : chuyển sang nền kinh tế nhiều thành phần, thực hiện tự do kinh doanh đa dạng, đa phương hoá quan hệ kinh tế đối ngoại để từng bước hội nhập với nền kinh tế khu vực và thế giới, ngày càng khẳng định vị thế của mình trên trường quốc tế . Là một nước nằm trong khu vực xảy ra khủng hoảng, chúng ta cũng gặp phải rất nhiều khó khăn và thử thách do cuộc khủng hoảng gây ra. Chính vì lẽ đó, đề tài này với mong muốn là từ những phân tích, đánh giá nguyên nhân, tác động của cuộc khủng hoảng đến thế giới, khu vực và đặc biệt là Việt nam, trên cơ sở đó có thể rút ra các bài học kinh nghiệm và đưa ra các giải pháp nhằm hạn chế và khắc 3 phục những ảnh hưởng tiêu cực của nó đến công cuộc đổi mới và đường lối mở cửa mà Đảng và nhân dân ta đang ra sức thực hiện . i. khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á 1. lý luận chung về khủng hoảng 1.1 Thế nào là một cuộc khủng hoảng ? Khủng hoảng tài chính - tiền tệ là một sự đổ vỡ trầm trọng các thị trường tài chính được đặc trưng bởi sự sụt giảm mảnh mẽ về giá tài sản và sự vỡ nợ của nhiều hãng tài chính và phi tài chính, kéo theo sự suy thoái nặng nề. Những cuộc khủng hoảng tài chính là vấn đề chung trong lịch sử của hầu hết các quốc gia. Việc nghiên cứu các cuộc khủng hoảng là cần thiết vì chúng đã dẫn đến những sa sút kinh tế nghiêm trọng trong quá khứ và có khả năng xảy ra trong tương lai. 1.2 Các biểu hiện của cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ Khủng hoảng tài chính - tiền tệ xảy ra thường có các biểu hiện sau : * Sự mất giá nhanh của đồng tiền kéo theo sự mất giá chao đảo của thị trường chứng khoán có liên quan. Đây là đặc trưng có tính chất bắt buộc nếu như đó là một cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ. * Sự sụt giảm mạnh mẽ về giá tài sản và sự vỡ nợ hay mất khả năng thanh toán của các tổ chức tài chính cũng như phi tài chính. * Sự rút vốn ồ ạt của các chủ đầu tư khi có sự biểu hiện mất giá của đồng tiền. * Nợ nước ngoài tăng nhanh và suy thoái kinh tế trầm trọng. 1.3 Tại sao khủng hoảng tài chính - tiền tệ thường lây lan từ nước này sang nước khác Tại nước xảy ra khủng hoảng tài chính - tiền tệ, giá của đồng nội tệ bị xuống quá nhanh và quá nhiều so với đồng USD. Nếu giữa các nước hoàn toàn không có quan hệ gì thì sẽ không có hiện tượng lây lan khủng hoảng từ nước này sang nước 4 khác. Tuy nhiên, ngày nay giữa các nước luôn có những mối quan hệ, đặc biệt ngày nay thị trường ngoại hối không chỉ giới hạn trong phạm vi một quốc gia mà là thị trường chung của toàn thế giới, do đó có hiện tượng lây lan khủng hoảng từ nước này sang nước khác. Những nước mà đồng tiền của họ có khả năng chuyển đổi được trên thị trường ngoại hối thì phải chịu lây lan và ảnh hưởng nặng nề nhất, còn những nước đồng tiền không chuyển đổi được như Việt Nam sẽ phải chịu ảnh hưởng ít hơn. 1.4 Đặc điểm chung của các cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ. Khởi nguồn của các cuộc khủng hoảng kinh tế biều hiện dưới hình thức khủng hoảng tài chính - tiền tệ đều từ các quốc gia và khu vực phụ thuộc quá nhiều vào thị trường quốc tế cả về mặt tiền vốn và thị trường tiêu thụ. Những cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ này thường mang những đặc