BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP & PTNT HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM *** BÙI SỸ NAM ðÁNH GIÁ THỰC TRẠNG SẢN XUẤT CHÈ VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ MÔI TRƯỜNG GÓP PHẦN SẢN XUẤT CHÈ AN TOÀN TẠI HUYỆN ðỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC CÂY TRỒNG Mà SỐ : 60.62.01.10 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN ðÌNH VINH HÀ NỘI – 2014 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page i LỜI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng ñược sử dụng ñể bảo vệ một học vị nào và các thông tin trích dẫn trong luận văn này ñều ñã ñược chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 12 tháng 9 năm 2014 Tác giả luận văn Bùi Sỹ Nam Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page ii LỜI CẢM ƠN ðể hoàn thành luận văn này, tôi ñã nhận ñược sự hướng dẫn tận tình của các thầy cô, sự giúp ñỡ của các cơ quan, ñồng nghiệp và gia ñình. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và kính trọng ñến: TS Nguyễn ðình Vinh – Bộ môn Cây công nghiệp – Khoa Nông học – Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội, người ñã tận tình giúp ñỡ, hướng dẫn tôi trong suốt thời gian tôi thực hiện ñề tài và hoàn thành luận văn. Ông Nguyễn Xuân Quang – Phó phòng Nông nghiệp và PTNT Huyện ðồng Hỷ – tỉnh Thái Nguyên, Ông Nguyễn Hùng Cường – Giám ñốc TT Phát triển bền vững – Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp ñã tạo ñiều kiện giúp ñỡ ñể ñề tài của tôi ñược tiến hành thuận lợi. Các thầy cô giảng dạy, Ban lãnh ñạo Viện ñào tạo sau ñại học, Ban chủ nhiệm khoa Nông học – Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội ñã giúp ñỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu khoa học và hoàn chỉnh luận văn tốt nghiệp. Cảm ơn gia ñình, người thân và bạn bè ñã ñộng viên, giúp ñỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện ñề tài. Hà Nội, ngày 12 tháng 9 năm 2014 Tác giả luận văn Bùi Sỹ Nam Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page iii MỤC LỤC Lời cam ñoan _______________________________________________________ i Lời cảm ơn _________________________________________________________ ii Mục lục __________________________________________________________ iii Danh mục bảng ____________________________________________________ vi Danh mục biểu ñồ __________________________________________________ vii Danh mục viết tắt __________________________________________________ viii MỞ ðẦU __________________________________________________________ 1 1. Tính cấp thiết của ñề tài _______________________________________ 1 2 Mục ñích và yêu cầu của ñề tài _________________________________ 2 2.1. Mục ñích của ñề tài ___________________________________________ 2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của ñề tài __________________________ 3 3.1. Ý nghĩa khoa học ____________________________________________ 3 3.2. Ý nghĩa thực tiễn của ñề tài ____________________________________ 3 Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ___________________________________ 4 1.1. Cơ sở lý luận của ñề tài ________________________________________ 4 1.1.1 Cơ sở thực tiễn của ñề tài ______________________________________ 4 1.1.2. Cơ sở khoa học của ñề tài ______________________________________ 5 1.2. Tình hình nghiên cứu chè an toàn trên thế giới và ở Việt Nam ________ 10 