Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 SV: Vi Thị Quế 1 GVHD: Nguyễn Quang Thuận LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến thầy Nguyễn Quang Thuận - giáo viên hướng dẫn - cán bộ giảng dạy bộ môn Phương pháp dạy học môn GDCD đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt thời gian hoàn thành khóa luận. Qua đây tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Giáo dục Chính trị, các thầy cô giáo trong trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 cùng với các thầy cô giáo và các em học sinh trường trung học phổ thông Hàn Thuyên, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài này. Khóa luận chắc chắn sẽ không tránh khỏi những sai sót. Kính mong được sự giúp đỡ, chỉ dẫn, đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và các bạn để đề tài này hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 05 tháng 05 năm 2011 Sinh viên thực hiện Vi Thị Quế TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ ******* VI THỊ QUẾ VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GDCD Ở TRƯỜNG THPT HÀN THUYÊN, TP BẮC NINH, TỈNH BẮC NINH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phương Pháp dạy học môn GDCD Người hướng dẫn khoa học : NGUYỄN QUANG THUẬN HÀ NỘI - 2011 HÀ NỘI - 2011 Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 SV: Vi Thị Quế 2 GVHD: Nguyễn Quang Thuận LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Những số liệu kết quả trong khóa luận chưa ai công bố dưới bất cứ hình thức nào. Tôi có tham khảo một số sách tham khảo liên quan đến nội dung nghiên cứu. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về sự cam đoan này. Hà Nội, ngày 05 tháng 05 năm 2011 Sinh viên thực hiện Vi Thị Quế Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 SV: Vi Thị Quế 3 GVHD: Nguyễn Quang Thuận MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 NỘI DUNG 6 Chương 1: Một số lí luận chung 6 1.1. Phương pháp và phương pháp dạy học 6 1.1.1. Quan niệm về phương pháp 6 1.1.2. Quan niệm về phương pháp dạy học 7 1.2. Phương pháp dạy học môn GDCD 9 1.3. Phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD 10 1.3.1. Khái niệm nhóm 10 1.3.2. Quan niệm về phương pháp thảo luận nhóm 11 1.3.3. Bản chất của phương pháp thảo luận nhóm 12 1.3.4. Các hình thức thảo luận nhóm 14 1.3.5. Ưu điểm và hạn chế của phương pháp thảo luận nhóm 15 Chương 2: Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Hàn Thuyên, TP Bắc ninh, tỉnh Bắc Ninh 24 2.1 Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy và học môn GDCD ở trường THPT Hàn Thuyên 24 2.1.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên về tác dụng của phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCd ở trường THPT 26 Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 SV: Vi Thị Quế 4 GVHD: Nguyễn Quang Thuận 2.1.2. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Hàn thuyên 28 2.1.3. Thực trạng tổ chức cho học sinh trình bày kết quả trước lớp 30 2.1.4. Thực trạng cách thức giáo viên nhận xét và đưa ra các khâu 30 2.1.5. Thực trạng học sinh nhận thức về môn GDCD và sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong trường THPT Hàn Thuyên 32 2.1.6. Vai trò của giáo viên trong phương pháp thảo luận nhóm 35 2.2. Nguyên nhân của thực trạng và biện pháp khắc phục 37 2.2.1. Nguyên nhân 37 2.2.2. Biện pháp làm tăng tính hiệu quả của hoạt động nhóm 39 2.3. Áp dụng phương pháp thảo luận nhóm vào một số bài cụ thể lớp 10 45 KẾT LUẬN 51 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 53 Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 SV: Vi Thị Quế 5 GVHD: Nguyễn Quang Thuận MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nhân loại đang bước vào thế