ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HỒ YẾN DƢƠNG MÔ HÌNH CÔNG TÁC XÃ HỘI VỚI GIA ĐÌNH CÓ NGƢỜI CAI NGHIỆN MA TUÝ TẠI ĐỊA BÀN THỊ XÃ PHÚ THỌ, TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số: 60.90.01.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Phạm Văn Quyết Hà Nội – 2015 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn này, tôi nhận đƣợc những sự giúp đỡ chân thành và hƣớng dẫn nhiệt tình từ các ban ngành, tổ chức xã hội tại địa bàn nghiên cứu; Quý thầy cô, bạn bè và gia đình. Với sự kính trọng và biết ơn, tôi xin đƣợc bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc tới những ngƣời hỗ trợ tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài này: Đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới PGS.TS Phạm Văn Quyết là ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn khoa học và theo sát mọi bƣớc tiến trong quá trình tôi tiến hành nghiên cứu. Mặc dù bận rộn với công việc tại trƣờng, nhƣng thầy đã thƣờng xuyên giành thời gian để kịp thời giúp đỡ và chỉ dẫn tận tình những vƣớng mắc về chuyên ngành. Tiếp theo, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong Khoa Xã hội học, Trƣờng Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Hà Nội. Những kiến thức và kinh nghiệm chuyên môn đƣợc thầy cô truyền đạt lại đã trở thành nền tảng vững chắc để tôi xây dựng định hƣớng sát thực trong quá trình nghiên cứu. Bên cạnh đó, tôi xin chân thành cảm ơn các lãnh đạo, tổ chức xã hội và nhân dân thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi thực hiện nghiên cứu trên địa bàn xã. Đặc biệt, tôi muốn dành lời cảm ơn sâu sắc tới các cán bộ thuộc phòng Lao động, thƣơng binh và xã hội; công an thị xã; cán bộ trung tâm cai nghiện ma túy tỉnh Phú Thọ đã cung cấp những thông tin, số liệu thực tế đồng thời hợp tác cùng tôi để thực hiện những hoạt động tại cộng đồng. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình và bạn bè của tôi đã luôn động viên, tạo động lực cho tôi quyết tâm vƣợt qua mọi trở ngại để học tập, nghiên cứu trong thời gian vừa qua. Tuy rằng đã luôn nỗ lực nhƣng do còn hạn chế về khả năng, kinh nghiệm làm việc cũng nhƣ những trải nghiệm thực tế nên luận văn chắc chắn còn tồn tại những thiếu sót. Kính mong nhận đƣợc sự đóng góp quý báu từ thầy cô, những nhà chuyên môn và cá nhân quan tâm tới đề tài luận văn này. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những nội dung trong luận văn này là công trình nghiên cứu của tôi dƣới sự hƣớng dẫn của PGS.TS Phạm Văn Quyết. Toàn bộ số liệu và thông tin đƣợc nêu ra đảm bảo tính xác thực, những phần kiến thức tham khảo đều đƣợc trích nguồn một cách đầy đủ. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm với những cam đoan trên đây. Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Học viên Hồ Yến Dƣơng 1 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 5 MỞ ĐẦU 6 1. Lý do chọn đề tài: 6 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu: 9 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu: 14 3.1. Đối tƣợng nghiện cứu: 14 3.2. Khách thể nghiên cứu: 15 4. Ý nghĩa của nghiên cứu: 15 4.1. Ý nghĩa khoa học: 15 4.2. Ý nghĩa thực tiễn: 15 5. