ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN …… PHẠM THỊ NGA NGHIÊN CỨU VĂN HOÁ ĐỌC CỦA GIỚI TRẺ Ở VIỆT NAM ĐẦU THẾ KỶ XXI TRÊN BÁO IN (Khảo sát trên báo Tuổi Trẻ TP.HCM, Thanh Niên, Tiền Phong, từ năm 2010 - 2013) Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Báo chí học Mã số: 60.32.01.01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái Hà Nội, 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của: PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái. Các số liệu, những kết luận nghiên cứu được trình bày trong Luận văn này trung thực và chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Học viên Phạm Thị Nga LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái, người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện Luận văn này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến: Ban chủ nhiệm khoa Báo chí - Truyền thông, các giảng viên trong khoa, phòng Quản lý khoa học, trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc Gia Hà Nội Và người thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu Luận văn. Hà Nội, tháng năm 2015 MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Chương 1. QUAN HỆ TRUYỀN THÔNG GIỮA LOẠI HÌNH BÁO IN VÀ VẤN ĐỀ VĂN HÓA ĐỌC 9 1.1.Lý luận chung về loại hình báo in 9 1.2.Lý luận chung về văn hóa đọc 21 Tiểu kết chương 1 Chương 2. PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG VĂN HOÁ ĐỌC CỦA SINH VIÊN TRÊN BÁO IN (Tuổi Trẻ, Thanh Niên Tiền Phong, từ năm 2010 - 2013) 36 2.1.Tiêu chí lựa chọn những tác phẩm báo chí viết về văn hóa đọc của sinh viên trên báo in 36 2.2. Tiêu chí lựa chọn tác phẩm báo chí viết về văn hoá đọc của sinh viên trên báo Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Tiền Phong 38 2.3. Nội dung tác phẩm báo chí viết về văn hóa đọc trên ba tờ báo 47 2.4. Hình thức tác phẩm báo chí viết về vấn đề văn hóa đọc trên ba tờ báo 60 2.5. Tác động từ những tác phẩm báo chí viết về văn hóa đọc của sinh viên trên báo in 67 Tiểu kết chương 2 Chương 3. NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TÁC PHẨM BÁO CHÍ VIẾT VỀ VĂN HÓA ĐỌC CỦA SINH VIÊN TRÊN BÁO TUỔI TRẺ, THANH NIÊN, TIỀN PHONG 85 3.1. Bài học kinh nghiệm từ nhà báo viết về văn hóa đọc của sinh viên 85 3.2. Những hạn chế 89 3.3. Giải pháp nâng cao chất lượng tác phẩm báo chí viết về văn hoá đọc của sinh viên trên báo in 93 3. 4. Phác thảo mô hình tác phẩm báo chí viết về văn hóa đọc của sinh viên trên báo in. 103 Tiểu kết chương 3 KẾT LUẬN 111 TÀI LIỆU THAM KHẢO 115 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU - Bảng 2.1. Khảo sát báo Tuổi Trẻ Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2010- 2013 - Bảng 2.2. Khảo sát báo Tiền Phong từ năm 2010-2013 - Bảng 2.3. Khảo sát báo Thanh Niên từ năm 2010-2013 - Bảng 2.4. Các báo sinh viên thường đọc (Tính theo tỉ lệ %) - Bảng 2.5. Mức độ theo dõi của sinh viên đối với các bài viết về văn hóa đọc trên báo in (Tính theo tỉ lệ %) - Bảng 2.6: Mục đích sinh viên theo dõi các bài viết về văn hóa đọc trên báo in (tỉ lệ %) - Bảng 2.7: Thời gian dành để đọc sách mỗi ngày của sinh viên (tỉ lệ %) DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Tuổi Trẻ TP HCM: Tuổi Trẻ Thành phố Hồ Chí Minh XHCN: Xã hội chủ nghĩa BCH: Ban chấp hành NXB: Nhà xuất bản Bộ TT&TT: Bộ Thông tin và truyền thông Bộ VH-TT&DL: Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch TVQG: Thư viện Quốc Gia SVVN: Sinh viên Việt Nam 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đối với sinh viên, việc học qua việc đọc sách là quan trọng nhất trong suốt quá trình học tập tại trường đại học. Sách là nơi lưu trữ những tri thức của nhân loại. Bởi thế, từ học sinh, sinh viên cho đến những nhà khoa học tài giỏi, sách được coi như một công cụ để học tập, nghiên cứu. Và vấn đề nổi trội nhất trong việc học Đại học ở Việt Nam, nhất là trường Đại học khoa học xã hội và nhân văn là phải có văn hóa đọc. Sinh viên hiện nay không có thói quen đọc tài liệu, ghi chép, không biết cách tổng hợp và vận dụng kiến thức trong sách công cụ - giáo trình để giải quyết vấn đề. Đặc biệt hơn cả là không biết tổ chức thời gian học tập, thêm vào đó năng lực và thói quen đọc chưa cao, thiếu đi kỹ năng tự học và tự đọc một cách có hiệu quả nhất. Văn hoá đọc là một bộ phận của văn hoá – là một trong những động lực thúc đẩy sự hình thành nên con người mới, những công dân có hiểu biết, có trí tuệ để có thể thích ứng với sự phát triển của xã hội hiện đại – xã hội dựa trên nền tảng của nền kinh tế tri thức. Đọc là một hoạt động văn hóa của con người, thông qua việc đọc để tiếp nhận thông tin, tích lũy và nâng cao tri thức, từ đó giúp nâng cao kỹ năng sống, mưu sinh và mưu cầu hạnh phúc của con người. Văn hóa đọc là một hoạt động văn hóa ở tầm cao của một dân tộc. Thông qua văn hóa đọc định hướng đọc cho mọi người dân, tuỳ thuộc vào trình độ dân trí, nghề nghiệp và điều kiện sống, có thể tiếp cận được với thông tin, tri thức phù hợp, hữu ích nhất cho cuộc sống của mình. Văn hóa đọc của giới trẻ hiện nay nói chung và sinh viên nói riêng đang có vấn đề. Với tư cách là những thế hệ tương lai, chủ nhân tương lai của đất nước thì việc đọc sách có vấn đề đang trở nên báo động với toàn xã hội. Ngày nay có quá nhiều bạn trẻ thích dùng đồ ăn nhanh, những cuốn sách đọc lướt, những quán nét siêu tốc với thế giới game online giết thời gian, tuy nhiên thời gian dùng để đọc sách thì rất ít. Sự lấn ướt của văn hóa nghe nhìn xảy ra với mọi 2 tầng lớp xã hội, ngay cả tri thức, một tầng lớp được trông mong là đọc sách nhiều nhất. Giới trẻ ngày nay khó có ham muốn đọc sách hơn bởi họ đang sống trong thời đại của công nghệ thông tin, các phương tiện truyền thông hiện đại. Họ phần lớn chỉ đọc kiểu hưởng thụ hơn là nghiền ngẫm, thiếu đi sự sâu sắc và thụ động trong việc đọc sách. Sự phát triển của công nghệ thông tin làm giới trẻ lười biếng ngồi trong thư viện để đọc một quyển sách. Nhưng chắc chắn, đối với giới trẻ không có một phương tiện nghe nhìn nào có thể thay thế việc đọc. Và hầu như, việc đọc sách trong giới trẻ nói chung, và với sinh viên nói riêng chủ yếu là theo phong trào. Đánh giá cao tầm quan trọng của văn hoá đọc, trong kỳ họp lần thứ 28 của Đại hội đồng Liên hợp quốc tại Paris (ngày 25/10 – 16/11/1995), UNESCO đã quyết định chọn ngày 23/4 hàng năm làm “Ngày sách và bản quyền thế giới”, trong đó có nêu rất rõ mục tiêu và cá thành phần tham gia ngày tôn vinh những giá trị của sách và sự đóng góp của các tác giả cho sự ra đời của các tác phẩm bất hủ, đồng thời là dịp để khuyến khích tất cả mọi người, nhất là giới trẻ khám phá