1 Đại học thái nguyên Trờng đại học nông lâm #" Nguyễn quỳnh thuận " Nghiên cứu khả năng sinh trởng và phát triển của một số giống lúa chất lợng cao tại huyện Định Hóa tỉnh Thái Nguyên " Chuyên ngành : Trồng trọt M số : 60.62.01 Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp Hớng dẫn khoa học: PGS.TS. Hoàng Văn Phụ PGS.TS. Lơng Văn Hinh Thái Nguyên - năm 2006 2 Lời cam đoan Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và cha hề sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã đợc cảm ơn. Các thông tin tài liệu trình bày trong luận văn này đều đã đợc ghi rõ nguồn gốc. Tác giả Nguyễn Quỳnh Thuận 3 Lời cảm ơn Tôi xin chân thành cảm ơn mọi sự giúp đỡ để thực hiện thành công đợt thực tập này. Trớc hết, tôi xin cảm ơn ông Lờng Văn Vợng Trởng Phòng NN & PTNT huyện Định Hóa, ông Phan Văn Long Trởng phòng Thống kê huyện đã giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực tập. Xin cảm ơn các Cô, các Chú, anh chị là cán bộ phòng Nông nghiệp đã giúp đỡ tôi nhiệt tình trong quá trình thực tập. Đặc biệt xin cảm ơn TS Hoàng Văn Phụ Trởng Ban Quan hệ Quốc tế Đại học Thái Nguyên và PGS.TS Lơng Văn Hinh Đại học Thái Nguyên ngời hớng dẫn khoa học đã giúp đỡ tôi tận tình về mặt phơng pháp luận, những chỉ dẫn cần thiết và các lời khuyên quí báu để hoàn thành đề tài nghiên cứu này. Tác giả Nguyễn Quỳnh Thuận 4 Mục lục Lời cam đoan Lời cảm ơn Mở đầu 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Mục tiêu, yêu của đề tài 3 2.1. Mục đích 3 2.2. Yêu cầu 3 3. ý nghĩa khoa học và thực tiễn 3 3.1. ý nghĩa khoa học 3 3.2. ý nghĩa thực tiễn 3 Chơng I: Tổng quan tài liệu 5 1.1. Cở sở khoa học của đề tài 5 1.2. Tình hình sản xuất và nghiên cứu lúa trên thế giới và Việt Nam 8 1.2.1. Tình hình sản xuất và nghiên cứu lúa trên thế giới 8 1.2.1.1. Tình hình sản xuất lúa trên thế giới 8 1.2.1.2. Tình hình nghiên cứu lúa trên thế giới 12 1.2.2. Tình hình sản xuất và nghiên cứu lúa ở Việt Nam 15 1.2.2.1.Tình hình sản xuất lúa trong nớc 15 1.2.2.2. Tình hình nghiên cứu lúa trong nớc 19 1.3. Tình hình sản xuất lúa gạo chất lợng cao ở Việt Nam 23 1.3.1. Một số nghiên cứu, chọn tạo giống lúa chất lợng ở Việt Nam 24 1.3.2. Tình hình sản xuất lúa gạo chất lợng cao ở Thái Nguyên 25 Chơng II: Nội dung và phơng pháp nghiên cứu 27 2.1. Nội dung, đối tợng và địa điểm nghiên cứu 27 2.1.1. Nội dung nghiên cứu 27 2.1.2. Đối tợng nghiên cứu 27 2.1.3. Địa điểm nghiên cứu 30 2.2. Điều kiện thí nghiệm 30 2.2.1. Điều kiện thí nghiệm 30 5 2.2.2. Phơng pháp bố trí thí nghiệm 31 2.3. Các chỉ tiêu và phơng pháp theo dõi 32 2.3.1. Thời gian sinh trởng, phát triển 32 2.3.2. Chỉ tiêu chất lợng mạ 32 2.3.3. Chỉ tiêu về khả năng đẻ nhánh 32 2.3.4. Chiều cao cây cuối cùng 33 2.3.5. Các chỉ tiêu về sâu bệnh hại 33 2.3.6. Năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất 37 2.3.7. Đánh giá phẩm chất, chất lợng các giống lúa 37 2.3.8. Phơng pháp sử lý số liệu 39 Chơng III: Kết quả và thảo luận 40 3.1. Đặc điểm thời tiết khí hậu năm 2005 40 3.1.1. Nhiệt độ 41 3.1.2. ẩm độ không khí 41 3.1.3. Lợng ma 42 3.1.4. Số giờ nắng 42 3.2. Khả năng sinh trởng, phát triển, chống chịu của các giống lúa. 43 3.2.1 Thời gian sinh trởng phát triển. 