ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ PHÙNG VĂN DŨNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM SAU KHI GIA NHẬP TỔ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI (WTO) LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ PHÙNG VĂN DŨNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM SAU KHI GIA NHẬP TỔ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI (WTO) Ngành: Kinh tế Chuyên ngành: Kinh tế chính trị Mã số: 62 31 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Đình Long 2. TS. Nguyễn Mạnh Hùng Hà Nội - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, chưa từng công bố. Kết quả nghiên cứu là trung thực. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình trước các quy định của Nhà trường và Pháp luật. Hà Nội, ngày 16 tháng 9 năm 2014 Tác giả luận án Phùng Văn Dũng MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt i Danh mục các bảng iii Danh mục các biểu đồ, đồ thị iv MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP 6 1.1. Những lý thuyết và nghiên cứu về phát triển nông nghiệp 6 1.2. Những nghiên cứu về ảnh hưởng của hội nhập KTQT 10 1.3. Những vấn đề cần nghiên cứu, cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 23 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP SAU WTO 25 2.1. Nông nghiệp và phát triển nông nghiệp 25 2.1.1. Nông nghiệp và vai trò của sản xuất nông nghiệp 25 2.1.2. Phát triển nông nghiệp 31 2.2. WTO và các Hiệp định liên quan đến lĩnh vực nông nghiệp 48 2.2.1. Vai trò, nguyên tắc hoạt động của WTO 48 2.2.2. Các Hiệp định của WTO về nông nghiệp và những cam kết 53 2.2.3. Những cơ hội và thách thức đối với phát triển nông nghiệp khi thực hiện các cam kết với WTO 60 2.3. Kinh nghiệm phát triển nông nghiệp của một số nước 62 2.3.1. Kinh nghiệm phát triển nông nghiệp ở Hà Lan 62 2.3.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc về phát triển nông nghiệp 64 2.3.3. Kinh nghiệm về phát triển nông nghiệp của Thái Lan 66 2.3.4. Những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 68 Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM SAU KHI GIA NHẬP WTO 71 3.1. Rà soát việc thực hiện cam kết với WTO và điều chỉnh chính sách nông nghiệp của Việt Nam 71 3.1.1. Bối cảnh kinh tế Việt Nam khi gia nhập WTO 71 3.1.2. Rà soát việc thực hiện cam kết với WTO về lĩnh vực nông nghiệp 75 3.1.3. Điều chỉnh chính sách nông nghiệp 82 3.2. Thực trạng phát triển ngành nông nghiệp sau WTO 96 3.2.1. Tăng trưởng ngành nông nghiệp 96 3.2.2. Chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp 108 3.2.3. Đầu tư và áp dụng khoa học công nghệ trong nông nghiệp 113 3.2.4. Tập trung kinh tế và liên doanh, liên kết trong nông nghiệp 118 3.2.5. Thực trạng về năng lực cạnh tranh 124 3.2.6. Hạ tầng phục vụ cho phát triển nông nghiệp 130 3.3. Đánh giá chung về phát triển nông nghiệp của Việt Nam sau WTO 131 3.3.1. Những thành tựu 131 3.3.2. Những hạn chế 133 3.3.3. Nguyên nhân của hạn chế trong phát triển nông nghiệp 136 Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI ĐẾN NĂM 2025 141 4.1. Xu hướng phát triển nông nghiệp trên thế giới 141 4.2. Quan điểm phát triển nông nghiệp Việt Nam 144 4.2.1. Phát triển nông nghiệp theo hướng “phát triển bền vững” 144 4.2.2. Nâng cao năng lực cạnh tranh là đòi hỏi của phát triển nông nghiệp 145 4.2.3. Hình thành mạng sản xuất, chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị ngành hàng trong phát triển nông nghiệp 147 4.2.4. Tăng cường áp dụng khoa học và công nghệ trong phát triển nông nghiệp 149 4.2.5. Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN trong phát triển nông nghiệp 150 4.3. Một số giải pháp phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững, hiệu quả và tăng giá trị gia tăng 151 4.3.1. Nhóm giải pháp chuyển đổi mô hình tăng trưởng nông nghiệp 151 4.3.2. Nhóm giải pháp đẩy mạnh áp dụng khoa học và công nghệ tiên tiến đồng bộ vào sản xuất, chế biến, kinh doanh và tiêu thụ nông lâm thủy hải sản tạo đột phá mới trong phát triển nông nghiệp 157 4.3.3. Nhóm giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh, năng lực tham gia chuỗi giá trị nông sản và năng lực tổ chức thực hiện chính sách phát triển nông nghiệp 161 4.3.4. Nhóm chính sách giải quyết mối quan hệ nông nghiệp - nông dân - nông thôn trong phát triển nông nghiệp bền vững 164 4.3.5. Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN và hệ thống chính sách phù hợp với WTO 166 KẾT LUẬN 170 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 172 TÀI LIỆU THAM KHẢO 173 PHỤ LỤC i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nguyên nghĩa AANZFTA Hiệp định Khu vực mậu dịch tự do Asean – Úc, Newzealand ACFTA Hiệp định thương mại tự do Asean – China ACIA Đầu tư toàn diện AD Hiệp định về Chống bán Phá giá ADB Ngân hàng phát triển Châu Á AFTA Khu vực Mậu dịch Tự do Asean AIFTA Khu vực Mậu dịch Tự do Asean - Ấn Độ AITIG Hiệp định Thương mại hhoá Asean - Ấn độ AJFTA Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện Asean - Nhật bản AKFTA Hiệp định thương mại tự do Asean - Korean AMS Tổng lượng hỗ trợ tính gộp APEC Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương ASEAN Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á ASEM Diễn đàn hợp tác Á-Âu ASXH An sinh xã hội ATIGA Hiệp định thương mại hàng hoá trong ASEAN AoA Hiệp định về Nông nghiệp CMH Chuyên môn hóa CNH-HĐH Công nghiệp hóa- Hiện đại hóa DNNN Doanh nhiệp nhà nước ĐTH Đô thị hóa ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long EFTA Hiệp hội mậu dịch tự do châu Âu EPA Hiệp định đối tác kinh tế ERP Chỉ số tỷ lệ bảo hữu hiệu EU Liên minh châu Âu FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài FTA Hiệp định thương mại tự do GATT Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại GDP Tổng sản phẩm quốc nội GTSX Giá trị sản xuất ii HTX Hợp tác xã IFAD Quỹ Nông nghiệp và Phát triển quốc tế IUCN Hiệp hội bảo tồn thiên nhiên và tài nguyên thế giới IMF Quỹ Tiền tệ Quốc tế ITO Tổ chức Thương mại Quốc tế IUU Quy định về IUU của thị trường EU KTQT Kinh tế quốc tế MFN Đãi ngộ Tối huệ quốc (Most Favoured Nation) MUTRAP Dự án Hỗ trợ Thương mại Đa biên NLTS Nông lâm thủy sản NME Nền kinh tế phi thị trường NGOs Các Tổ chức phi chính phủ NPR Chỉ số tỷ lệ bảo hộ danh nghĩa PTNN Phát triển nông nghiệp R&D Nghiên cứu và phát triển RCA Chỉ số lợi thế cạnh tranh SCM Hiệp định về Trợ cấp và các Biện pháp đối kháng SG Hiệp định về Tự vệ SPS Hiệp định về các Biện pháp Vệ sinh và Kiểm dịch TBT Hiệp định về các Rào cản Kĩ thuật đối với Thương mại TPP Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình dương TTKT Tập trung kinh tế TTH Tập trung hóa TRIPS Hiệp định về Các khía cạnh liên quan đến Thương mại của Quyền Sở hữu Trí tuệ TRQ Hạn ngạch mức thuế quan UNCTAD Diễn đàn Thương mại và Phát triển Liên Hiệp quốc UPEP Chương trình Môi trường Liên hợp quốc VJFTA Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện Việt Nam - Nhật bản VCCI Dự án phát triển hàng nông sản WB Ngân hàng Thế giới WTO Tổ chức Thương mại thế giới WWF Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên iii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng Trang Bảng 3.1: Một số chỉ tiêu kinh tế của các nước Đông Nam Á 73 Bảng 3.2: Tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam 73 Bảng 3.3: Cơ cấu GDP phân theo ngành kinh tế (theo giá thực tế) 75 Bảng 3.4: Cơ cấu lao động nông lâm thủy sản 110 Bảng 3.5: Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp 111 Bảng 3.6: Cơ cấu giá trị sản xuất lâm nghiệp 112 Bảng 3.7: Cơ cấu giá trị sản xuất ngành thủy hải sản 113 Bảng 3.8: Vốn đầu tư toàn nền kinh tế và ngành nông nghiệp 114 Bảng 3.9: GTSX trên 1ha đất trồng trọt và mặt nước nuôi trồng thủy sản 118 Bảng 3.10: Trang trại trong ngành nông nghiệp 120 Bảng 3.11: Chỉ số RCA của một số ngành hàng nông sản xuất khẩu 125 Bảng 3.12: Chỉ số RCA hàng gỗ và các sản phẩm làm từ gỗ XK 127 Bảng 3.13: Cơ cấu thị trường xuất khẩu thủy hải sản 128 iv DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ Biểu đồ: Trang Biểu đồ 3.1: Tốc độ tăng trưởng GDP ngành nông nghiệp 97 Biểu đồ 3.2: GDP ngành nông nghiệp 2000 - 2013 97 Biểu đồ 3.3: Tốc độ tăng trưởng GTSX nông nghiêp, lâm nghiệp 98 Biểu đồ 3.4: Giá trị xuất khẩu nông lâm thủy sản 2000-2013 99 Biểu đồ 3.5: Cán cân thương mại chung và thươg mại NN 100 Biểu đồ 3.6: Giá trị và lượng xuất khẩu gạo giai đoạn 2001-2012 102 Biểu đồ 3.7: Giá trị xuất khẩu gỗ và sản phẩm từ gỗ 2000-2013 104 Biểu đồ 3.8: Kim ngạch nhập khẩu hàng thủy sản 106 Biểu đồ 3.9: Kim ngạch nhập khẩu hàng thủy sản 2000-2013 107 Biểu đồ 3.10: Cơ cấu giá trị gia tăng ngành NN, LN, TS 108 Biểu đồ 3.11: Chuyển dịch cơ cấu GTSX ngành nông nghiệp 109 Biểu đồ 3.12: Cơ cấu thị trường xuất khẩu gỗ từ 2002 - 2012 126 Đồ thị: Đồ thị 3.1: Giá trị xuất khẩu một số mặt hàng nông sản 101 Đồ thị 3.2: Giá trị nhập khẩu gỗ nguyên liệu từ 2002 - 2011 103 Đồ thị 3.3: Chỉ số lợi thế so sánh hữu hiệu RCA thủy sản 129 [...]... đề đặt ra đối với phát triển nông nghiệp sau khi gia nhập WTO Kinh nghiệm phát triển nông nghiệp của một số nước sau WTO 2.1 Nông nghiệp và phát triển nông nghiệp 2.1.1 Nông nghiệp và vai trò của sản xuất nông nghiệp 2.1.1.1 Khái niệm về nông nghiệp Có nhiều cách hiểu khác nhau về nông nghiệp, theo định nghĩa ở giáo trình Kinh tế Nông nghiệp, nông nghiệp được hiểu như sau: Nông nghiệp là một trong... cứu: Qua phần tổng quan, chưa có một nghiên cứu nào trả lời được và đầy đủ câu hỏi: Nông nghiệp Việt Nam phát triển như thế nào sau khi gia nhập WTO; Việt Nam cần phải làm gì để nền nông nghiệp tận dụng ở mức tốt nhất cơ hội và vượt qua được những thách thức khi thực hiện những cam kết với WTO Để thực hiện đề tài: Phát triển nông nghiệp Việt Nam sau khi gia nhậpTổ chưc thương mại thế giới (WTO) và trả... ra khi gia nhập và thực hiện cam kết WTO đến nền kinh tế và nông nghiệp 23 - Cách tiếp cận, các nội dung nghiên cứu của luận án bắt đầu từ khái niệm nông nghiệp, phát triển và phát triển nông nghiệp; vai trò vị trí của nông nghiệp, các nội dung phát triển nông nghiệp Trong bối gia nhập và thực hiện các cam kết WTO, theo luận án để tiếp cận phát triển nông nghiệp phải tiếp cận như sau: 1) Phát triển nông. .. quan tới phát triển nông nghiệp Chương 2: Cơ sở lý luận và kinh nghiệm quốc tế về phát triển nông nghiệp sau WTO Chương 3: Thực trạng