1.2.1. Tình hình nghiên cứu chè an toàn trên thế giới ____________________ 10 1.2.2. Tình hình nghiên cứu sản xuất chè an toàn trong nước ______________ 16 Chương 2. ðỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU _____________________________________________________ 27 2.1. ðối tượng và ñịa ñiểm nghiên cứu. ______________________________ 27 2.1.1. ðối tượng nghiên cứu. _______________________________________ 27 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu. _________________________________________ 27 2.2. Nội dung nghiên cứu. ________________________________________ 27 2.3. Phương pháp nghiên cứu và xử lý số liệu _________________________ 27 2.3.1. Phương pháp thu thập và tổng hợp: _____________________________ 27 2.3.2. Phương pháp lấy mẫu ñất, mẫu nước ñể phân tích: _________________ 28 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page iv 2.3.3. Các chỉ tiêu và phương pháp phân tích cụ thể: _____________________ 28 2.3.4. Phương pháp xử lý số liệu. ____________________________________ 31 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN _________________ 32 3.1. ðiều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của huyện ðồng Hỷ ______________ 32 3.1.1. ðiều kiện tự nhiên ___________________________________________ 32 3.1.2. Các nguồn tài nguyên ________________________________________ 36 3.1.3. Thực trạng môi trường _______________________________________ 41 3.1.4. Thực trạng phát triển kinh tế ___________________________________ 42 3.1.5. Thực trạng phát triển xã hội ___________________________________ 43 3. 2. Thực trạng sản xuất, chế biến, tiêu thụ và quản lý sản phẩm chè _______ 43 3.2.1. Quy mô diện tích, năng suất và sản lượng ________________________ 43 3.2.2. Thực trạng về cơ cấu giống chè ________________________________ 46 3.2.3. Thực trạng về kỹ thuật canh tác chè _____________________________ 47 3.2.4. Tổng hợp các mô hình sản xuất chè an toàn huyện ðồng Hỷ _________ 51 3.2.5. ðánh giá thực trạng sơ chế, chế biến ____________________________ 52 3.2.6. ðánh giá thực trạng tiêu thụ ___________________________________ 54 3.2.7. ðánh giá tình hình quản lý Nhà nước về sản phẩm chè ______________ 56 3.2.8. ðánh giá những thuận lợi và khó khăn trong sản xuất chè của huyện ðồng Hỷ __________________________________________________ 58 3.3. ðánh giá ñặc ñiểm tài nguyên ñất trồng chè huyện ðồng Hỷ _________ 60 3.3.1. Nhóm ñất phù sa (Fluvisols-P) _________________________________ 60 3.3.2. Nhóm ñất ñỏ vàng (Acrisols) __________________________________ 62 3.3.3. Nhóm ñất thung lũng (Gleysol-D) _____________________________ 70 3.3.4. ðất nhân tác (Anthrosols-N) __________________________________ 71 3.4. ðánh giá môi trường ñất và nước huyện ðồng Hỷ ________________ 71 3.4.1. ðánh giá môi trường ñất _____________________________________ 71 3.4.2. Kết quả phân tích dư lượng kim loại nặng trong các mẫu nước ________ 78 3.5. Phân hạng mức ñộ thích hợp ñất ñai ðồng Hỷ với cây chè ___________ 80 3.5.1. Yêu cầu về khí hậu, lượng mưa ________________________________ 80 3.5.2. Yêu cầu về ñất ______________________________________________ 80 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page v 3.5.3. Kết quả phân hạng mức ñộ thích hợp ñất ñai ñối với cây chè _________ 81 3.6. Quy hoạch vùng sản xuất chè an toàn huyện ðồng Hỷ ______________ 83 3.6.1. Các yếu tố ảnh hưởng ñến quy