kỉ - thế kỉ của chất xám trí tuệ, của nền kinh tế tri thức. Trong thế kỉ này sự phát triển của nền kinh tế - xã hội được quy định bởi con người có trình độ văn hóa, hiểu biết sâu rộng và năng lực hành động ngày càng cao. Hiện nay, đất nước ta đang tiến hành hai cuộc cách mạng: Cách mạng xã hội chủ nghĩa và cách mạng khoa học công nghệ. Điều này tác động mạnh mẽ đến sự nghiệp giáo dục nói chung và nhà trường phổ thông nói riêng. Nó đòi hỏi nhà trường phải đào tạo ra được cho xã hội những con người thông minh có thái độ tích cực, năng lực sáng tạo nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội. Muốn làm được điều đó nhà trường phổ thông trước hết phải trang bị cho học sinh hệ thống tri thức khoa học cơ bản hiện đại phù hợp với thực tiễn nước ta. Những phương pháp dạy học truyền thống không còn phù hợp nữa, nhiều phương pháp dạy học tích cực ra đời thay thế cho những phương pháp truyền thống. Tuy nhiên, thực trạng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay chưa đáp ứng được nhu cầu giáo dục trong nước và hiệu quả đem lại không cao. Một trong những nguyên nhân chính là việc là việc sử dụng phương pháp dạy học chưa hợp lí. Các phương pháp dạy học tích cực như: Phương pháp dạy học theo nhóm, phương pháp nêu vấn đề, phương pháp vấn đáp… chưa đáp ứng vận dụng tốt vào quá trình dạy học ở trường trung học phổ thông trong đó có dạy học môn GDCD. “Phương pháp dạy học về cơ bản vẫn theo lối truyền thụ một chiều, đòi hỏi người học phải ghi nhớ máy móc, không phát huy được tư duy phê phán, tư duy sáng tạo và tinh thần tự học của người học” [3, tr.6]. Hơn nữa chỉ vận dụng các phương pháp dạy học truyền thống sẽ không đáp ứng được nhu cầu nhận thức của các em, do đó giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy học để khai thác hết tiềm năng vốn sống của học sinh. Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 SV: Vi Thị Quế 6 GVHD: Nguyễn Quang Thuận GDCD không phải là một môn học dễ tiếp thu bởi những kiến thức phong phú, sâu rộng mà lại trừu tượng nếu giáo viên không sử dụng các phương pháp dạy học thích hợp thì sẽ làm cho môn học trở nên khô khan và kém hấp dẫn với học sinh.Tuy nhiên việc vận dụng các phương pháp tích cực nhằm phát huy vai trò tự giác, chủ động của học sinh trong việc tiếp thu bài học lại không được quan tâm đúng mức. Phương pháp thảo luận nhóm là một trong những phương pháp dạy học mang tính tích cực. Phương pháp dạy học này rất thích hợp cho một số bài giảng và một số môn học ở trường trung học phổ thông. Trong quá trình giảng dạy các môn học ở phổ thông nói chung và môn GDCD nói riêng nếu giáo viên biết kết hợp và sử dụng phương pháp hợp lý sẽ nâng cao hiệu quả giảng dạy và phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp rất đáng chú ý áp dụng cho môn GDCD ở trường trung học phổ thông. Vì theo phương pháp này giáo viên không chỉ đơn giản truyền thụ kiến thức mà còn là người làm phát huy tính tích cực, tự giác, phát triển tư duy độc lập, logic và sáng tạo làm cho học sinh nắm kiến thức vững chắc và sâu sắc. Đây là một phương pháp phổ biến, vận dụng dễ dàng rất thích hợp với nhiều nội dung đòi hỏi sự hợp tác của một nhóm học sinh để giải quyết vấn đề do bài học đặt ra và cá nhân học sinh khó thực hiện. Dạy học GDCD có sự vận dụng phương pháp thảo luận nhóm là phù hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường trung học phổ thông. Xuất phát từ những vấn đề trên, tôi quyết định nghiên cứu chọn đề tài “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Hàn Thuyên, TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh”. 