phát triển nông nghiệp Việt Nam sau WTO Chương 4: Quan điểm và giải pháp phát triển nông nghiệp Việt Nam trong thời gian tới 5 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP Trong bối cảnh toàn cầu hoá kinh tế đang diễn ra mạnh mẽ, hội nhập. .. NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP SAU WTO Gia nhập WTO thực chất là hội nhập KTQT, chủ yếu liên quan đến vấn đề kinh tế thương mại bởi những Hiệp định của WTO, trong đó có nông nghiệp Do vậy về mặt lý luận phải làm rõ phát triển nông nghiệp; những quy định, luật định của WTO có liên quan đến nông nghiệp và tác động của nó đến phát triển nông nghiệp; những cam kết của Việt Nam; những thời cơ,... Đào Thế Tuấn và Tiến sĩ Đặng Kim Sơn đã đề xuất những giải pháp phát triển Kinh tế nông thôn nhằm gắn kết một cách hữu cơ giữa phát triển công nghiệp và nông nghiệp, giữa đô thị và nông thôn, giữa bảo hộ sản xuất nông nghiệp và hội nhập kinh tế toàn cầu…[32] Vũ Văn Nâm trong cuốn: Phát triển nông nghiệp bền vững ở Việt Nam Tác giả trình bày một số cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp. .. công nghiệp hoá, song ông không tán thành thực hiện công nghiệp hoá bằng cách “bóp nặn” mọi nguồn lực của nông nghiệp; cần kết hợp hài hoà và phát triển cân đối giữa công nghiệp và nông nghiệp, phải dùng những thành quả của công nghiệp để phục vụ lại nông nghiệp làm cho nông nghiệp phát triển bền vững hơn Quan điểm phát triển cân đối và hài hoà giữa nông nghiệp và công nghiệp còn cho rằng, phát triển nông. .. nền nông nghiệp vừa tận dụng tốt cơ hội, vừa vượt qua thách thức khi thực hiện các cam kết với WTO để phát triển đang là câu hỏi lớn và cấp thiết Với lý do đó, tác giả lựa chọn "Phát triển nông nghiệp Việt Nam sau khi gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO)" làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sỹ chuyên ngành Kinh tế chính trị 2 Mục đích nghiên cứu 2.1 Mục đích nghiên cứu chung Nghiên cứu cơ sở lý luận. .. và tham gia chuỗi giá trị hàng nông sản toàn cầu còn thấp; sản xuất nhỏ vẫn là phổ biến và sự hợp tác, liên kết, liên doanh trong sản xuất chậm phát triển Đổi mới cơ chế, chính sách không theo kịp với hội nhập nên vốn nền nông nghiệp Việt Nam đã yếu thế lại càng yếu thế hơn… Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào làm rõ nền nông nghiệp Việt Nam phát triển như thế nào sau khi gia nhập WTO? Việt Nam phải... đang phát triển và chậm phát triển, để tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) chủ yếu dựa trên phát triển nông nghiệp, Do vậy luận án đề cập đến các công trình nghiên cứu có liên quan đến phát triển nông nghiệp và ảnh hưởng của hội nhập KTQT đến phát triển nông nghiệp Có thể phân các công trình nghiên cứu thành hai nhóm: (i) Các nghiên cứu đi sâu về những lý thuyết phát triển nông nghiệp, . nhập nên vốn nền nông nghiệp Việt Nam đã yếu thế lại càng yếu thế hơn… Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào làm rõ nền nông nghiệp Việt Nam phát triển như thế nào sau khi gia nhập WTO? Việt Nam. NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP SAU WTO 25 2.1. Nông nghiệp và phát triển nông nghiệp 25 2.1.1. Nông nghiệp và vai trò của sản xuất nông nghiệp 25 2.1.2. Phát triển nông nghiệp 31 2.2 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ PHÙNG VĂN DŨNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM SAU KHI GIA NHẬP TỔ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI (WTO) LUẬN