43 3.2.2. Sinh trởng của mạ và chiều cao cây 44 3.2.3. Khả năng đẻ nhánh của các giống lúa 46 3.2.4. Khả năng chống chịu sâu bệnh hại và điều kiện bất lợi 49 3.3 Các yếu tố cấu thành năng suất của các giống lúa 51 3.3.1. Số bông/m 2 52 3.3.2. Hạt chắc/bông 52 3.3.3. Khối lợng nghìn hạt 53 3.4 Phẩm chất và chất lợng các giống lúa 58 3.5. Hiệu quả kinh tế 61 3.6.Thử nghiệm sản xuất một số giống lúa triển vọng tại huyện Định Hoá 63 Kết luận và đề nghị 66 1. Kết luận 66 2. Đề nghị 67 Tài liệu tham khảo 68 6 Phụ lục Một số hình ảnh minh hoạ Danh mục các chữ viết tắt CV: Hệ số biến động Đ/C: Giống khang dân 18 - Giống đợc chọn làm đối chứng IRRI: Viện nghiên cứu lúa quốc tế (International Rice Research Institute) LSD: Sai khác nhỏ nhất có ý nghĩa NTNN: Nông thôn ngày nay NSLT: Năng suất lý thuyết NSTT: Năng suất thực thu UBND: Uỷ ban nhân dân CIAT: Trung tâm Nông nghiệp nhiệt đới quốc tế (International Center for Tropical Agriculture) 7 Danh mục các bảng biểu Tên bảng Trang Bảng 1.1.Diện tích, năng suất và sản lợng lúa của thế giới từ năm 1995-2005 09 Bảng 1.2.Tình hình sản xuất lúa gạo của Việt Nam từ 1995-2005 16 Bảng 3.1. Diễn biến thời tiết khí hậu ở huyện Định Hóa năm 2005 40 Bảng 3.2. Thời gian sinh trởng phát triển của các giống lúa 43 Bảng 3.3. Sinh trởng mạ và chiều cao cuối cùng của các giống 46 Bảng 3.4. Khả năng đẻ nhánh của các giống lúa 48 Bảng 3.5. Tình hình sâu bệnh hại các giống lúa 49 Bảng 3.6. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất 55 Bảng 3.7. So sánh năng suất giữa các giống lúa 57 Bảng 3.8. Chất lợng gạo của các giống lúa 58 Bảng 3.9. Hiệu quả kinh tế các giống lúa thử nghiệm 61 Bảng 3.10. Kết quả thử nghiệm một số giống lúa có triển vọng vụ xuân 2006 64 Danh mục biểu đồ Biểu đồ biểu diễn năng suất thực thu của các giống lúa thí nghiệm ở vụ xuân và mùa năm 2006 56 8 Mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với sự nghiệp đổi mới của đất nớc, trong những năm qua nền nông nghiệp của nớc ta phát triển nhanh, liên tục và toàn diện đã đạt đợc những thành tựu to lớn. Đặc biệt sản xuất lơng thực đã góp phần quan trọng vào ổn định chính trị, kinh tế và đời sống của nhân dân. Việt Nam là một nớc nông nghiệp. Sản xuất lúa gạo luôn là vấn đề quan trọng và cấp bách, với 70% dân số sống ở nông thôn, gắn liền với truyền thống và tập quán sản xuất lợng thực, mà lúa gạo là chủ yếu chiếm tới 90% sản lợng lơng thực, trong những năm gần đây khi mà lơng thực đã đạt mức d thừa thì câu hỏi lớn nhất đối với đa số hộ nông dân, đặc biệt ở vùng đồng bằng là làm thế nào để sản xuất lúa gạo thành hàng hoá và tham gia vào thị trờng một cách ổn định. Trả lời câu hỏi này vẫn đang là vấn đề nan giải. Thực tế cho thấy, các giải pháp nếu chỉ tập trung giúp nông dân giải quyết vấn đề kỹ thuật đơn thuần thì hiệu quả thờng thấp và