niềm yêu thích đọc sách, tôn vinh văn hoá đọc. Tại Việt Nam, quyết định 248/QĐ-TTg do Thủ tướng Chính phủ ký ngày 24-2-2014 quy định ngày 21/4 hàng năm là “Ngày sách Việt Nam” để phát triển văn hóa đọc. Đây là một vấn đề mang ý nghĩa chiến lược của mọi quốc gia trong việc nâng cao dân trí, góp phần phát triển bền vững nguồn nhân lực – nhân tố quyết định mọi thành công. Phát triển văn hóa đọc trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước góp phần đem lại cho dân tộc Việt Nam sức mạnh của trí tuệ trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Khi Bộ TT&TT tổ chức lấy ý kiến về việc tổ chức “Ngày sách Việt Nam” (21/4), nhiều nhà nghiên cứu đều đặt ra vấn đề văn hóa đọc trong giới trẻ đang ở mức báo động, khi nhiều bạn trẻ thờ ơ với sách vở và đang bị văn hóa nghe – nhìn cuốn theo, cần phải tổ chức Ngày sách Việt Nam để cứu văn hoá đọc. Một số người cũng lo lắng và đổ lỗi rằng thời đại bây giờ có nhiều thứ hấp dẫn 3 giới trẻ như trò chơi điện tử, Internet, facebook… nên giới trẻ lười đọc sách, truyện hơn các thế hệ trước. Và văn hoá đọc trong giới trẻ đang đứng trước nguy cơ mai một, bị lấn át bởi văn hoá nghe nhìn. Bộ trưởng Nguyễn Bắc Son đã phát biểu trong buổi lễ công bố ngày sách Việt Nam: “Cho dù xã hội ngày càng phát triển cao hơn, con người có thể tìm kiếm khai thác thông tin, kiến thức trong thư viện điện tử hay qua mạng internet; thì sách vẫn không thể mất đi giá trị truyền thống lâu đời vốn có của nó, gắn bó với con người trong hàng ngàn năm lịch sử. Và cho đến tận hôm nay, sách vẫn là nguồn sống quý giá nhất mà không có món ăn tinh thần nào có thể so sánh được” (Báo Thanh Niên, 4/2014) Trên thế giới không thể thiếu truyền thông như hiện nay, báo in là một trong các phương tiện hiệu quả góp phần không nhỏ vào việc phản ánh những vấn đề nóng, vấn đề bức xúc của xã hội. Báo in là một loại phương tiện thông tin đại chúng dễ dàng tiếp cận với bạn đọc, hiện đại và mang tính liên tục. Đối với văn hoá đọc của người Việt nói chung và giới trẻ nói riêng, báo in cũng đã góp phần quan trọng trong việc định hướng dư luận. Trong đó, đã có rất nhiều tờ báo ở nhiều tỉnh, thành phố đã không ngừng tìm tòi, khai thác việc phát triển văn hóa đọc cho giới trẻ. Tuy nhiên, không phải tờ báo nào cũng thành công. Bởi văn hóa đọc của giới trẻ, nhất là các bạn sinh viên đang ngồi trên giảng đường không chỉ đòi hỏi những người làm báo in phải hiểu rõ, hiểu kỹ càng, chi tiết mà còn phải thể hiện được những yêu cầu cần thiết giúp bạn đọc nhận thấy ý thức đọc sách của chính mình. Hiện nay, trong làng báo in Việt Nam, có thể nói Tuổi Trẻ Tp.HCM, Thanh Niên, Tiền Phong là những tờ báo đang có vị thế thương hiệu tốt, với số lượng phát hành lớn, có khả năng thu hút số lượng bạn đọc trẻ của báo, giúp cho việc thông tin về vấn đề văn hóa đọc dễ dàng tiếp cận với giới trẻ hơn. Nghiên cứu văn hoá đọc của giới trẻ trên báo in sẽ giúp các nhà nghiên cứu rút ra được những bài học kinh nghiệm, về tổ chức các tác phẩm báo chí viết về văn hóa đọc, cũng như từng bước cải thiện và nâng cao cách thức tiếp nhận của giới trẻ đối với những bài viết trên báo in. Từ đó xây dựng mô hình tổ chức các tác 4 phẩm báo chí viết về văn hóa đọc hiệu quả nhất, truyền thông , khôi phục nền văn hoá đọc đang ngày càng xuống cấp và mai một. Trước ý nghĩa sâu sắc của vấn đề này, chúng tôi đã chọn đề tài: “Nghiên cứu văn hoá đọc của giới trẻ ở Việt Nam đầu thế kỷ XXI trên báo in (Khảo sát trên báo Tuổi Trẻ, Thanh Niên và Tiền Phong từ năm 2010-2013)” làm đề tài luận văn tốt nghiệp. 