Đổi mới và sử dụng nhiều phương pháp dạy học trong môn Địa lí

NQ TW2 khóa 8 tiếp tục khẳng định “ phải đổi mới phương pháp giáo dục và đào tạo khắc phục lối truyền thụ một chiều,rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học.Từng bước áp dụng cá

ĐỀ TÀI: ĐỔI MỚI VÀ SỬ DỤNG NHIỀU PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG

MÔN ĐỊA LÍ PHẦN I: MỞ ĐẦU

I LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

1: Đặc vấn đề:

Trong bối cảnh hiện nay toàn ngành giáo dục đang nổ lực thực hiện đổi mới phương pháp dạy học,theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh NQ TW2 khóa 8 tiếp tục khẳng định “ phải đổi mới phương pháp giáo dục và đào tạo khắc phục lối truyền thụ một chiều,rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học.Từng bước áp dụng các phương pháp hiện đại vào quá trình dạy học…”

Định hướng đó đã được pháp chế trong luật giáo dục“phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực,chủ động sáng tạo của học sinhphù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp dạy học,rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn tác động đến tình cảm đem lại niềm vui hứng thú học tập cho học sinh”,Cần chuyển từ “ Dạy học lấy giáo viên làm trung tâm” sang dạy “lấy học sinh làm trung tâm”, phải tích cực hóa cá hoạt động của học sinh,khơi dậy cho học sinh sự khao khát ,tìm tòi ,nghiên cứu cố gắng phát huy tính tích cực,trí tuệ và nghị lực để nắm vững kiến thức.Muốn thực hiện được điều này mỗi nhà trường, mỗi giáo viên phải có những bước chuyển biến trong cải tiến phương pháp dạy và học

Để thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa cần giáo dục thế hệ trẻ trở thành những con người “Năng động sáng tạo- có năng lực giải quyết vấn đề”.Điều này đòi hỏi cần phải thực hiện giảng dạy trên lớp nhiều phương pháp phù hợp phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh

Năm 2010-2011 là năm thứ 3 Bộ GD-ĐT triển khai mô hình xây dựng “ Trường học thân thiện ,học sinh tích cực”,đồng thời học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh.Đây là mô hình cải thiện linh hoạt các hoạt động thường ngày của nhà trường nhằm làm cho các hoạt động giáo dục trở nên nhẹ nhàn hơn, vui tươi, và có khả năng cao hiệu quả chất lượng giáo dục, phù hợp với nhu cầu và cuộc sống tại địa phương, tạo tâm lý cho người học được thoải mái, gắng liền với việc gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống, bảo đảm cơ

sở vật chất, thiết bị dạy học, các nguồn lực cần thiết phù hợp với học sinh

Xuất phát từ những nhu cầu trên, cùng đồng hành trên bước đường giáo dục kiến thức cũng như phẩm chất đạo đức của các em : Là giáo viên địa lí tôi mạnh dạng đưa ra một số

sáng kiến và kinh nghiệm trong đổi mới và sử dụng nhiều phương pháp dạy học mà bản

thân tôi đã làm được trong thời gian qua

2 Nhiệm vụ:

Đưa ra những phương pháp giảng dạy hiệu quả nhất

Cách áp dụng phương pháp dạy học đúng với các đối tượng học sinh Đúng tình hình của lớp ,của trường

Cách vận dụng phương pháp lô gic, khoa học có hiệu quả

2:Phạm vi đề tài, giá trị sử dụng:

Đề tài này áp dụng cho đối tượng giáo viên môn địa lí THCS , tất cả các đối tượng học sinh ( yếu -kém-trung bình-khá giỏi)

Áp dụng được cho những môn xã hội, tự nhiên, có thể sử dụng bồi dưỡng học sinh giỏi Trong đơn vị trường còn khó khăn về cơ sở vật chất, phương tiện giảng dạy, đội ngủ giáo viên còn quá non trẻ chưa ổn định về gia đình, trình độ dân trí địa phương còn thấp

II.PHƯƠNG PHÁP VÀ ĐỊA ĐIỂM:

1.Phương pháp:

Nghiên cứu hồ sơ sổ sách: Sổ tích lũy chuyên môn, sổ kinh nghiệm sổ dự giờ thăm lớp… Thăm dò, tìm hiểu, nghiên cứu từng đối tượng, từng lứa tuổi, tâm sinh lí học sinh

Lắng nghe ý kiến các em từ những môn học, kịp thời sửa chữa những thiếu sót trong chuyên môn khi có sự góp ý

Luôn học hỏi từ những đồng nghiệp đi trước của trường hay của trường bạn

Luôn học hỏi ở các phương tiện thông tin đại chúng kịp thời cùng thời đại

2.Địa điểm:

