TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG HÀ NỘI KHOA TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG CHUYÊN NGÀNH TÀI CHÍNH QUỐC TẾ  KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ SỬ DỤNG CÁC HỢP ĐỒNG NGOẠI HỐI PHÁI SINH ĐỐI VỚI BẢO HIỂM RỦI RO TỶ GIÁ CHO CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM Sinh viên thực hiện : Trần Thùy Linh Lớp : Nhật 2 Khoá : K45 Giáo viên hướng dẫn : ThS.Nguyễn Vân Hà Hà Nội, tháng 5 năm 2010 MỤC LỤC TRANG BÌA PHỤ MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU VÀ CÁC SƠ ĐỒ HÌNH VẼ LỜI MỞ ĐẦU CHƢƠNG I: TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TỶ GIÁ VÀ BẢO HIỂM RỦI RO TỶ GIÁ BẰNG HỢP ĐỒNG NGOẠI HỐI PHÁI SINH 1 4 I. Những vấn đề cơ bản về rủi ro tỷ giá 4 1. Một số khái niệm 4 2. Phân loại rủi ro tỷ giá 6 3. Tính chất của rủi ro tỷ giá 8 4. Các nhân tố gây ra rủi ro tỷ giá 9 5. Chế độ tỷ giá hối đoái và mối quan hệ với rủi ro tỷ giá 11 II. Bảo hiểm rủi ro tỷ giá bằng hợp đồng ngoại hối phái sinh 16 1. Khái niệm bảo hiểm rủi ro tỷ giá và hợp đồng ngoại hối phái sinh 16 2. Phân loại hợp đồng ngoại hối phái sinh 19 CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG SỬ DỤNG HỢP ĐỒNG NGOẠI HỐI PHÁI SINH TRONG BẢO HIỂM RỦI RO TỶ GIÁ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM 35 I. Vai trò của các doanh nghiệp XNK trong nền kinh tế và tình hình XNK ủa Việt Nam trong thời gian qua 35 1. Vai trò của các doanh nghiệp XNK 35 2. Tình hình XNK của Việt Nam trong thời gian qua 36 II. Thực trạng rủi ro tỷ giá đối với các doanh nghiệp XNK Việt Nam 40 1. Sự biến động của tỷ giá trên thị trường ngoại hối trong thời gian qua 40 2. Thực trạng rủi ro tỷ giá đối với doanh nghiệp XNK Việt Nam 49 3. Đánh giá tính chất và mức độ rủi ro tỷ giá đối với doanh nghiệp XNK Việt Nam 51 III. Thực trạng sử dụng hợp đồng ngoại hối phái sinh trong việc bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các doanh nghiệp XNK Việt Nam 53 IV. Đánh giá thực trạng sử dụng hợp đồng ngoại hối phái sinh trong bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các doanh nghiệp XNK Việt Nam 61 1. Thành tựu 61 2. Hạn chế 62 3. Nguyên nhân chủ yếu của các hạn chế 63 CHƢƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP ỨNG DỤNG VÀ PHÁT TRIỂN HỢP ĐỒNG NGOẠI HỐI PHÁI SINH TRONG BẢO HIỂM RỦI RO TỶ GIÁ CHO CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM 68 I. Ý nghĩa của việc bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các doanh nghiệp XNK Việt Nam bằng hợp đồng ngoại hối phái sinh 68 II. Giải pháp ứng dụng và phát triển hợp đồng ngoại hối phái sinh trong bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các doanh nghiệp XNK Việt Nam 70 1. Giải pháp ở cấp vĩ mô 70 2. Giải pháp ở cấp vi mô 73 III. Một số kiến nghị nhằm ứng dụng và phát triển hợp đồng ngoại hối phái sinh trong bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các doanh nghiệp XNK Việt Nam 76 1. Đối với NHNN và các Bộ ngành liên quan 76 2. Đối với các NHTM 77 3. Đối với các doanh nghiệp XNK Việt Nam KẾT LUẬN PHỤ LỤC 01 PHỤ LỤC 02 TÀI LIỆU THAM KHẢO 88 95 LỜI CẢM ƠN Khóa luận được hoàn thành dưới sự giúp đỡ và hướng dẫn của cô giáo Thạc sĩ Nguyễn Vân Hà, giảng viên trường Đại học Ngoại Thương. Cùng với kiến thức chuyên môn sâu rộng và sự nhiệt tình, cô đã giúp em có cơ hội tìm hiểu sâu sắc hơn những tri thức trong lĩnh vực ngân hàng, xuất nhập khẩu nói chung, trong hoạt động bảo hiểm rủi ro tỷ giá nói riêng và kiên trì giúp em hoàn thành đề tài. Em cũng chân thành cảm ơn các thầy cô trường Đại học