điểm và nguyên nhân chủ yếu sau : * Sự tách rời ngày càng xa giữa tiền vốn ký hiệu và tiền vốn thực tế Lạm phát tiền vốn ký hiệu thực chất là sự mở rộng quá mức lượng tiền vốn này so với lượng tiền vốn thực tế. Khi khủng hoảng xảy ra các loại tiền vốn ký hiệu đều giảm giá nhanh, làm cho chúng trở lại với giá trị thực tế, điều này được biểu hiện qua sự giảm giá, giảm giá bất động sản hoặc phá giá tiền giấy nền kinh tế rơi vào tình trạng tiêu điều. * Tác động của sự di chuyển tiền vốn quốc tế ngày nay Di chuyển tiền vốn quốc tế là một trong những nội dung cơ bản của các giao dịch quốc tế, tạo nên sự lưu động của các yếu tố sản xuất và các loài tiền vốn trên thị trường thế giới. Từ những năm 80 đến nay, xu thế toàn cầu hoá thị trường tiền vốn quốc tế phát triển rất mạnh. Nó tăng cường ảnh hưởng của sự lưu động tiền 5 vốn quốc tế đối với nền kinh tế thế giới. Một mặt nó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của các nước cũng như thương mại quốc tế; song mặt khác cũng làm cho một số nước đang phát triển mắc sai lầm trong việc sử dụng tiền vốn nước ngoài. Do lạm dụng tiền vốn nước ngoài, sử dụng kém hiệu quả đã làm cho một số nước rơi vào tình trạng không trả nỗi nợ, nền kinh tế bị phụ thuộc và trì trệ kéo dài. Tình hình Mỹ La tinh những năm 80 và Đông Nam á gần đây là những bài học kinh nghiệm. Hơn nữa, do tiền vốn ký hiệu ngày càng phát triển, đặc biệt loại tiền vốn ngắn hạn quá lớn trong tổng số vốn lưu động trên thị trường thế giới đã làm tăng tính biến động của nền kinh tế thế giới.Hiện nay, có khoảng hơn 1500 tỷ USD được gọi là " vốn lang thang" trên thế giới, hình thành lực lượng đầu cơ mạnh, dễ gây nên những biến động tài chính quốc tế. Những công cụ tài chính mới ra đời như tiền điện tử, thẻ tín dụng lại cung cấp thêm điều kiện khách quan cho những nhà đầu cơ tiền tệ quốc tế. * Sản xuất thừa các mặt hàng xuất khẩu truyền thống Cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á vừa qua nằm trong chuỗi các cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ ở các nước đang phát triển 20 năm qua. ở một khía cạnh nào đó, có thể nói đó đều là khủng hoảng sản xuất thừa của các ngành chế biến truyền thống. Trong hơn 20 năm qua các nước đang phát triển, đặc biệt là các nước Đông á đã tăng vọt sản xuất của các ngành chế biến sử dụng nhiều lao động. Kết quả làm cho cung vượt cầu, thị trường đã bão hoà đây cũng là một nguyên nhân quan trọng để giải thích khủng hoảng kinh tế của các nước đang phát triển. 2. Một số cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ đã xảy ra trên thế giới 2.1 Các cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ đã xảy ra Cho đến thời điểm nổ ra khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á, đã có ba cuộc khủng hoảng tài chính quốc tế xảy ra. Đó là phá giá đồng Bảng Anh năm 1967, sự 6 sụp đổ hệ thống Bretton woods năm 1971 và cuộc khủng hoảng tài chính Mêhicô năm 1994. 