BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH PHAN THỊ THU HÀ XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ CÔNG THỨC TỔNG QUÁT ĐỂ GIẢI NHANH BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN MÔN HOÁ HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (Phần Hoá học hữu cơ) LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC TP. HỒ CHÍ MINH - 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH PHAN THỊ THU HÀ XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ CÔNG THỨC TỔNG QUÁT ĐỂ GIẢI NHANH BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN MÔN HOÁ HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (Phần Hoá học hữu cơ) Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học hoá học Mã số: 60140111 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. CAO CỰ GIÁC TP. HỒ CHÍ MINH - 2014 LỜI CẢM ƠN Sau thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận với sự giúp đỡ tận tình của quý thầy cô, đồng nghiệp, bạn bè, gia đình và các em học sinh, tôi xin bày tỏ sự biết ơn chân thành và sâu sắc đến: PGS.TS Cao Cự Giác đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn, động viên tôi trong suốt quá trình xây dựng và hoàn thành luận văn. Các thầy cô giảng dạy lớp Cao học Khoá 20 – Sài Gòn nói chung và các thầy cô gảng dạy bộ môn Lý luận và phương pháp dạy học môn Hoá học nói riêng đã truyền thụ cho tôi những kiến thức và kinh nghiệm quý báu; góp ý chân thành đề cương giúp tôi xây dựng đề cương luận văn hoàn chỉnh và thực hiện thành công luận văn này. Tôi chân thành cám ơn các giáo viên giảng dạy tại các trường trung học phổ thông và một số đồng nghiệp đã nhiệt tình giúp tôi thực nghiệm đề tài: Cô Hoàng Thị Thắm, giáo viên trường THPT Trần Phú, Quận Tân Phú, Tp. Hồ Chí Minh. Thầy Nguyễn Tiến Vũ, giáo viên trường THPT Vũng Tàu, Tp. Vũng Tàu, Tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. Cô Lê Thị Hằng, giáo viên trường THPT Nguyễn Huệ, Tp. Vũng Tàu, Tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. Thầy Nguyễn Đức Hải, giáo viên trường THPT Cẩm Mỹ, Huyện Cẩm Mỹ, tỉnh Đồng Nai. Cô Phan Thị Huyền, giáo viên trường THPT Chu Văn An, Huyện Krongpo, tỉnh Gia Lai. Tập thể giáo viên bộ môn Hoá học trường THPT Vũng Tàu, Tp. Vũng Tàu. Tp. Hồ Chí Minh, tháng 5 năm 2014 Phan Thị Thu Hà Luận văn cao học GVHD: PGS. TS. Cao Cự Giác Học viên: Phan Thị Thu Hà Trang 1 Lớp: LL và PP DH môn Hoá học MỤC LỤC MỤC LỤC 1 BẢNG KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT 6 MỞ ĐẦU 7 1. Lí do chọn đề tài 7 2. Mục đích nghiên cứu đề tài 8 3. Nhiệm vụ của đề tài 8 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 8 5. Phạm vi nghiên cứu 8 6. Giả thuyết khoa học 8 7. Phương pháp và phương tiện nghiên cứu 9 8. Đóng góp mới của đề tài 9 NỘI DUNG 10 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỂN CỦA ĐỀ TÀI 10 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 10 1.1.1. Lịch sử vấn đề 10 1.1.2. Bài tập hóa học 12 1.1.2.1. Khái niệm câu hỏi, bài toán, bài tập, bài tập hóa học 12 1.1.2.2. Tác dụng của bài tập hóa học 13 1.1.2.3. Phân loại bài tập hóa học 15 1.1.2.4. Vị trí của bài tập hóa học trong quá trình dạy học 17 1.1.2.5. Điều kiện để học sinh giải bài tập được tốt 17 1.1.2.6. Xu hướng phát triển bài tập hóa học 17 1.1.2.7. Một số phương pháp giải bài tập hóa học hữu cơ 18 1.1.3. Sử dụng bài tập Hóa học trong giảng dạy ở trường phổ thông 21 1.1.3.1. Lựa chọn bài tập việc lựa chọn bài tập cần từ các nguồn sau đây 21 Luận