1 2 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐẶNG THỊ PHƢƠNG THỦY PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP PHÁT SINH TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN BẰNG TÍN DỤNG CHỨNG TỪ Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Luật kinh tế Mã số : 60 38 50 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2011 Công trình đƣợc hoàn thành tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Lê Thị Thu Thủy Phản biện 1: Phản biện 2: Luận văn sẽ đƣợc bảo vệ trƣớc Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ, họp tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Vào hồi giờ , ngày tháng năm 20… Có thể tìm hiểu luận văn tại Trung tâm tƣ liệu - Thƣ viện Đại học Quốc gia Hà Nội Trung tâm tƣ liệu - Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội 4 MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các sơ đồ MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP PHÁT SINH TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN BẰNG TÍN DỤNG CHỨNG TỪ 6 1.1. Một số vấn đề lý luận về thanh toán tín dụng chứng từ 6 1.1.1. Khái niệm thanh toán và dịch vụ thanh toán 6 1.1.2. Thư tín dụng 7 1.1.2.1. Khái niệm thư tín dụng 7 1.1.2.2. Nội dung của thư tín dụng 8 1.1.2. Phương thức thanh toán bằng tín dụng chứng từ 9 1.1.2.1. Khái niệm 9 1.1.2.2. Đặc điểm 10 1.2. Hệ thống quy phạm điều chỉnh hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ 12 1.2.1. Thông lệ quốc tế 13 1.2.2. Pháp luật quốc gia 16 1.2.2.1. Vai trò của pháp luật quốc gia đối với hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ 16 1.2.2.2. Các quy định của pháp luật Việt Nam về thanh toán tín dụng chứng từ 17 1.3. Tranh chấp trong thanh toán bằng tín dụng chứng từ 23 5 1.3.1. Tính tất yếu của các tranh chấp trong thanh toán bằng tín dụng chứng từ 23 1.3.2. Nguyên nhân của các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ 24 1.3.2.1. Tính phức tạp của quy trình thanh toán bằng L/C 24 1.3.2.2. Sự đa dạng của luật điều chỉnh 27 1.3.2.3. Sự thiếu chặt chẽ trong xây dựng nội dung hợp đồng ngoại thương và thư tín dụng 28 1.4. Các phương thức giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ 28 1.4.1. Phương thức thương lượng 29 1.4.2. Phương thức hòa giải 30 1.4.3. Phương thức trọng tài 31 1.4.3. Phương thức khởi kiện tại Tòa án 32 Chương 2: THỰC TIỄN PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP PHÁT SINH TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ BẰNG TÍN DỤNG CHỨNG TỪ Ở VIỆT NAM VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN 34 2.1. Thực tiễn giải quyết các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán quốc tế bằng tín dụng chứng từ ở Việt Nam 34 2.1.1. Thực tiễn các quy định của pháp luật Việt Nam về các phương thức giải quyết tranh chấp 34 2.1.1.1. Phương thức khởi kiện tại Tòa án 34 2.1.1.2. Giải quyết tranh chấp thông qua Trọng tài 40 2.1.2. Các tranh chấp phổ biến trong hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ ở Việt Nam và thực tiễn giải quyết 44 2.1.2.1. Tranh chấp trong quá trình phát hành L/C 45 2.1.2.2. Tranh chấp trong quá trình thông báo L/C 48 6 2.1.2.3. Các tranh chấp liên quan đến hàng hóa 60 2.1.2.4. Tranh chấp liên quan đến thời hạn xuất trình chứng từ 62 2.1.3. Nhận xét về thực tiễn giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động tín dụng chứng từ ở Việt Nam 65 2.1.3.1. Thiếu quy định pháp luật nội dung để làm cơ sở giải quyết tranh chấp 65 2.1.3.2. Xung đột giữa pháp luật quốc gia và thông lệ quốc tế 67 2.1.3.3. Xu hướng lựa chọn giải quyết tranh chấp bằng