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài Phương pháp dạy học thảo luận nhóm đã được nhiều nhà nghiên cứu và được biết đến trong xu thế dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Một số công trình nghiên cứu về học tập theo nhóm có thể kể đến một số tác giả sau: Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 SV: Vi Thị Quế 7 GVHD: Nguyễn Quang Thuận - J.Dewey khi nghiên cứu về học tập theo nhóm đã cho rằng: Chỉ có sự làm việc chung mới giúp học sinh có thói quen trao đổi những kinh nghiệm thực hành có cơ hội phát triển lí luận và năng lực trừu tượng hóa [1, tr.73] - Roger Cousinet cho rằng: Nếu học sinh có làm việc chung thành từng nhóm thì sẽ là sự phù hợp về mặt tâm lí cũng như là mặt giáo dục học [1, tr.74] Hai tác giả trên đã đề cập đến phương pháp thảo luận nhóm tuy nhiên ở thời điểm đó phương pháp thảo luận nhóm chỉ được nhìn nhận ở bình diện tổng quát đề cập phương pháp này trong một sinh hoạt chung của một cơ cấu mới là “Nhà trường hoạt động”. Các nhà giáo dục học sau này đã kế thừa những kết quả nghiên cứu đó để tiếp tục nghiên cứu về thảo luận nhóm. Các nội dung: Khái niệm nhóm, cách thành lập nhóm, cách phân loại nhóm và những yếu tố chi phối sinh hoạt của nhóm… đã được đưa ra và trở thành cơ sở lí luận quan trọng cho các công trình nghiên cứu tiếp theo. Các tác giả Việt Nam cũng kế thừa kết quả nghiên cứu nêu trên và thu được những kết quả nhất định về phương pháp thảo luận nhóm: - Năm 1999, khi bàn về dạy học theo nhóm, Phùng Như Thụy đề cập về khái niệm, bản chất, các bước tổ chức dạy học theo nhóm trong nhà trường [18, tr.34]. - Khi tìm hiểu về phương pháp dạy học theo nhóm năm 2003, Ngô Thị Dung đã có một số bài về lí luận và khả năng học nhóm của học sinh. Trong đó tác giả đề cập đến đặc điểm, ưu điểm và một số hạn chế của phương pháp dạy học theo nhóm và khả năng, hứng thú học tập theo nhóm của học sinh [5, tr.36]. - Nguyễn Hữu Châu trong công trình nghiên cứu của mình đã đưa ra khái niệm dạy học hợp tác, các bước tiến hành và đưa ra một số ví dụ minh họa về dạy học theo nhóm [4, tr.32]. Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 SV: Vi Thị Quế 8 GVHD: Nguyễn Quang Thuận - Năm 2007, khi nghiên cứu về việc đổi mới phương pháp dạy học chương trình sách giáo khoa. Trần Bá Hoành có đưa ra các phương pháp dạy học tích cực lấy học sinh làm trung tâm trong đó có dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ [7, tr.57]. Như vậy, vận dụng những kết quả nghiên cứu các tác giả vào nghiên cứu việc sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm nhằm phát hiện thực trạng sử dụng phương pháp này của giáo viên ở trường trung học phổ thông Hàn Thuyên. Trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp phù hợp góp phần nâng cao hiệu quả môn học này ở phổ thông. 3. Mục đích nghiên cứu của đề tài - Tìm hiểu sơ lược thực trạng về dạy học thảo luận nhóm được áp dụng trong quá trình dạy học hiện nay ở một số trường trung học phổ thông nói chung và môn GDCD nói riêng. - Nghiên cứu sâu rộng hơn về lí luận của phương pháp thảo luận nhóm - Xét tính khả thi, phổ biến của dạy học theo nhóm ở trường trung học phổ thông. 4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Những vấn đề cơ bản liên quan đến cấu trúc, quan niệm, phương pháp thảo luận nhóm. - Phạm vi nghiên cứu: Giáo trình phương pháp dạy học GDCD, sách giáo khoa GDCD và một số tài liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu để xây dựng cơ sở việc áp dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD. - Nghiên cứu đánh giá để đưa ra nhận xét về thực trạng của việc áp dụng phương pháp thảo luận nhóm trong quá trình dạy học. Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 SV: Vi Thị Quế 9 GVHD: Nguyễn Quang Thuận - Đưa ra một số bài mẫu giảng dạy có sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong chương trình GDCD lớp 10. 