Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… 1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI        V Ũ BIỂN BƯỚC ðẦU ỨNG DỤNG X QUANG TRONG CHẨN ðOÁN HÌNH ẢNH TRÊN CHÓ TẠI ðỊA BÀN HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP Chuyên ngành : THÚ Y Mã số : 60.64.01.01 Người hướng dẫn khoa học : TS. SỬ THANH LONG HÀ NỘI - 2013 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… i LỜI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chính xác chưa từng ñược công bố trong công trình nghiên cứu nào. Tôi xin cam ñoan mọi sự giúp ñỡ cho việc thực hiện luận văn này ñã ñược cảm ơn và các thông tin trích dẫn ñều ñược chỉ rõ nguồn gốc. Hà nội, ngày 10 tháng 6 năm 2013 Tác giả luận văn Vũ Biển Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… ii LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực tập và thực hiện ñề tài tốt nghiệp, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi còn nhận ñược rất nhiều sự giúp ñỡ của gia ñình, bạn bè, tập thể và cá nhân trong và ngoài trường. Tôi xin chân thành cảm ơn trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội, Viện ñào tạo sau ñại học (nay là Ban ñào tạo sau ñại học), Khoa Thú y, các Thầy Cô giáo ñặc biệt là thầy TS .Sử Thanh Long, người ñã tận tìmh giúp ñỡ tôi, tạo ñiều kiện cho tôi thực hiện và hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn TS. Bùi Khánh Linh giám ñốc Công ty Gaia cùng toàn thể nhân viên phòng khám Gaia ñã nhiệt tình giúp ñỡ tôi trong suốt thời gian thực tập tại phòng khám. Hà nội, ngày 10 tháng 6 năm 2013 Tác giả luận văn Vũ Biển Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… iii MỤC LỤC Lời cam ñoan……………………………………………………………… i Lời cảm ơn………………………………………………………………… ii Mục lục………………………………………………………….………… iii Danh mục bảng……………………………………………………………….v Danh mục hình……………………………………………………………….vi Danh mục viết tắt……………………………………………………………vii PHẦN I MỞ ðẦU 1 PHẦN II TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3 2.1. Khái quát về phòng khám Gaia 3 2.2. ðịnh nghĩa về X quang 3 2.3. Lịch sử phát triển của ngành chẩn ñoán hình ảnh 4 2.4. Vật lí quang tuyến X 7 2.4.1. Phát hiện tia X 7 2.4.2. Bản chất quang tuyến X 7 2.4.3. Tính chất lí hóa của quang tuyến X 8 2.4.4. Sự phát xạ quang tuyến X 9 2.4.5. Sự hấp thu quang tuyến X 10 2.4.6. Bóng quang tuyến X 13 2.5. Nguyên lý chẩn ñoán X quang 14 2.5.1. Nguyên lý chung 14 2.5.2. Cơ chế phát sinh ra tia X 15 2.5.3. Cơ chế tạo ảnh X quang 16 2.5.4 Hình X quang 16 2.5.5. Chất lượng của hình ảnh X quang 18 2.5.6. Các hình ảnh cơ bản của X quang 19 2.5.7. Cách ñọc phim X quang 19 2.6. Kỹ thuật chụp chiếu X quang 20 2.6.1. Chiếu X quang 20 2.6.2. Chụp X quang 21 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… iv 2.6.3. Những thuận lợi của phương pháp chiếu X quang và chụp X quang 24 2.6.4. Phân tích các thay ñổi bệnh lý trên phim chụp và chiếu X quang quy ước 25 2.7. Các thế hệ máy X quang 25 2.7.1. X quang cổ ñiển 25 2.7.2. X quang kĩ thuật số 26 PHẦN III ðỐI TƯỢNG, ðỊA ðIỂM, THỜI GIAN, NỘI DUNG, NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 30 3.1. ðối tượng 30 3.2. ðịa ñiểm 30 3.3. Thời gian 30 3.4. Nội dung 30 3.5. Nguyên liệu 31 3.6. Phương pháp 31 PHẦN IV KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 39 4.1. Tình hình chó mang tới khám tại phòng khám thú y 39 4.2. Một số bệnh thường gặp ở chó mang ñi khám tại phòng khám 41 4.3. Vai trò của X