BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRẦN NGỌC CƯỜNG PHÂN CẤP TÀI KHÓA - NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Giảng viên hướng dẫn khoa học: TS. BÙI THỊ MAI HOÀI TP. Hồ Chí Minh - Năm 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRẦN NGỌC CƯỜNG PHÂN CẤP TÀI KHÓA - NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : KINH TẾ TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG Mã Số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Giảng viên hướng dẫn khoa học: TS. BÙI THỊ MAI HOÀI Lớp: Cao học – Tài Chính Nhà Nước - Khóa 17 TP. Hồ Chí Minh - Năm 2011 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu, kết quả nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. TÁC GIẢ Trần Ngọc Cường MỤC LỤC __________ Trang PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn ñề tài 1 2. Mục tiêu thực hiện ñề tài 2 3. Cách tiếp cận, phương pháp và quy trình thực hiện ñề tài 2 4. ðối tượng nghiên cứu và phạm vi thu thập dữ liệu 3 5. Kết cấu luận văn 3 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ PHÂN CẤP TÀI KHÓA 1.1. LÝ THUYẾT PHÂN CÂP TÀI KHÓA 4 1.1.1.Tổng quan về phân cấp và phân cấp tài khóa 4 1.1.1.1. Tổng quan về phân cấp 4 1.1.1.2. Các lợi ích và rủi ro trong phân cấp tài khóa 6 1.1.2. Các lý thuyết liên quan ñến phân cấp tài khóa 7 • Mô hình Tiebout 8 • Mô hình của Stigler 10 • Mô hình tương ñồng tài khóa 11 • Mô hình phi tập trung hóa (Oates) 11 • Nguyên tắc bổ sung 12 1.1.3. Tiêu chí ñánh giá mức ñộ phân cấp tài khóa 13 1.1.4. Các kết luận nghiên cứu thực nghiệm về tác ñộng của phân cấp tài khóa ñối với cung cấp dịch vụ công và tăng trưởng kinh tế 13 1.1.4.1. Các tác ñộng tích cực của phân cấp tài khóa 13 1.1.4.2. Các tác ñộng tíêu cực của phân cấp tài khóa 14 1.1.4.3. Kết luận chung về nghiên cứu thực nghiệm 15 ii 1.2. NỘI DUNG PHÂN CẤP TÀI KHÓA 16 1.2.1. Phân cấp chi ngân sách nhà nước 16 1.2.2. Phân cấp thu ngân sách Nhà nước 18 1.2.3. Các khoản chuyển giao giữa chính quyền trung ương và chính quyền ñịa phương 20 1.2.4. Vay nợ của chính quyền ñịa phương 21 1.3. KINH NGHIỆM PHÂN CẤP TÀI KHÓA TẠI CÁC NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI 22 1.3.1. Khái quát về tình hình phân cấp tài khóa tại các nước trên thế giới 22 1.3.1.1. Phân cấp tài khóa tại Pháp 23 1.3.1.2. Phân cấp tài khóa tại Philippin: 24 1.3.1.3. Phân cấp tài khóa cho các ñô thị ở các nước phát triển 25 1.3.2. Một số kinh nghiệm chung về phân cấp tài khóa 27 CHƯƠNG II : THỰC TRẠNG PHÂN CẤP TÀI KHÓA – NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 31 2.