ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN o0o PHẠM MAI ANH BƯỚC ĐẦU ỨNG DỤNG MÔ HÌNH QUẢN LÝ SỨC CHỨA LAC (LIMITS OF ACCEPTABLECHANGE –GIỚI HẠN CỦA NHỮNG THAY ĐỔI CÓ THỂ CHẤP NHẬN ĐƯỢC) TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI VQG CÚC PHƯƠNG – NINH BÌNH LUẬN VĂN THẠC SỸ DU LỊCH Hà Nội – 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN o0o PHẠM MAI ANH BƯỚC ĐẦU ỨNG DỤNG MÔ HÌNH QUẢN LÝ SỨC CHỨA LAC (LIMITS OF ACCEPTABLECHANGE –GIỚI HẠN CỦA NHỮNG THAY ĐỔI CÓ THỂ CHẤP NHẬN ĐƯỢC) TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI VQG CÚC PHƯƠNG – NINH BÌNH Chuyên ngành: Du lịch (Chương trình đào tạo thí điểm) LUẬN VĂN THẠC SỸ DU LỊCH NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN THỊ SƠN Hà Nội – 2014 1 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 6 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SỨC CHỨA DU LỊCH 14 1.1 Một số vấn đề lý luận về sức chứa du lịch 14 1.1.1 Khái niệm sức chứa du lịch 14 1.1.2 Một số công thức tính sức chứa du lịch 17 1.2 Phương pháp quản lý du lịch thông qua mô hình quản lý sức chứa du lịch 20 1.2.1 Khái niệm phương pháp mô hình du lịch sức chứa du lịch 20 1.2.2 Mô hình quản lý sức chứa du lịch LAC 22 1.3 Hoạt động du lịch tại Vườn quốc gia và vấn đề quản lý sức chứa du lịch tại Vườn Quốc Gia 33 1.3.1 Khái niệm Vườn Quốc Gia 33 1.3.2 Khoanh vùng sử dụng du lịch đối với Vườn quốc gia 34 1.3.3 Tác động của du lịch tới Vườn Quốc Gia 37 1.4 Kinh nghiệm áp dụng mô hình quản lý sức chứa du lịch LAC tại Hoa Kỳ 41 CHƯƠNG 2: CÁC ĐIỀU KIỆN ẢNH HƯỞNG TỚI QUẢN LÝ SỨC CHỨA DU LỊCH VÀ BƯỚC ĐẦU ỨNG DỤNG MÔ HÌNH QUẢN LÝ SỨC CHỨA DU LỊCH LAC TẠI VƯỜN QUỐC GIA CÚC PHƯƠNG- 45 2.1 Các điều kiện và hiện trạng du lịch ở Vườn quốc gia Cúc Phương ảnh hưởng đến quản lý sức chứa du lịch. 45 2.1.1 Khái quát về Vườn quốc gia Cúc Phương 45 2.1.2 Tài nguyên tự nhiên và tài nguyên nhân văn 47 2.1.3 Các điều kiện giao thông, cơ sở vật chất kỹ thuật và nguồn nhân lực phục vụ du lịch. 56 2.1.4 Hiện trạng hoạt động du lịch tại Vườn quốc gia Cúc Phương 59 2 2.2 Bước đầu ứng dụng mô hình quản lý sức chứa du lịch LAC tại Vườn quốc gia Cúc Phương 69 2.2.1 Xác định mâu thuẫn cần giải quyết 70 2.2.2 Khoanh vùng để áp dụng và xây dựng một số tiêu chí đánh giá điều kiện du lịch 71 2.2.3 Xây dựng bảng hỏi điều tra ý kiến du khách về hiện trạng du lịch tại tuyến thăm quan cây Chò ngàn năm. 73 2.2.4 Phân tích ý kiến du khách về hiện trạng du lịch tại tuyến thăm quan cây Chò ngàn năm 73 CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG MÔ HÌNH LAC VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ CHO VIỆC QUẢN LÝ SỨC CHỨA DU LỊCH TẠI VƯỜN QUỐC GIA CÚC PHƯƠNG 84 3.1 Định hướng ứng dụng mô hình LAC cho việc quản lý sức chứa du lịch tại Vườn quốc gia Cúc Phương. 