các phương thức phi Tòa án 69 2.2. Các kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ 71 2.2.1. Hoàn thiện pháp luật về thanh toán tín dụng chứng từ 71 2.2.1.1. Ban hành văn bản pháp luật điều chỉnh hoạt động thanh toán tín dụng chứng từ 72 2.2.1.2. Xây dựng cơ chế giải quyết đặc thù cho các tranh chấp phát sinh trong phương thức tín dụng chứng từ 77 2.2.2. Tăng cường hiệu quả của các phương thức giải quyết tranh chấp đối với tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán tín dụng chứng từ 79 2.2.3. Một số kiến nghị cụ thể đối với các bên tham gia thanh toán tín dụng chứng từ 81 KẾT LUẬN 84 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 85 7 Danh mục các sơ đồ Số hiệu sơ đồ Tên sơ đồ Trang 1.1 Quy trình thanh toán tín dụng chứng từ 25 8 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong thời kỳ hiện nay, sự phát triển mạnh mẽ của các hoạt động ngoại thương đã thúc đẩy nền kinh tế thế giới tăng trưởng không ngừng. Các quan hệ mua bán hàng hóa quốc tế cũng nhờ thế mà gia tăng với số lượng và quy mô ngày một lớn, kéo theo sự phát triển của hoạt động thanh toán. Trải qua những tiến bộ về kỹ thuật, từ chỗ chỉ đơn thuần là sự giao nhận trực tiếp giữa người giao tiền và người nhận tiền, việc thanh toán ngày nay đã được thực hiện thông qua hệ thống thanh toán điện tử với thời gian lưu chuyển tiền tính bằng phút. Từ chỗ việc thanh toán diễn ra đồng thời với chuyển giao hàng hóa và tiềm ẩn đầy bất trắc, ngày nay sự ra đời của những phương thức thanh toán hiện đại đã tạo ra sự ràng buộc trách nhiệm các bên, giúp giảm thiểu tối đa rủi ro cho cả người mua cũng như người bán. Trong những hình thức thanh toán, đặc biệt là thanh toán quốc tế thông dụng hiện nay, thanh toán bằng tín dụng chứng từ được sử dụng phổ biến hơn cả. Với sự đảm bảo một cách hợp lý quyền lợi chính đáng của hai bên: người bán chỉ nhận được tiền sau khi đã hoàn thành nghĩa vụ giao hàng, người mua chỉ thanh toán khi yên tâm là hàng hóa đã được giao, phương thức thanh toán thanh toán tín dụng chứng từ giúp cho các doanh nghiệp bất kỳ ở các nước khác nhau dù chưa hiểu biết về nhau nhưng vẫn có thể tham gia giao dịch. Đối với các doanh nghiệp của một nền kinh tế mới mở cửa, vẫn đang trong quá trình tìm kiếm đối tác và gây dựng quan hệ ngoại thương như các doanh nghiệp Việt Nam thì những đảm bảo của thanh toán bằng tín dụng chứng từ càng tỏ ra ưu việt. Điều này đã lý giải vì sao tín dụng chứng từ là phương thức có sử dụng tỷ lệ cao nhất trong tổng số các giao dịch thanh toán ở Việt Nam hiện nay. 9 Tuy có nhiều ưu điểm, nhưng do sự đa dạng của các chủ thể tham gia quan hệ thanh toán bằng tín dụng chứng từ cùng những khác biệt về tập quán kinh doanh, ngôn ngữ, đặc điểm văn hóa, pháp lý… và bản thân sự phức tạp trong quy trình nghiệp vụ của phương thức này đã làm nảy sinh trên thực tế một số lượng không nhỏ các vụ tranh chấp. Các tranh chấp phát sinh trong giao dịch bằng tín dụng chứng từ thường liên quan đến các chủ thể không cùng quốc tịch và chịu sự điều chỉnh của nhiều hệ thống pháp luật khác nhau, giải quyết tranh chấp phát sinh trong phương thức này cũng vì thế mà trở nên phức tạp. Ở Việt Nam các tranh chấp trong hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ diễn ra rất phổ biến song việc giải quyết tranh chấp còn nhiều bất cập và chưa đáp ứng được đòi hỏi của các quan hệ kinh tế. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này nhưng lý do chủ yếu nhất là do các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong hoạt động chứng từ còn chưa rõ ràng và đầy đủ. Nghiên cứu thực trạng các quy phạm được sử dụng để giải quyết tranh chấp và từ đó đưa ra các kiến nghị nhằm hạn chế các nguy cơ tiềm ẩn của tranh chấp cũng như giải quyết hiệu quả các tranh chấp từ phương thức thanh toán tín dụng chứng từ đã phát sinh là một yêu cầu cấp thiết mà thực tế đang đặt ra. Vì lý do đó tôi đã chọn: "Pháp luật về giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ ở Việt Nam" làm đề tài cho khóa luận tốt nghiệp thạc sĩ luật của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Ở Việt Nam cho đến nay thanh toán bằng thư tín dụng là một đề tài thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều tác giả, bên cạnh các bài viết, bài phân tích trên các tạp chí, có thể kể ra ở đây một số công trình nghiên cứu: - "Vận dụng UCP 500 để giải quyết các tranh chấp trong thanh toán xuất nhập khẩu bằng phương thức tín dụng chứng từ", Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Xuân Thu, 1998, Trường Đại học Ngoại thương. Với đề tài này, tác 10 giả đi sâu vào phân tích những tranh chấp có thể có trong hoạt động thanh toán quốc tế bằng tín dụng chứng từ theo UCP và vận dụng những quy định của UCP để giải quyết những tranh chấp đó. - "Pháp luật về thanh toán bằng thư tín dụng ở Việt Nam và thực tiễn áp dụng", Luận văn thạc sĩ của Đỗ Văn Sử, 2004, Khoa luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Trong đề tài này tác giả đã tìm hiểu các quy định hiện hành về thanh toán bằng thư tín dụng, so sánh đối chiếu với thông lệ quốc tế và tìm kiếm giải pháp cho việc hoàn thiện pháp luật Việt Nam về thanh toán bằng tín dụng chứng từ. - "Pháp luật về thanh toán bằng thư tín dụng ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế", Luận văn thạc sĩ của Cao Xuân Quảng, 2008, Khoa luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Tại đây tác giả đã nghiên cứu bản chất của thư tín dụng, thực tiễn các tranh chấp phát sinh phổ biến từ đó đề ra phương hướng về việc xây dựng một văn bản có tính pháp lý cao điều chỉnh hoạt động thanh toán tín dụng chứng từ. Các đề tài trên đã đóng góp những kết luận khoa học có giá trị trong quá trình tìm hiểu phương thức thanh toán thú vị này, tuy nhiên vẫn chưa đi sâu nghiên cứu những đặc trưng của tranh chấp trong thanh toán tín dụng chứng từ cũng như thực trạng pháp luật giải quyết các tranh chấp này ở Việt Nam. Vì thế tác giả nhận thấy đề tài nghiên cứu của mình là hoàn toàn cần thiết, phù hợp với xu thế chung và không có sự trùng lặp trong quá trình nghiên cứu so với những đề tài khác đã được đưa ra cho tới thời điểm hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu của luận văn là khẳng định vai trò của phương thức thanh toán tín dụng chứng từ trong đời sống kinh doanh cũng như sự tồn tại phổ biến của các tranh chấp về phương thức này trên thực tế, đồng thời luận văn cũng chứng minh sự cần thiết của việc xây dựng hệ thống quy phạm pháp luật để giảm thiểu rủi ro xảy ra tranh chấp và giải quyết hiệu quả 11 các tranh chấp đã phát sinh. Trên cơ sở đó, luận văn tìm kiếm các giải pháp trong việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thanh toán bằng tín dụng chứng từ. Để thực hiện được mục đích nghiên cứu, tác giả đã xác định cho mình những nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Nghiên cứu các vấn đề lý luận về phương thức thanh toán tín dụng chứng từ và hệ thống quy phạm điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong thanh toán tín dụng chứng từ. - Phân tích các tranh chấp phổ biến trong thanh toán bằng tín dụng chứng từ tại Việt Nam và cách giải quyết, đánh giá thực thực trạng pháp luật về giải