MỦC LỦC Trang MÅÍ ÂÁƯU 1 PHÁƯN I .TÄØNG QUAN L THUÚT DÁƯU NHÅÌN V BÄI TRÅN. 2 I. TÄØNG QUAN VÃƯ DÁƯU NHÅÌN 3 I.1. MA SẠT V NGUN L BÄI TRÅN. 3 I.2. VAI TR CA DÁƯU NHÅÌN TRONG HOẢT ÂÄÜNG CA ÂÄÜNG CÅ 6 I.3. NHỈỴNG TÊNH CHÁÚT LY Ï- HOẠ CA DÁƯU NHÅÌN BÄI TRÅN 9 I.4. TÊNH CHÁÚT CẠC LOẢI DÁƯU GÄÚC CÅ BN DNG TRONG PHÄÚI TRÄÜN DÁƯU NHÅÌN . 12 I.4.1. DÁƯU GÄÚC CHÃÚ BIÃÚN TỈÌ DÁƯU M. 12 I.4.1.1. Cäng nghãû sn xút dáưu gäúc 12 I.4.1.2. Thnh pháưn hydrocacbon ca dáưu gäúc. 16 I.4.2. DÁƯU GÄÚC TÄØNG HÅÜP 17 I.4.2.1. Nhọm hydrocacbon täøng håüp. 18 I.4.2.2. Nhọm cạc este hỉỵu cå 18 I.4.2.3. Nhọm este phosphat 18 I.4.2.4. Nhọm polyalkyl glycol 18 I.5. TÊNH CHÁÚT CẠC LOẢI PHỦ GIA DNG TRONG PHÄÚI TRÄÜN 19 I.5.1. Giåïi thiãûu phủ gia. 19 I.5.2. Cạc chng loải phủ gia. 20 I.6. PHÁN LOẢI DÁƯU NHÅÌN DNG CHO ÂÄÜNG CÅ ÄTÄ THEO TIÃU CHØN QÚC TÃÚ 24 I.6.1. Phán loải dáưu âäüng cå theo cáúp cháút lỉåüng API 24 I.6.2. Phán loải dáưu nhåìn âäüng cå theo cáúp âäü nhåït SAE. 26 II. CẠC CHÃÚ ÂÄÜ MI MN BÃƯ MÀÛT 28 II.1. GIÅÏI THIÃÛU 28 II.2. MI MN KÃÚT DÊNH 28 II.3. MI MN (L’USURE ABRASIVE) 34 II.4. MI MN ÀN MN 39 II.5. MI MN DO MI (L’USURE PAR FATIGUE). 42 II.6. MI MN PHỈÏC HÅÜP 44 II.6.1. Àn mn tiãúp xục 44 II.6.2. Mi mn läù träúng 46 II.7. MI MN TRONG ÂÄÜNG CÅ 48 II.7.1. Sỉû mi mn trong hãû thäúng xupạp. 48 II.7.2. Sỉû mi mn trong hãû thäúng Piston - xecmàng - xylanh 48 II.7.3. Sỉû àn mn äø âåỵ 49 III. CẠC CHÃÚ ÂÄÜ BÄI TRÅN 50 III.1. CHÃÚ ÂÄÜ MA SẠT KHÄ 50 III.2. CHÃÚ ÂÄÜ BÄI TRÅN GIÅÏI HẢN 50 III.3. CHÃÚ ÂÄÜ BÄI TRÅN LỈU CHÁÚT 54 III.3.1. Chãú âäü hydrodynamique (HD) 54 III.3.2. Chãú âäü thu âäüng hc ân häưi (EHD). 56 III.4. CHÃÚ ÂÄÜ BÄI TRÅN HÄÙN HÅÜP. 56 III.5. ÂỈÅÌNG CONG STRIBECK. 56 III.6. L THUÚT TÊNH TOẠN LÅÏP PHIM DÁƯU. 58 III.6.1. Cáúu trục bãư màût ca cạc chi tiãút. tiãúp xục 58 III.6.2. Cạc gi thuút tênh toạn låïp phim dáưu bäi trån 59 IV. ÂÄÜNG CÅ XÀNG V HÃÛ THÄÚNG BÄI TRÅN ÂÄÜNG CÅ 67 IV.1. ÂÀÛC TRỈNG K THÛT CA ÂÄÜNG CÅ XÀNG 67 IV.1.1. Âàûc trỉng vãư cáúu tảo ca âäüng cå xàng bäún thç 67 IV.1.2. Âàûc trỉng vãư hoảt âäüng ca âäüng cå xàng bäún thç. 71 IV.2. CÁÚU TẢO HÃÛ THÄÚNG BÄI TRÅN ÂÄÜNG CÅ XÀNG BÄÚN THÇ 72 IV.2.1. Vai tr ca hãû thäúng bäi trån âäüng cå. 72 IV.2.2. Cạc kiãøu hãû thäúng bäi trån âäüng cå 72 IV.3. CẠC CHI TIÃÚT CÁƯN BÄI TRÅN. 82 PHÁƯN II. PHÄÚI TRÄÜN DÁƯU NHÅÌN 15W- 40. 