84 3.2 Một số kiến nghị. 88 KẾT LUẬN 92 3 NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN DLST: Du lịch sinh thái HDV: Hướng dẫn viên LAC Limits of acceptable change Giới hạn của những thay đổi có thể chấp nhận được. VQG: Vườn quốc gia 4 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Stt Nội dung Trang Bảng 2.1 Đa dạng sinh học ở một số VQG khu vực lân cận 50 Bảng 2.2 Thành phần dân tộc của cộng đồng sống ở khu vực VQG Cúc Phương năm 2010 56 Bảng 2.3 Số lượng phòng nghỉ tại khu vực VQG Cúc Phương 58 Bảng 2.4 Số lượng khách thăm quan VQG Cúc Phương từ năm 2008 đến năm 2014** 60 Bảng 2.5 Mức độ hải lòng của du khách 80 Bảng 2.6 Ý kiến của du khách về các hạng mục cần cải thiện 81 5 DANH MỤC CÁC HÌNH Stt Nội dung Trang Hình 1.1 Biểu đồ mối liên hệ giữa mức độ sử dụng và tác động môi trường 16 Hình 1.2 9 bước thực hiện của LAC 24 Hình 1.3 Mô hình các vùng sử dụng du lịch cho một VQG 35 Hình 2.1 Tỉ lệ khách thăm quan trung bình các tháng từ năm 2008 đến năm 2013 65 Hình 2.2 Cơ cấu doanh thu của Trung tâm DLST VQG Cúc Phương từ năm 2008 đến năm 2014** 66 6 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, đi cùng với sự phát triển của kinh tế văn hóa xã hội, ngành kinh doanh du lịch lữ hành được mở rộng và đạt được những kết quả ấn tượng. Dường như, cuộc sống càng phát triển thì sự quan tâm của từng cá nhân và cộng đồng dành cho du lịch càng được đề cao và trở thành một nhu cầu thường xuyên hơn. Tuy nhiên sự phát triển của du lịch cũng đi cùng với những tác động đa chiều không thể phủ nhận, từ đó dẫn đến việc cần phải đề xuất ra những cách thức quản lý, điều phối hiệu quả nhằm hạn chế tác động tiêu cực và hướng tới mục tiêu phát triển du lịch bền vững. Việc quản lý sức chứa du lịch có ý nghĩa quan trọng trong cuộc này. Du lịch là ngành mang định hướng tài nguyên rõ rệt, khai thác các ưu thế của tài nguyên để đưa vào sản phẩm của mình. Bản thân các loại tài nguyên này thì lại mang những giới hạn tự nhiên và tính nhạy cảm nên ảnh hưởng khá nhiều tới mức độ khai thác du lịch. Nếu như việc khai thác du lịch vượt quá những giới hạn tự nhiên đó thì sẽ gây ra những ảnh hưởng đôi khi là không thể khắc phục được. Trong nhiều nghiên cứu đã từng được thực hiện, việc xác định sức chứa thường là việc tìm ra một con số xác định duy nhất - dựa trên những tính toán vật lý - để tạo ra một giới hạn trong đón tiếp khách du lịch. Việc tính toán xác định ra con số này dựa trên những giả thuyết, những số liệu cố định và ít nhiều thiếu mất sự thích ứng linh hoạt với sự thay đổi liên tục của điều kiện môi trường – xã hội cũng như hệ thống tài nguyên du lịch. Hơn nữa, những tính toán này chủ yếu xuất phát từ nhu cầu của nhà quản lý, mà không xét trên nhu cầu và đánh giá của du khách cũng như những yếu tố đặc biệt của tài nguyên tự nhiên, môi trường xã hội. Vì thế đặt ra yêu cầu có một phương thức linh hoạt hơn, hữu hiệu hơn trong việc quản lý sức chứa tại điểm du lịch. Thay vì bắt đầu việc quản lý sức chứa bằng câu hỏi :“Bao nhiêu du khách đến 7 đây là quá nhiều?”, thì giờ đây câu hỏi đầu tiên được đưa ra sẽ là: “Điều kiện môi trường của điểm du lịch cần được duy trì ở mức độ như thế nào thì chấp nhận được?”