quyết tranh chấp. - Đưa ra các kiến nghị trong việc hoàn thiện pháp luật về thanh toán bằng tín dụng chứng từ ở Việt Nam và các kiến nghị nhằm tăng cường tính hiệu quả của các phương thức giải quyết tranh chấp. 4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Đề tài tập trung phân tích thực tiễn giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ. Các tranh chấp có thể phát sinh trong một quy trình thanh toán tín dụng chứng từ rất đa dạng, trong khả năng còn hạn chế của mình, tác giả chỉ có tham vọng tìm hiểu chủ yếu nhóm tranh chấp phát sinh trong quan hệ giữa bên mua (người yêu cầu mở thư tín dụng) với bên bán (người thụ hưởng), bên mua với ngân hàng phát hành tín dụng thư, quan hệ giữa bên bán với ngân hàng thông báo. Các tranh chấp phát sinh giữa các ngân hàng với nhau trong quá trình thanh toán và cách giải quyết, phần nhiều có liên quan đến kỹ thuật chuyên môn đặc thù của ngành ngân hàng, sẽ không thuộc phạm vi nghiên cứu của luận văn này. 12 5. Đóng góp khoa học của đề tài Luận văn đã làm sáng tỏ hơn nữa các vấn đề lý luận về thanh toán quốc tế bằng tín dụng chứng từ, tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến các tranh chấp trong phương thức này. Luận văn hệ thống lại các quy phạm pháp luật hiện điều chỉnh các hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ, đánh giá thực tiễn pháp luật về giải quyết các tranh chấp phát sinh trong thanh toán tín dụng chứng từ ở Việt Nam. Trên cơ sở đó, luận văn bổ sung những vấn đề trong thanh toán bằng tín dụng chứng từ cần được điều chỉnh bởi pháp luật, nêu các kiến nghị liên quan đến quy trình giải quyết tranh chấp đặc thù đối với các tranh chấp về thanh toán tín dụng chứng từ. 6. Phương pháp nghiên cứu Tác giả đã sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng trong nghiên cứu luận văn này. Đồng thời, luận văn còn thực hiện trên cơ sở kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu tài liệu, phân tích, tổng hợp, logic và so sánh luật học. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 2 chương: Chương 1: Những vấn đề cơ bản về pháp luật giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán quốc tế bằng tín dụng chứng từ. Chương 2: Thực tiễn pháp luật về giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán quốc tế bằng tín dụng chứng từ ở Việt Nam và các kiến nghị hoàn thiện. [...]...Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP PHÁT SINH TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN BẰNG TÍN DỤNG CHỨNG TỪ 1.1 Một số vấn đề lý luận về thanh toán tín dụng chứng từ 1.1.1 Khái niệm thanh toán và dịch vụ thanh toán Theo nghĩa chung nhất, thanh toán là hoạt động trả tiền của một chủ thể đối với một chủ thể khác trong quan hệ dân sự, thương mại Hành vi thanh toán có thể được thực hiện một... như tín dụng chứng từ chỉ thông qua một điều khoản trong một văn bản quản lý ngành Bởi lẽ những quan hệ và nghĩa vụ phát sinh trong thanh toán bằng tín dụng chứng từ quá đa dạng trong khi Quyết định 1092/2002/QĐ-NHNN chỉ là một văn bản pháp luật về "thủ tục thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán" áp dụng chung cho 05 loại dịch vụ thanh toán thông dụng trong đó có tín dụng chứng từ Thực... áp dụng UCP với tư cách là tập quán thương mại quốc tế, tuy nhiên nếu pháp luật Việt Nam có sự khác biệt, thậm chí đối lập với UCP thì pháp luật Việt Nam phải được tuân thủ 1.3 Tranh chấp trong thanh toán bằng tín dụng chứng từ 1.3.1 Tính tất yếu của các tranh chấp trong thanh toán bằng tín dụng chứng từ Thuật ngữ "tranh chấp" nói chung được hiểu là sự bất đồng, mâu thuẫn