hoạch sản xuất chè an toàn ___________ 83 3.6.2. Quy hoạch phát triển chè an toàn huyện ðồng Hỷ __________________ 85 3.6.3. ðể xuất một số giải pháp phát triển chè an toàn huyện ðồng Hỷ ______ 86 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ________________________________________ 95 1. Kết luận ___________________________________________________ 95 2. Kiến nghị __________________________________________________ 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO ____________________________________________ 97 PHẦN PHỤ LỤC _________________________________________________ 100 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page vi DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. ðánh giá các chỉ tiêu cảm quan _________________________________ 8 Bảng 1.2: Tiêu chuẩn hàm lượng ñồng, chì và Nitrat (NO3) trong chè __________ 9 Bảng 1.3: Tiêu chuẩn hàm lượng kim loại nặng trong ñất _____________________ 9 Bảng 1.4: Hàm lượng tồn dư thuốc trong chè ______________________________ 9 Bảng 1 5. Diện tích và Sản lượng các nước trồng chè chính trên thế giới _______ 11 Bảng 1.6. Tình hình xuất khẩu chè của Việt Nam giai ñoạn 2000 – 2012 _______ 17 Bảng 2.1. Mức giới hạn tối ña cho phép của một số kim loại nặng trong ñất _____ 30 Bảng 2.2. Mức giới hạn tối ña cho phép của một số KLN trong nước tưới ______ 30 Bảng 3.1. ðặc ñiểm khí hậu huyện ðồng Hỷ (Số liệu trung bình từ 2002 – 2012). ___________________________________________________ 35 Bảng 3.2. Hiện trạng diện tích, cơ cấu các loại ñất huyện ðồng Hỷ năm 2013 ___ 37 Bảng 3.3: Diện tích, năng suất, sản lượng phân theo ñơn vị hành chính năm 2013 _____________________________________________________ 44 Bảng 3.4: Diện tích, năng suất, sản lượng chè của huyện ðồng Hỷ qua các năm _____________________________________________________ 45 Bảng 3.5: Diện tích, tỷ lệ các giống chè huyện ðồng Hỷ năm 2013 ____________ 47 Bảng 3.6: ðầu tư phân bón, thuốc BVTV cho chè bình quân theo hộ ñiều tra ____ 49 Bảng 3.7: Tình hình sử dụng thuốc BVTV cho chè _________________________ 50 Bảng 3.8: Thực trạng cơ sở chế biến trên ñịa bàn huyện _____________________ 53 Bảng 3.9: Thống kê các loại ñất vùng trồng chè huyện ðồng Hỷ ______________ 61 Bảng 3.10: Một số chỉ tiêu lý hoá học ñất Fs trồng chè ______________________ 64 Bảng 3.11: Ma trận tổng hiệu quả ______________________________________ 66 Bảng 3.14: Yêu cầu sử dụng ñất và khí hậu ñối với cây chè huyện ðồng Hỷ ____ 81 Bảng 3.15: Kết quả phân hạng mức ñộ thích hợp của ñất ñai ñối với cây chè Huyện ðồng Hỷ ___________________________________________ 82 Bảng 3.16: Quy hoạch sản xuất chè an toàn huyện ðồng Hỷ ñến năm 2020 _____ 85 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page vii DANH MỤC HÌNH Hình 1.1 : Diễn biến năng suất, sản lượng và xuất khẩu chè Việt nam 18 Hình 3.1. Vị trí ñịa lý huyện ðồng Hỷ 32 Hình 3.2: Cơ cấu kinh tế huyện ðồng Hỷ qua các năm 42 Hình 3.3: Kênh tiêu thụ chè trên ñịa bàn huyện ðồng Hỷ 55 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BVTV: Bảo vệ thực vật NN&PTNT: Nông nghiệp và phát triển nông thôn CLB: Câu lạc bộ CIDSE: NGO: Tổ chức công lý toàn cầu Tổ chức phi chính phủ FAO: GAP: Tổ chức nông lương Thế giới Thực hành nông nghiệp tốt GMP: Thực hành sản xuất tốt HACCP: Hệ thống phân tích mối nguy và kiểm soát ñiểm tới hạn ISO: Tổ chức quốc tế về tiêu chuẩn hóa IPM: Phòng trừ dịch