. Từ đó, bản chất vấn đề “đảm bảo sự bền vững” sẽ được giải quyết theo hướng đi từ việc đạt được những mục tiêu tổng quát rồi sau đó đi đến những yếu tố nhỏ hơn cụ thể hơn. Đây chính là phương pháp tiếp cận của các mô hình lập kế hoạch quản lý sức chứa nói chung và sức chứa du lịch nói riêng. Các mô hình lập kế hoạch quản lý sức chứa không dựa trên các giả thuyết khoa học mà là sự kết hợp giữa khoa học, sự tham gia của cộng đồng và kinh nghiệm của nhà quản lý. Một trong số những mô hình như thế được lựa chọn để giới thiệu trong đề tài này là LAC (viết tắt của Limits of acceptable change) – Những giới hạn của thay đổi có thể được chấp nhận, không chỉ cung cấp những câu trả lời đơn giản cho những câu hỏi phức tạp và khó khăn mà phát triển du lịch bền vững đưa ra, mà còn giải quyết một phức hợp những vấn đề nhỏ để cùng hướng tới mục tiêu chung. Hệ thống quy hoạch theo phương pháp LAC ban đầu được thiết kế để giải quyết các vấn đề quản lý du khách tại Hệ thống bảo tồn vùng hoang dã quốc gia Hoa Kỳ và là một sản phẩm của nhận thức sâu rộng rằng việc đánh giá năng lực chịu tải một cách máy móc đã thất bại trong việc đặt được những mục tiêu của mình. Trong khi đó có rất nhiều lý do giải thích tại sao mô hình năng lực chịu tải lại thất bại, và lý do cơ bản nhất được nhắc tới đó là nó đã hướng các nhà quản lý theo một câu hỏi sai “Bao nhiêu là quá nhiều?”. Năng lực chịu tải về bản chất là một thuật ngữ định lượng, nhưng nghiên cứu đã cho thấy rằng những vấn đề của việc sử dụng tài nguyên cho hoạt động du lịch không liên quan quá nhiều về số lượng người, mà về hành vi của họ. Trong khí đó, phương pháp LAC giải quyết những câu hỏi khác nhau đáng kể: “Điều kiện tài nguyên và điều kiện xã hội nào phù hợp (hoặc có thể chấp nhận được), và làm thế nào để chúng ta đạt được những điều kiện đấy?. Câu hỏi 8 này thể hiện một cách tiếp cận căn bản khác đến tư duy về các vấn đề sử dụng cho hoạt động du lịch, nhưng đã thực sự liên kết chặt chẽ với công việc chính của các nhà quản lý hoạt động du lịch – đó là bảo vệ các giá trị mà vì đó một khu vực được thành lập - hơn so với mô hình năng lực chịu tải. Nhận thấy đây là một hướng mới, hữu ích trong việc giải quyết vấn đề quản lý phát triển du lịch bền vững ở các vùng hoang dã, đề tài đã mạnh dạn tiếp cận nội hàm của mô hình LAC và bước đầu áp dụng những kiến thức đã tìm hiểu được để nghiên cứu áp dụng tại một địa điểm tại Việt Nam đó là VQG Cúc Phương. Ở Việt Nam nói chung và tại VQG Cúc Phương nói riêng, đã có nhiều công trình nghiên cứu, định hướng về phát triển du lịch sinh thái – du lịch bền vững, thể hiện sâu sắc mối quan tâm của chính phủ và các nhà khoa học tới vấn đề này. Với mức độ phát triển ngày càng mạnh mẽ của hoạt động du lịch, càng cần có thêm những công cụ tối ưu để quản lý việc phát triển sao cho đạt được hiệu quả cao nhưng vẫn mang tính bền vững. Và LAC được kì vọng sẽ đóng góp hữu hiệu vào công cuộc này. 