Đề tài được tiến hành tại trường THCS An Tân năm học 2010-2011

PHẦN II

NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ

I CƠ SỞ LÍ LUẬN:

1.Vai trò của giáo viên bộ môn:

- Định hướng xây dựng một chương trình dạy học Soạn thảo một chương trình dạy ( một giáo án):

+ Nội dung giáo án phải có khoa học, lô gic, đủ các bước yêu cầu : Kiến thức ,kĩ năng, tư tưởng…

+ Đảm bảo nội dung chương trình với thực tiễn địa phương và đất nước ( Lưu ý những vấn đề mới nhất đã đặc ra cho địa phương cho đất nước thời hiện tại)

+ Đảm bảo kiến thức cơ bản có ý nghĩa giáo dục học sinh

+ Nội dung truyền đạt kiến thức phải mang tính tổng quát bao hàm, vừa sức với các đối tượng học sinh: Giỏi, khá, trung bình, yếu

- Sử dụng các phương pháp dạy học hợp lí và tích hợp ( nếu có)

- Chuẩn bị phương tiện dạy học đảm bảo theo yêu cầu của bài như: Dụng cụ dạy học, ( lược đồ, bản đồ,quả địa cầu…), Bảng phụ có chuẩn bị trước nội dung, phiếu học tập có

hệ thống câu hỏi thảo luận nhóm…

2 Thực trạng:

a Đối với học sinh:

- Có không ít học sinh học lệch, không quan tâm đến môn học còn xem nhẹ coi đây là môn phụ nên học vẹt, học để đối phó

- Nhiều em còn lười đọc sách báo, không chịu khó, ít tìm hiểu các thông tin đại chúng

- Thực tế đây là môn chưa đáp ứng nhu cầu của việc lựa chọn ngành nghề

- Nhiều em hỏng kiến thức bộ môn

- Chưa thực tế bộ môn

b.Đối với phụ huynh:

- Chưa nhân thức đúng về tầm quan trong của môn học, không khuyến khích con em định hướng cho môn học

- Ít quan tâm đến con em , làm cho các em không kiên định, thiếu lập trường nên dẫn đến lỏng lẽo kiến thức

c Đối với bộ môn:

- Đây là bộ môn khó ( vừa có kiến thức tự nhiên vừa có kiến thức xã hội)

- Chương trình nặng mang tính hàn lâm , chưa thực tiễn

- Hình thức kiểm tra đánh giá chưa phù hợp

d Đối với giáo viên và nhà trường:

- Chưa nhiệt tình với môn học, không chịu khó nghiên cứu còn có nhiều khó khăn bấc cập trong chuyên môn

- Phương tiện dạy học còn nhiều thiếu thốn, còn nhiều đồ dùng giáo viên phải tự làm.

- Nhà trường ít quan tâm khích lệ

2 Giải pháp( thực nghiệm):

- Trước những thực trạng đó bản thân giảng dạy môn địa lí tôi phải nêu cao vai trò trách nhiệm của mình trong môn học, luôn tìm tòi nghiên cứu học hỏi và sáng tạo

- Đầu tư vào công tác soạn giảng nhiều hơn, chuẩn bị đầy đủ trang thiết bị trước khi đến lớp

Muốn học sinh ham thích môn học trước hết giáo viên phải chuẩn bị một giáo án tốt,

đủ các phương tiện cho môn học, tiết dạy phải đủ các bước, nội dung phải đảm bảo, môn học phải đủ tất cả các đối tượng học sinh ( khá, trung bình, yếu.) Sử dụng nhiều phương pháp ,truyền đạt kiến thức cô đọng xúc tích dễ hiểu nhằm khuyến khích học sinh tự khai thác ở bản đồ, lược đồ., tranh ,ảnh, các thông tin đại chúng, đồng thời dùng phương pháp tích hợp liên hệ địa phương giáo dục học sinh bảo vệ môi trường

VD: Môn địa lí lớp 9

Bài: 38,39: Phát triển tổng hợp kinh tế và bảo vệ tài nguyên môi trường biển và đảo.