không bền vững. Vấn đề quan trọng hiện nay là phải giúp nông dân tháo gỡ đợc các khó khăn về thị trờng. để làm đợc điều này, các chơng trình dự án nghiên cứu và phát triển cần phải có một cái nhìn tổng thể và cách làm phù hợp với điều kiện ở từng địa phơng. Việc đầu tiên là phải xác định đợc nhu cầu thực tế của thị trờng, dự báo xu hớng phát triển của nó, tiếp đó là xác định các lợi thế, khó khăn trong sản xuất của nông hộ. Trên cơ sở đó trợ giúp cho ngời nông dân phát huy các lợi thế và tháo gỡ các khó khăn để sản xuất ra sản phẩm hàng hoá phù hợp với nhu cầu của thị trờng nhằm góp phần tăng hiệu quả sản xuất, tăng thu nhập cho hộ gia đình nông dân. Do đó việc nghiên cứu, ứng dụng các giống lúa chất lợng cao vào sản xuất nhằm đáp ứng đợc nhu cầu của thị trờng là vấn đề cần thiết. 9 Định Hóa là một huyện miền núi nằm ở phía Tây Bắc tỉnh Thái Nguyên có tổng diện tích tự nhiên là 52.075 ha, trong đó đất nông nghiệp 10.169 ha chiếm 17,61% diện tích đất tự nhiên, sản xuất nông nghiệp của huyện thuần nông độc canh cây lúa và cây lúa vẫn là cây chủ lực với 2 vụ xuân và mùa. Huyện Định Hóa hiện nay đã ổn định về lơng thực với diện tích lúa cả năm là 7797 ha, đạt sản lợng 36,29 nghìn tấn thóc (cha kể màu). Trong đó lúa vụ xuân diện tích 3374 ha năng suất 47 tạ/ha, vụ mùa 4423 ha năng suất bình quân là 46,2 tạ/ha, so với 10 năm trớc đây năng suất và sản lợng tăng gấp 2,5 lần. Sở dĩ đạt đợc kết quả trên là nhờ có công tác khuyến nông đã đa các tiến bộ khoa học kỹ thuật mới vào sản xuất đặc biệt là công tác giống. Những năm gần đây mặc dầu huyện đã đa vào sản xuất một số giống lúa năng suất cao nh: lúa thuần Trung Quốc (KD18, Kim cơng 98, 90, Q5 ), lúa lai Trung Quốc (2 dòng) nh BTST, BT49 , tuy nhiên hầu hết là giống thuần, chỉ cấy 1-2 vụ là biểu hiện thoái hóa (trỗ nhiều tầng), nhiễm sâu bệnh, chất lợng gạo cha ngon, do đó hàng năm cũng chỉ nhân rộng đợc 300 - 500ha [19]. ở Định Hóa có giống lúa bao thai đợc duy trì sản xuất từ 1976 đến nay. Song diện tích 1 năm cũng chỉ đạt 40% diện tích ở vụ mùa tơng đơng với 1.600 ha. Lúa sản xuất ra chủ yếu là dùng tại địa phơng là chính. Bao thai là giống lúa có thời gian sinh trởng dài 140- 160 ngày chỉ cấy đợc 1 vụ mùa (là giống cảm quang). Bao thai không chịu thâm canh do cao cây hơn các giống khác (15-20cm) dễ đổ. Do đó năng suất thấp trung bình đạt 40-45 tạ/ha, cao nhất chỉ đến 50 tạ/ha, yếu điểm nữa là cấy bao thai ảnh hởng đến việc trồng cây vụ đông, không kịp thời vụ trồng khoai tây, trồng ngô vụ đông. Do đó để có giống lúa vừa đảm bảo chất lợng ngon, chịu thâm canh, năng suất cao, khả năng chống chịu sâu bệnh tốt và thích nghi với điều kiện ngoại cảnh của Định Hóa, không ảnh hởng đến sản xuất vụ 3, là yêu cầu cần thiết 10 Để xác định đợc các giống lúa chất lợng cao thích hợp với điều kiện ở địa phơng, chúng tôi thực hiện đề tài: "Nghiên cứu khả năng sinh trởng và phát triển của một số giống lúa chất lợng cao tại huyện Định Hóa - tỉnh Thái Nguyên năm 2005". 