Ngoại Thương, đặc biệt là các thầy cô khoa Tài chính ngân hàng đã tận tình giảng dạy chúng em trong suốt 4 năm qua. Lòng biết ơn của em cũng hướng tới các đơn vị, tổ chức, các cá nhân đã tạo điều kiện, cung cấp số liệu cũng như đưa ra những lời khuyên, góp ý cho khóa luận được hoàn thành tốt đẹp. Đó là: Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam, thư viện Quốc gia… Cuối cùng, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình và bạn bè, sự giúp đỡ của mọi người chính là nguồn động viên quan trọng giúp cho em hoàn thành khóa luận này. Ngày 25/ 05/ 2010 Sinh viên thực hiện Trần Thùy Linh DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT NGUYÊN VĂN AUD Australian Dollar GBP British Pound CAD Canadian Dollar DEM FRF MXN JPY CHF Deutsch Mark Frech Franc Mexican Peso Japanese Yen Swiss Franc VND Việt Nam Đồng CME Sở giao dịch Chicago ITM In the money Được giá quyền chọn OTM Out of the money Giảm giá quyền chọn ATM At the money Ngang giá quyền chọn NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại ISDA International Swaps and Derivatives Association Hiệp hội quốc tế về hoán đổi và phái sinh WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới VAR Value at risk Hạn mức giá trị chịu rủi ro XNK Xuất nhập khẩu KNXK Kim ngạch xuất khẩu KNNK Kim ngạch nhập khẩu KNXNK Kim ngạch xuất nhập khẩu EBS CCS Electronic Brokerage System Hệ thống môi giới điện tử Cross Currency Swap Sản phẩm phái sinh hoán đổi tiền tệ chéo DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ HÌNH VẼ, CÁC BẢNG BIỂU TÊN TRANG Biểu đồ 1 Diễn biến tỷ giá USD/VND trong năm 2007 43 Biểu đồ 2 Diễn biến tỷ giá USD/VND năm 2008 45 Biểu đồ 3 Mức độ tác động của các yếu tố với hoạt động của doanh nghiệp 52 Bảng 1 Các hợp đồng tương lai trên CME 28 Bảng 2 Các phương án xảy ra với nhà nhập khẩu mua quyền chọn mua USD 32 Bảng 3 Các phương án xảy ra với nhà xuất khẩu mua quyền chọn bán USD 33 Bảng4 Kim ngạch xuất nhập khẩu thời kỳ 1993 - 2009 38 Bảng 5 Tỷ giá USD/VND bình quân năm 1999 – 2006 42 Bảng 6 Doanh thu, chi phí các loại hình kinh doanh ngoại tệ của BIDV 57 Bảng 7 Giá trị các giao dịch phái sinh tiền tệ tại Eximbank 59 Bảng 8 Giá trị các giao dịch phái sinh tiền tệ tại ACB 60 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tỷ giá là một trong những nguồn gốc rủi ro chính khiến nhiều doanh nghiệp trên thế giới rơi vào lao đao. Trong quá khứ, tác động của việc tỷ giá biến động nhiều hơn kể từ sau sự sụp đổ của chế độ tỷ giá Bretton Woods vào đầu thập niên 1970 đã khiến nhiều công ty lớn trên thế giới, đặc biệt là những công ty tên tuổi của Mỹ và Nhật như Laker Airlines, Caterpillar, Toyota, Honda .v.v… gặp nhiều khó khăn trong hoạt động kinh doanh, khiến cho doanh thu lẫn lợi nhuận giảm thấp. Mở cánh cửa thương mại khu vực và quốc tế, các doanh nghiệp XNK Việt Nam đang đứng trước những cơ hội to lớn, nhưng đồng thời cũng phải đối mặt với nhiều thách thức, khó khăn. Một trong những khó khăn đến từ thị trường thế giới – thường xuyên biến động và tiềm ẩn nhiều rủi ro, là vấn đề rủi ro tỷ giá khi sử dụng ngoại tệ trong giao dịch. Vì vậy, hành trang không thể thiếu đối với mỗi doanh nghiệp trong quá trình hội nhập là những kiến thức về bảo hiểm rủi ro tỷ giá, đặc biệt là các hợp đồng ngoại hối phái sinh – công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ giá hữu hiệu nhất. Trên thực tế, những giao dịch phái sinh tiền tệ lại là một lĩnh vực chuyên sâu và khó, thị trường bảo hiểm rủi ro tỷ giá ở Việt Nam sau hơn 10 năm khởi động vẫn còn đang trong giai đoạn