6. Phương pháp nghiên cứu đề tài - Phương pháp quan sát sư phạm: Dự giờ, quan sát hoạt động của giáo viên, học sinh để tìm hiểu thực trạng cách tiến hành, tác dụng của phương pháp thảo luận nhóm, hứng thú học tập của học sinh từ đó đưa ra nguyên nhân của thực trạng. - Phương pháp đàm thoại: Trò chuyện với giáo viên, học sinh để tìm hiểu hiệu quả của phương pháp thảo luận nhóm, những khó khăn khi sử dụng phương pháp. - Phương pháp thống kê toán học: Dùng phương pháp thông kê toán học để lượng hóa thông tin thu được trên cơ sở đó rút ra kết luận cần thiết. 7. Cấu trúc của đề tài Phần mở đầu Phần nội dung gồm 2 chương: + Chương 1: Một số lí luận chung + Chương 2: Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy và học môn GDCD ở trường THPT Hàn Thuyên, TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. Phần kết luận Ngoài ra còn có phần mục lục, danh mục chữ viết tắt và tài liệu tham khảo. Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 SV: Vi Thị Quế 10 GVHD: Nguyễn Quang Thuận NỘI DUNG Chương 1: Một số lí luận chung 1.1. Phương pháp và phương pháp dạy học 1.1.1. Quan niệm về phương pháp “Phương pháp là một thuật ngữ bắt nguồn từ tiếng Hi Lạp “Methodos” nghĩa là “Con đường nghiên cứu”; “Cách thức nhận thức” nguyên văn là con đường đi tới một cái gì đó, có nghĩa là cách thức đạt tới mục đích. Theo Hêghen: “Phương pháp là ý thức của sự tự vận động bên trong của nội dung” [17, tr.6]. Trần Kiều đưa ra định nghĩa về phương pháp như sau: “Phương pháp là hệ thống các nguyên tắc, các thao tác có thể nắm những đặc điểm xuất hiện ban đầu tới một mục đích trước” [13, tr.27]. Theo Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt: “Phương pháp là con đường, cách thức để đạt được mục đích nhất định” [15, tr.27]. Theo Hoàng Phê: “Phương pháp là cách thức, nhận thức, nghiên cứu chất lượng của tự nhiên và đời sống xã hội” [16, tr.793]. Trong thực tế, phương pháp được hiểu là hệ thống những qui tắc, nguyên tắc, qui phạm dùng để chỉ đạo kĩ thuật; là tổ hợp các bước đi, là qui trình mà trí tuệ phải đi theo để tìm ra và chứng minh chân lí. Phương pháp còn được hiểu theo nghĩa là kế hoạch được tổ chức hợp lí trong quản lí… Theo định nghĩa chung nhất phương pháp là cách thức, con đường, phương tiện để đạt tới mục đích nhất định để giải quyết những nhiệm vụ nhất định trong nhận thức và thực tiễn. Phương pháp với tư cách là con đường, là phương tiện để thu lượm những kết quả nhất định trong nhận thức và trong thực hành bao gồm hai mặt: [...]... trình dạy học cần kết hợp phương pháp thảo luận nhóm với các phương pháp dạy học khác SV: Vi Thị Quế 27 GVHD: Nguyễn Quang Thuận Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 Chương 2 Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Hàn Thuyên, TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh 2.1 Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm dạy và học môn GDCD ở trường THPT Hàn. .. trạng sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD ở trường trung học phổ thông Hàn Thuyên Để tìm hiểu thực trạng này tôi đã tiến hành điều tra và trao đổi trực tiếp với giáo viên giảng dạy môn GDCD ở trường Hàn Thuyên Đặt câu hỏi với giáo viên: Trong dạy học môn GDCD có sự dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm, thầy (cô) có thường xuyên sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm. .. dụng kết hợp nhiều phương pháp giảng dạy khác nhau: Phương pháp vấn đáp, phương pháp thuyết trình, phương pháp thảo luận nhóm Để tìm hiểu thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm ở trường THPT tôi sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp điều tra - Phương pháp trò chuyện, trao