Giáo viên chuẩn bị một giáo án có đủ các bước sau:

1 Mục tiêu:

a Kiến thức

Nắm chính xác vị trí của vùng biển nước ta (Rộng có nhiều đảo và quần đảo)

Nắm được đặc điểm của vùng kinh tế biển:

+ đánh bắt ,nuôi trồng hải sản, khai thác chế biến khoáng sản, du lịch, giao thông vận tải biển

+ Sự cần thiết phải phát triển tổng hợp kinh tế biển

+Thấy được sự giảm sút về tài nguyên biển,và phương hướng chính để bảo vệ tài nguyên và môi trường biển

b Kĩ năng:

Rèn kĩ năng phân tích các sơ đồ, bản đồ, lược đồ

Rèn kĩ năng nhận biết tài nguyên thủy sản và khoáng sản trên biển và đảo

Vận dụng kiến thức vào thực tế, liên hệ địa phương

c Tư tưởng:

Giáo dục học sinh có niềm tin vào sự phát triển của các nghành kinh tế biển ở nước ta.Tham gia và có ý thức bảo vệ tài nguyên môi trường biển và đảo ý thức phát triển kinh tế trong tương lai

2 Chuẩn bị:

Bản đồ kinh tế chung Việt Nam, Bản đồ giao thông vận tải và du lịch Việt Nam, tranh ảnh các nghành kinh tế biển,sự ô nhiểm môi trường, sự suy giảm tài nguyên biển, các hoạt động bảo vệ tài nguyên môi trường biển,bảng phụ ,câu hỏi thảo luận

* NỘI DUNG BÀI:

A Mục 1:Biển và hải đảo Việt Nam

GV: Dùng lược đồ hướng dẫn HS quan sát

Hỏi: Bằng lược đồ em hãy xác định vị trí , giới hạn vùng biển nước ta?( HS trung

bình).

Hỏi : Có những tỉnh thành phố nào giáp biển?(HS yếu)

GV: Tổng hợp đúc kết bằng lược đồ.(có liên hệ tỉnh bình định)

GV: Treo sơ đồ cắt ngang vùng biển Việt Nam

Hỏi: Vùng biển gồm những bộ phận nào?(HS trung bình)

Hỏi:Em hãy giải thích vùng nội thủy, vùng lảnh hải, vùng đặc quyền kinh tế? (HS

khá)

GV: Chuẩn xác kiến thức, bổ sung vùng đảo(Hơn 3000 đảo lớn nhỏ).và mở rộng tình hình chính trị ở quần đảo Hoàng Sa.(Đà Nẳng).hoặc dùng phương pháp kể chuyện nhằm gây hứng thú cho học sinh

Hỏi : Với vị trí,và nhiều đảo như trên nước ta có lợi thế gì trong quá trình phát triển

và hội nhập với nền kinh tế thế giới?( HS giỏi)

GV: Kết luận mục I đồng thời chuyển ý sang mục II

B Mục II Phát triển tổng hợp kinh tế Biển và Đảo.

GV: Treo Sơ đồ phân tích kĩ từng nghành kinh tế biển để học sinh hiểu khái niệm về phát triển tổng hợp

GV: Cho học sinh đọc sơ đồ hình 38.3SGK (phóng to)

Chia lớp làm 4 nhóm thảo luận nhóm

GV: Phát phiếu thảo luận

Phiếu 1: Nêu những tìm năng , sự phát triển, những hạn chế, phương hướng phát triển của ngành khai thác và nuôi trồng hải sản?

Phiếu 2: Nêu những tìm năng, sự phát triển, những hạn chế,phương hướng phát triển của ngành du lịch biển và đảo?

Phiếu 3: Nêu tìm năng, sự phát triển, những hạn chế, phương hướng phát triển của nghề khai thác và chế biến khoáng sản?

Phiếu 4: Nêu những tiềm năng, sự phát triển, những hạn chế, phương hướng phát triển của ngành giao thông vận tải biển?

Sau khi các nhóm trả lời, GV đúc kết bằng bảng phụ (Nhấn mạnh những thuận lợi

và hạn chế trong quá trình phát triển tổng hợp kinh tế biển)

Mục III:.Bảo vệ tài nguyên môi trường biển và đảo.

GV: Đưa ra nhiều bức tranh và phân tích những thực trạng giảm sút tài nguyên và ô nhiểm môi trường biển và đảo ở nước ta

Hỏi: Nêu nguyên nhân dẫn tới các thực trạng trên? (HSKhá)

Hỏi: Phương hướng chính để bảo vệ tài nguyên môi trường biển và đảo?( HS Khá) GV: Liên hệ địa phương , giáo dục học sinh, yêu cầu học sinh vận dụng vào thực tiễn cuộc sống rút ra bài học kinh nghiệm cho bản thân

Trong môn địa lí đây là bài mang tính tổng hợp nhất tuy nhiên ở mỗi bài tôi đều sử dụng nhiều phương pháp dạy học khác nhau, sao cho quá trình truyền tải kiến thức và sự lĩnh hội kiến thức của học sinh hiệu quả nhất