2.2 Những bài học rút ra từ các cuộc khủng hoảng Trước hết, chúng ta hãy xem xét sự phá giá đồng Bảng Anh năm 1967. Chúng ta đã biết nguyên nhân dẫn đến sự mất giá của đồng Bảng Anh là sự thiếu hụt dai dẳng trong cán cân thanh toán của Anh mà thậm chí sau này Mêhicô lâm vào tình trạng tương tự. Nhận thấy sự nguy hiểm của thâm hụt cán cân thanh toán nên bài học đầu tiên là hạn chế tối đa mức thâm hụt cán cân thanh toán có thể được. Cũng như cuộc khủng hoảng ở Anh, cuộc khủng hoảng Mêhicô sau này là sai lầm trong việc tung ngoại tệ mạnh ra để kìm giữ tỷ giá, dẫn đến tỷ lệ dự trữ ngoại tệ đã thiếu lại càng thiếu hơn. Vì vậy, cần thận trọng trong việc tung ngoại tệ để kìm giữ tỷ giá. Cùng với nó là việc duy trì một cơ cấu hợp lý về vốn đầu tư trực tiếp và gián tiếp để tránh tác động của đầu cơ và nguy cơ rút vốn đột ngột và ồ ạt của các nhà đầu tư nước ngoài. Ngân hàng là nơi nhạy cảm nhất đối với cuộc khủng hoảng, hơn nữa cuộc khủng hoảng có thể được hạn chế hay trầm trọng hơn cũng do hệ thống ngân hàng quyết định. Vì vậy, cần phải tăng cường vai trò của chính phủ trong việc tạo ra khung pháp lý và đề ra các chủ trương chính sách để tăng cường hệ thống ngân hàng tài chính. 3.Diễn biến của khủng hoảng tài chính-tiền tệ châu á Cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á xuất phát từ Thái Lan, nó nằm trong chuỗi các cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ liên tiếp diễn ra ở các nước đang phát triển trong vòng 20 năm trở lại đây. Sau những gì đã xảy ra từ những cuộc khủng hoảng trước với quá nhiều bài học thu được người ta nghĩ rằng khó có thể để xảy ra một cuộc khủng hoảng tương tự. Vậy mà nó đã xảy ra ngay tại Đông 7 Nam á - nằm trong khu vực Đông á vốn được coi là nơi có sự phát triển thần kỳ, là động lực tăng trưởng của nền kinh tế thế giới trong nhiều năm qua. Ngay từ năm 1996, đã xuất hiện những dấu hiệu về một khủng hoảng tiền tệ, tài chính ở các nước Thái Lan, Inđônêsia, Malaysia, Philippin. Những dấu hiệu này là : mức tăng trưỡng xuất khẩu đã giảm mạnh trong năm 1996, ở Thái Lan chỉ còn 6% so với mức 20% mỗi năm trong thời kỳ 1985 - 1995. Nợ bằng USD của ngân hàng nước ngoài ở bốn nước trên đến cuối năm 1996 đã chiếm từ 15-37% GDP, trong đó số nợ phải đáo hạn trong mười hai tháng chiếm tỷ lệ khá cao khoảng 50-70%. Dư nợ ngân hàng tăng cao 50-110% GDP do ngân hàng của bốn nước trên vay USD với lãi suất thấp và tái cho vay bằng nội tệ với lãi suất cao. Nhiều chuyên gia đã cảnh báo với chiều hướng xấu đi này của nền kinh tế. Nhưng vì trong năm 1996 tốc đọ tăng trưởng còn cao, dự trữ ngoại tệ chưa suy giảm nên chính phủ các quốc gia này đã chưa tính tới việc áp dụng các biện pháp đủ mạnh để ngăn chặn chiều hướng xấu đi trên đây. Đến năm 1997 tình hình kinh tế xấu đi nhanh chóng hơn. Mức xuất khẩu giảm mạnh hơn, thâm hụt cán cân thương mại nghiêm trọng hơn. Nợ nước ngoài của Thái Lan lên đến 85 tỷ USD, gấp ba lần dự trữ ngoại tệ. Trong đó, nợ thương mại chiếm một tỷ trọng lớn, nợ của khu vực tư nhân lên đến 66 tỷ USD, nợ nhà nước là 21 tỷ USD. Trong khi đó dự trữ ngoại tệ liên tục giảm, từ 31,6% so với GDP năm 1994 xuống 29,5% năm 1995 và 26,6% năm 1996. Đến cuối tháng 5/1997 ngân hàng Trung ương Thái Lan đã phải bỏ ra 5 tỷ USD để bảo đảm giá trị đồng Baht. Trong tháng 6/1997 Thái Lan phải đóng cửa 40 công ty tài chính. Dự trữ ngoại tệ giảm sút đột ngột từ 33 tỷ USD trong tháng 4/1997 xuống còn 15 tỷ USD vào cuối tháng 6/1997. Ngân hàng Thái Lan đã cảm thấy sự bất lực của mình, việc bán USD để giữ giá đồng