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài Vào tháng 1/1985, “Hệ thống giới hạn những thay đổi có thể chấp nhận được (LAC) dành cho việc quy hoạch các vùng hoang dã” được Cục Kiểm lâm xuất bản [19]. Vào tháng 4/1985, ứng dụng đầu tiên của Phương pháp LAC – cho Khu tổ hợp Hoang dã Bob Marshall – đã được chứng minh bằng tài liệu trong 1 bản chỉnh sửa quy hoạch rừng. Báo cáo và quy hoạch này là đỉnh cao của một nỗ lực, khởi nguồn từ đầu những năm 1980, để xây dựng và thực hiện một phương pháp nhằm giải quyết vấn đề năng lực chịu tải các hoạt động du lịch ở các vùng hoang dã. Tiền đề của nỗ lực này bắt đầu từ những năm 1930 khi các nhà quản lý lần đầu tiên khẳng định cần thiết phải giữ cho mức độ sử dụng cho hoạt động du lịch ở dưới “năng lực chịu tải” hoặc ở “điểm bão hòa” của một khu vực. Từ năm 1985 đến nay, một số phương pháp [...]... mô hình quản lý sức chứa du lịch LAC tại Vườn quốc gia Cúc Phương 12 Chương 3: Định hướng ứng dụng và một số kiến nghị cho việc quản lý sức chứa du lịch tại Vườn quốc gia Cúc Phương Kết luận 13 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SỨC CHỨA DU LỊCH 1.1 Một số vấn đề lý luận về sức chứa du lịch 1.1.1 Khái niệm sức chứa du lịch Sức chứa du lịch là một khái niệm hàng đầu trong quản lý du lịch. .. các vấn đề của mô hình quản lý sức chứa LAC Đồng thời chọn VQG Cúc Phương là điển hình thực tế để bước đầu áp dụng mô hình LAC Khởi thủy của mô hình LAC được xây dựng trước hết để giải quyết các vấn đề trong quản lý sử dụng các khu vực tự nhiên hoang dã Vì thế, VQG Cúc Phương có sự tương đồng cao về tiêu chí áp dụng Nơi đây cũng là địa điểm có hoạt động du lịch đã được duy trì và phát triển trong một... sinh thái, du lịch cộng đồng Chưa có nghiên cứu cụ thể nào về việc quản lý sức chứa thông qua mô hình LAC tại Cúc Phương nói riêng và tại Việt Nam nói chung mà tác giả luận văn được tham khảo 3 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích chính của công trình nghiên cứu là bước đầu tìm hiểu và áp dụng mô hình quản lý sức LAC tại VQG Cúc Phương nhằm hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý sức chứa du lịch đây Để... ban đầu để giải quyết nhu cầu về pháp lý, chính sách và quản trị của dịch vụ VQG tại Hoa Kỳ 1.2.2 Mô hình quản lý sức chứa du lịch LAC 1.2.1.1 Khái niệm mô hình quản lý sức chứa du lịch LAC Khái niệm LAC như định nghĩa trong Bách khoa toàn thư DLST là: “Một lý thuyết quản lý vùng thông qua việc chỉ ra các dấu hiệu chỉ thị của chất lượng môi trường và tác động của du lịch, và chỉ ra ngưỡng giới hạn. .. du khách đồng thời bảo vệ tài nguyên thiên nhiên tại điểm khai thác du lịch Tùy theo mục đích và bối cảnh quản trị mà các mô hình được phát triển và biến đổi Một số mô hình lập kế hoạch quản lý sức chứa được biết