hại tổng hợp KHKT: Khoa học kỹ thuật TCVN: Tiêu chuẩn Việt Nam UBND: Ủy ban nhân dân VSATTP: Vệ sinh an toàn thực phẩm VSHC: Vi sinh hữu cơ Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 1 MỞ ðẦU 1. Tính cấp thiết của ñề tài Cây chè (Camellia sinensis) là cây công nghiệp dài ngày có nhiều lợi thế so sánh, ñem lại hiệu quả kinh tế cao và ổn ñịnh. Cây chè có nguồn gốc á nhiệt ñới, sinh trưởng và phát triển tốt trong ñiều kiện khí hậu nóng và ẩm. Việt Nam là nước có ñiều kiện khí hậu, ñất ñai phù hợp, thuận lợi cho việc phát triển các cây công nghiệp dài ngày. Trong ñó, chè là một trong những loại cây công nghiệp có lịch sử phát triển sớm nhất ở nước ta. Chè có giá trị kinh tế, giá trị dinh dưỡng và giá trị văn hoá cao, ñồng thời trồng chè ñúng quy trình kỹ thuật sẽ tạo ra một thảm thực vật phủ xanh ñất dốc, có tác dụng bảo vệ môi trường sinh thái. Do giá trị về dinh dưỡng, các giá trị về kinh tế, văn hóa, xã hội, cũng như bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe con người nên việc phát triển chè ñã ñược xây dựng thành một trong mười chương trình trọng ñiểm về phát triển nông nghiệp trong kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam ñến năm 2010. Sau thời kỳ ñổi mới, Việt Nam bắt ñầu hòa nhập vào khu vực thế giới, sản phẩm chè không chỉ xuất khẩu sang các thị trường truyền thống như Liên Xô cũ và ðông Âu mà còn bán sang nhiều thị trường mới ở Trung ðông, Tây Âu và Bắc Mỹ. Trong chiến lược phát triển nông nghiệp của tỉnh Thái Nguyên, chè là một trong những sản phẩm xuất khẩu quan trọng nhất. Năm 2012, diện tích chè toàn tỉnh ñạt 18.500 ha, diện tích chè kinh doanh ñạt gẩn 17.000 ha, năng suất ñạt 109 tạ/ha, sản lượng ñạt gần 185.000 tấn búp tươi. Dự kiến ñến năm 2020 diện tích chè toàn tỉnh ñạt 19.000 ha (trong ñó 70% chè giống mới); sản lượng dự kiến 250.000 tấn búp tươi. Từ rất lâu, chè Thái Nguyên ñược mệnh danh là “ðệ nhất danh trà” của Việt Nam. Cây chè ñược coi là cây kinh tế mũi nhọn của tỉnh Thái Nguyên, tuy [...]... H , t nh Thái Nguyên - N i dung 2: ðánh giá th c tr ng s n xu t, ch bi n, tiêu th và qu n lý v s n ph m chè an toàn t i huy n ð ng H , t nh Thái Nguyên - N i dung 3: ði u tra ñánh giá ñ c ñi m tài nguyên ñ t tr ng chè trên ñ a bàn huy n ð ng H - N i dung 4: ðánh giá môi trư ng ñ t và nư c vùng tr ng chè t i huy n ð ng H , Thái Nguyên - N i dung 5: Quy ho ch phát tri n vùng s n xu t chè an toàn cho... không an toàn ñã d n ñ n giá thành chè n i tiêu và xu t kh u không cao, s c c nh tranh c a chè Vi t Nam th p Xu t phát t nh ng th c t trên, chúng tôi ti n hành th c hi n ñ tài “ðánh giá th c tr ng s n xu t chè và m t s y u t môi trư ng góp ph n s n xu t chè an toàn t i huy n ð ng H , t nh Thái Nguyên 2 M c ñích và yêu c u c a ñ tài 2.1 M c ñích c a ñ tài - ði u tra th c tr ng s n xu t, ñi u ki n an toàn. .. hư ng d n v thu ho ch chè an toàn do B Nông nghi p t ch c mà còn tham gia trao ñ i thông tin, t p hu n, th c t p v chè an toàn do ngành chè m ðã có hàng ngàn lư t ngư i ñư c t p hu n v k thu t chè an toàn trong m t năm Ti p ñó là vi c xây d ng các mô hình trình di n v s n xu t chè an toàn c p t nh Tân Xương, Khai Hoá và An Các, riêng hai huy n Khai Hoá và An Các ñư c x p vào danh sách các huy n m u... lâu ñã g n li n v i văn hoá mang ñ m b n s c c a các dân t c t nh Thái Nguyên Nh n th c rõ vai trò c a vi c s n xu t chè an toàn có ý nghĩa s ng còn ñ i v i cây chè, t