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: 16 5.1. Mục đích nghiên cứu: 16 5.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: 16 6. Câu hỏi nghiên cứu và Giả thuyết nghiên cứu: 16 6.1. Câu hỏi nghiên cứu: 16 6.2. Giả thuyết nghiên cứu: 16 7. Phƣơng pháp nghiên cứu: 17 7.1. Phƣơng pháp phân tích tài liệu: 17 7.2. Phƣơng pháp quan sát: 18 7.3. Phƣơng pháp phỏng vấn sâu: 18 2 8. Phạm vi nghiên cứu: 20 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI GIA ĐÌNH CÓ NGƢỜI CAI NGHIỆN MA TÚY: 21 1.1. Lý thuyết ứng dụng trong nghiên cứu: 21 1.1.1. Lý thuyết “Hệ thống”: 21 1.1.2. Lý thuyết Gắn bó Bowlby: 23 1.1.3. Lý thuyết Nhu cầu: 25 1.2. Các khái niệm công cụ: 27 1.2.1. Nhận thức: 28 1.2.2. Nhu cầu: 29 1.2.3. Ma tuý: 30 1.2.4. Ngƣời nghiện ma tuý: 32 1.2.5. Cai nghiện ma tuý: 34 1.2.6. Công tác xã hội: 36 1.2.7. Mô hình CTXH: 38 1.2.8. Mô hình CTXH đối với gia đình có ngƣời cai nghiện ma túy: 39 1.2.9. Gia đình: 40 1.3. Vài nét về địa bàn nghiên cứu: 41 1.3.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu: 42 1.3.2. Tình hình thực hiện chƣơng trình phòng, chống ma túy tại địa phƣơng trong đó có sự tham gia của các gia đình có ngƣời nghiện ma túy: 42 1.4. Vai trò, trách nhiệm của gia đình với ngƣời cai nghiện ma túy: 43 3 1.5. Vai trò và nhiệm vụ của CTXH đối với gia đình có ngƣời đang cai nghiện ma túy: 46 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG NHẬN THỨC, HƢỚNG CAN THIỆP VÀ NHU CẦU CỦA CÁC GIA ĐÌNH ĐỐI VỚI NGƢỜI THÂN ĐANG CAI NGHIỆN MA TUÝ 48 2.1. Thực trạng nhận thức về cai nghiện ma túy của các gia đình có con đang tham gia cai nghiện ma túy tại địa bàn thị xã Phú Thọ - tỉnh Phú Thọ: 48 2.1.1. Thực trạng nhận thức của các gia đình về cai nghiện ma túy: 48 2.1.2. Nhận thức về vai trò của các gia đình trong cai nghiện ma túy: 55 2.2. Hƣớng can thiệp của các gia đình đối với việc nghiện ma túy của ngƣời thân: 62 2.2.1. Hƣớng can thiệp của gia đình khi biết đối tƣợng bị nghiện ma túy: 62 2.2.2. Hƣớng can thiệp của gia đình trong quá trình đối tƣợng tham gia cai nghiện ma túy: 68 2.2.2.1. Giai đoạn đối tƣợng bắt đầu cai nghiện tại trung tâm: 68 2.2.2.2. Giai đoạn sau cai nghiện tại trung tầm lần đầu: 71 2.3. Nhu cầu của các gia đình đối với việc cai nghiện ma tuý của ngƣời thân: 79 2.3.1.Giai đoạn trƣớc khi cai nghiện ma tuý: 79 2.3.2.Giai đoạn trong khi cai nghiện ma tuý: 81 2.3.3.Giai đoạn sau khi cai nghiện ma tuý: 82 CHƢƠNG 3: ĐỀ XUẤT MÔ HÌNH CAN THIỆP CỦA CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI GIA ĐÌNH CÓ NGƢỜI CAI NGHIỆN MA TUÝ: 86 3.1. Đề xuất mô hình CTXH với gia đình có ngƣời cai nghiện: 86 3.1.1. Mô hình Nâng cao nhận thức: 86 3.1.2. Mô hình trị liệu nhận thức: 92 4 3.2. Lựa chọn mô hình phù hợp nhất với gia đình có ngƣời CNMT: 96 3.2.1. Đối với gia đình có ngƣời CNMT: 97 3.2.2. Đối với cộng đồng nơi gia đình sinh sống (thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ): 98 3.3. Vai trò của nhân viên CTXH trong mô hình CTXH với gia đình có ngƣời cai nghiện ma túy : 99 3.3.1.Vai trò kết nối nguồn lực: 99 3.3.2.Vai trò Điều phối: 103 3.3.3.Vai trò là ngƣời giáo dục, nâng cao nhận thức: 103 KẾT LUẬN 105 TÀI LIỆU THAM KHẢO 108 PHỤ LỤC 112 5 