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH KINH TẾ - Xà HỘI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 31 2.2. TỔNG QUAN VỀ PHÂN CẤP TÀI KHÓA CỦA VIỆT NAM 32 2.2.1. Tổng quan về phân cấp chính trị, hành chính và tài khóa của Việt Nam32 2.2.2. Tổng quan về phân cấp tài khóa của Việt nam 34 2.2.2.1 ðặc ñiểm chung về phân cấp tài khóa ở Việt Nam - trước khi có luật ngân sách nhà nước 1996 34 2.2.2.2. Thực trạng về phân cấp tài khóa giữa chính quyền trung ương và ñịa phương sau khi có luật ngân sách (giai ñoạn 1996 ñến nay) 35 • Cơ sở của phân cấp tài khóa theo luật NSNN 2002 35 • Phân cấp nhiệm vụ chi ngân sách nhà nước 35 • Phân cấp thu ngân sách nhà nước 36 iii • Trợ cấp bổ sung từ ngân sách trung ương cho ngân sách ñịa phương 38 2.2.2.3. ðánh giá chung về phân cấp tài khóa giữa chính quyền trung ương và ñịa phương ở Việt nam: 40 • Một số kết quả ñạt ñược 40 • Các vấn ñề hạn chế 41 2.3. THỰC TRẠNG VỀ PHÂN CẤP TÀI KHÓA CHO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 44 2.3.1. Thu ngân sách nhà nước 44 2.3.1.1 Thu ngân sách nhà nước trên ñịa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 45 2.3.1.2 Thu ngân sách ñịa phương 45 2.3.2. Chi ngân sách Thành phố Hồ Chí Minh 47 2.3.2.1 Chi ñầu tư phát triển 48 2.3.2.2 Chi thường xuyên 48 2.3.3. Vay nợ của Chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh 49 2.3.4. Về ñịnh chế tài chính thuộc Thành phồ Hồ Chí Minh 50 2.4. NHẬN XÉT CHUNG VỀ PHÂN CẤP TÀI KHÓA CHO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 51 CHƯƠNG III : ĐỀ XUẤT CƠ CHẾ THÍ ĐIỂM PHÂN CẤP TÀI KHÓA CHO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 54 3.1. SỰ PHÁT TRIỂN TP. HỒ CHÍ MINH VÀ CÁC YÊU CẦU CẦN PHẢI HOÀN THIỆN PHÂN CẤP TÀI KHÓA 54 3.1.1. Hội nhập và phát triển 54 3.1.2. ðô thị trung tâm của cả nước 55 3.1.3. Trung tâm tài chính của khu vực 56 3.2. NHỮNG YÊU CẦU THAY ĐỔI QUAN TRỌNG TRONG PHÂN CẤP TÀI KHÓA CHO ĐÔ THỊ NÓI CHUNG Ở VIỆT NAM 57 iv 3.3. THỰC HIỆN THÍ ĐIỂM CƠ CHẾ PHÂN CẤP TÀI KHÓA CHO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 58 3.3.1. Phân ñịnh nhiệm vụ chi ngân sách của TP.HCM 58 3.3.2. Tăng cường phân cấp nguồn thu ngân sách bền vững cho chính quyền TP.HCM 61 3.3.2.1. Tối ña hóa nguồn thu riêng cho TP.HCM 61 3.3.2.2. Phân chia nguồn thu cho chính quyền TP.HCM 66 3.3.3. ðiều chinh quy ñịnh về hạn mức và khung quản lý vay nợ của ngân sách TP.HCM 68 3.3.4. Cơ chế hỗ trợ cân ñối ngân sách 71 3.4. CÁC GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI QUẢN LÝ NGÂN SÁCH THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 72 3.4.1. Thực hiện lập ngân sách theo kết quả ñầu ra 72 3.4.2. Hoàn thiện quản lý nợ vay và kế toán ngân sách của TP.HCM 77 Kết luận 82 Tài liệu tham khảo 84 Phần Phụ lục 85 v DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng 1.1: Mức ñộ phân cấp thu ngân sách 13 Bảng 1.2: Tỷ lệ nguồn thu chuyển giao so với nguồn thu của chính quyền ñịa phương , ở các nước năm 2000. 