BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI *** LÊ THU HÀ TÌM HIỂU QUÁ TRÌNH THƯƠNG MẠI HOÁ SẢN PHẨM, ðÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG SỮA BÒ TƯƠI CỦA ðÀN BÒ ðANG NUÔI TẠI CÁC NÔNG HỘ Xà PHÙ ðỔNG, GIA LÂM, HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP Chuyên ngành : Thú y Mã số : 60.62.50 Người hướng dẫn khoa học: TS. TRỊNH ðÌNH THÂU HÀ NỘI – 2012 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp …………………… i LỜI CAM ðOAN - Tôi xin cam ñoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng ñược bảo vệ một học vị nào. - Tôi xin cam ñoan rằng, mọi sự giúp ñỡ cho việc thực hiện luận văn này ñã ñược cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn này ñã ñược chỉ rõ nguồn gốc. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp …………………… ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội, viện Sau ñại học, khoa Thú y cùng các thầy cô giáo trong nhà trường ñã tạo ñiều kiện cho tôi ñược tiếp cận với những kiến thức khoa học về nông nghiệp trong hơn 2 năm học ở trường. ðể hoàn thành Luận văn này, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc thầy giáo hướng dẫn khoa học TS. Trịnh ðình Thâu bộ môn Giải phẫu – Tổ chức và các thầy cô giáo trong bộ môn. Tôi xin cảm ơn Ban lãnh ñạo Hợp tác xã - Dịch vụ chăn nuôi bò sữa Phù ðổng, UBND xã Phù ðổng và toàn thể nhân dân xã Phù ðổng, Gia Lâm, Hà Nội ñã giúp ñỡ tôi trong ñợt thực tập vừa qua. Nhân dịp hoàn thành luận văn, một lần nữa tôi xin ñược bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới nhà trường, các thầy cô giáo, cơ quan, bạn bè ñồng nghiệp cùng người thân ñã ñộng viên, tạo ñiều kiện giúp ñỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu thực hiện ñề tài. Hà Nội, ngày 12 tháng 12 năm 2012 Tác giả Lê Thu Hà Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp …………………… iii MỤC LỤC Lời cam ñoan i Lời cảm ơn ii Mục lục iii Danh mục bảng vii Danh mục hình viii 1 MỞ ðẦU 1 1.1 ðẶT VẤN ðỀ 1 1.2 MỤC ðÍCH CỦA ðỀ TÀI 2 1.3 Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ðỀ TÀI 2 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3 2.1 ðẶC ðIỂM MỘT SỐ GIỐNG BÒ SỮA VÀ BÒ LAI HƯỚNG SỮA 3 2.1.1 Bò Holstein Friesian thuần (HF) 3 2.1.2 Bò lai hướng sữa F1 (1/2 máu HF) 4 2.1.3 Bò lai hướng sữa F2 (3/4 máu HF) 4 2.1.4 Bò lai hướng sữa F3 (7/8 máu HF) 4 2.1.5 Bò Jersey 5 2.1.6 Bò lai Sind 5 2.2 TÍNH CHẤT VÀ GIÁ TRỊ DINH DƯỠNG CỦA SỮA 5 2.2.1 Tính chất vật lí 6 2.2.2 Thành phần hoá học của sữa 6 2.3 HỆ VI SINH VẬT TRONG SỮA 7 2.3.1 Tập ñoàn vi khuẩn hiếu khí 9 2.3.2 Vi khuẩn E.coli (Escherichia coli) 10 2.3.3 Vi khuẩn Salmonella 12 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp …………………… iv 2.3.4 Vi khuẩn Staphylococcus aureus 15 2.4 CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ðẾN CHẤT LƯỢNG SỮA 17 2.4.1 Ảnh hưởng của giống tới chất lượng sữa 17 2.4.2 Chế ñộ nuôi dưỡng và chăm sóc 19 2.4.3 Tuổi của gia súc 20 2.4.4 Trạng thái sức khoẻ và ñặc ñiểm cá thể vật nuôi 21 2.4.5 Giai ñoạn trong chu kỳ tiết sữa 21 2.4.6 Kỹ thuật vắt sữa 22 2.4.7 ðiều kiện khí hậu 23 2.4.8 ðiều kiện bảo quản 24 2.5 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC 24 2.5.1 Tình hình nghiên cứu thế giới 24 2.5.2 Tình hình nghiên cứu trong nước 24 2.6 MỘT SỐ YẾU TỐ VỀ ðIỀU KIỆN TỰ NHIÊN CỦA Xà PHÙ ðỔNG 26 2.6.1 ðặc ñiểm tự nhiên 26 2.6.2 ðặc ñiểm