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Ý nghĩa CNMT Cai nghiện ma túy CTXH Công tác xã hội ILO Tổ chức Lao động Quốc tế LĐ-TB&XH Lao động – Thƣơng binh và Xã hội NCADD Hội đồng liên hợp Quốc gia về nghiện rƣợu và nghiện ma túy NVCTXH Nhân viên Công tác xã hội PSD Trung tâm Nghiên cứu và Hỗ trợ tâm lý cho ngƣời nghiện ma túy PVS Phỏng vấn sâu SDMT Sử dụng ma túy WHO Tổ chức Y tế Thế giới 6 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Ma túy – không chỉ hủy hoại con ngƣời mà cả gia đình, xã hội, cộng đồng, làm băng hoại giá trị đạo đức và ngọn nguồn của những vấn đề xã hội khác. Nghiêm trọng hơn nữa, ma túy chính là một trong những nguyên nhân dẫn tới căn bệnh HIV/AIDS. Hiện nay, số ngƣời nghiện ma túy đang gia tăng theo chiều hƣớng tiêu cực: Theo số liệu báo cáo của các địa phƣơng trên cả nƣớc, tính tới cuối tháng 6 năm 2011 cả nƣớc có 149.900 ngƣời nghiện ma túy. So với cuối năm 1994, số ngƣời nghiện ma túy đã tăng khoảng 2,7 lần với mức tăng xấp xỉ 6.000 ngƣời nghiện mỗi năm. Ngƣời nghiện ma túy đã có ở 63/63 tỉnh, thành phố, khoảng 90% quận, huyện, thị xã và gần 60% xã, phƣờng, thị trấn trên cả nƣớc (1) . Theo báo cáo của ngành Công an (Hội nghị tổng kết của Ủy ban Quốc gia Phòng chống HIV/AIDS, phòng chống tệ nạn xã hội ma tuy và mại dâm, tổ chức tại Hải Phòng, tháng 3/2012), cả nƣớc có 140.000 ngƣời sử dụng ma túy đang đƣợc quản lý. Mỗi năm tăng thêm khoảng 7.000 - 8.000 ngƣời sử dụng ma túy. Với mức tăng nhƣ vậy, đến năm 2015 cả nƣớc có khoảng 160.000 ngƣời sử dụng ma túy.Với phƣơng thức ƣớc tính trung bình , hiện tại cả nƣớc có khoảng 210.000 ngƣời sử dụng ma túy, và 240.000 ngƣời vào năm 2015. Theo số liệu thống kê của các địa phƣơng, tới cuối tháng 6 năm 2011 cả nƣớc có 149.900 ngƣời nghiện ma túy. So với cuối năm 1994, số ngƣời nghiện ma túy đã tăng khoảng 2,7 lần so với mắc tăng xấp xỉ 6.000 ngƣời nghiện mỗi năm. Loại hình ma túy đƣợc sử dụng cũng đa dạng, phong phú. Chính điều này là cản trở không hề nhỏ đối với chính quyền và cộng đồng trong việc ngăn chặn ma túy phát triển. Để có thể cai nghiện thành công không chỉ phụ thuộc vào phƣơng pháp cai nghiện, trung tâm cai nghiện, bản thân ngƣời bị nghiện mà nó còn đƣợc đánh giá và chịu ảnh hƣởng của nhiều yếu tố khác – trong đó không thể không nhắc đến gia đình ngƣời cai nghiện. Gia đình là tế bào của xã hội, (1) Theo số liệu báo cáo số 69/BC – LĐTBXH ngày 08/09/2011 của Bộ Lao động – Thƣơng binh và Xã hội về Công tác cai nghiện ma túy tại Việt Nam thời gian qua. 7 nó cũng là một xã hội – văn hóa thu nhỏ. Gia đình cũng là nơi chứng kiến từng bƣớc trƣởng thành của mỗi con ngƣời. Không thể phủ nhận tầm quan trọng của gia đình đối với mỗi một cá nhân. Tuy nhiên, với những gia đình có vấn đề xã hội lại khác. Đại đa số những gia đình khi có con dính vào những tệ nạn xã hội đều là do thiếu sự quan tâm từ phía cha mẹ; cha mẹ chƣa đƣợc trang bị những kỹ năng, kiến thức cần thiết để truyền tải cho các con. Đây cũng là một lỗ hổng lớn đối với xã hội. Bên cạnh đó, với những ngƣời nghiện ma túy, khi vào trung tâm cai nghiện, phải thực hiện nghiêm ngặt nội quy, quy chế trung tâm, trở về cộng đồng lại đón nhận sự kỳ thị của xã hội