đổi trực tiếp với giáo viên - Phương pháp quan sát * Địa điểm nghiên cứu: Trường THPT Hàn Thuyên, TP Bắc Ninh, . .. Thuyên, TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh Trường THPT Yên Phong, TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh * Thời gian tiến hành: 14/2/2011 đến 26/3/2011 * Đối tượng điều tra và quan sát là hoạt động dạy học của giáo viên và học sinh cùng các tiết học GDCD - Tổng số điều tra là 20 phiếu 2.1.1 Thực trạng nhận thức của giáo viên về tác dụng của phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Nội dung của... trạng sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm: Đối tượng điều tra Số tổng số điều tra Ý kiến 1 Giáo viên 20 20/20 (100%) 2 0/20% (0%) Kết quả cho thấy 100% giáo viên lưạ chọn phương pháp là thường xuyên sử dụng phương pháp thảo luận nhóm Qua dự giờ, tiết GDCD ở trường trung học phổ thông Hàn Thuyên cho thấy đa phần giáo viên sử dụng phương pháp này trong dạy học như thế nào và trong dạy học môn GDCD. .. Nội 2 dạy học mở mà trong đó dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh làm việc phối hợp cùng nhau trong các nhóm nhỏ để hoàn thành mục đích chung của nhóm đã được đặt ra” Phương pháp thảo luận nhóm là sự phát triển của phương pháp thảo luận trên lớp (Xêmina) Phương pháp này hiện nay được sử dụng khá phổ biến ở tất cả các môn học trong trường trung học phổ thông, trong đó có môn GDCD Về thực chất, phương. .. Tỉ lệ học sinh đỗ tốt nghiệp thường xuyên trên 99% Tỉ lệ học sinh trúng tuyển vào các trường Đại học - Cao đẳng và THCN duy trì liên tục ở mức trên dưới 70% Nhiều học sinh thi đỗ vào các trường đại học với số điểm cao Trường THPT Hàn Thuyên đã trở thành địa chỉ dạy và học đáng tin cậy của nhân dân địa phương * Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy và học môn GDCD ở trường THPT Hàn Thuyên... sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm môn GDCD là tốt?” thì đều nhận được câu trả lời: “Do phương pháp thảo luận nhóm là một phương pháp có thể giúp học sinh cùng nhau phát hiện trao đổi để tìm ra tri thức cho mỗi học sinh Nếu trong giờ mà giáo viên chỉ sử dụng các phương pháp dạy học truyền thống như: “thầy đọc - trò chép”, “thầy giảng - trò ghi” thì giờ học sẽ nhanh chóng trở nên nhàm chán, học. .. thức môn học, tâm lí lứa tuổi và mục tiêu nhà trường Việt Nam Từ đó cho thấy phương pháp dạy học GDCD là cách thức hoạt động phối hợp thống nhất của giáo viên và học sinh nhằm phát hiện những quy luật của quá trình dạy học môn GDCD xây dựng hệ thống các nguyên tắc, hình thức và phương pháp dạy học cụ thể để tổ chức thành công các hoạt động dạy học môn GDCD ở trường trung học phổ thông 1.3 Phương pháp thảo. .. thức của mình thành việc làm cụ thể trong thực tế, đó là vận dụng linh hoạt sáng tạo phương pháp dạy học thảo luận trong bài dạy Quan sát một số tiết dạy GDCD của giáo viên trường trung học phổ thông Hàn Thuyên tôi nhận thấy tất cả các giáo viên đều sử dụng phương pháp này rất thành công trong dạy học các nội dung trong bài giảng Ngoài ra, khi trao đổi trực tiếp với giáo viên giảng dạy môn GDCD và nêu . đề tài Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Hàn Thuyên, TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh . 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài Phương pháp dạy học thảo luận nhóm đã. pháp thảo luận nhóm 15 Chương 2: Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD ở trường THPT Hàn Thuyên, TP Bắc ninh, tỉnh Bắc Ninh 24 2.1 Thực trạng sử dụng phương pháp. DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GDCD Ở TRƯỜNG THPT HÀN THUYÊN, TP BẮC NINH, TỈNH BẮC NINH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phương Pháp dạy học môn GDCD Người