nh Thái Nguyên ñã tri n khai quy ho ch vùng s n xu t chè an toàn trên ñ a bàn toàn t nh làm cơ s cho vi c thu hút ñ u tư s n xu t chè hàng hóa ch t lư ng, giá tr cao; xây d ng vùng s n xu t nguyên li u chè an toàn theo hư ng h u cơ, h n... tài nguyên ñ t tr ng chè huy n ð ng H , t nh Thái Nguyên - ðánh giá môi trư ng ñ t và nư c ph c v quy ho ch s n xu t chè an toàn t i huy n ð ng H , t nh Thái Nguyên 3 Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài 3.1 Ý nghĩa khoa h c K t qu nghiên c u c a ñ tài s là cơ s khoa h c ñ ñánh giá các y u t môi trư ng ñ t, nư c nh hư ng ñ n vùng nguyên li u s n xu t chè trên ñ a bàn huy n ð ng H , t nh Thái Nguyên. .. ngành chè c a Thái Nguyên ð nâng cao s c c nh tranh v ch t lư ng, giá thành chè Vi t Nam ñ t tiêu chu n VSATTP, các cơ quan h u quan c a Vi t Nam ñã ban hành nhi u chính sách, quy ñ nh thúc ñ y phát tri n chè s ch, chè an toàn Tuy nhiên tình hình s n xu t chè v n còn g p nhi u khó khăn, b t c p c n ph i xem xét, ñánh giá và h th ng l i m t cách khoa h c và h p lý Trong th c t , vi c s n xu t s n ph m chè. .. xu t chè toàn qu c ð ng th i, t nh Tri t Giang cũng ñã cho phát tri n m t lo t các xí nghi p s n xu t chè an toàn và ch ñ n năm 2001 toàn t nh ñã có 50 xí nghi p tham gia ñăng ký s n xu t s n ph m chè an toàn v i di n tích ư c kho ng 15.000 m u (1 m u tương ñương 667 m2) Cơ quan c p ch ng ch s n xu t chè an toàn c a t nh ñã c p ch ng nh n cho 46 cơ s và có 4 cơ s ñư c cơ quan có th m quy n v chè h... nh Tri t Giang, vi c s n xu t chè an toàn và chè h u cơ c a Tri t Giang ñã có t nh ng năm 90 c a th k XX, nhưng ph i t nh ng năm 1998 ñ n nay m i th c s ñư c coi tr ng Các bư c ñi trong vi c th c hi n ch bi n và s n xu t chè an toàn ñư c t nh Tri t Giang th c hi n r t bài b n, ñúng cách, l trình phù h p v i s phát tri n chung c a c t nh ð ph i h p s n xu t chè an toàn, các cơ quan h u quan có trách... quan tr ng ñó, th i gian qua nư c ta ñã có r t nhi u nghiên c u và mô hình th nghi m s n xu t chè an toàn ñư c tri n khai r ng kh p trên ñ a bàn c nư c và ñã ñ t ñư c m t s k t qu sau: a Thái Nguyên Ngh s n xu t chè Thái Nguyên ñã hình thành và phát tri n hàng trăm năm nay, t o thành nh ng làng ngh s n xu t chè truy n th ng T năm 2008 ñ n năm 2011 Thái Nguyên ñã có 52 làng ngh s n xu t, ch bi n chè. .. ch ñ nh và ban hành tiêu chu n chè an toàn và chè h u cơ c p T nh (năm 2000), ñ ng th i tuyên truy n và quán tri t các tiêu chu n ñó, xúc ti n các ñ a phương trong t nh b t ñ u tri n khai nhi u ñi m s n xu t chè theo hư ng s n ph m an toàn và h u cơ Song song v i quá trình tuyên truy n ph bi n v xây d ng các ñi m s n xu t chè an toàn, t nh Tri t Giang ñã tích c c m nhi u l p t p hu n k thu t v chè Chương . Xuất phát từ những thực tế trên, chúng tôi tiến hành thực hiện ñề tài “ðánh giá thực trạng sản xuất chè và một số yếu tố môi trường góp phần sản xuất chè an toàn tại huyện ðồng Hỷ, tỉnh Thái. sản xuất vùng chè an toàn, bền vững trên ñịa bàn huyện ðồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. 2.2. Yêu cầu của ñề tài - ðánh giá thực trạng sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm chè của huyện ðồng Hỷ,. BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP & PTNT HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM *** BÙI SỸ NAM ðÁNH GIÁ THỰC TRẠNG SẢN XUẤT CHÈ VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ MÔI TRƯỜNG GÓP PHẦN SẢN