quang trong chẩn ñoán bệnh trên chó 44 4.4. Tỷ lệ chụp X quang trong chẩn các ñoán bệnh ở chó 46 4.5. Ứng dụng X quang trong chẩn ñoán bệnh nội khoa 48 4.6. Ứng dụng X quang trong chẩn ñoán bệnh ngoại khoa 57 4.7. Ứng dụng X quang trong chẩn ñoán bệnh sản khoa 64 PHẦN V KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ 69 5.1. Kết luận 69 5.2. ðề nghị 70 TÀI LIỆU THAM KHẢO 71 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… v DANH MỤC BẢNG Bảng 4.1 Ca bệnh tới khám, ñiều trị và sử dụng dich vụ tại phòng khám 39 Bảng 4.2: Một số bệnh thường gặp ở chó mang tới khám và ñiều trị tại phòng khám 42 Bảng 4.3: Ứng dụng X trong chẩn ñoán bệnh trên chó 44 Bảng 4.4: Tỷ lệ số ca chụp X quang trong chẩn ñoán bệnh trên chó 46 Bảng 4.5: Tỷ lệ số ca chụp X quang trong nội khoa 49 Bảng 4.6: Tỷ lệ bệnh ngoại khoa ñược chỉ ñịnh chụp X quang 58 Bảng 4.7: ðộ chính xác của phương pháp chụp X quang 65 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… vi DANH MỤC HÌNH Biểu ñồ 4.1: Các ca chó tới khám, ñiều trị và sử dụng dịch vụ 40 Biểu ñồ 4.2: Tỷ lệ các bệnh thường gặp ở chó mang ñến khám 42 Biểu ñồ 4.3: Ứng dụng X trong chẩn ñoán bệnh trên chó 45 Biểu ñồ 4.4: Tỷ lệ số ca chụp X quang trong chẩn ñoán bệnh trên chó 47 Biểu ñồ 4.5: Tỷ lệ số ca chụp X quang trong nội khoa 50 Biểu ñồ 4.6: Tỷ lệ bệnh ngoại khoa ñược chỉ ñịnh chụp X quang 59 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CLVT: Cắt lớp vi tính CðHA: Chẩn ñoán hình ảnh HðT: Hạt ñiện tử Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… 1 PHẦN I MỞ ðẦU Cùng với lịch sử và sự phát triển của con người, chó là một trong những ñộng vật ñược con người thuần hóa từ rất sớm, cách ñây 15.000 năm từ cuối thế kỷ băng hà. Tổ tiên của chó là cáo, chó sói và một số loài ñộng vật có vú tương tự. Qua nhiều năm lai tạo và thuần dưỡng, chúng dần tiến hóa ñể trở thành loài chó nhà. Chó không thể nói ñược như con người nhưng chúng sống rất tình cảm, có thể cảm nhận ñược tình yêu thương, sự ghét bỏ, lúc buồn vui, ốm ñau, mệt mỏi, giận hờn, … của con người và chúng luôn sẵn sàng ñồng cảm với con người về những cảm xúc ñó, còn lòng chung thành có lẽ không có loài ñộng vật nào có thể thay thế ñược loài chó. Với những ñặc tính trung trành, dũng cảm, thông minh, nhanh nhẹn, mắt tinh, tai thính, khứu giác phát triển, … Vì vậy, chó có thể thực hiện cũng như sử dụng vào rất nhiều mục ñích khác nhau của con người, chúng có thể thực hiện ñược những công việc bình thường như giữ nhà, kéo xe, chăn dắt gia súc, chó tham gia vào các chương trình giải trí (làm xiếc, làm cảnh), … ñến những công việc ñòi hỏi sự phức tạp, khó khăn, nguy hiểm trong các lĩnh vực bảo vệ An ninh Quốc phòng như: phát hiện ma túy, bom mìn, chất nổ, chó làm nhiệm vụ cứu hộ, chó là người bạn, người dẫn ñường tuyệt vời của người khiếm thị.v.v. Ngày nay, chó ñược con người nuôi như những thú cưng, là sở thích của nhiều người, chúng ñã trở thành người bạn tri kỉ của họ. Chính vì chăn nuôi chó với nhiều mục ñích ña dạng như vậy mà gần ñây ñã có rất nhiều giống chó ñược nhập vào nước ta, làm phong phú thêm về số lượng cũng như chủng loại giống chó. Song song với sự phát triển của ngành chăn nuôi cũng như việc nhập các giống chó ngoại không rõ nguồn gốc ñã làm cho tình hình dịch bệnh, mắc bệnh trên ñàn chó trong nước ngày càng tăng. Nên việc chăm sóc chúng không còn là trách nhiệm của một người chủ với thú nuôi của