văn cao học GVHD: PGS. TS. Cao Cự Giác Học viên: Phan Thị Thu Hà Trang 2 Lớp: LL và PP DH môn Hoá học 1.1.3.2. Sử dụng bài tập trong dạy học hóa học 21 1.1.4. Bài tập trắc nghiệm khách quan 24 1.1.4.1. Tổng quan về trắc nghiệm khách quan 24 1.1.4.2. Ưu và nhược điểm của trắc nghiệm khách quan 30 1.1.4.3. Thực trạng sử dụng trắc nghiệm khách quan trong kiểm tra 32 1.1.5. Các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học 34 1.1.6. Chương trình hóa học phần Hữu cơ ở THPT 35 1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN 35 1.2.1. Mục đích điều tra 35 1.2.2. Phương pháp và đối tượng điều tra 36 1.2.3. Địa điểm điều tra 36 1.2.4. Kết quả điều tra 36 CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ CÔNG THỨC TỔNG QUÁT ĐỂ GIẢI NHANH BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN PHẦN HÓA HỌC HỮU CƠ 42 2.1. Các nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập 42 2.1.1. Hệ thống bài tập phải góp phần thực hiện mục tiêu môn học 42 2.1.2. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính chính xác, khoa học 42 2.1.3. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính hệ thống, tính đa dạng 42 2.1.4. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính phân hóa và tính vừa sức 43 2.1.5. Hệ thống bài tập phải góp phần củng cố kiến thức cho học sinh ở các mức độ hiểu, biết, vận dụng 43 2.1.6. Hệ thống bài tập phải phát huy tính tích cực nhận thức, năng lực sáng tạo của học sinh 43 2.2. Kỹ thuật xây dựng một bài tập trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn 44 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng 44 2.2.2. Kỹ thuật xây dựng câu dẫn 45 Luận văn cao học GVHD: PGS. TS. Cao Cự Giác Học viên: Phan Thị Thu Hà Trang 3 Lớp: LL và PP DH môn Hoá học 2.2.3. Kỹ thuật xây dựng các phương án trả lời 46 2.3. Xây dựng một số công thức để giải nhanh các bài tập trắc nghiệm khách quan 48 2.3.1. Nguyên tắc xây dựng một số công thức tổng quát 48 2.3.2. Áp dụng xây dựng các công thức để giải nhanh các bài tập trắc nghiệm khách quan 48 2.3.2.1. Công thức tính số lượng các đồng phân 48 2.3.2.2. Công thức tính số ete tạo bởi hỗn hợp n ancol đơn chức 55 2.3.2.3. Công thức tính số triglixerit (trieste, chất béo) tối đa tạo bởi glixerol với n axit béo 58 2.3.2.4. Công thức tính số đi, tri, tetra, penta, … n peptit tối đa tạo bởi hỗn hợp chứa x amino axit khác nhau 61 2.3.2.5. Công thức tính số liên kết π của hợp chất hữu cơ mạch hở A có công thức C x H y hoặc C x H y O z dựa vào mối liên quan giữa số mol CO 2 ; H 2 O thu được khi đốt cháy A 64 2.3.2.6. Công thức tính % của 1 trong 2 chất khi biết 1 giá trị trung bình (khối lượng mol, số C, liên kết , ) 70 2.3.2.7. Công thức tính số mol của hiđrocacbon dựa vào phản ứng oxi hoá hoàn toàn 74 2.3.2.8. Công thức tính số nguyên tử C của ancol no, đơn chức hoặc hiđrocacbon dựa vào phản ứng oxi hoá hoàn toàn 77 2.3.2.9. Công thức xác định khối lượng phân tử của ankan dựa vào phản ứng đề hiđro hoá hoặc phản ứng crackinh 80 2.3.2.10. Công thức tính hiệu suất phản ứng crackinh ankan 83 2.3.2.11. Công thức tính số mol Br 2 tối đa phản ứng được với hỗn hợp các chất thu được sau phản ứng crackinh một ankan 88 2.3.2.12. Công thức xác định số nguyên tử Cacbon của anken (ankin) dựa vào phân tử khối của hỗn hợp anken (ankin) và H 2 trước và sau khi dẫn qua bột Ni nung nóng… 92 2.3.2.13. Công thức tính hiệu suất phản ứng hiđro hoá anken 98 Luận văn cao học GVHD: PGS. TS. Cao Cự Giác Học viên: Phan