về quyền lợi và nghĩa vụ phát. .. gồm: - Thanh toán bằng séc - Thanh toán bằng lệnh chi/ ủy nhiệm chi - Thanh toán bằng thu/ủy nhiệm thu - Thanh toán bằng thẻ ngân hàng - Thanh toán bằng thư tín dụng 1.1.2 Thư tín dụng 1.1.2.1 Khái niệm thư tín dụng Thư tín dụng hay tín dụng thư, tín dụng chứng từ (tiếng Việt) , Letter of Credit (L/C hoặc LC); Credit; Documentary Credit (DC hoặc D/C) (tiếng Anh) là một công cụ trong thanh toán, được định... dịch vụ thanh toán và tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, trước hết 35 các bên liên quan cần giải quyết bằng thỏa thuận" [12] Và trên thực tế, các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán tín dụng chứng từ ở Việt Nam được giải quyết bằng con đường thương lượng chiếm tỷ lệ rất cao Tuy vậy, biện pháp này thường chỉ thành công khi các bên cùng có thiện chí trong việc giải quyết tranh chấp Nếu... này 1.2.2 Pháp luật quốc gia 1.2.2.1 Vai trò của pháp luật quốc gia đối với hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ Nếu như UCP là tập quán được áp dụng toàn cầu thì luật quốc gia chỉ có giá trị trong phạm vi một nước Tuy phạm vi điều chỉnh hẹp nhưng vai trò của luật quốc gia đối với hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ là không thể phủ nhận được Các giao dịch trong thanh toán bằng L/C không... không nghiên cứu kỹ các bên có thể dẫn đến tranh chấp về các khoản chi phí giao hàng 1.3.2 Nguyên nhân của các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ 1.3.2.1 Tính phức tạp của quy trình thanh toán bằng L/C Không thể phủ nhận rằng, mặc dù được sử dụng phổ biến nhất trên thế 30 giới hiện nay, tín dụng chứng từ vẫn là phương thức thanh toán có quy trình nghiệp vụ kỹ thuật phức... này chỉ gói gọn trong phạm vi thủ tục "lập, kiểm soát, luân chuyển, xử lý chứng từ và hạch toán các giao dịch thanh toán" [13, Điều 3] mà thôi Để lấp khoảng trống về pháp luật đối với thanh toán bằng thanh toán tín dụng chứng từ, Điều 19 Quyết định 226/2002/QĐ-NHNN ngày 26/03/2002 đã mở đường cho việc áp dụng UCP: Việc mở, phát hành, sửa đổi, thông báo, xác nhận, kiểm tra chứng từ thanh toán và quyền,... luật Việt Nam về thanh toán tín dụng chứng từ Với tư cách là một dịch vụ thanh toán thường được sử dụng trong thương mại quốc tế, thanh toán bằng tín dụng chứng từ chịu sự điều chỉnh của các quy định thuộc quản lý ngoại hối, thanh toán và thanh toán quốc tế, cụ thể: - Luật các tổ chức tín dụng 2010 - Pháp lệnh Ngoại hối 2005 - Nghị định số 59/NĐ-CP ngày 16/07/2009 về tổ chức và hoạt động của ngân hàng... thức thanh toán tín dụng chứng từ là một phương thức thanh toán không dùng tiền mặt được sử dụng phổ biến trong thương mại quốc tế, theo đó, các bên trong quan hệ mua bán hàng hóa thỏa thuận sử dụng thư tín dụng làm công cụ để thực hiện việc chi trả cho các nghĩa vụ tài chính phát sinh từ giao dịch mua bán Các bên tham gia trong giao dịch thanh toán bằng tín dụng chứng từ: 16 - Người yêu cầu/người mở/người . bản về pháp luật giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán quốc tế bằng tín dụng chứng từ. Chương 2: Thực tiễn pháp luật về giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh. các hoạt động thanh toán bằng tín dụng chứng từ, đánh giá thực tiễn pháp luật về giải quyết các tranh chấp phát sinh trong thanh toán tín dụng chứng từ ở Việt Nam. Trên cơ sở đó, luận văn. TẾ BẰNG TÍN DỤNG CHỨNG TỪ Ở VIỆT NAM VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN 34 2.1. Thực tiễn giải quyết các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thanh toán quốc tế bằng tín dụng chứng từ ở Việt Nam