mình Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… 2 mà ñã trở thành trách nhiệm của các bác sỹ thú y. Do vậy, việc phát hiện và nghiên cứu các bệnh học trên chó ngày càng ñược quan tâm. Trước sự hạn chế của các phương pháp khám chữa bệnh hiện nay các phòng khám thú y trên ñịa bàn Hà Nội ñã mạnh dạn ñưa các trang thiết bị kĩ thuật hiện ñại vào phòng khám ñể giúp cho các bác sỹ thú y chẩn ñoán, tìm ra rất nhiều bệnh ở trên chó bao gồm các bệnh về: Nội khoa, Ngoại khoa, Sản khoa, Kí sinh trùng, Truyền nhiễm, … Theo Seifert và cs 2012 cho biết việc chẩn ñoán các bệnh trên chó ngoài các yếu tố như trình ñộ chuyên môn, kinh nghiệm lâm sàng thì cần phải có sự hỗ trợ của các trang thiết bị máy móc và khoa học kĩ thuật, trong ñó có kĩ thuật chẩn ñoán hình ảnh bệnh ñạt hiệu quả cao như: siêu âm, chụp X quang, cắt lớp vi tính, cộng hưởng từ… Sử dụng X quang ñể chẩn ñoán bệnh ñặc biệt hữu dụng trong việc xác ñịnh bệnh lý về xương: gẫy xương, xương do bẩm sinh, ổ khớp,… có thể giúp ích trong chẩn ñoán phần mềm vùng ngực (chẩn ñoán viêm phổi, ung thư phổi, phù nề phổi do tích nước, …). Khảo sát vùng bụng có thể phát hiện lồng ruột, tắc ruột, kiểm tra thai, ñếm thai ,… Kĩ thuật chụp X quang giữ vai trò quan trọng trong việc xác ñịnh chẩn ñoán ban ñầu của bệnh. Chính vì vậy, X quang là phương pháp chẩn ñoán ñược sử dụng rất nhiều trong nhân y và ñược nghiên cứu bài bản trong thú y ở nhiều nước trên thế giới. Nhưng trong lĩnh vực thú y ở Việt Nam nó còn khá mới mẻ, chưa phát huy ñược hết tiềm năng. Từ thực tế ñó tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài “Bước ñầu ứng dụng X quang trong chẩn ñoán hình ảnh trên chó tại ñịa bàn Hà Nội” . ðề tài này giúp cho việc chẩn ñoán, phát hiện và ñưa ra phác ñồ ñiều trị bệnh một cách sớm nhất, có hiệu quả nhất. Thông qua ñề tài này, chúng tôi mong muốn mọi người hiểu thêm về phương pháp chụp X quang trong thú y và những ứng dụng ñã làm ñược. ðề tài này giúp cho chúng ta cái nhìn tổng quan về bước ñầu tìm hiểu và ñưa ra những hình ảnh X quang cơ bản, ñiển hình nhất về một số bệnh thường gặp trên chó. Từ ñó ñưa ra những ñề xuất giúp hoàn thiện và nâng cao công tác chẩn ñoán các bệnh của chó ở nước ta. [...]... gi i trên hình nh r t th p ch t lư ng không cao 2.5.4 Hình X quang S c u t o hình X quang ñ i v i phương pháp chi u hay ch p X quang cũng như nhau Hình X quang là nh ng bóng c a các b ph n trong cơ th chi u lên m t m t ph ng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 16 Hình l n hơn v t Vì các tia X phân kỳ t ñ i âm kỳ phát ra do v t hình l n hơn v t V t xa màn... s d a trên góc n i ñ phân bi t kh i u ng U trong thành góc n i là góc nh n, u trong hay ngoài thành ngoài là góc tù D a trên tâm c a cung tròn so v i thành tâm trong là trong thành, tâm ngoài là ngoài thành Hình l i Là hình x m l n vào trong thành ng tiêu hóa tương ng là các loét hay túi th a t o nên cái túi và thu c c n quang s chui vào Ta s th y hình này khi ch p ti p tuy n hay ch p nghiêng Hình hơi... nghi trong t i cũng không th y rõ b ng ngoài sáng Vì v y, quan sát hình ch p trên phim X quang bao gi cũng th y rõ chi ti t hơn là chi u 2.6.2 Ch p X quang K thu t Khác v i chi u, s ghi hình X quang c a các b ph n thăm khám ñư c th c hi n trên phim ho c gi y nh ð ghi ñư c hình trên phim X quang thì tia X ph i ñư c phát x v i m t ñi n th cao (t 50KV ñ n 100 ho c 150 KV) và v i cư ng ñ dòng qua bóng X quang. .. ng