- Mặt khác tôi còn sử dụng triệt đễ các phương tiện và phương pháp dạy học sao cho phù hợp với yêu cầu của bài học như:

- * Sử dụng các phương tiện:

+ Quan sát lược đồ, bản đồ, mô hình ,mẫu vật , tranh ảnh băng hình…

Học địa lí mở đầu bằng bản đồ và kết thúc cũng bằng bản đồ, bản đồ vừa là phương tiện vừa là cuốn sách thứ 2 của bộ môn địa lí.Từ bản đồ, tranh ảnh, mẫu vật… ta có thể bồi dưỡng cho học sinh thế giới duy vật biện chứng, bồi dưỡng năng lực tư duy tự học tự nghiên cứu

VD: Khi dạy bài Khoáng sản Việt Nam (Lớp 8)

Treo lược đồ khóang sản Việt Nam: Quan sát lược đồ cho biết nước ta có những loại khoáng sản nào?

Học sinh sẽ trả lời : Than ,sắt, apatít…Dựa vào các kí hiệu mà không dùng SGK

Các em thấy những loại khoáng sản này chưa? Học sinh trả lời giáo viên cho các em thấy bằng mẫu vật khoáng sản Việt Nam, để học sinh nhận biết các loại khóang sản một cách hiệu quả nhất

* Sử dụng nhiều phương pháp dạy học:

- Phương pháp phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, tìm tòi kiến thức của học

sinh:

Sau khi quan sát cụ thể mẫu vật ,sơ đồ, lược đồ, tranh ảnh…Giáo viên phát huy tối đa hoạt động tư duy tích cực của học sinh bằng các tình huống để các em dự đoán giả thiết tranh luận giữa những ý kiến trái ngược

VD:Quan sát tranh, ảnh khai thác than, dầu khí em có nhận xét gì?

+ Em dự đoán xem hậu quả của việc khai thác quá mức nguồn tài nguyên? Tại sao con người phải khai thác quá mức nguồn tài nguyên? Điều đó có ảnh hưởng gì tới tương lai? + Theo em khai thác hợp lí nguồn tài nguyên là biện pháp tích cực hay tiêu cực? Để bảo

vệ nguồn tài nguyên ta cần phải làm gì?

- Phương pháp hoạt động nhóm:

Với những câu hỏi khó, những tình huống chưa được giải quyết được cá nhân thì sẽ đưa

ra nhóm để thảo luận tìm thống nhất chung

Đây là phương pháp thể hiện rỏ phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm, đây là phương pháp đòi hỏi tính tự giác cao trao đổi ý kiến giữa học sinh với học sinh, giúp học sinh mở rộng kiến thức , tu duy khoa học, phát triển kĩ năng nói, giao tiếp, tranh luận… Tuy nhiên thảo luận có nhiều cách ( cặp, nhóm, tổ …) muốn đạt hiệu quả cao đòi hỏi giáo viên phải có những yêu cầu cụ thể về thời gian, kiến thức…phải có khen thưởng, nhận xét những thành quả mỗi nhóm đã làm được

- Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia.

Đây là phương pháp tương đối khó, thế nhưng nếu thực hiện tốt thì rất hiệu quả Nghĩa là trong thảo luận nhóm ,chọn 1 nhóm có trình độ cao thảo luận tổng quát và làm cố vấn cho những nhóm khác

- Phương pháp so sánh:

Là phương pháp có thể khắc sâu kiến thức hơn đồng thời ôn lại kiến thức cũ một cách hiệu quả nhất

VD: Bài kinh tế vùng Bắc Trung Bộ(Lớp 9)

GV: hỏi Em hãy so sánh tình hình kinh tế của vùng với vùng Đồng Bằng Sông Hồng? Quả đó học sinh vừa khắc sâu kiến thức mới và vừa ôn lai bài cũ

- Phương pháp tích hợp:

Là phương pháp phối hợp những kiến thức có liên quan

VD: Môi trường ,Xã hội, kinh tế …những thông tin đại chúng khác có liên quan đến bài học.có thể qua phương pháp này giáo dục học sinh cuộc sống thời hiện tại

- Phương pháp kiểm tra đánh giá:

Đay là hoạt động nhằm đánh giá kết quả hoạt động nhóm, cá nhân thông qua hệ thống câu hỏi trắc nghiệm, bài tập điền từ vào ô trống, trò chơi, nhận biết mô hình, tư duy khiến thức từ bản đồ…

- Ngoài ra có thể linh động đổi mới cách kiểm tra bài cũ đề tránh sự mệt mỏi trong sau những tiết học của học sinh Tùy lúc ,tùy trường hợp ,tùy đối tượng, giáo viên có thể kiểm tra khác nhau

VD:Lớp 6 bài ( Sự chuyển động của trái đất quanh mặt trời.)