84 I. GIÅÏI THIÃÛU 84 II. CÄNG ÂOẢN TÊNH TOẠN PHÄÚI TRÄÜN 85 II.1. CÅ SÅÍ CHN DÁƯU GÄÚC V PHỦ GIA 85 II.2. SO SẠNH TÊNH KINH TÃÚ CA CẠC TÄØ HÅÜP PHÄÚI TRÄÜN 99 PHÁƯN III. CẠC PHẸP THỈÍ DÁƯU NHÅÌN ÂÄÜNG CÅ 101 I. GIÅÏI THIÃÛU. 102 II. TÁƯM QUAN TRNG CA CẠC PHẸP THỈÍ ÂÄÜNG CÅ TRONG PHNG THÊ NGHIÃÛM 102 III. CẠC PHỈÅNG PHẠP THỈÍ NGHIÃÛM ÂÄÜNG CÅ XÀNG BÄÚN THÇ CH ÚU HIÃÛN NAY 103 PHÁƯN IV. TẠC ÂÄÜNG MÄI TRỈÅÌNG. 108 I. GIÅÏI THIÃÛU 109 II. PHỈÅNG PHẠP THỈÛC HIÃÛN AN TON MÄI TRỈÅÌNG 110 III. TẠI SINH DÁƯU NHÅÌ N. 111 III.1. GIÅÏI THIÃÛU. 111 III.2. BN CHÁÚT CA TẠI SINH DÁƯU THI. 111 III.3. CẠC PHỈÅNG PHẠP TẠI SINH DÁƯU THI 112 III.4. SÅ ÂÄÖ CÄNG NGHÃÛ TAÏI SINH DÁÖU THAÍI 116 III.5. NHÆÎNG HIÃØU BIÃÚT KHI SÆÍ DUÛNG DÁÖU BÄI TRÅN. 117 PHUÛ LUÛC. KÃÚT LUÁÛN. MÅÍ ÂÁƯU. Cạch âáy 100 nàm, tháûm chê con ngỉåìi váùn chỉa cọ khại niãûm vãư dáưu nhåìn. Táút c cạc loải mạy mọc lục báúy giåì âãưu âỉåüc bäi trån bàòng dáưu måí låün v sau âọ dng dáưu Äliu. Khi dáưu Äliu khan hiãúm thç ngỉåìi ta chuøn sang sỉí dủng cạc loải dáưu tho mäüc khạc. Vê dủ : Âãø bäi trån cc såüi mạy dãût ngỉåìi ta sỉí dủng âãún dáưu c. Khi ngnh chãú biãún dáưu m ra âåìi, sn pháøm ch úu tải cạc nh mạy chãú biãún dáưu m l dáưu ha, pháưn cn lải l mazụt (chiãúm 70 - 90%) khäng âỉåüc sỉí dủng v coi nhỉ b âi. Khi ngnh cäng nghiãûp dáưu m phạt triãøn våïi säú lỉåüng càûn mazụt cng ngy cng låïn, büc con ngỉåìi phi nghiãn cỉïu âãø sỉí dủng lải vo mủc âêch cọ låüi. Lục âáưu ngỉåìi ta láúy càûn dáưu m chỉng cáút hồûc dáưu m âỉåüc pha thãm vo dáưu tho mäüc hồûc måỵ låün våïi t lãû tháúp âãø tảo ra dáưu bäi trån, nhỉng chè êt láu sau nåìiii ta â biãút dng cạc sn pháøm dáưu m âãø chãú tảo ra dáưu nhåìn. Nàm 1970 åí Creem (Nga) tải nh mạy Xakhanxkidå báút âáưu chãú âỉåüc dáưu nhåìn tỉì dáưu m. Nh bạc hc Nga näøi tiãúng D.L.Mendeleẹp l mäüt trong nhỉỵng ngỉåìi âáưu tiãn chụ âãún váún âãư