BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y T ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LÊ KHC BO KHO SÁT TƯƠNG QUAN GIA CÁC CH SỐ PH THÂN K VI MC ĐỘ KH TH, KH NĂNG GNG SC, CHT LƯỢNG CUỘC SỐNG TRONG BỆNH PHỔI TC NGHẼN MẠN TÍNH LUẬN ÁN TIN SĨ Y HỌC TP. Hồ Chí Minh – Năm 2015 I BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y T ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LÊ KHC BO KHO SÁT TƯƠNG QUAN GIA CÁC CH SỐ PH THÂN K VI MC ĐỘ KH TH, KH NĂNG GNG SC, CHT LƯỢNG CUỘC SỐNG TRONG BỆNH PHỔI TC NGHẼN MẠN TÍNH Chuyên ngành: Nội hô hấp Mã số: 62720144 LUẬN ÁN TIN SĨ Y HỌC Người hướng dẫn khoa học 1. PGS. TS. Trần Văn Ngọc 2. TS. Nguyễn Thị Tố Như TP. Hồ Chí Minh – Năm 2015 II LI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. Người cam đoan III MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa I Lời cam đoan II Mục lục III Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt V Danh mục các bảng VIII Danh mục các biểu đồ, sơ đồ, hình X M ĐẦU 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 5 1.1 Định nghĩa và gánh nặng bệnh tật BPTNMT 5 1.2 Chức năng hô hấp trong BPTNMT 7 1.3 Triệu chứng lâm sàng trong BPTNMT 18 1.4 Tương quan chức năng hô hấp và triệu chứng lâm sàng trong BPTNMT 30 1.5 Mô hình đánh giá toàn diện BPTNMT 33 1.6 Phương pháp thống kê phân tích thành phần chính (PCA) 39 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 41 2.1 Thiết kế nghiên cứu 42 2.2 Cỡ mẫu 42 2.3 Đối tượng nghiên cứu 43 2.4 Biến số nghiên cứu 47 2.5 Phân tích thống kê 59 2.6 Vấn đề đạo đức 62 IV CHƯƠNG 3. KT QU NGHIÊN CU 63 3.1 Tương quan đơn biến giữa FEV 1 , FEV 1 /FVC, sGaw, FRC, RV/TLC với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT 67 3.2 Tương quan đơn biến giữa mMRC, CCQ với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT 71 3.3 Tương quan đơn biến giữa FEV 1 , sGaw, FRC trong BPTNMT 74 3.4 Tương quan đa biến giữa FEV 1 , FEV 1 /FVC, sGaw, FRC, RV/TLC, mMRC, BDI, 6MWD, CCQ, SGRQ, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT 76 CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN 89 4.1 Tương quan đơn biến giữa FEV 1 , FEV 1 /FVC, sGaw, FRC, RV/TLC với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT 90 4.2 Tương quan đơn biến giữa mMRC, CCQ với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT 100 4.3 Tương quan đơn biến giữa FEV 1 , sGaw, FRC trong BPTNMT 108 4.4 Tương quan đa biến giữa FEV 1 , FEV 1 /FVC, sGaw, FRC, RV/TLC, mMRC, BDI, 6MWD, CCQ, SGRQ, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT 116 KT LUẬN VÀ KIN NGHỊ 126 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CU LIÊN QUAN LUẬN ÁN i TÀI LIỆU THAM KHO ii PHỤ LỤC xvi Phụ lục 1: Phiếu đồng thuận tham gia nghiên cứu xvi Phụ lục 2: Phiếu thu thập số liệu xix Phụ lục 3: Bộ câu hỏi BDI xxi Phụ lục 4: Bộ câu hỏi CCQ xxii Phụ lục 5: Bộ câu hỏi SGRQ xxiii Phụ lục 6: Danh sách bệnh nhân tham gia nghiên cứu xxvii V DANH MỤC CÁC K HIỆU, CÁC CH VIT TT Chữ tắt Tiếng Anh Tiếng Việt 6MWD 6 minute walk distance Khoảng cách đi bộ 6 pht 6MWT 6 minute walk test Trắc nghiệm đi bộ 6 pht ADO ADO (Age – Dyspnea – Obstruction) Thang điểm ADO (Tuổi – Khó thở – Tắc nghẽn) ATS American Thoracic Society Hội lồng ngực Hoa Kỳ BDI Baseline Dyspnea Index Chỉ số khó thở nền tảng BMI Body Mass Index Chỉ số khối cơ thể BODE BODE (BMI – Obstruction – Dyspnea – Exercise tolerance) Thang điểm BODE (BMI – Tắc nghẽn – Khó thở – Khả năng gắng sức) BPTNMT Chronic obstructive pulmonary disease Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính CAT COPD Assessment Test Trắc nghiệm đánh giá BPTNMT CCQ Clinical COPD Questionnaire Bộ câu hỏi lâm sàng BPTNMT CFA Confirmatory Factor Analysis Phân tích nhân tố khẳng định COPD Chronic obstructive pulmonary disease Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính CPET CardioPulmonary Exercise Testing Trắc nghiệm tim phổi gắng sức DOSE DOSE (Dyspnea – Obstruction – Smoking – Exercise tolerance) Thang điểm DOSE (Khó thở – Tắc nghẽn–Ht thuốc– Khả năng gắng sức) EFA Exploratory Factor Analysis Phân tích nhân tố khảo sát ERS European Respiratory Society Hội hô hấp châu Âu ERV Expiratory Reserve Volume Thể tích dự trữ thở ra FEF 25% – 75% Forced Expiratory Flow in 25% – 75% vital capacity Lưu lượng thở ra gắng sức trong khoảng 25% – 75% dung tích sống VI FEV 1 Forced expiratory volume in the first second Thể tích thở ra gắng sức trong giây đầu tiên FOT Forced oscillation technique Kỹ thuật dao động cưỡng bức FRC Functional residual capacity Dung tích khí cặn chức năng Fres Resonant Frequency Tần suất dao động cưỡng bức tạo phản lực đường thở bằng không. FVC Forced Vital Capacity Dung tích sống gắng sức GOLD Global initiative for chronic Obstructive Lung Disease Chiến lược toàn cầu quản lý bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính HAD Hospital Anxiety and Depression Bộ câu hỏi trầm cảm lo âu IC Inspiratory Capacity Dung tích hít vào ICCC Intraclass correlation Coefficient Hệ số tương quan trong cùng nhóm IOS Impulse Oscillometry System Hệ thống dao động xung ký IRV Inspiratory Reserve Volume Thể tích dự trữ hít vào MCID Minimum Clinically Important Difference Khác biệt tối thiểu có ý nghĩa lâm sàng mMRC modified Medical Research Council Bộ câu hỏi khó thở cải biên của hội đồng nghiên cứu y khoa MVV Maximal Voluntary Ventilation Thông khí tự ý tối đa PaCO 2 Pressure of arterial carbon dioxide Áp suất khí carbonic máu động mạch PaO 2 Pressure of arterial oxygene Áp suất khí oxy máu động mạch PCA Principal Component Analysis Phân tích thành phần chính PEF Peak Expiratory Flow Lưu lượng thở ra đỉnh Post Post bronchodilator Sau trắc nghiệm giãn phế quản Pre Pre bronchodilator Trước trắc nghiệm giãn phế quản VII R 5, 20 Airway Resistance at oscillation frequency of 5 Hz, 20 Hz Kháng lực đường thở tại tần số dao động cưỡng bức 5 Hz, 20 Hz Raw Airway Resistance Kháng lực đường thở Rint Airway interruption technique Kỹ thuật gián đoạn luồng khí để đo kháng lực đường thở RV Residual volume Thể tích khí cặn sGaw Specific Airway Conductance Suất dẫn đường thở đặc hiệu SGRQ Saint George Respiratory Questionnaire Bộ câu hỏi hô hấp Saint George SGRQ – C Saint George Respiratory Questionnaire for COPD Bộ câu hỏi hô hấp Saint George dành riêng cho BPTNMT sRaw Specific Airway Resistance Kháng lực đường thở đặc hiệu SWT Shuttle Walking Test Trắc nghiệm đi bộ hình thoi TDI Transitional Dyspnea Index Chỉ số khó thở thay đổi TLC Total Lung Capacity Tổng dung lượng phổi V’O 2 Oxygene consumption Mức tiêu thụ oxy V’O 2 max Maximal oxygene consumption Mức tiêu thụ oxy tối đa VAS Visual analog scale Thang tương ứng thị giác V E Expiratory Minute Ventilation Thông khí pht thở ra VT Tidal Volume Thể tích khí lưu thông X 5 Reactance at oscillation frequency of 5 Hz Phản lực