Baht tỏ ra không hiệu quả nữa. Vào ngày 2/7/1997 ngân hàng trung ương Thái lan đã quyết định thả nỗi đồng Baht, chấm dứt thời kỳ dài giữ tỷ giá Baht/USD cố định. 8 Ngay sau khi chính phủ Thái lan tuyên bố thả nổi, đồng Baht đã mất giá ngay 5-7%, sau đó tiếp tục mất giá và vào thời điểm tháng 1/1998 đã mất giá 110%, mức kỷ lục trong lịch sử Thái lan. Cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ ở Thái lan nhanh chóng lan sang các đồng tiền khác trong khu vực, nhất là các nước có nền kinh tế tương đồng như Inđônêsia, Malaysia, Philippin, Hàn quốc . . . Trước những khó khăn nội tại của nền kinh tế, nhất là sự thâm hụt cán cân vãng lai và tác động ảnh hưởng của khủng hoảng Thái lan và các nước trong khu vực, ngân hàng trung ương Philippin đã bỏ ra 2 tỷ USD để trợ giá cho đồng Pêsô. Nhưng biện pháp này đã không đạt được kết quả mong muốn. Trước sức ép quá lớn của thị trường, chỉ sau Thái lan vài ngày tức ngày 7/7/1997 ngân hàng trung ương Philippin đả phải tăng lãi suất và ngày 11/7/1997 đã công bố nới rộng biên độ giao động tỷ giá đồng Pêsô mà thực chất là phá giá đồng tiền. Ngân hàng trung ương đã phải thừa nhận rằng họ không thể sử dụng số dự trữ ngoại tệ ít ỏi ( tính đến tháng 4/1997 chỉ có 10.3 tỷ USD) cho việc bảo vệ đồng Pêsô. Sau khi nới rộng tỷ giá, tỷ giá Pêsô so với USD tăng lên 28.1 Pêsô/USD và đạt đỉnh cao vào cuối tháng 9/1997 là 40 Pêsô/USD. Đồng Ringgit của Malaysia vốn là đồng tiền tương đối ổn định. Tuy nhiên cũng giống đồng Baht của Thái lan, đồng Rupi của Inđônêsia, nó cũng rất nhạy cảm đối với những biến động bất thường bắt nguồn từ sự lo ngại về tốc độ tăng trưởng quá nóng của nền kinh tế cộng thêm thâm hụt cán cân vãng lai ở mức độ lớn và kéo dài. Năm 1996, với sự thành công trong kinh tế của Malaysia, đồng Ringgit đã tăng lên tới 2.53 RM/USD. Nguyên nhân của sự tăng này là do sự tăng lên của các đồng vốn đầu tư từ bên ngoài. Tuy nhiên vào giữa tháng 4/1997 ngân hàng Negra Malaysia (BNM) đã can thiệp vào thị trường để bảo vệ đồng Ringgit khi mà đồng tiền này bị đầu cơ. Lãi suất cũng tăng trong thời gian này. Đống Ringgit đứng 9 trước sức ép rất mạnh về tỷ giá và bắt đầu có dấu hiệu mất giá. Trước tình hình đó, ngân hàng Trung ương đã bỏ ra hàng tỷ USD để bảo vệ đồng Ringgit. Đồng thời lãi suất cũng được kính lên ở mức cao nhất trong vòng mười năm trở lại đây nhằm bảo vệ đồng tiền và chống lại sự bất ổn của thị trường ngoại hối. Ngày 15/7/1997 chính phủ Malaysia đã tuyên bố thả nỗi đồng Ringgit. Ba ngày sau khi tuyên bố, tỷ giá đồng Ringgit đã lên 2.633 RM/USD tức là mất giá khoảng 88% so với trước tháng 2/1997. Mặc dù đồng Rupi của Inđônêsia không bị sức ép căng thẳng như đồng Pêsô của Philippin nhưng chính phủ Inđônêsia đã công bố nới rộng biên độ tỷ giá từ 8% lên 12% vào tháng 11/1997 với khả năng dự trữ ngoại tệ của Inđônêsia còn hạn chế, Việc nới rộng biên độ tỷ giá là điều cần thiết nhằm tăng khả năng bảo vệ đồng Rupi khỏi sự đầu cơ tiền tệ. Sau một tuần mở rộng không can thiệp, tỷ giá tăng lên mức 2.52 RP/USD và mất giá khoảng 8,25%. Riêng ngày 13/8/1997 ngân hàng Trung ương Inđônêsia đã phải bỏ ra 500 triệu USD để giữ đồng Rupi biến động trong mức 12%. Tuy nhiên biện pháp này cũng tỏ ra không