đến và ứng dụng nhiều trong thực tế gồm: - ROS (Recreation Opportunity Spectum): Sự phân bổ cơ hội sử dụng du lịch - LAC (Limits of Acceptable Change): Những giới hạn của thay đổi có thể chấp. .. Phương để đánh giá nhận thức du khách về các vấn đề tồn tại ở đây, Thứ tư, Luận văn cũng đưa ra những khuyến nghị hợp lý cho việc khai thác du lịch bền vững tại nơi đây Xa hơn nữa luận văn đưa ra đề xuất xây dựng một lộ trình áp dụng LAC trong quản lý sức chứa du lịch tại VQG Cúc Phương vào thời gian tiếp theo Theo thống kê trong nhiều năm, VQG Cúc Phương luôn là một trong những VQG thu hút lượng khách... cứu trên, luận văn đã thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm: Thứ nhất, luận văn đã giới thiệu về mô hình quản lý sức chứa LAC, bao gồm các vấn đề lý luận và thực tiễn Thứ hai, luận văn tiến hành đánh giá hiện trạng hoạt động du lịch tại VQG Cúc Phương và nêu ra những vấn đề tồn tại cần giải quyết Thứ ba, luận văn thực hiện một số khảo sát xã hội học đối tượng du khách thăm quan tại VQG Cúc Phương. .. lý sức chứa du lịch 1.2.1 Khái niệm phương pháp mô hình du lịch sức chứa du lịch Khái niệm mô hình quản lý (trong tiếng Anh là “Framework”) được hiểu như là một quy trình bao gồm một chuỗi nhiều bước dẫn dắt nhà quản lý và người lập kế hoạch phát triển một vấn đề cụ thể Một mô hình quản lý trong trường hợp này không cần thiết đưa đến một công thức trả lời cho một vấn đề nhưng nó cung cấp nền tảng lý. .. 22/09/2014 tại VQG Cúc Phương Bảng hỏi được xây dựng gồm 21 câu, sử dụng để điều tra đối tượng là khách du lịch đang thực hiện hoạt động thăm quan tại đây Số lượng phiếu điều tra phát ra là 170 phiếu, số phiếu thu về là 169 phiếu 6 Kết cấu luận văn Chương 1: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về du lịch và sức chứa du lịch Chương 2: Các điều kiện ảnh hưởng tới quản lý sức chứa du lịch và bước đầu ứng dụng mô. .. Giới hạn những thay đổi có thể chấp nhận được như là một hệ thống quy hoạch được xem như là một cách cho các nhà quản lý đối mặt và giải quyết các vấn đề phức tạp về quản lý du khách không chỉ cung cấp về những trải nghiệm mà họ đang tìm kiếm mà còn giải quyết các vấn đề về tác động xã hội và sinh học 1.2.1.1 Nội dung mô hình quản lý sức chứa du lịch LAC Hệ thống quy hoạch theo phương pháp giới hạn những . DỤNG MÔ HÌNH QUẢN LÝ SỨC CHỨA LAC (LIMITS OF ACCEPTABLECHANGE –GIỚI HẠN CỦA NHỮNG THAY ĐỔI CÓ THỂ CHẤP NHẬN ĐƯỢC) TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI VQG CÚC PHƯƠNG – NINH BÌNH Chuyên ngành: Du. NHÂN VĂN o0o PHẠM MAI ANH BƯỚC ĐẦU ỨNG DỤNG MÔ HÌNH QUẢN LÝ SỨC CHỨA LAC (LIMITS OF ACCEPTABLECHANGE –GIỚI HẠN CỦA NHỮNG THAY ĐỔI CÓ THỂ CHẤP NHẬN ĐƯỢC) TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH. 1.2 Phương pháp quản lý du lịch thông qua mô hình quản lý sức chứa du lịch 20 1.2.1 Khái niệm phương pháp mô hình du lịch sức chứa du lịch 20 1.2.2 Mô hình quản lý sức chứa du lịch LAC 22