26 Bảng 1.3: Các yếu tố của hệ thống phân cấp tài khóa 28 Hộp 2.1 : Các ñơn vị hành chính của Việt Nam 33 Biểu ñồ 2.1: So sánh chi NS ñịa phương trong tổng chi NSNN 36 Biểu ñồ 2.2: Tỷ trọng thu chi NS ñịa phương trong tổng thu chi NS cả nước 38 Biểu ñồ 2.3: Tỷ trọng nguồn thu trợ cấp từ NS trung ương 39 Bảng 2.1: Tỷ lệ nguồn tự thu trong tổng thu của ñịa phương ở các nước ðông Á 42 Bảng 2.2: Tỷ lệ các nguồn thu NSTP trong tổng chi ngân sách ñịa phương qua các năm 46 Biểu ñồ 2.4: Tỷ trọng các nguồn thu trong tổng thu ngân sách ñịa phương năm 2009…… 46 Biểu ñồ 2.5: Tỷ lệ nguồn thu ngân sách ñịa phương TP.HCM 47 Biểu ñồ 2.6: Chi ñầu tư và chi thường xuyên NS TP.HCM qua các năm 48 Biểu ñồ 2.7: Cơ cấu chi thường xuyên NS TP.HCM năm 2009 49 Bảng 2.3: Kết quả huy ñộng vốn xây dựng cơ sở hạ tầng của TP.HCM qua các năm.50 Biểu ñồ 3.1: So sánh các chỉ tiêu TP.HCM so với cả nước năm 2010 56 Bảng 3.1: Bảng cân ñối của chính quyền TP.HCM 78 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TP. HCM : Thành Phố Hồ Chí Minh CQTW : Chính quyền trung ương CQ ðP : Chính quyền ñịa phương NS : Ngân sách NSNN : Ngân sách nhà nước NSTW : Ngân sách trung ương NSTP : Ngân sách Thành Phố Hồ Chí Minh NS ðP : Ngân sách ñịa phương OECD : Tổ chức hợp tác và phát triền kinh tế GDP : Tổng sản phẩm quốc nội ICOR : Hệ số vốn ñầu tư trên Tổng sản phẩm quốc nội UBND : Ủy ban nhân dân H ðND : Hội ñồng nhân dân 1 PHẦN MỞ ðẦU 1. Lý do chọn ñề tài Từ thập niên 90 của thế kỷ XX, chiến lược phi tập trung hóa – trong ñó có nội dung phân cấp tài khóa và ñổi mới quản trị tài chính công theo mô hình lập ngân sách ñầu ra gắn với khuôn khổ chi tiêu trung hạn, ñã ñược nhiều quốc gia triển khai mạnh mẽ ñồng thời với phân cấp chính trị và hành chính. Các quốc gia ñó ñã nhận thức lợi ích to lớn của phân cấp tài khóa: nó là một thành tố chiến lược quan trọng nhằm gia tăng quyền lực chính trị cho công dân và ñược thực hiện thông qua chính quyền ñịa phương, ñồng thời nó góp phần cải thiện phúc lợi cho công chúng. Kinh nghiệm thực tiễn của các quốc gia cho thấy việc mở rộng phân cấp tài khóa sẽ thực sự có hiệu quả trong ñiều kiện các ñịa phương phải nâng cao năng lực quản lý, tính trách nhiệm và công khai minh bạch trong việc quản lý và sử dụng ngân sách ñịa phương. ðối với Việt Nam, xu hướng phân cấp tài khóa ñã thể hiện trong những năm gần ñây, nhất là từ khi Luật ngân sách Nhà nước năm 1996 và 2002 ñược ban hành và thực hiện. Tuy nhiên, nhìn chung phân cấp tài khóa còn nhiều bất cập và chưa ñồng bộ, còn nghiêng về mô hình quản lý tập trung, ñặc biệt nội dung phân cấp về quyết ñịnh ngân sách còn khá mờ nhạt (nhất là trong quyết ñịnh nguồn thu ngân sách, vay nợ của Chính quyền ñịa phương, cũng như các ñịnh mức chế ñộ chi tiêu). Do ñó, trong bối cảnh nền kinh tế ñang chuyển ñổi và hội nhập nhanh, nhằm ñạt ñược hiệu quả cao nhất trong phân cấp tài khóa, Chính phủ Việt Nam ñã ban hành văn bản chỉ ñạo các bộ ngành và ñịa phương nghiên cứu, tổng kết và xây dựng dự án sửa ñổi luật ngân sách nhà nước năm 2002 (công văn số 278/TTg-PL ngày 09/02/2010 của Thủ tướng Chính phủ). TP.HCM là một ñô thị lớn của cả nước, trong bối cảnh hội nhập và phát triển, Việt Nam kỳ vọng TP.HCM không chỉ trở thành trung tâm tài chính lớn của quốc gia mà là cả của khu vực. Với các ñặc ñiểm này TP.HCM có sức hút mạnh về ñầu tư và cả di dân cơ học. ðiều này một mặt tạo ñiều kiện cho TP.HCM có mức [...]... địa phơng vào ngân sách nhà nớc chủ yếu thông qua các khoản trợ cấp cho địa phơng Về chi ngân sách địa phơng đợc phân cấp cả chi thờng xuyên và chi đầu t Trong đó, chi thờng xuyên bảo đảm sự vận hành của các cơ quan thuộc bộ máy của địa phơng, bao gồm các loại nh chi cho con ngời (lơng, phụ cấp) , trả tiền các dịch vụ bảo trì tài sản, trợ cấp xã hội, trả lãi tiền vay (nếu có) Chi đầu t chủ yếu bao gồm:... - Philipine; ủ ng th i, cú nghiờn c u v phõn c p ti khúa cho m t s ủụ th l n cỏc n c phỏt tri n, qua ủú cú th giỳp ủ ti ti p c n ủ c cỏc ủ xu t c ch v phõn c p ti khúa cho ủụ th TP HCM 23 1.3.1.1 Phõn c p ti khúa t i Phỏp 1 Ngân sách địa phơng ở Pháp gồm có ngân sách vùng (khu), tỉnh, xã Tổ chức chính quyền địa phơng chủ yếu là các Hội đồng do dân bầu theo từng cấp hành chính và có hai nhiệm vụ chính:... thu ti nguyờn) Ngu n thu ngõn sỏch ủ a phng: - Cỏc kho n thu g n li n v i cỏc ho t ủ ng kinh t - xó h i c a ủ a phng do chớnh quy n ủ a phng qu n lý s l thu c a ngõn sỏch ủ a phng - Cỏc kho n thu phõn c p cho chớnh quy n ủ a phng l cỏc kho n thu cú c s tớnh thu mang tớnh c ủ nh, qua ủú cho phộp ủ a phng cú th thay ủ i m c thu m khụng b thu h p c s thu - Cỏc d ch v cung c p b i chớnh quy n ủ a phng... m vi ủ a lý t i thi u no ủú ủ qua ủú cú th n i húa l i ớch v chi phớ , b i vỡ: - Chớnh quy n ủ a phng hi u v n m b t ủ c nh ng mong ủ i v s thớch c a ng i dõn ủ a phng; 12 - a ra quy t ủ nh ủ a phng phự h p v i nhu c u ng i dõn, qua ủú tng c ng tớnh trỏch nhi m v hi u qu c a ti khúa; - Lo i b c ch phõn c p khụng h p lý, v - Khuy n khớch c nh tranh gi a cỏc c p chớnh quy n M t h th ng phi t p trung húa... t ủ ng kinh t - xó h i c a nhi u ủ a phng, g n li n v i cỏc bi n phỏp qu n lý mang tớnh qu c gia do chớnh quy n trung ng th c hi n s l kho n thu c a ngõn sỏch trung ng (ho c ngõn sỏch liờn bang) - Cỏc s c thu nh m m c ủớch phõn ph i trờn ph m vi ton xó h i ủ c giao cho chớnh quy n trung