2. Mục đích, yêu cầu của đề tài 2.1. Mục đích Chọn ra đợc giống có năng suất, chất lợng cao, ổn định phù hợp với điều kiện gieo trồng tại địa phơng. 2.2. Yêu cầu - Đánh giá sinh trởng, phát triển và khả năng chống chịu sâu, bệnh hại của các giống lúa thí nghiệm. - Xác định đợc một số giống lúa chất lợng tốt, năng suất và hiệu quả kinh tế cao phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội địa phơng để đáp ứng đợc một phần nhu cầu của ngời tiêu dùng trong huyện và ngoài tỉnh. 3. ý nghĩa khoa học và thực tiễn 3.1. ý nghĩa khoa học - Xác định đặc tính nông học, năng suất, chất lợng và khả năng chống chịu với một số loại sâu, bệnh hại của các giống lúa mới. - Nghiên cứu xác định tính ổn định, khả năng thích ứng của các giống triển vọng góp phần xây dựng cơ sở khoa học để giới thiệu giống và biện pháp kỹ thuật canh tác mới cho sản xuất, giúp sản xuất tránh đợc thiệt hại do sử dụng giống và biện pháp kỹ thuật không phù hợp. Góp phần phong phú cho cơ cấu giống cây trồng tại địa phơng. - Việc đa thêm vào sản xuất những giống lúa mới sẽ làm đa dạng nguồn gen vốn tơng đối nghèo nàn tại địa phơng. 3.2. ý nghĩa thực tiễn - Định hoá là huyện miền núi có những tiềm năng, lợi thế để phát triển kinh tế, du lịch, nhng do cơ sở hạ tầng thiếu thốn, không đủ điều kiện để khai [...]... dung và phơng pháp nghiên cứu 2.1 Nội dung, đối tợng và địa điểm nghiên cứu 2.1.1 Nội dung nghiên cứu - Nghiên cứu đặc điểm sinh trởng, phát triển và khả năng cho năng suất của các giống lúa thí nghiệm tại huyện Định Hóa - Nghiên cứu khả năng chống chịu sâu bệnh hại của các giống - Phân tích chất lợng các giống lúa - Chọn các giống có năng suất cao, chất lợng tốt phù hợp với điều kiện gieo trồng tại huyện. .. , đã đợc đa vào gieo trồng trên địa bàn huyện Tuy nhiên cha có một nghiên cứu nào ở trong huyện về hiệu quả và những hạn chế của các giống lúa này, đồng thời cũng cần nghiên cứu bổ sung một số giống lúa mới chất lợng cao vào sản xuất, nhằm đa dạng cơ cấu giống lúa góp phần tăng năng suất, chất lợng và hiệu quả kinh tế sản xuất lúa 1.2 Tình hình sản xuất và nghiên cứu lúa trên thế giới và Việt Nam 1.2.1... Hiện nay, Trung Quốc đang nghiên cứu thành công giống lúa 2 dòng cho năng suất cao và cao hơn lúa lai 3 dòng khoảng 20% và đang nghiên cứu giống lúa lai một dòng ở Thái Lan, từ năm 1950 đã thu thập và làm thuần một số giống lúa địa phơng, đa các giống lúa cổ truyền vào trồng ở miền Nam và miền Bắc của nớc này ở Nhật Bản việc đa ra giống Tongil đã tạo ra bớc nhảy vọt về năng suất lúa 21 ở Mỹ, năm 1926,... đợc 135 ha giống lúa chất lợng cao tập trung gieo trồng ở các điểm nh: Trại giống lúa An khánh đã khảo nghiệm các giống lúa nh: CL9, ĐB1, Thơm số 1, HYT 83, HYT 100, Thiên hơng, N02, N03, Bắc thơm số 7 Tại Thành phố Thái Nguyên thử nghiệm 15 ha với các giống lúa N99, Bắc thơm số 7, VH1, Thơm số 1 Tại huyện Phổ Yên: 100 ha, thử nghiệm các giống lúa N99, Bắc thơm số 7, VH1, MT500-5, N20 Tại huyện Phú... quan trọng của đội ngũ những nhà khoa học kỹ thuật đã nghiên cứu, lai