xung quanh; nếu không có gia đình ở bên và hỗ trợ, họ sẽ dễ tái nghiện trở lại khi bị cám dỗ. Theo khảo sát đƣợc công bố gần đây của là PSD thì hơn 90% ngƣời nghiện khi đƣợc trở về với cộng đồng đều tái nghiện. Điều này cho thấy một thực trạng rằng: đối với những ngƣời nghiện, việc đƣợc điều trị bằng thuốc cũng nhƣ chƣơng trình khác là chƣa đủ, mà nó cần có sự phối hợp từ nhiều hoạt động khác nhau nhƣ: công tác xã hội nhóm, tƣ vấn cá nhân – gia đình – nhóm, trị liệu tâm lý cho cá nhân ngƣời nghiện, trị liệu tâm lý cho gia đình ngƣời nghiện…Tuy nhiên, các trung tâm cai nghiện hiện nay mới chỉ tập trung vào đối tƣợng cai nghiện, sự liên hệ giữa các trung tâm và gia đình chỉ dừng lại ở mức thông báo tình hình, diễn biến của ngƣời cai nghiện. Bắt đầu từ năm 2012, mô hình cai nghiện ma túy tại gia đình và cộng đồng cũng đang đƣợc triển khai thí điểm trên một số tỉnh thành trong nƣớc, tuy nhiên kết quả nhận đƣợc không hề khả quan. Bởi lẽ, hiện nay chúng ta chỉ tập trung vào đối tƣợng cai nghiện. Đƣa họ trở về cộng đồng nhƣng lại không có sự chuẩn bị dành cho gia đình, cộng đồng những kỹ năng, kiến thức cần thiết về cai nghiện ma túy cũng nhƣ có sự hỗ trợ về tâm lý để họ đối phó với đối tƣợng khi lên cơn nghiện. Đây chính là một trong những thiếu sót lớn khiến mô hình cai nghiện không đạt hiệu quả nhƣ mong muốn. Ngành Công tác xã hội đã bắt đầu từ rất sớm trong lịch sử xã hội loài ngƣời. Ngành Công tác xã hội trên thế giới đã đƣợc biết đến từ đầu thế kỷ XX để giải quyết những vấn đề của xã hội trong quá trình công nghiệp hóa của các nƣớc phƣơng Tây. [...]... đang tham gia cai nghiện ma túy mà nhân viên công tác xã hội còn làm viêc với cộng đồng, gia đình ngƣời nghiện nhằm hỗ trợ về mặt tâm lý và những kỹ năng ứng phó đối với vấn đề nghiện ma túy Xuất phát từ những vấn đề thực tiễn trên, tôi lựa chọn đề tài Mô hình Công tác xã hội với gia đình có người cai nghiện ma túy tại địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ... của gia đình qua các giai đoạn khác nhau nhằm có những thông tin tổng quát nhất 8 Phạm vi nghiên cứu: - Không gian nghiên cứu: Các hộ gia đình có con đang tham gia cai nghiện ma túy trên địa bàn thị xã Phú Thọ - tỉnh Phú Thọ - Thời gian nghiên cứu: 2014 - Vấn đề nghiên cứu: Nghiên cứu đƣợc thực hiện trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ nên đề tài chỉ xem xét những gia đình có đối tƣợng cai nghiện. .. đối tƣợng đang tham gia cai nghiện ma túy, vai trò của gia đình với đối tƣợng - Đối với cán bộ công an quản lý địa bàn: tình hình các đối tƣợng cũng nhƣ gia đình có đối tƣợng bị nghiện ma túy trên địa bàn, việc tiến hành đƣa đối tƣợng tham gia cai nghiện hiện nay, sự tƣơng tác của gia đình với cơ quan chính quyền về vấn đề nghiện ma túy - Đối với cán bộ phòng LĐ-TB&XH thị xã Phú Thọ: đánh giá việc lập... ích cho xã hội 5 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: 5.1 Mục đích nghiên cứu: Đề xuất mô hình can thiệp CTXH phù hợp nhất đối với gia đình có đối tƣợng cai nghiện ma túy tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ dựa trên đặc điểm nhận thức, hƣớng can thiệp cũng nhƣ những nhu cầu về trợ giúp của chính các gia đình đối với con em