đường thở tại tần số dao động cưỡng bức 5 Hz VIII DANH MỤC CÁC BNG Bng Tên bng Trang 1.1 Phân loại mức độ nặng hạn chế luồng khí 7 1.2 Tiêu chuẩn chấp nhận được và lập lại được biểu đồ đo FEV 1 , FVC 13 1.3 Tiêu chuẩn chấp nhận được và lập lại được biểu đồ lưu lượng qua miệng – áp suất buồng đo 15 1.4 Tiêu chuẩn chấp nhận được và lập lại được biểu đồ áp suất tại miệng – áp suất buồng đo 16 1.5 Bộ câu hỏi Borg cải biên 19 1.6 Thang điểm BODE 33 1.7 Thang điểm BODE cập nhật 34 1.8 Thang điểm ADO 35 1.9 Thang điểm ADO cập nhật 35 1.10 Thang điểm DOSE 36 2.1 Dấu hiệu lâm sàng gợi ý BPTNMT 43 2.2 Tiêu chuẩn nhận bệnh 44 2.3 Tiêu chuẩn loại bệnh 46 2.4 Biến số nghiên cứu 47 2.5 Thời điểm thu thập biến số nghiên cứu 48 2.6 Bộ câu hỏi mMRC 49 2.7 Lời giải thích qui trình thực hiện 6MWT cho bệnh nhân 51 2.8 Các lỗi kỹ thuật và nguyên nhân thường gặp khi đo FRC và Raw 56 2.9 Các lỗi kỹ thuật và nguyên nhân thường gặp khi đo FEV 1 và FVC 58 3.1 Đặc điểm dân số học của dân số nghiên cứu tại lần khám 1 64 3.2 Đặc điểm triệu chứng lâm sàng của dân số nghiên cứu tại lần khám 1 65 3.3 Đặc điểm chức năng hô hấp của dân số nghiên cứu tại lần khám 1 66 IX 3.4 Hệ số tương quan giữa chức năng hô hấp và triệu chứng lâm sàng 67 3.5 Hệ số tương quan giữa mMRC, CCQ với BDI, 6MWD, SGRQ, tiền căn đợt cấp 71 3.6 Hệ số tương quan giữa mMRC, CCQ với BDI, 6MWD, SGRQ tại 3 lần khám 73 3.7 Hệ số tương quan FEV 1 , sGaw, FRC 74 3.8 Hệ số tương quan FEV 1 , sGaw, FRC tại ba lần khám 76 3.9 Ma trận tương quan đa biến giữa các biến số đánh giá toàn diện BPTNMT 77 3.10 Ma trận 3 thành phần chính với phép xoay trực giao Varimax 79 3.11 Tỷ lệ đánh giá biến thiên toàn bộ của từng thành phần chính 80 3.12 Biến số đại diện ba thành phần chính đánh giá toàn diện BPTNMT 82 3.13 Giá trị mô hình đánh giá toàn diện BPNTMT 84 3.14 Khác biệt giữa các nhóm bệnh nhân BPTNMT theo số tiêu chí nặng(+) 85 3.15 Mô hình đánh giá toàn diện BPTNMT tại 3 lần khám 86 4.1 Tương quan giữa hạn chế luồng khí với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT 91 4.2 Tương quan giữa tăng kháng lực đường thở với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT 94 4.3 Tương quan giữa ứ khí phế nang với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT 96 4.4 Tương quan giữa mMRC với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT 101 4.5 Tương quan giữa CCQ với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT 104 4.6 Tương quan giữa CCQ và CAT với SGRQ trong BPTNMT 106 4.7 Tương quan giữa hạn chế luồng khí, tăng kháng lực đường thở, ứ khí phế nang trong BPTNMT 109 4.8 Mô hình đánh giá toàn diện BPTNMT 119 [...]... hệ số tương quan đơn biến giữa FEV1, FEV1/FVC, sGaw, FRC, RV/TLC với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT (2) Xác định hệ số tương quan đơn biến giữa mMRC, CCQ với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, tiền căn đợt cấp trong BPTNMT (3) Xác định hệ số tương quan đơn biến giữa FEV1, sGaw, FRC trong BPTNMT (4) Xác định mô hình tương quan. .. BPTNMT Xuất phát từ mong muốn góp phần bổ sung một số chứng cứ cho mô hình mới đánh giá toàn diện BPTNMT của GOLD, trên cơ sở tham khảo các nghiên cứu trong và ngoài nước, chúng tôi tiến hành đề tài nghiên cứu: Khảo sát tương quan giữa các chỉ số phế thân ký với mức độ khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống trong bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính 4 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Mục tiêu tổng quát: Xây... thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, đợt cấp và các chỉ số chức năng hô hấp gồm: hạn chế luồng khí, tăng kháng lực đường thở, ứ khí phế nang trong BPTNMT có thể cung cấp chứng cứ cho các đề nghị trên của GOLD [193] Trên thế giới, các nghiên cứu tương quan đơn biến giữa chức năng hô hấp và triệu chứng lâm sàng cho thấy hạn chế luồng khí tương quan yếu đến vừa với khó thở, khả năng gắng sức, chất. .. thông tin hơn so với hô hấp ký, vốn vẫn được xem là tiêu chuẩn vàng trong thăm dò chức năng hô hấp [63] Chỉ số hô hấp ký chỉ đơn thuần là các chỉ số hạn chế luồng khí, trong khi đó, chỉ số phế thân ký (plethysmographic parameters) bao gồm các chỉ số hạn chế luồng khí tương tự hô hấp ký, kèm thêm các chỉ số tăng kháng lực đường thở và ứ khí phế nang [63] Phế thân ký được thăm dò qua phế thân kế (plethysmograph)... [82] Các biến số đánh giá toàn diện BPTNMT như thế phải gồm đồng thời các biến số chức năng hô hấp: hạn chế luồng khí, tăng kháng lực đường thở, ứ khí phế nang và các biến số triệu chứng lâm sàng: khó thở, khả năng gắng sức, chất lượng cuộc sống, đợt cấp 6 1.1.2 Gánh nặng bệnh tật BPTNMT: Tần suất bệnh toàn bộ BPTNMT cao, phổ biến trên thế giới và Việt Nam Tỷ lệ tử vong và tàn phế do BPTNMT cũng ở mức. .. luyện tốt và trang bị phức tạp [29] 1.3.3 Giảm chất lượng cuộc sống: Chất lượng cuộc sống (quality of life) là thuật ngữ mô tả ảnh hưởng của bệnh gây rối loạn chức năng hay gây triệu chứng lâm sàng trên bệnh nhân, làm bệnh nhân đó giảm khả năng thực hiện các hoạt động thông thường hàng ngày [109] Giảm chất lượng cuộc sống liên quan mật thiết gánh nặng bệnh tật, xuất hiện phổ biến ở mọi giai đoạn tiến... không phải “tối đa”) Tuy nhiên, đa số hoạt động hằng ngày cũng chỉ diễn ra ở mức độ gắng sức gần tối đa nên 6MWT đã được chứng minh là phản ảnh chính xác khả năng gắng sức trong hoạt động thể lực bình thường hàng ngày [28] 6MWT có độ tin cậy cao thể hiện qua hệ số tương quan giữa các lần thực hiện xét nghiệm đạt mức 0,7 và hệ số dao động chỉ 8%, còn thấp hơn hệ số dao động của FEV1 [169] Hội lồng ngực... cứu khảo sát đặc điểm lâm sàng và chức năng hô hấp trong BPTNMT; Nguyễn Thúy Nga, Đồng Khắc Hưng đã khảo sát đặc điểm thông khí đường thở nhỏ [11]; Nguyễn Đình Tiến đo thể tích khí cặn với phương pháp hòa loãng khí He [17]; Nguyễn Huy Lực khảo sát đặc điểm thông khí phổi và khí máu động mạch [9] trong BPTNMT Tại Việt Nam cũng có 3 các nghiên cứu tương quan đơn biến giữa hạn chế luồng khí với mức độ khó. .. hạn chế luồng khí với mức độ khó thở [6]; khả năng gắng sức [12], [16]; chất lượng cuộc sống [15] cho kết quả tương tự thế giới Chúng tôi tìm được rất ít nghiên cứu khảo sát tăng kháng lực đường thở và ứ khí phế nang trong BPTNMT [5]; chúng tôi cũng chưa tìm được nghiên cứu khảo sát tương quan đa biến giữa hạn chế luồng khí, tăng kháng lực đường thở, ứ khí phế nang và triệu chứng lâm sàng để xây dựng... [142] 1.2.3 Đo lường các chỉ số phế thân ký trong BPTNMT: 1.2.3.1 Hạn chế luồng khí: Hô hấp ký là tiêu chuẩn vàng đánh giá hạn chế luồng khí [142] Các chỉ số hạn chế luồng khí FEV1 và FVC đo bằng hô hấp kế của máy phế thân kế [167] Nguyên tắc đo FEV1, FVC với phế thân kế: Cảm biến lưu lượng trong bộ phận (A) (Hình 1.2) phát hiện lưu lượng khí di chuyển qua miệng, sau đó chuyển lưu lượng đo được theo