dng mazụt âãø chãú ra dáưu nhåìn. Nàm 1870 - 1871 Ragorzin â xáy dỉûng mäüt xỉåíng thê nghiãûm dáưu nhåìn quy mä nh. Lục âáưu chỉng tạch âỉåüc 1 - 1.5% dáưu ha v sau âọ tỉì càûn cn lải chãú âỉåüc dáưu nhåìn. Nàm 1876 - 1877 Ragorzin xáy dỉûng åí Balakhan nh mạy chãú biãún dáưu nhåìn âáưu tiãn trãn thãú giåïi cọ cäng sút 100000 put/nàm. Nh mạy â sn xút âỉåüc ba loải dáưu nhåìn sau : - Dáưu cc såüi. - Dáưu mạy. - Dáưu trủc cho toa xe ma h v ma âäng. càûn cn lải trong thạp chỉng cáút âỉåüc dng âãø cho vo cạc bạnh xe thay cho càûn chỉng cáút. Phạt huy kãút qu âọ. Nàm 1879 Ragorzin â cho xáy dỉûng åí Conxtantinop nh mạy thỉï hai chun sn xút dáưu nhåìn âãø xút kháøu. Cng våïi ngnh cäng nghiãûp v ngnh váûn ti âỉåìng sàõt phạt triãøn mảnh m, nhu cáưu vãư dáưu nhåìn tàng lãn ráút nhanh. Cạc nh mạy sn xút dáưu nhåìn cọ cháút lỉåüng ngy mäüt cao hån âỉåüc xáy dỉûng lải, måí räüng v âàût nãưn mọng cho sỉû thàng tiãún hng háûu ca ngnh chãú tảo dáưu nhåìn. Ngy nay våïi nhỉỵng tiãún bäü khoa hc khäng ngỉìng, con ngỉåìi â xáy dỉûng âỉåüc nhỉỵng thạp chỉng cáút chán khäng hiãûn âải thay thãú cho nhỉỵng nh mạy chỉng cáút c k våïi nhỉỵng thạp chỉng cáút cọ cäng sút tháúp. Nhổợng phổồng tióỷn tinh chóỳ mồùi, trón cồ sồớ sổớ duỷng õỏỳt trừng vaỡ caùc dung mọi choỹn loỹc khaùc õaợ õổồỹc aùp duỷng. Mọỹt sọỳ nhaỡ maùy mồùi cuợng õổồỹc sổớ duỷng õóứ chuyón saớn xuỏỳt ra caùc chỏỳt phuỷ gia dỏửu cho vaỡo dỏửu nhồỡn.Nhũm caới thióỷn vaỡ nỏng cao chỏỳt lổồỹng cho caùc loaỷi dỏửu nhồỡn.Ngaỡnh saớn xuỏỳt dỏửu nhồỡn tọứng hồỹp õaợ vaỡ õang õổồỹc phaùt trióứn khọng ngổỡng. Hióỷn nay trón thóỳ giồùi coù hồn 5000 chuớng loaỷi dỏửu nhồỡn, phuỷ thuọỹc vaỡo tổỡng õióửu kióỷn mọi trổồỡng, õởa lyù, diióửu kióỷn hoaỷt õọỹng Cuớa caùc tỏỷp õoaỡn saớn xuỏỳt lồùn nhổ BP, Castrol, Exson, Mobil, Total, Esso Hoỹ cuợng õang aùp duỷng nhổợng thaỡnh tổỷu mồùi nhỏỳt cuớa khoa hoỹc kyợ thuỏỷt. Dổa ngaỡnh cọng nghióỷp dỏửu moớ haỡng nm tng trổồớng khọng ngổỡng vaỡ saớn xuỏỳt dỏửu nhồỡn cuợng khọng ngổỡng õổồỹc nỏng cao vóử chỏỳt lổồỹng cuợng nhổ sọỳ lổồỹng, saùng taỷo thóm nhióửu loaỷi dỏửu mồùi trong