GV: gọi 1 em trung bình khá ( Em A) “ Chào em! Cô đang ở Mát-xcơ-va lúc này là 15 giờ khoảng 3 tiếng nửa máy bay sẽ hạ cánh tại Thành Phố Hồ Chí Minh lúc đó ở Việt Nam mình là mấy giờ nhỉ? HS Thưa cô khoảng 6 giờ sáng ạ! Em giải thích vì sao không phải là 6giờ tối mà là 6 giờ sáng?” Em A giải thích bằng cách tính theo giờ gốc sau đó

GV chốt lại câu trả lời và nhận xét Củng có thể hỏi nhiều cách khác nhau tạo sự tò mò của học sinh, mà ngược lại còn tạo cho tinh thần các em cảm thấy thoải mái không bị ức chế khi kiểm tra bài

- Luôn tạo sự hứng thú, ham thích môn học, muốn đến lớp đễ được học môn địa lý

Linh động đổi mới cách vào đề Có nhiều cách vào đề như đưa sơ đồ ,hoặc tranh ảnh,

có thể hát 1 đoạn, đọc thơ… tạo sự bất ngờ mới mẽ cho học sinh VD: Lớp 7 bài: Môi Trường Hoang Mạc : GV đưa ra bức tranh quang cảnh hoang mạc, yêu cầu học sinh mô tả cảnh quan trên Vì sao có những hình ảnh đó? Để trả lời câu hỏi này ta tìm hiểu bài hôm nay

Bài: Châu Phi; GV: Các em đã được đi du lịch ở những đâu rồi? tất nhiên sẽ có nhiều câu trả lời.Hôm nay cô sẽ đưa các em đến một nơi có nền văn minh rực rỡ nhất của thời cổ đại đó chính là… Châu Phi

- Tùy theo nhiều trường hợp, nhiều bài khác nhau chúng ta có thể liên hệ thơ ca hoặc

kể chuyện…vào bài nhằm tránh sự mệt mỏi , tạo không khí phấn khởi sôi nổi trong giờ học, mà còn tạo cho học sinh khắc sâu kiến thức hơn

VD: Bài:Khí hậu Việt Nam (Lớp 8) “ Khí hậu thay đổi từ Bắc Xuống Nam,Từ Tây sang

Đông”,chúng ta có thể dẫn chứng bằng cách kể chuyện bức thư tình như:

“ Em nghe ngoài đó (ngoài Bắc) có gió mùa Đông Bắc

Em gửi trong này (trong Nam) chút nắng Hậu Giang”

Qua đó giáo viên phân tích cho học sinh thấy rỏ sự thay đổi của khí hậu trong một mùa nhưng miền Bắc lạnh ,miền Nam nóng, qua đó học sinh có thể biết cụ thể khí hậu thay đổi theo thời gian

Khi phân tích sự thay đổi của khí hậu từ Tây sang Đông thì giáo viên có thể đưa ra mô hình ngọn núi để dẫn chứng :

Sườn Tây Sườn Đông

Qua mô hình chúng ta có thể phân tích sự khác nhau của khí hậu ở sườn Tây và sườn

Đông, có thể đưa vào những câu hát “…Nghiên sườn tây mà che mưa anh

Nghiên sườn Đông Em xòe bóng mát…”.

Từ những câu hát đó học sinh khắc sâu kiến thức, và có thể nhớ lâu, hiểu sâu thực tế, đồng thời giải thích hiệu quả ,lô gics khí hậu có sự thay đổi theo không gian

Mây-mưa

Phố

- Bên cạnh đó sử dụng sơ đồ trong dạy địa lí đem lại hiệu quả rất cao:

Có nhiều cách sử dụng sơ đồ như: Sử dụng sơ đồ để vào đề, sử dụng sơ đồ để khai thác nội dung ,dùng để khắc sâu kiến thức, dùng để củng cố bài học,dùng để nâng cao kiến thức ,

* Sử dụng sơ đồ để vào đề:

*(Sơ đồ sự phân bố dân cư ở nước ta)

- Qua sơ đồ giáo viên đặt câu hỏi:

H1: Qua sơ đồ em hãy cho biết nước ta dân cư phân bố ?

Từ những câu trả lời đó giáo viên dẫn dắt vào bài mới

VD:**Sơ đồ khai thác nội dung:

là loại sơ đồ thể hiện vị trí các thành phần, các yếu tố và mối quan hệ của mặt trăng và mặt trời trong quá