kinh tế - xã hội 27 2.6.3 Thực trạng chăn nuôi bò sữa tại xã Phù ðổng 28 3 ðỐI TƯỢNG – NỘI DUNG – NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 31 3.1 ðỐI TƯỢNG 31 3.2 NỘI DUNG 31 3.3 ðỊA ðIỂM NGHIÊN CỨU 31 3.4 NGUYÊN LIỆU 31 3.4.1 Mẫu sữa 31 3.4.2 Các loại môi trường sử dụng 31 3.4.3 Thiết bị, dụng cụ thí nghiệm 31 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp …………………… v 3.5 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 32 3.5.1 Phương pháp ñiều tra, thu thập số liệu 32 3.5.2 Các phương pháp ñánh giá chất lượng sữa tại các trung tâm thu gom 32 3.5.3 Phương pháp ñánh giá chất lượng sữa dựa vào thành phần các chất trong sữa 33 3.5.4 Phương pháp xác ñịnh tổng số vi khuẩn hiếu khí trong 1ml sữa 34 3.5.5 Phương pháp xác ñịnh tổng số E.coli 35 3.5.6 Phương pháp phát hiện Salmonella trong sữa 36 3.5.7 Phương pháp phát hiện Staphylococcus aureus trong sữa 37 3.6 PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LIỆU 38 4 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 39 4.1 TÌNH HÌNH CHĂN NUÔI BÒ SỮA CỦA Xà PHÙ ðỔNG TRONG VÀI NĂM GẦN ðÂY 39 4.1.1 Tình hình chăn nuôi bò sữa của xã Phù ðổng 39 4.1.2 Quy mô chăn nuôi, cơ cấu giống bò sữa ở xã Phù ðổng 42 4.2 KHAI THÁC SỮA VÀ CÁC KÊNH TIÊU THỤ SỮA CỦA NÔNG HỘ TẠI Xà PHÙ ðỔNG 44 4.2.1 Khai thác sữa 44 4.2.2 Quá trình tiêu thụ sữa bò tươi tại Phù ðổng. 44 4.2.3 Thực trạng vệ sinh tại các cơ sở thu gom sữa 50 4.3 KHẢO SÁT MỘT SỐ CHỈ TIÊU CHẤT LƯỢNG SỮA, VỆ SINH SỮA TRÊN ðÀN BÒ ðANG NUÔI TẠI CÁC NÔNG HỘ Xà PHÙ ðỔNG 50 4.3.1 Kết quả kiểm tra ñộ tươi của sữa bằng phương pháp cảm quan và thử cồn 75° 51 4.3.2 Kết quả ñánh giá ñộ nhiễm khuẩn của sữa bằng phản ứng hoàn nguyên xanh methylen. 53 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp …………………… vi 4.3.3 Kết quả kiểm tra một số chỉ tiêu: mỡ sữa, protein, vật chất khô không mỡ và tỷ trọng sữa. 54 4.3.4 Kiểm tra mức ñộ nhiễm vi khuẩn trong sữa tại các nông hộ, cơ sở thu gom sữa trên ñịa bàn xã Phù ðổng –Gia Lâm – Hà Nội 58 5 KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ 69 5.1 KẾT LUẬN 69 5.2 ðỀ NGHỊ 70 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 71 PHỤ LỤC 77 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp …………………… vii DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang 2.1 Thành phần hóa học của sữa bò 6 2.2 Ảnh hưởng của giống ñến thành phần sữa 18 4.1 Tình hình chăn nuôi bò sữa của xã Phù ðổng (Giai ñoạn 1995 – 2012) 39 4.2 Quy mô chăn nuôi 42 4.3 Cơ cấu các giống bò ở Phù ðổng 2012 43 4.4 Sản lượng sữa các trạm thu gom sữa năm 2012 48 4.5 Kiểm tra ñộ tươi của sữa 52 4.6 Kết quả ñánh giá ñộ nhiễm khuẩn của sữa bằng phản ứng hoàn nguyên xanh methylen 54 4.7 Kết quả kiểm tra các chỉ tiêu: Mỡ sữa, protein, vật chất khô không mỡ và tỷ trọng sữa của 3 nhóm bò: F1, F2, F3. 55 4.8 Kết quả kiểm tra tổng số vi khuẩn hiếu khí trong sữa 59 4.11 Kết quả kiểm tra vi khuẩn E.coli trong sữa 62 4.10 Kết quả kiểm tra vi khuẩn Salmonella trong sữa 63 4.11 Kết quả kiểm tra vi khuẩn Staphylococcus aureus trong sữa 65 4.12 Tổng hợp so sánh kết quả kiểm tra chỉ tiêu vi sinh vật trong sữa (Vi khuẩn hiếu khí, E.coli, Salmonella, Staphylococcus aureus) 66 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp …………………… viii DANH MỤC HÌNH STT Tên hình Trang 4.1 Sự phát triển của ñàn bò sữa xã Phù ðổng 40 4.2 Quy mô chăn nuôi 42 4.3 Cơ cấu các giống bò ở Phù ðổng 2012 44 4.4 Các kênh tiêu thụ sữa tươi tại xã Phù ðổng 46 4.5 Kết quả kiểm tra các chỉ tiêu. Mỡ sữa, protein, vật chất khô không mỡ và tỷ trọng sữa. 55 4.6 Kết quả kiểm tra chỉ tiêu vi sinh vật trong sữa tươi 67 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp …………………… 1 1. MỞ ðẦU 1.1.