tổồng lai. PHÁƯN I TÄØNG QUAN L THUÚT DÁƯU NHÅÌN V BÄI TRÅN. I. TÄØNG QUAN VÃƯ DÁƯU NHÅÌN. I.1 MA SẠT V NGUN L BÄI TRÅN. viãûc tçm hiãøu vãư ma sạt v ngun l bäi trån l cäng viãûc âáưu tiãn cáưn thiãút trỉåïc khi âi vo nghiãn cỉïu dáưu nhåìn v cháút lỉåüng dáưu nhåìn. Nãúu nàõm vỉỵng âỉåüc hai váún âãư ny thç måïi cọ thãø dãù dng tiãúp cáûn v tçm hiãøu nh hỉåíng ca dáưu nhåìn âäúi våïi quạ trçnh hoảt âäüng ca cạc thiãút bë mạy mọc, âäüng cå. I.1.1 Så lỉåüc vãư ma sạt. khi mäüt váût dëch chuøn trãn bãư màût ca mäüt váût khạc thç s xút hiãûn mäüt lỉûc gi l lỉûc ma sạt . Lỉûc âọ cn tråí lải chênh chuøn âäüng ca váût thãø áúy. trong mäüt säú trỉåìng håüp thç lỉûc ma sạt cng cọ êch. Vê dủ : Lỉûc ma sạt dng trong cạc cäø phanh, cạc truưn âäüng dáy âai Trong nhiãưu trỉåìng håüp khạc thç ma sạt ráút cọ hải. Vê dủ : Chuøn họa nàng lỉåüng tỉì dảng ny sang dảng khạc, cå nàng biãún thnh nhiãût nàng Âãø khàõc phủc âỉåüc hiãûn tỉåüng ma sạt [phi tiãu täún mäüt pháưn nàng lỉåüng khạ låïn. Cọ nhiãưu dảng ma sạt : -Ma sạt trỉåüt : Khi mäüt váût ràõn chuøn âäüng trỉåüt trãn mäüt váût khạc. Bãư màût ca chụng tiãúp xục våïi nhau thç s sinh ra lỉûc ma sạt gi l lỉûc ma sạt trỉåüt. - Ma sạt làn : khi mäüt váût hçnh cáưu, hçnh trn, hçnh trủ trn làn trãn bãư màût ca mäüt váût khạc v hai váût tiãúp xục våïi nhau tai mäüt âiãøm hồûc mäüt âỉåìng thàóng thç sinh ra lỉûc ma sạt gi l ma sạt làn. Ma sạt trỉåüt thỉåìng låïn gáúp 10 - 100 láưn ma sạt làn (trong trỉåìng håüp ma sạt khä). Ngun nhán ca ma sạt khä : - Do sỉû liãn kãút cå hc ca cạc chäø läưi (vi nháúp nhä ) trãn bãư màût váût ràõn - Do tạc âäüng tỉång häø giỉỵa cạc phán tỉí ca cạc bãư màût lm viãûc tải cạc âiãøm tiãúp xục. Hiãûn tỉåüng ma sạt ln kẹo theo sỉû hao phê cäng sút nhàòm khàõc phủc ma sạt v lm ta nhiãût, gáy mi mn cạc chi tiãút lm viãûc. Sỉû hao phê cäng sút , ta nhiãût v mi mn l ba bn âäưng hnh khäng råìi nhau v khäng chè riãng âäúi våïi ma sạt khä m l táút c ca cạc dảng ma sạt. Ty theo âiãưu kiãûn v dảng ma sạt m mäùi mäüt trong säú cạc bn âäưng hnh âọ cọ thãø ráút låïn hồûc chè cm nháûn âỉåüc m thäi. Trong khi