tạo, chọn lọc nhiều 20 giống lúa và nghiên cứu các kỹ thuật canh tác mới, làm tăng năng suất, phẩm chất của các giống lúa Hàng năm Viện nghiên cứu lúa Quốc tế đã lai tạo chọn lọc hàng trăm giống lúa tốt đợc gieo trồng phổ biến trên thế giới Các giống lúa IR8,IR5,IR6, IR30 và những giống lúa khác đã tạo ra sự nhảy vọt về năng suất... giống lúa chất lợng cao Viện cây lơng thực thực phẩm đã chọn tạo ra giống lúa P4 có hàm lợng Protein đạt 11%; Viện khoạ học kỹ thuật nông nghiệp Việt Nam đã chọn tạo ra giống lúa 9810 đây là những giống lúa có chất lợng tốt và năng suất khá Nguyễn Thị Hơng Thuỷ (2003) đã thực hiện nghiên cứu đề tài chất lợng của các giống lúa có hàm lợng Protein cao Đề tài đã tiến hành khảo sát nghiên cứu 65 loại giống. .. huyện Định Hóa - Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất của các giống lúa - Thử nghiệm các giống lúa có triển vọng nhân ra diện rộng 2.1.2 Đối tợng nghiên cứu Các giống lúa mới năng suất, chất lợng cao có thời gian sinh trởng ngắn, do Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Việt Nam lai tạo và chọn lọc theo hớng năng suất, chất lợng và chống chịu với điều kiện khí hậu và đất đai của địa phơng Gồm 6 giống lúa. .. VH1, các giống có hàm lợng Protein cao : P1, P4, P6, P8, P12 Việc áp dụng các giống lúa đặc sản, giống lúa chất lợng, các giống lúa phục vụ xuất khẩu, kết hợp với 33 các biện pháp thâm canh tổng hợp, từ đó nâng cao đợc năng suất sản lợng ở từng vùng gieo cấy 1.3.2 Tình hình sản xuất lúa gạo chất lợng cao ở Thái Nguyên Trong những năm qua năng suất và sản lợng lúa Thái Nguyên đã tăng nhanh và liên tục... của giống Qua đó ta thấy giống lúa có vai trò quan trọng trong việc sản xuất lơng thực nó làm tăng năng suất và sản lợng lúa gạo góp phần làm ổn định an ninh lơng thực Công tác giống đợc chú trọng phát triển cùng với các biện pháp kỹ thuật sẽ làm cho nền nông nghiệp Việt Nam phát triển nhanh chóng cả về số lợng cũng nh chất lợng nông sản phẩm * Tình hình nghiên cứu và ứng dụng giống lúa chất lợng cao. .. nghiệm các giống lúa BM9874, N97, Bắc thơm số 7, ĐB1, N99 và đã đa ra sản xuất trên diện rộng Tại huyện Định Hoá: 15 ha, chủ yếu là các giống Thơm số 1, Bắc thơm số 7 Trong những năm tới nhu cầu sản xuất lúa chất lợng của nông dân là rất lớn, cần có sự quan tâm chỉ đạo của các cấp các ngành và có các nghiên cứu, thử nghiệm chính xác cho từng giống lúa để nhân ra diện rộng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên . học thái nguyên Trờng đại học nông lâm #" Nguyễn quỳnh thuận " Nghiên cứu khả năng sinh trởng và phát triển của một số giống lúa chất lợng cao tại huyện Định Hóa. định đợc các giống lúa chất lợng cao thích hợp với điều kiện ở địa phơng, chúng tôi thực hiện đề tài: " ;Nghiên cứu khả năng sinh trởng và phát triển của một số giống lúa chất lợng cao tại. cho năng suất cao và cao hơn lúa lai 3 dòng khoảng 20% và đang nghiên cứu giống lúa lai một dòng. ở Thái Lan, từ năm 1950 đã thu thập và làm thuần một số giống lúa địa phơng, đa các giống lúa