Thị Thu Hà Trang 4 Lớp: LL và PP DH môn Hoá học 2.3.2.14. Công thức tính số mol Br 2 tối đa phản ứng được với hỗn hợp các chất thu được sau phản ứng cộng hiđro của một hỗn hợp gồm các hiđrocacbon và H 2 102 2.3.2.15. Công thức tính số liên kết ba đầu mạch của hiđrocacbon A dựa vào phản ứng thế bởi dung dịch AgNO 3 trong NH 3 108 2.3.2.16. Công thức xác định phân tử ancol no, mạch hở dựa vào tỉ lệ mol giữa ancol và O 2 trong phản ứng cháy 113 2.3.2.17. Công thức tính khối lượng ancol đơn chức, no (hoặc hỗn hợp ancol đơn chức no) dựa vào sản phẩm của phản ứng oxi hoá hoàn toàn 116 2.3.2.18. Công thức xác định khối lượng phân tử ancol đơn chức dựa trên phản ứng tách nước tạo thành ete 119 2.3.2.19. Công thức xác định công thức phân tử của ancol dựa vào phản ứng tách nước với xúc tác H 2 SO 4 đặc ở nhiệt độ thích hợp 123 2.3.2.20. Công thức tính khối lượng tinh bột dựa vào phản ứng thuỷ phân và lên men rượu 127 2.3.2.21. Công thức tính hiệu suất phản ứng hiđro hóa anđehit no, đơn chức 130 2.3.2.22. Công thức tính khối lượng xà phòng khi thủy phân chất béo trong môi trường kiềm 134 2.3.2.23. Công thức tính chi số axit khi thủy phân chất béo trong môi trường kiềm 137 2.3.2.24. Công thức tính số mol bạc thu được khi cho hỗn hợp sau phản ứng thủy phân một hỗn hợp gồm saccarozơ và mantozơ (hiệu suất thủy phân saccarozơ là k 1 và hiệu suất thủy phân mantozơ là k 2 ) tác dụng với lượng dư dung dịch AgNO 3 trong NH 3 140 2.3.2.25. Công thức xác định số nguyên tử Cacbon của amin dựa vào phản ứng oxi hoá hoàn toàn 144 2.3.2.26. Công thức tính khối luợng aminoaxit A (chứa n nhóm NH 2 và m nhóm COOH) khi cho aminoaxit này vào dung dịch chứa a mol HCl, sau đó cho dung dịch sau phản ứng tác dụng vừa đủ với b mol NaOH 147 Luận văn cao học GVHD: PGS. TS. Cao Cự Giác Học viên: Phan Thị Thu Hà Trang 5 Lớp: LL và PP DH môn Hoá học 2.3.2.27. Công thức tính khối lượng aminoaxit A (chứa n nhóm NH 2 và m nhóm COOH) biết khi cho aminoaxit A vào dung dịch chứa a mol NaOH, sau đó cho dung dịch thu được sau phản ứng tác dụng vứa đủ với b mol HCl 151 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 155 3.1. Mục đích thực nghiệm 155 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm 155 3.3. Đối tượng thực nghiệm 155 3.4. Tiến hành thực nghiệm 156 3.4.1. Chuẩn bị thực nghiệm 156 3.4.2. Tiến hành thực nghiệm 157 3.5. Phương pháp xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm 158 3.6. Kết quả thực nghiệm sư phạm 160 3.6.1. Kết quả định lượng thu được qua bài kiểm tra của học sinh 160 3.6.2. Nhận xét của giáo viên giảng dạy các lớp thực nghiệm 170 KẾT LUẬN CHUNG VÀ KIẾN NGHỊ 171 TÀI LIỆU THAM KHẢO 173 PHỤ LỤC 177 Luận văn cao học GVHD: PGS. TS. Cao Cự Giác Học viên: Phan Thị Thu Hà Trang 6 Lớp: LL và PP DH môn Hoá học BẢNG KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT. Nội dung Từ viết tắt 1. Bài tập BT 2. Bài tập hoá học BTHH 3. Đại học sư phạm ĐHSP 4. Giáo viên GV 5. Học sinh HS 6. Kiểm tra – đánh giá KT-ĐG 7. Phương pháp giáo dục hoá học PPGDHH 8. Trắc nghiệm khách quan TNKQ 9. Trắc nghiệm tự luận TNTL 10. Trung học phổ thông THPT 11. Trung học cơ sở THCS 12. Sách giáo khoa SGK Luận văn cao học GVHD: PGS. TS. Cao Cự Giác Học viên: Phan Thị Thu Hà Trang 7 Lớp: LL và PP DH môn Hoá học MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Đổi mới phương pháp dạy và học là một vấn đề đã được đề cập và bàn luận rất sôi nổi từ nhiều thập kỉ qua, đây là một trong những nhiệm vụ hàng đầu