ng qu n lý 20 - Cỏc s c thu m s thu ph thu c vo quy mụ trong vi c hnh thu c n ủ c t p trung qu n lý - Cỏc s c thu... quy hoạch các khoảng đất trống; xây dựng nhà ở các cơ sở công cộng nh trờng học, bệnh viện, nhà văn hoá; mua sắm tài sản cố định; hoàn trả vốn vay (nếu có) Lu t thu ủ a phng ban hnh ngy 1 0-0 1-1 980 ủó m ra m t giai ủo n quy t ủ nh trong quy n t ch c a cỏc ủ a phng v thu Theo ủú, k t ngy 010 1-1 981, cỏc H i ủ ng t nh, H i ủ ng xó v H i ủ ng liờn xó cú ch ủ thu riờng hng nm ủ c bi u quy t m c thu su t c... chớnh quy n ủ a phng (%), nm 2000 Cỏc kho n chuy n giao so v i t ng thu Cỏc qu c gia ngõn sỏch ủ a phng (%) 10 20 Ph n lan, an m ch, Newzealand 20 - 30 Canada, o 30 - 40 Phỏp, Nh t, c, M 40 - 50 Na uy, B , c 50 60 Tõy Ban Nha 60 70 Hy l p, B o Nha 70 - 80 í, Anh, H lan Ngu n: Shah, 2006 T o ủi u ki n cho ủụ th ti p c n tớn d ng Ti p c n c a ủụ th ủ i v i tớn d ng yờu c u th tr ng ti chớnh ph i... u ủ i v i n n ti chớnh cụng c a ủ a phng, b i l nú gúp ph n: Kớch thớch phỏt tri n kinh t - xó h i c a ủ a phng S phỏt tri n kinh t - xó h i c a ủ a phng c n ph i cú m t h th ng c s h t ng tng x ng, ủ c bi t l ủ a phng ủụ th M t s trỡ hoón ủ u t vo c s h t ng cú th cú th gõy nh h ng x u ủ n tỡnh hỡnh kinh t - xó h i cng nh t c ủ ủụ th húa c a ủ a phng Vỡ th , vi c vay n ủ c xem l cụng c h u hi u ủ... bi n phỏp sau ủ thi t l p m i quan h cõn ủ i chi u ngang v cõn ủ i chi u d c: - i u ch nh t ng cõn ủ i b ng cỏc gi i phỏp chớnh sỏch khỏc nhau nh: m t cõn ủ i chi u d c ủ c x lý b ng vi c ủ l i ngu n thu hay tr c p; m t cõn ủ i 21 chi u ngang ủ c x lý b ng cỏch ủi u hũa ngu n thu t vựng cú ngu n thu l n ủ n vựng nghốo hn - Th c hi n m t h th ng tr c p ủ ng nh t: m t cõn ủ i chi u d c v chi u ngang... kộm hi u qu Xu t phỏt t cỏc v n ủ nờu trờn, ủ ti Phõn c p ti khúa nghiờn c u tr ng h p Thnh ph H Chớ Minh ủ c ch n nghiờn c u 2 M c tiờu th c hi n ủ ti ti ủ c th c hi n nh m tr l i cõu h i tr ng tõm sau: Trong b i c nh h i nh p v phỏt tri n, v i ủ c thự c a TP.HCM, m t ủụ th trung tõm v kinh t - xó h i c a c n c, ủang h ng ủ n tr thnh trung tõm ti chớnh c a khu v c, Trung ng nờn phõn c p ti khúa . TP. Hồ Chí Minh - Năm 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRẦN NGỌC CƯỜNG PHÂN CẤP TÀI KHÓA - NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ. BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRẦN NGỌC CƯỜNG PHÂN CẤP TÀI KHÓA - NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC. Thành phồ Hồ Chí Minh 50 2.4. NHẬN XÉT CHUNG VỀ PHÂN CẤP TÀI KHÓA CHO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 51 CHƯƠNG III : ĐỀ XUẤT CƠ CHẾ THÍ ĐIỂM PHÂN CẤP TÀI KHÓA CHO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 54 3.1.