ðẶT VẤN ðỀ Trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội nông thôn, ngành chăn nuôi nói chung và chăn nuôi bò sữa nói riêng luôn có vị trí quan trọng. Cùng với tiến bộ kỹ thuật về giống, quản lý, thú y và sự khuyến khích chăn nuôi của nhà nước ngày càng thúc ñẩy nghề chăn nuôi bò sữa phát triển, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Nhà nước ñã có chủ trương, chính sách ñẩy mạnh phát triển ngành chăn nuôi bò sữa, ñến năm 2020 ñàn bò sữa Việt Nam ñạt 500 nghìn con, lượng sản xuất sữa trong nước khoảng 1.012,5 nghìn tấn (Hoàng Kim Giao, 2007). Phát triển chăn nuôi bò sữa là một giải pháp thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá, tăng tỷ trọng ngành chăn nuôi, thu hút lao ñộng dôi dư ở nông thôn, giải quyết việc làm và tăng thu nhập cho người lao ñộng, ñồng thời sử dụng tài nguyên và nguồn lực lao ñộng một cách có hiệu quả. Khu vực Hà Nội và các vùng phụ cận ñã có chương trình phát triển ñàn bò sữa từ lâu, nhằm tăng nhanh số lượng ñàn bò sữa cũng như tổng sản lượng sữa tươi cung cấp cho thị trường. Phù ðổng là một xã thuộc ngoại thành Hà Nội có phong trào chăn nuôi bò sữa gần 20 năm nay. Những năm qua, phong trào chăn nuôi bò sữa ở Phù ðổng phát triển mạnh, ñem lại thu nhập cao cho người nông chăn nuôi. Thị trường tiêu thụ sữa của xã hiện nay khá phong phú, do sự cạnh tranh giữa các công ty, giữa các trung tâm thu gom, vì vậy quyền lợi của người chăn nuôi ñã ñược ñảm bảo hơn. Tuy nhiên, chăn nuôi bò sữa hiện vẫn mang tính nhỏ lẻ, phân tán thiếu quy hoạch. Nguời chăn nuôi tuy ñã ñược tập huấn về kỹ thuật nhưng vẫn còn nhiều hạn chế trong việc chăm sóc, khai thác và quản lý chất lượng sữa nên chưa ñem lại hiệu quả cao trong chăn nuôi. [...]... chăn nuôi bò s a và các kênh tiêu th s a bò tươi t i các nông h xã Phù ð ng – Gia Lâm – Hà N i ph c v công tác ch n gi ng nâng cao năng su t và ch t lư ng s a c a ñàn bò, ñ xu t hư ng s d ng thích h p ñ i v i các con lai c a bò HF góp ph n phát tri n chăn nuôi bò s a tai ñ a phương ðánh giá ñư c ch t lư ng s a bò tươi t i trung tâm thu gom s a, các nông h chăn nuôi bò s a xã Phù ð ng – Gia Lâm – Hà N... quy ñ nh v sinh thú y trong quá trình thu gom, b o qu n, ch bi n, bày bán trên th trư ng là ngu n gây ô nhi m nhi u lo i vi sinh v t nh hư ng ñ n s c kho ngư i tiêu dùng Xu t phát t nh ng v n ñ trên chúng tôi ñã ti n hành nghiên c u ñ tài: Tìm hi u quá trình thương m i hoá s n ph m, ñánh giá ch t lư ng s a bò tươi c a ñàn bò ñang nuôi t i các nông h xã Phù ð ng, Gia Lâm, Hà N i” 1.2 M C ðÍCH C A ð... cho phép (5,16x105 – 3,75x107) 2.6 M T S Y U T V ðI U KI N T NHIÊN C A Xà PHÙ ð NG 2.6.1 ð c ñi m t nhiên Phù ð ng thu c huy n Gia Lâm- TP Hà N i Phía B c giáp xã Phù Ch n - T Sơn- B c Ninh Phía ðông giáp xã Trung M u – Gia Lâm – Hà N i Phía Tây giáp xã Ninh Hi p – Gia Lâm – Hà N i Phía Nam ti p giáp dòng sông ðu ng v i chi u dài 5km Phù ð ng v i di n tích ñ t t nhiên là 1079,5 ha ñư c chia c t làm hai... a tươi 1.3 Ý NGHĨA KHOA H C VÀ TH C TI N C A ð TÀI Cung c