và cấp bách hiện nay của ngành giáo dục. Những năm gần đây định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được thống nhất theo hướng tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên, học sinh tự giác chủ động tìm tòi, phát hiện giải quyết nhiệm vụ nhận thức và có ý thức vận dụng linh hoạt, sáng tạo các kiến thức, kĩ năng thu nhận được. Nhằm đáp ứng cho nhu cầu phát triển của xã hội, giáo dục và đào tạo trong những năm gần đây đã có những chuyển biến mạnh mẽ. Chống tiêu cực trong thi cử, chống bệnh thành tích trong giáo dục được nhiều địa phương trong toàn quốc hưởng ứng. Sách giáo khoa được thay đổi theo hướng tích cực cả về nội dung lẫn hình thức. Việc đánh giá kết quả học tập, kiểm tra, thi cử của học sinh đã bắt đầu được thực hiện bằng phương pháp trắc nghiệm khách quan ở nhiều môn học. Từ năm học 2006 – 2007 đã áp dụng hình thức thi này vào kỳ thi đại học với 4 môn: Ngoại ngữ, lý, hoá, sinh. Hình thức thi trắc nghiệm được áp dụng rộng rãi ở các bài kiểm tra thường xuyên, kiểm tra định kỳ với tất cả các môn trong các trường trung học phổ thông. Trong đó, Hóa học là một trong các môn có rất nhiều dạng bài tập, đặc biệt hóa học hữu cơ, nếu không nắm vững phương pháp giải thì học sinh khó nắm bắt được kiến thức. Ở trường THPT, học sinh được làm quen với hóa học hữu cơ ở học kỳ II lớp 11 nhưng lượng kiến thức quá nhiều, số dạng bài tập lại phong phú, mới lạ nên các em khó khăn trong việc định hướng cách giải và trở nên thụ động trong các tiết hóa học. Để giúp học sinh nắm chắc lý thuyết và bài tập từng chương, bài, ôn tập tốt, chuẩn bị tốt cho các kỳ thi tốt nghiệp, đại học, kỳ thi học sinh giỏi, kiểm tra định kỳ cũng như hình thành các phương pháp giải nhanh các bài tập trắc nghiệm khách quan nên chúng tôi đã chọn đề tài “Xây dựng và sử dụng một số công thức tổng quát để giải nhanh bài tập trắc nghiệm khách quan hóa học hữu cơ ở trường THPT”. [...]... lượng học tập của học sinh  Giúp giáo viên bước đầu hình thành phương pháp giải và cách hình thành để từ đó hình thành công thức tổng quát giải nhanh BT TNKQ hoá học hữu cơ 3 Nhiệm vụ của đề tài Nghiên cứu cơ sở lý luận về việc xây dựng câu hỏi trắc nghiệm khách quan  Tìm hiểu các nội dung hóa học có liên quan đến Hóa học hữu cơ  Xây dựng một số công thức tổng quát về Hóa học hữu cơ để giải nhanh bài. .. tập trắc nghiệm khách quan  Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường THPT nhằm kiểm tra đánh giá tính hiệu quả của đề tài 4 Khách thể và đối tượng nghiên cứu a) Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy và học môn Hóa Hữu cơ ở trường THPT b) Đối tượng nghiên cứu: Việc xây dựng một số công thức gắn với giải nhanh bài toán tổng quát phần Hóa hữu cơ 5 Phạm vi nghiên cứu Xây dựng và sử dụng một số công thức tổng. .. trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn môn hoá học, Vinh–2007 3 Nguyễn Thị Anh, Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập trắc nghiệm phần kim loại lớp 12 THPT, Vinh–2009 4 Phạm Thị Hằng, Phân tích và sửa chữa những sai lầm cho học sinh khi làm bài tập trắc nghiệm môn hoá học ở trường THPT, Vinh–2010 5 Lý Chí Công, Xây dựng và sử dụng các dạng bài tập hóa học trắc nghiệm khách quan lớp 10 cơ bản ở trường. .. pháp giải bài tập - Bài tập tính theo công thức và phương trình - Bài tập biện luận - Bài tập dùng các giá trị trung bình - Bài tập dùng đồ thị… 9) Dựa vào mục đích sử dụng - Bài tập dùng để kiểm tra đầu giờ - Bài tập dùng để củng cố kiến thức - Bài tập dùng để ôn luyện, tổng kết - Bài tập để bồi dưỡng học sinh giỏi - Bài tập để phụ đạo học sinh yếu… 10) Dựa theo các bước của quá trình dạy học - Bài tập. .. học và sách bài tập hóa học phổ thông - Các sách bài tập hóa học có trên thị trường - Các bài tập trong giáo trình đại học dùng cho học sinh giỏi hoặc cải biến cho phù hợp với phổ thông 1.1.3.2 Sử dụng bài tập trong dạy học hóa học Ở bất cứ công đoạn nào của quá trình dạy học đều có thể sử dụng bài tập Khi dạy học bài mới có thể dùng bài tập để vào bài, để tạo tình huống có vấn đề, để chuyển tiếp từ... quát để giải nhanh các bài tập trắc nghiệm hóa học hữu cơ  Sử dụng hệ thống bài tập đề xuất có thể sử dụng công thức giải nhanh trong dạy học hóa học Hữu cơ ở trường THPT  Là tài liệu tham khảo bổ ích cho giáo viên và học sinh THPT Học viên: Phan Thị Thu Hà Trang 9 Lớp: LL và PP DH môn Hoá học Luận văn cao học GVHD: PGS TS Cao Cự Giác NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỂN CỦA ĐỀ TÀI 1.1 CƠ SỞ... loại và xây dựng phương pháp giải bài tập hóa học trắc nghiệm khách quan phần kim loại lớp 12 nâng cao, Đồng Tháp–2012 7 Trần Thanh Tâm, Kĩ thuật phân tích giải bài tập trắc nghiệm hóa học vô cơ ở trường THPT, Tp Hồ Chí Minh 2012 8 Nguyễn Hữu Hậu, Kĩ thuật phân tích giải bài tập trắc nghiệm hóa học hữu cơ ở trường THPT, Tp Hồ Chí Minh 2012 … Học viên: Phan Thị Thu Hà Trang 11 Lớp: LL và PP DH môn Hoá học. .. Xây dựng bài tập mới để rèn luyện cho học sinh năng lực phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề - Đa dạng hóa các loại hình bài tập bằng hình vẽ, bài tập vẽ đồ thị, sơ đồ, bài tập lắp dụng cụ thí nghiệm - Xây dựng những bài tập có nội dung hóa học phong phú, sâu sắc, phần tính toán đơn giản, nhẹ nhàng - Xây dựng và tăng cường sử dụng bài tập thực nghiệm định lượng 1.1.2.7 Một số phương pháp giải bài tập. .. văn cao học GVHD: PGS TS Cao Cự Giác 2 Mục đích nghiên cứu đề tài Xây dựng một số công thức tổng quát để giải nhanh bài tập TNKQ hoá học hữu cơ nhằm:  Giúp học sinh hình thành năng lực vận dụng kiến thức cơ bản vào việc giải một số bài tập TNKQ hoá học hữu cơ ở trường THPT đồng thời giúp học sinh rèn luyện tư duy trong quá trình làm các bài toán về môn Hóa, tạo niềm say mê, hứng thú đối với môn học, ... học Hiện nay, có nhiều cách phân loại bài tập khác nhau Vì vậy, cần có cách nhìn tổng quát về các dạng bài tập dựa vào việc nắm chắc các cơ sở phân loại 1) Dựa vào nội dung toán học của bài tập - Bài tập định tính (không có tính toán) - Bài tập định lượng (có tính toán) 2) Dựa vào nội dung của bài tập hóa học - Bài tập định lượng - Bài tập lý thuyết - Bài tập thực nghiệm - Bài tập tổng hợp 3) Dựa vào . DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH PHAN THỊ THU HÀ XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ CÔNG THỨC TỔNG QUÁT ĐỂ GIẢI NHANH BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN MÔN HOÁ HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG. DỤNG MỘT SỐ CÔNG THỨC TỔNG QUÁT ĐỂ GIẢI NHANH BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN MÔN HOÁ HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (Phần Hoá học hữu cơ) Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học hoá học. 2: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ CÔNG THỨC TỔNG QUÁT ĐỂ GIẢI NHANH BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN PHẦN HÓA HỌC HỮU CƠ 42 2.1. Các nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập 42 2.1.1. Hệ thống bài tập