hiệu quả và ngày 14/8/1997 ngân hàng trung ương Inđônêsia phải tuyên bố thả nỗi đồng Rupi. Ngay sau đó đồng Rupi bị mất giá liên tục, ở thời điểm thấp nhất là 19000 RP/USD so với 2648RP/USD ngày 14/8/1997, có nghĩa là mất giá hơn 500%. Trong các đồng tiền châu á, đồng Đôla Singapore được nhận định là vững chắc hơn cả, nhưng tính đến ngày 18/8/1997, đồng Đôla Singapore mất giá khoảng 7% so với thời điểm 2/7/1997. Sỡ dĩ đồng Đôla Singapore bị ảnh hưởng nhẹ bởi vì quốc gia này đã giữ được trong một thời gian dài thặng dư trong cán cân thanh toán và cân đối ngân sách, tiết kiệm nội địa cũng như dự trữ ngoài tệ khá cao. Chính vì yếu tố đó, cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ trong khu vực không ảnh hưởng nhiều đến đồng Đôla Singapore. Bảng tương quan so sánh nợ nước ngoài và dự trữ ngoại tệ của các nước trong khu vực. 10 Tên nước Inđônêsia Malaysia Philippin Singapo Thái lan D ự trữ ngoại tệ chính thức (USD) 18.16 25.3 10.3 78.3 31.8 N ợ n ư ớc ngo ài (USD) 109.3 29.0 43.2 0 85.0 T ỷ lệ trả nợ nước ngoài (%) 33 6.0 15.0 0 14.0 Nguồn: Tạp chí nghiên cứu kinh tế tháng 1-1998 Trong khu vực Đông Bắc á, giá trị đồng tiền của các nước đài loan, Hồng Kông, Hàn Quốc và Nhật Bản đều bị ảnh hưởng và giảm ở mức độ khác nhau so với đồng USD. Thị trường chứng khoán ở các nước này cũng chịu ảnh hưởng và sụt giá từ 10- 20%. Trong số các nước trên thì khủng hoảng ở Hàn Quốc là nặng nề nhất. Đồng Won mất giá nhanh và liên tục. Ngày 25/12/1997, tỷ giá Won/USD lá 1987, nghĩa là đồng Won đã mất giá hơn 100% so với đầu tháng 6/1997 (868 Won/USD). Trước cuộc khủng hoảng này, bảy tập đoàn kinh tế vào loại hàng đầu của Hàn Quốc như : Hanbo, Samni, Jinzo, Diamony lần lượt bị phá sản. 25 ngân hàng thương mại có liên quan đến tài trợ vốn cho các tập đoàn bị ảnh hưởng và rơi vào tình trạng khó khăn trong thanh toán. Sau khi khủng hoảng tài chính - tiền tệ ở Hàn Quốc nổ ra đã làm cho đồng tiền của nhiều nước ở châu á có xu hướng giảm giá tiếp, gây ảnh hưởng trực tiếp đến Mỹ và Nhật, bởi vì 50% kim ngạch xuất khầu của Mỹ là sang các nước châu á - thái bình dương, và trong số nợ nước ngoài của Hàn Quốc thì Nhật chiếm 25%. [...]... 12.1 Dch v 10.2 10.6 10.0 9.2 6.7 Ngun : Tp chớ Phỏt trin kinh t thỏng 3-1999 Mc lm phỏt qua cỏc nm th hin biu di õy: Biu mc lm phỏt ca Vit nam t nm 1994-1998 26 15 14.4 12.7 9.2 10 4.5 5 M ức lạ m phá t(%) 3.5 0 Nă m 1994 Nă m 1995 Nă m 1996 Nă m 1997 Nă m 1998 Ngun : Thi bỏo kinh t s 18 nm 1999 Cụng nghip v dch v luụn t c tc tng trng cao mc hai con s trong nhiu nm lin S phỏt trin kinh t ang i ỳng . pháp lý và đề ra các chủ trương chính sách để tăng cường hệ thống ngân hàng tài chính. 3.Diễn biến của khủng hoảng tài chính- tiền tệ châu á Cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á xuất. i. khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á 1. lý luận chung về khủng hoảng 1.1 Thế nào là một cuộc khủng hoảng ? Khủng hoảng tài chính - tiền tệ là một sự đổ vỡ trầm trọng các thị trường tài. giải thích khủng hoảng kinh tế của các nước đang phát triển. 2. Một số cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ đã xảy ra trên thế giới 2.1 Các cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ đã xảy ra