p toàn di n hơn v th c tr ng chăn nuôi bò s a nói chung và chăn nuôi bò s a xã Phù ð ng – Gia Lâm – Hà N i t ñó có bi n pháp nâng cao năng su t và ch t lư ng s a góp ph n phát tri n chăn nuôi bò s a t i xã Phù ð ng Xác ñ nh ñư c s ô nhi m s a t ñó có bi n pháp kh c ph c y u t gây Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông. .. ngoài, chăn nuôi bò s a ñòi h i k thu t cao và ngư i chăn nuôi ph i r t nghiêm túc trong quá trình ch n gi ng, nuôi dư ng và chăm sóc bò s a Năng su t và ch t lư ng s a ph thu c vào nhi u y u t : gi ng bò s a, trình ñ chăn nuôi, ñi u ki n th i ti t khí h u… Nghiên c u các y u t nh hư ng t i năng su t và ch t lư ng s a có ý nghĩa r t l n nh m ñưa ra các gi i pháp phù h p trong chăn nuôi bò s a ñ tăng năng... y, bò HF thu n ch Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 3 có th nuôi ñư c m t s vùng mát m như Sơn La, Lâm ð ng… Bò HF thu n có s c s n xu t cao nhưng kh năng ch u nóng, m kém, d m c các b nh t t nh t là các b nh ký sinh trùng ñư ng máu và b nh s n khoa 2.1.2 Bò lai hư ng s a F1 (1/2 máu HF) Bò lai F1 ñư c t o thành b ng cách lai gi a bò ñ c HF thu n v i bò. .. a ngư i ta phân tích các thành ph n dinh dư ng trong s a như v t ch t khô, protein, m … Năng su t, ch t lư ng s a ph thu c vào các y u t ñư c ñ c p dư i ñây 2.4.1 nh hư ng c a gi ng t i ch t lư ng s a Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 17 Trong chăn nuôi bò s a, gi ng quy t ñ nh 60% s thành b i Trong quá trình phát tri n chăn nuôi bò s a, m i m t nư c... TÀI LI U 2.1 ð C ðI M M T S GI NG BÒ S A VÀ BÒ LAI HƯ NG S A 2.1.1 Bò Holstein Friesian thu n (HF) Bò Holstein Friesian thu n ñư c t o ra t th k th XIV t i t nh Fulixon (Hà Lan), ñây là m t gi ng bò chuyên s a n i ti ng th gi i Hi n bò HF thu n ñư c nuôi r ng rãi kh p các nư c trên th gi i v i m c ñích c i t o gi ng bò s a ñ a phương và t o ra các gi ng bò s a thích h p Bò HF thư ng có ba d ng màu lông... thích h p ñ chăn nuôi bò s a Nhi t ñ cao nh t trong nh ng tháng mùa hè là 38,5ºC nh hư ng l n t i quá trình ñi u ti t thân nhi t bò, làm gi m kh năng thu nh n th c ăn nh hư ng ñ n s n lư ng và ch t lư ng s a 2.6.2 ð c ñi m kinh t - xã h i Phù ð ng là m t xã thu n nông g m 6 thôn v i 3204 h dân T ng s dân là 12.775 ngư i T l gia tăng dân s hàng năm là 1,42% Trình ñ dân trí còn th p, nông nghi p v n là... su t bò Jersey ñ t kho ng 4500 – 5000 kg/chu kỳ ðây là m t gi ng bò thích nghi r t t t, ñ c bi t là nơi có khí h u khô nóng Vì v y, bò Jersey ñã ñư c s d ng trong công th c lai t o gi ng bò s a nhi u nư c nhi t ñ i trên th gi i 2.1.6 Bò lai Sind Bò lai Sind là k t qu lai t o gi a gi ng bò Sind có ngu n g c t Pakistan v i bò Vàng ñ a phương Bò lai Sind ñư c dùng làm bò n n ñ lai v i các gi ng bò s a . tiến hành nghiên cứu ñề tài: Tìm hiểu quá trình thương mại hoá sản phẩm, ñánh giá chất lượng sữa bò tươi của ñàn bò ñang nuôi tại các nông hộ xã Phù ðổng, Gia Lâm, Hà Nội 1.2. MỤC ðÍCH CỦA. BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI *** LÊ THU HÀ TÌM HIỂU QUÁ TRÌNH THƯƠNG MẠI HOÁ SẢN PHẨM, ðÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG SỮA BÒ TƯƠI CỦA ðÀN BÒ ðANG NUÔI TẠI CÁC. với các con lai của bò HF góp phần phát triển chăn nuôi bò sữa tai ñịa phương. ðánh giá ñược chất lượng sữa bò tươi tại trung tâm thu gom sữa, các nông hộ chăn nuôi bò sữa xã Phù ðổng – Gia