2.Lịch sử nghiên cứu vấn đề Văn hoá đọc đã trở thành vấn đề của cả cộng đồng nói chung và giới trẻ nói riêng. Đã có nhiều nhà văn, các nhà nghiên cứu bàn về các vấn đề và các giải pháp phát triển văn hoá đọc ở Việt Nam. Chúng tôi xin kể ra một số những tài liệu mà Luận văn có sử dụng, trích dẫn tiêu biểu, như: - “Suy nghĩ về sách, văn hóa đọc và thư viện”, Tiểu luận, Nguyễn Hữu Giới, NXB Văn hóa Thông tin, 2013. Đây là cuốn sách bao gồm nhiều bài tiểu luận về sách, nghề in và xuất bản ở nước ta. Đặc biệt là về vấn đề văn hóa đọc trong bối cảnh bùng nổ truyền thông, ngày hội đọc sách ở Việt Nam, về thư viện hôm nay và ngày mai, thư viện Việt Nam trước ngưỡng cửa nền kinh tế tri thức, hội nhập và phát triển. - “Người Việt Nam chưa có văn hoá đọc” của GS Chu Hảo (Số ra ngày 23/4/2012, Báo Tiền Phong). Tác giả bàn về việc thế nào là văn hóa đọc, và văn hóa đọc có vai trò như thề nào đối với xã hội. Trả lời thấu đáo vấn đề này là một công việc rất nặng nề, không thể nói hết trong khuôn khổ một bài phỏng vấn.Vấn nạn lớn nhất của nước ta hiện nay không phải là kinh tế; vấn đề mang tính lâu bền và gốc rễ hơn nhiều là văn hóa. Văn hóa mới là cốt lõi của mọi vấn đề. Nền văn hóa của một đất nước chắc chắn phải dựa trên nền tảng giáo dục. Cần phải nghĩ đến việc tập cho học sinh có được một thói quen đọc sách, hướng dẫn cho các em lựa chọn sách, cách đọc sách. Ba yếu tố đó - thói quen đọc, khả năng lựa chọn, và cách đọc - hợp thành cốt lõi của cái mà chúng ta gọi là văn hóa đọc. [...]... đọc Những nghiên cứu trên đây đã đề cập nhiều đến văn hóa đọc của thế hệ thanh, thiếu niên với thực trạng "lười đọc" , "đọc ít" và "đọc theo phong trào" hiện nay Vấn đề văn hóa đọc của giới trẻ qua các tác phẩm báo in lần đầu tiên được nghiên cứu trên các báo Tuổi Trẻ TP. HCM, Thanh Niên, Tiền Phong Đây là luận văn lần đầu khảo sát các tác phẩm báo in viết về văn hóa đọc của các bạn trẻ Việc nghiên cứu. .. hình báo in và vấn đề văn hóa đọc Chương 2 Phân tích thực trạng văn hoá đọc của sinh viên trên báo in (Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Tiền Phong, từ năm 2010 - 2013) Chương 3 Nâng cao chất lượng tác phẩm báo chí viết về văn hoá đọc của sinh viên trên báo Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Tiền Phong 9 NỘI DUNG Chương 1 QUAN HỆ TRUYỀN THÔNG GIỮA VẤN ĐỀ VĂN HÓA ĐỌC VÀ LOẠI HÌNH BÁO IN 1.1 Lý luận chung về loại hình báo in 1.1.1.Ngôn... chí về văn hóa đọc của các nhà báo - Đề xuất giải pháp phát triển văn hóa đọc của sinh viên trên báo in Phác thảo mô hình tác phẩm báo chí về văn hóa đọc của sinh viên trên báo in 3.2 Nhiệm vụ - Tìm hiểu tác động, vai trò của báo in với văn hoá đọc của sinh viên Nhất là vấn đề văn hoá đọc đang dần bị mờ nhạt và lấn át bởi văn hóa nghe nhìn - Thông qua việc nghiên cứu các bài báo viết về văn hoá đọc để... phẩm báo in trong việc xây dựng văn hóa đọc, xã hội đọc, để qua đó đề xuất những kiến nghị, giải pháp cần thiết nhằm đổi mới, nâng cao hiệu quả của việc nâng cao văn hóa đọc của sinh viên 3.Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Mục đích - Phân tích các bài viết về văn hóa đọc của giới trẻ Việt Nam trên báo Tuổi Trẻ TP. HCM, Thanh Niên, Tiền Phong để tìm ra những bài học kinh nghiệm viết các tác phẩm báo. .. báo in đã làm được khi thông tin qua các tin bài khảo sát 4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu là những bài báo viết về việc đọc sách của giới trẻ, đặc biệt là các bạn sinh viên đại học - Chúng tôi đi vào nghiên cứu vấn đề này trên 3 tờ báo là Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Tiền Phong để có cái nhìn chính xác, cụ thể về vấn đề - Thời gian nghiên cứu được giới hạn cụ thể từ năm 2010 đến năm. ..- Văn hoá đọc và phát triển văn hoá đọc ở Việt Nam – Nguyễn Hữu Viêm; (Thư viện Việt Nam, số 2/2006) Đây là bài viết khá chi tiết về khái niệm văn hóa đọc, kỹ năng đọc sách của giới trẻ, đề cập đến những mặt tích cực, hạn chế của việc phát triển văn hóa đọc ở Việt Nam Từ những nhận định khái quát đó, tác giả đưa ra những giải pháp khắc phục nhằm phát triển nền văn hóa đọc ở Việt Nam, xây dựng... thẩm mỹ của người 17 Việt trẻ không còn đam mê nhiều với sách nữa Sự xuống cấp của văn hóa đọc, từ sách vở đến báo chí, và song song với nó là tự do báo chí và tư tưởng, ngôn luận Như vậy đặc trưng lớn nhất của văn hóa đọc trên báo in chính là văn bản, là ngôn ngữ viết Do vậy, văn hóa đọc và báo in có mối quan hệ mật thiết với nhau Báo in phát triển, phản ánh những vấn đề bức xúc của xã hội, mang lại... lý luận và thực tiễn của đề tài 6.1 Ý nghĩa khoa học - Kết quả nghiên cứu sẽ làm sáng tỏ ý nghĩa của việc áp dụng phương pháp tuyên truyền, định hướng văn hoá đọc cho sinh viên thông qua các bài trên báo in dưới góc nhìn văn hóa Qua đó, giúp người đọc trẻ hiểu rõ hơn giá trị, vai trò của việc đọc sách có văn hóa Từ đó đưa ra kinh nghiệm, giải pháp và xây dựng mô hình về văn hóa đọc của sinh viên trên. .. loại hình báo in và vấn đề văn hóa đọc Cũng như ở mọi nền báo chí trên thế giới, báo in Việt Nam với tư cách là một loại hình báo chí, đảm nhận đầy đủ các chức năng và nhiệm vụ của nền báo chí Việt Nam Mỗi loại báo chí có một đặc thù ngôn ngữ riêng của mình Ngôn ngữ của các tác phẩm báo chí phải mang được ý nghĩa của chúng tới cho công chúng vô cùng đa dạng Ranh giới của công chúng trải dài từ cái mà... trên báo Tuổi Trẻ, Thanh niên, Tiền Phong nói riêng, và báo in nói chung - Qua đó, đề tài nghiên cứu này cũng thể hiện rõ về vấn đề tồn tại của văn hoá đọc của người Việt, đặc biệt là sinh viên 6.2.Ý nghĩa thực tiễn - Đề tài có ý nghĩa thực tiễn với những nhà báo phản ánh những vấn đề nóng của xã hội, nhất là giá trị truyền thống của văn hóa đọc được thực hiện từ góc nhìn của báo chí, từ ngôn ngữ của . VÀ NHÂN VĂN …… PHẠM THỊ NGA NGHIÊN CỨU VĂN HOÁ ĐỌC CỦA GIỚI TRẺ Ở VIỆT NAM ĐẦU THẾ KỶ XXI TRÊN BÁO IN (Khảo sát trên báo Tuổi Trẻ TP. HCM, Thanh Niên, Tiền Phong, từ năm 2010. Nghiên cứu văn hoá đọc của giới trẻ ở Việt Nam đầu thế kỷ XXI trên báo in (Khảo sát trên báo Tuổi Trẻ, Thanh Niên và Tiền Phong từ năm 2010-2013) làm đề tài luận văn tốt nghiệp. 2.Lịch sử nghiên. đọc của giới trẻ qua các tác phẩm báo in lần đầu tiên được nghiên cứu trên các báo Tuổi Trẻ TP. HCM, Thanh Niên, Tiền Phong. Đây là luận văn lần đầu khảo sát các tác phẩm báo in viết về văn hóa