cäú gàõng gim båït hao phê sỉïc âãø khàõc phủc ma sạt, con ngỉåìi â ạp dủng nhiãưu biãûn phạp khạc nhau. Mäüt thàõng låüi låïn ca con ngỉåìi l phạt hiãn ràòng khi cạc bãư màût lm viãûc âỉåüc bäi trån bàòng dáưu thç ma sạt gim xúng ráút nhiãưu, tháûm chê ma sạt trỉåüt åí cạc bãư màût âỉåüc bäi trån cọ thãø nh hån ma sạt làn nỉỵa (trong mäüt säú âiãưu kiãûn nháút âënh). Khi cọ hai bãư màût chuøn âäüng lãn nhau âỉåüc ngàn cạch båíi mäüt låïp dáưu thç s xút hiãûn ma sạt ỉåït, tỉïc l ma sạt trong bn thán låïp dáưu giỉỵa cạc phán tỉí dáưu. Lỉåüng täøn tháút nàng lỉåüng trong ma sạt ỉåït so våïi ma sạt khä thç nh hån ráút nhiãưu. Ma sạt ỉåït so våïi ma sạt khä cọ nhiãưu ỉu âiãøm hån nhỉ : - Âäü mi mn cạc chi tiãút gim âi ráút r rãût. - Täøn tháút cäng sút chäúng ma sạt gim âi. - Cạc chi tiãút bë nọng êt hån. - Cạc váût ma sạt cọ thãø chëu âỉåüc ti trng låïn hån. - Náng cao âäü bãưn v kẹo di thåìi gian hoảt âäüng ca cạc chi tiãút lm viãûc. Khi thiãút kãú v chãú tảo mạy mọc, thç nhỉỵng nh thiãút kãú v chãú tảo s phi cäú gàõng âãø âảt âỉåüc mäúi làõp ghẹp ca cạc chi tiãút c xạt m khi lm viãûc chụng âỉåüc ngàn cạch båíi mäüt låïp dáưu sao cho nọ âỉåüc ma sạt ỉåït täút nháút. I.1.2 Så lỉåüc vãư ngun l bäi trån. Trãn thỉûc tãú, ngỉåìi ta cọ thãø sỉí dủng cạc váût liãûu bäi trån åí dảng khê, dảng lng, dảng nỉỵa ràõn, dảng ràõn. - Cạc cháút bäi trån dảng khê (khäng khê, cacbonic, heli, cạc khê dáùn xút halogen ca hydrocacbon v mäüt säú khê hỉỵu cå khạc ) âỉåüc dng cho cạc mạy mọc cọ ti trng nh, quay våïi täúc âäü låïn nhỉ mạy siãu ly tám, dng cho mạy mọc hoảt âäüng åí nhiãût âäü cao nhỉ âäüng cå âáøy phn lỉûc, tãn lỉỵa, dng trong ngnh cäng nghiãûp thỉûc pháøm, dãût, họa cháút nåi m táút c mi sỉû nhiãùm báøn cáưn âỉåüc loải trỉì. - Cạc cháút bäi trån dảng lng âỉåüc dng nhiãưu nháút trong cạc mạy mọc, thiãút bë chëu ti trng låïn nhỉ cạc loải âäüng cå, túc bin håi nỉåïc, cạc bạnh ràng quay nhanh Trong trỉåìng håüp bäi trån ỉåït sỉû ngàn cạch cạc bãư màût ma sạt âỉåüc thỉûc hiãûn bàòng mäüt låïp mng thy âäüng lỉûc mäùi khi cọ âiãưu kiãûn cho phẹp v nhỉ váûy âàûc tênh