kém phát triển bởi sản phẩm nghèo nàn, số doanh nghiệp tham gia ít ỏi… Muốn nhìn thẳng vào thực trạng yếu kém này để thấy được nguyên nhân và đề xuất một số giải pháp đưa bảo hiểm rủi ro tỷ giá đến gần doanh nghiệp XNK hơn, em chọn đề tài: “Nghiên cứu vấn đề sử dụng các hợp đồng ngoại hối phái sinh đối với bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Việt Nam” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình. 2 2. Mục đích nghiên cứu - Hệ thống những vấn đề liên quan về tỷ giá, rủi ro tỷ giá và bảo hiểm rủi ro tỷ giá. - Phân tích thực trạng rủi ro tỷ giá của các doanh nghiệp XNK Việt Nam. - Phân tích thực trạng kém phát triển của bảo hiểm rủi ro tỷ giá bằng hợp đồng ngoại hối phái sinh cho các doanh nghiệp XNK Việt Nam. - Đề xuất những giải pháp hợp lý và có giá trị thực tiễn cao để phát triển việc sử dụng hợp đồng ngoại hối phái sinh trong việc bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các doanh nghiệp XNK Việt nam. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: vấn đề sử dụng hợp đồng ngoại hối phái sinh trong bảo hiểm rủi ro tỷ giá. - Phạm vi nghiên cứu: + Về không gian: Rủi ro tỷ giá đối với các doanh nghiệp XNK Việt Nam và bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các doanh nghiệp XNK bằng hợp đồng ngoại hối phái sinh. + Về thời gian: Số liệu thực trạng lấy trong khoảng từ năm 1997 (giai đoạn sơ khai của thị trường bảo hiểm rủi ro tỷ giá Việt Nam) đến nay. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài nghiên cứu dựa trên phương pháp lý thuyết kết hợp thực tiễn, phương pháp mô tả, so sánh, phân tích… ; đồng thời căn cứ vào đường lối phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là chính sách tỷ giá của Ngân hàng nhà nước. 3 5. Kết cấu đề tài Ngoài Lời mở đầu và Kết luận, khóa luận gồm 3 phần: Chƣơng 1: Tổng quan về rủi ro tỷ giá và bảo hiểm rủi ro tỷ giá bằng hợp đồng ngoại hối phái sinh. Chƣơng 2: Thực trạng sử dụng hợp đồng ngoại hối phái sinh trong bảo hiểm rủi ro tỷ giá của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Việt Nam. Chƣơng 3: Một số giải pháp ứng dụng, phát triển hợp đồng ngoại hối phái sinh trong bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Việt Nam. [...]... ro hối đoái) thì ngân hàng sẽ chịu cho doanh nghiệp rủi ro về tỷ giá1 2 Tóm lại, bảo hiểm rủi ro tỷ giá là một trong những phương pháp xử lý đối với rủi ro tỷ giá bằng cách thực hiện các giao dịch nhằm chuyển giao rủi ro tỷ giá từ người được bảo hiểm sang người bảo hiểm1 3 Bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho doanh nghiệp XNK tuân theo các nguyên tắc cơ bản của bảo hiểm một cách tương đối: 11 Hằng Nga, 2007, Các. .. với một hợp đồng ngoại hối giao ngay Như vậy, nếu hợp đồng ngoại hối kỳ hạn có thể được sử dụng để bảo hiểm rủi ro tỷ giá thì hợp đồng hoán đổi cũng có thể với cách thức tương tự 18 PGS.TS Nguyễn Văn Tiến, 2008, Giáo trình nghiệp vụ kinh doanh ngoại hối, NXB Thống kê, Hà Nội 24 Các giao dịch hoán đổi rất có ý nghĩa với nhà đầu tư và người đi vay bằng ngoại tệ trong việc bảo hiểm rủi ro tỷ giá Đối với. .. sở tỷ giá giao ngay, chênh lệch lãi suất giữa hai đồng tiền và số ngày thực tế của hợp đồng Tỷ giá hoán đổi (thuật ngữ này được dùng rất phổ biến mặc dù đó thực chất là chênh lệch tỷ giá) : Tỷ giá hoán đổi = Tỷ giá kỳ hạn – Tỷ giá giao ngay b, Phòng ngừa rủi ro tỷ giá bằng hợp đồng hoán đổi ngoại hối Hợp đồng hoán đổi ngoại hối là sự kết hợp của một hợp đồng ngoại hối kỳ hạn với một hợp đồng ngoại hối. .. vi nghiên cứu của khóa luận này về bảo hiểm rủi ro tỷ giá, các