Tuy nhiên, trong X quang can thi p, X quang m ch máu, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 24 X quang tiêu hoá phương pháp chi u v n ñư c s d ng nhưng vi c ghi hình ñư c th c hi n b ng X quang tăng sáng truy n hình Phương pháp chi u X quang tăng sáng truy n hình cho ch t lư ng hình nh cao hơn, cư ng ñ sáng cao hơn vì v y nó ñư c ti n hành trong phòng sáng... khi ñư c chi u x , s ñư c ñưa vào phòng t i ñ x lý b ng hóa ch t hi n hình và ñ nh hình, sau ñó s ñư c ñ c trên m t h p ñèn xem phim ðây là m t hình vĩnh vi n, không s a ñ i ñư c, khó lưu tr , sao l c và truy tìm 2.7.2 X quang kĩ thu t s X quang s là phương pháp X quang thay th X quang phim c ñi n b ng h th ng thu nh n hình nh k thu t s Gugliemini C và cs (2012) Thu t ng h th ng X quang s (digital... 1/100 2.4.5 S h p thu quang tuy n X Quang tuy n X có kh năng xuyên qua v t ch t, nhưng khi xuyên qua m t v t thì m t ph n quang tuy n X ñã b h p thu và cư ng ñ chùm tia X gi m xu ng Y ut nh hư ng ñ n s h p thu Tính b h p thu: Sau khi xuyên qua v t ch t thì cư ng ñ chùm tia X b gi m xu ng do m t ph n năng lư ng b h p thu ðây là cơ s c a các phương pháp ch n ñoán X quang và li u pháp X quang S h p thu này... trong, ngoài Bình di n nghiêng cho bi t gi i h n trư c, sau N m v ng các tri u ch ng lâm sàng theo dõi ti n tri n, ñ i chi u v i k t qu ph u thu t, ñi u tr ñ x c ñ nh thêm ch n ñoán X quang 2.7 Các th h máy X quang 2.7.1 X quang c ñi n X quang c ñi n là h th ng X quang ñư c s d ng ñ u tiên, trong ñó dùng h th ng phim trên bìa tăng quang ñ ch p các b ph n c a cơ th Phim Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà. .. không xa: 0,06m v i ñi n th 21KV H p thu theo l i huỳnh quang (hi u ng quang ñi n) M t s tia X t i khi vào trong v t h p th s b ngăn l i hoàn toàn, kém phát x tia X vào quang ñi n t , ñó là hi u ng quang ñi n Trong hi u ng quang ñi n photon c a tia X t i va vào m t ñi n t c u t o nguyên t và tr c xu t ñi n t này ra kh i qu ñ o, ñi n t b tr c xu t g i là quang ñi n t (photon electron) và nó t o thành... ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 4 Nh k thu t s hóa ñã m ra cho hình nh X quang m t hư ng m i, X quang s hóa, phim thư ng chuy n thành phim in b ng tia Laser là ti n ñ cho môn ch n ñoán hình nh hi n ñ i ra ñ i ðáng k là X quang can thi p hay X quang ñi u tr cho phép x c ñ nh chính x c v trí ch c dò sinh thi t, d n lưu các nang, áp xe, t d ch, nong m các... Canxi Trong các mô, các nguyên t không t t p l i ñ c như nhau, như nh ng cơ quan ch a hơi thì tia X xuyên qua d hơn là nh ng cơ quan ch a nư c Vì các mô h p th quang tuy n X hay nhi u khác nhau nên nó s t o ra nh ng hình X quang nh t hay ñ m Nhưng vì quang tuy n X không tác d ng trên võng m c m t nên ph i dùng nh ng phương pháp ñ c bi t ñ th y ñư c các hình ñó Dùng phim nh ñ ch p vì quang tuy n X có . khám tại phòng khám 41 4.3. Vai trò của X quang trong chẩn ñoán bệnh trên chó 44 4.4. Tỷ lệ chụp X quang trong chẩn các ñoán bệnh ở chó 46 4.5. Ứng dụng X quang trong chẩn ñoán bệnh nội khoa. Hình X quang 16 2.5.5. Chất lượng của hình ảnh X quang 18 2.5.6. Các hình ảnh cơ bản của X quang 19 2.5.7. Cách ñọc phim X quang 19 2.6. Kỹ thuật chụp chiếu X quang 20 2.6.1. Chiếu X quang. thường gặp ở chó mang tới khám và ñiều trị tại phòng khám 42 Bảng 4.3: Ứng dụng X trong chẩn ñoán bệnh trên chó 44 Bảng 4.4: Tỷ lệ số ca chụp X quang trong chẩn ñoán bệnh trên chó 46 Bảng