đang cai nghiện ma túy theo hính thức cai nghiện tại trung tâm và cai nghiện ma túy sử... thuyết đó - Gợi ra cách tiếp cận mới đối với công tác xã hội với ngƣời nghiện ma túy, từ đó đề ra mô hình can thiệp với gia đình ngƣời nghiện nhằm hạn chế tỷ lệ ngƣời nghiện tái nghiện cũng nhƣ tỷ lệ bị nghiện có nguyên nhân từ phía gia đình - Đối với ngành Công tác xã hội, nghiên cứu còn là dịp nhằm kết hợp giữa các kỹ thuật công tác xã hội và các kỹ năng công tác xã hội trong thực hành Từ đó, chứng tỏ... tại gia đình, cộng đồng cũng nhƣ phối hợp với trung tâm cai nghiện ma tuý Mặc dù đã có những nhận định, kết quả báo cáo nhấn mạnh đến ảnh hƣởng của gia đình đến nguyên nhân gây nghiện ma túy cũng nhƣ có những mô hình cai nghiện ma túy có nhắc đến việc kết hợp với gia đình nhƣng vấn đề này vẫn còn nhiều hạn chế Chƣa có cách tiếp cận đối với gia đình có ngƣời cai nghiện theo hƣớng công tác xã hội hoàn... nghiên cứu về các gia đình có con đang tham gia cai nghiện và đề xuất mô hình can thiệp đến các gia đình nhằm hỗ trợ việc cai nghiện thành công dựa trên gia đình là một điều thực sự cần thiết và mới mẻ 3 Đối tượng và khách thể nghiên cứu: 3.1 Đối tượng nghiện cứu: 14 Mô hình công tác xã hội gia đình đối với gia đình có ngƣời cai nghiện (tập trung vào nhóm đối tƣợng là cha mẹ ngƣời cai nghiện) 3.2 Khách... sau: - Đối với đại diện hộ gia đình: những thông tin cơ bản về gia đình, thái độ của gia đình đối với đối tƣợng, hƣớng giải quyết của gia đình khi biết đối tƣợng bị nghiện ma túy, sự tƣơng tác giữa gia đình với đối tƣợng, những hiểu biết của gia đình về các chƣơng trình cai nghiện ma túy hiện nay - Đối với cán bộ quản lý tại trung tâm cai nghiện tỉnh: đánh giá mức độ tƣơng tác giữa gia đình với đối tƣợng... vực mà công tác xã hội có thể can thiệp là hỗ trợ trong các mô hình cai nghiện ma túy hiện nay Bên cạnh việc tiến hành cai nghiện ma túy bằng thuốc, các trung tâm đang kết hợp với nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm đạt đến hiệu quả cao nhất, trong đó có phƣơng pháp trị liệu tham vấn Ngoài ra, công tác xã hội với ngƣời nghiện ma túy không chỉ dừng lại ở chính những đối tƣợng đang tham gia cai nghiện ma túy. .. thiệp của gia đình đối với những ngƣời đang cai nghiện tại trung tâm cai nghiện ma túy tỉnh Phú Thọ hiện nay nhƣ thế nào? - Nhu cầu của các gia đình đối với việc can thiệp, trợ giúp con em họ trong quá trình cai nghiện ma túy nhƣ thế nào? - Mô hình CTXH nào phù hợp với họ? 6.2 Giả thuyết nghiên cứu: - Nhận thức của các gia đình về cai nghiện ma tuý hiện nay vẫn bị ảnh hƣởng bởi yếu tố cộng đồng Họ có hiểu . đối với vấn đề nghiện ma túy. Xuất phát từ những vấn đề thực tiễn trên, tôi lựa chọn đề tài Mô hình Công tác xã hội với gia đình có người cai nghiện ma túy tại địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú. về cai nghiện ma túy của các gia đình có con đang tham gia cai nghiện ma túy tại địa bàn thị xã Phú Thọ - tỉnh Phú Thọ: 48 2.1.1. Thực trạng nhận thức của các gia đình về cai nghiện ma túy: . QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HỒ YẾN DƢƠNG MÔ HÌNH CÔNG TÁC XÃ HỘI VỚI GIA ĐÌNH CÓ NGƢỜI CAI NGHIỆN MA TUÝ TẠI ĐỊA BÀN THỊ XÃ PHÚ THỌ, TỈNH PHÚ THỌ