NHTM chính là người bảo hiểm, sẵn sàng chấp nhận rủi ro; các doanh nghiệp XNK là người được bảo hiểm, không sẵn sàng chấp nhận rủi; các khoản thanh toán nhập khẩu, khoản thu xuất khẩu, khoản vay nợ, đầu tư ngoại tệ…gặp rủi ro tỷ giá là đối tượng bảo hiểm Bản chất của dịch vụ này là các doanh nghiệp trích cho ngân hàng một khoản phí (phí rủi. .. đảm bảo cho người được bảo hiểm có vị trí tài chính như trước khi có tổn thất xảy ra, không hơn không kém; tức là bảo hiểm trên cơ sở thống kê tổn thất Các bên không được lợi dụng bảo hiểm để trục lợi Tuy nhiên, bảo hiểm rủi ro tỷ giá có cơ chế bảo hiểm khác biệt với các loại bảo hiểm khác Bảo hiểm rủi ro tỷ giá sẽ bảo hiểm thông qua việc thực hiện hợp đồng ngoại hối; qua đó, những thiệt hại do rủi ro. .. tương tự như hợp đồng kỳ hạn, được sử dụng vào mục đích phòng ngừa rủi ro tỷ giá và đầu cơ Sử dụng hợp đồng tương lai vào bảo hiểm rủi ro tỷ giá có một số vấn đề cần lưu ý:  Hợp đồng tương lai có thể chuyển nhượng tại bất cứ thời điểm nào Giả sử một khách hàng có nhu cầu GBP vào tháng 1 muốn bảo hiểm rủi ro tỷ giá bằng hợp đồng tương lai, có thể tiến hành một trong 2 cách: Cách 1: Mua hợp đồng tương... (http://www.doanhnhan360.vn/Desktop.aspx/Thi-truong-360/Bao-hiem360/Tranh_rui _ro_ bang_bao_hiem_ty_gia/) 2 PGS.TS Nguyễn Văn Tiến, 2008, Giáo trình nghiệp vụ kinh doanh ngoại hối, NXB Thống kê, Hà Nội 4 1.3 Rủi ro tỷ giá Rủi ro tỷ giá là rủi ro phát sinh từ biến động của tỷ giá hối đoái trên thị trường3 Về lý thuyết, biến động tỷ giá có thể tác động đến bất kỳ doanh nghiệp nào theo nhiều cách Có thể phân loại rủi ro tỷ giá theo nguồn gốc như sau:  Rủi ro tỷ giá từ các giao... gắn liền với, hay phụ thuộc vào sự an toàn hay không an toàn của đối tượng bảo hiểm Nguyên tắc này chỉ ra rằng người được bảo hiểm muốn mua bảo hiểm phải có lợi ích bảo hiểm Quyền lợi có thể được bảo hiểm có thể là quyền lợi đã có hoặc sẽ có trong đối tượng bảo hiểm Nguyên tắc này vẫn đúng đối với trường hợp bảo hiểm rủi ro tỷ giá Doanh nghiệp XNK chỉ có thể mua bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các khoản... QUAN VỀ RỦI RO TỶ GIÁ VÀ BẢO HIỂM RỦI RO TỶ GIÁ BẰNG HỢP ĐỒNG NGOẠI HỐI PHÁI SINH I Những vấn đề cơ bản về rủi ro tỷ giá 1 Một số khái niệm 1.1 Rủi ro Khái niệm rủi ro theo ý nghĩa kinh tế thông thường, đối với một doanh nghiệp, có thể hiểu là mối đe dọa bị tổn thất một phần vốn của mình mà không đạt được thu nhập hay đòi hỏi các khoản chi phí bổ sung để thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh nhất... Chỉ bảo hiểm một rủi ro xảy ra bất ngờ, ngẫu nhiên, ngoài ý muốn của con người chứ không bảo hiểm cái chắc chắn xảy ra Doanh nghiệp sử dụng dịch vụ bảo hiểm rủi ro tỷ giá nhằm mục đích bảo hiểm cho những rủi ro có thể xảy ra trong một thị trường ngoại hối đầy biến động, đương nhiên không thể biết chắc chắn mức tỷ giá tại một thời điểm nào đó trong tương lai và doanh nghiệp có thiệt hại vì rủi ro tỷ giá . ỨNG DỤNG VÀ PHÁT TRIỂN HỢP ĐỒNG NGOẠI HỐI PHÁI SINH TRONG BẢO HIỂM RỦI RO TỶ GIÁ CHO CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT NHẬP KHẨU VIỆT NAM 68 I. Ý nghĩa của việc bảo hiểm rủi ro tỷ giá cho các doanh nghiệp. về rủi ro tỷ giá và bảo hiểm rủi ro tỷ giá bằng hợp đồng ngoại hối phái sinh. Chƣơng 2: Thực trạng sử dụng hợp đồng ngoại hối phái sinh trong bảo hiểm rủi ro tỷ giá của các doanh nghiệp xuất. và đề xuất một số giải pháp đưa bảo hiểm rủi ro tỷ giá đến gần doanh nghiệp XNK hơn, em chọn đề tài: Nghiên cứu vấn đề sử dụng các hợp đồng ngoại hối phái sinh đối với bảo hiểm rủi ro tỷ giá