quan trng nháút ca cháút bäi trån lng l âäü nhåït. - Cạc cháút bäi trån nỉỵa ràõn. Cạc cháút bäi trån nỉỵa ràõn, cọ thãø åí dảng do hay dảng huưn ph hồûc nh tỉång. Dảng cháút bäi trån do nhỉ cạc cháút bẹo gäúc âäüng thỉûc váût, cạc cháút bẹo â x phng họa, petroleum, cạc sn pháøm täøng håüp Cạc loải x phng kim loải nhỉ x phng nhäm, canxi, natri, liti, chç Âỉåüc dng nhiãưu trong sn xút måỵ nhåìn gäúc dáưu m. Trong sn xút cạc mạy näng, lám, mạy mọc xáy dỉûng cáưn dng nhiãưu cạc loải måỵ nhåìn bäi trån dảng do, cạc cháút bäi trån nỉỵa ràõn nhỉ cạc häùn håüp huưn ph, nh tỉång ca mäüt säú chãú pháøm phán tạn vi dë thãø trong nỉåïc âỉåüc dng nhiãưu trong gia cäng kim loải. - Cạc cháút bäi trån dảng ràõn. Cạc cháút bäi trån dảng ràõn âỉåüc dng nhiãưu trong cạc âiãưu kiãûn âàûc biãût nhỉ âiãưu kiãûn bãn ngoi khê quøn trại âáút, sáu dỉåïi lng nỉåïc, trong pin ngun tỉí hồûc åí nhiãût âäü cao. Cạc cháút bäi trån ràõn thỉåìng l cạc kim loải mãưm nhỉ chç, thiãúc, âäưng åí dảng táúm lạ ráút mng, cạc håüp cháút múi kim la hồûc múi phỉïc nhỉ cạc sulfua, clorua, phosphat, iodua Trong säú cạc dảng váût liãûu bäi trån chiãúm âa pháưn l dảng lng v kãú âãún l dảng do. Do âọ åí âáy ta chè quan tám xẹt âãún ngun l bäi trån âäúi våïi cháút lng. Cháút lng âãø bäi trån gi l dáưu nhåìn hay dáưu bäi trån. u cáưu trỉåïc hãút l dáưu nhåìn phi cọ kh nàng chy loang trãn bãư màût kim loải. Tênh cháút phỉïc tảp ny thỉåìng gi våïi nhiãưu tãn nhỉ : Tênh bäi trån, kh nàng bäi trån, tênh bạm dênh V ngy nay thç chụng ta quen sỉí dủng nọ våïi khại niãûm l tênh cháút bäi trån. Dáưu nhåìn cọ tênh cháút bäi trån thç dãù chy loang trãn bãư màût kim loải, âi vo nhỉỵng khe håí nh v bạm chàõc lãn bãư màût. Ngỉåüc lải, nãúu nọ khäng cọ tênh cháút âọ thç khäng cọ kh nàng chy loang trãn bãư màût lim loải v khäng thãø chy âỉåüc vo cạc khe nh. Lỉûc liãn kãút giỉỵa cạc phán tỉí våïi nhau cng l tênh cháút cáưn thiãút ca dáưu nhåìn dng lm cháút bäi trån. Lỉûc liãn kãút giỉỵa cạc phán tỉí ca dáưu nhåìn cng låïn thç lỉûc ma sạt giỉỵa cạc phán tỉí chuøn âäüng ca dáưu nhåìn ccng låïn.Lỉûc ma sạt trong ca dáưu bäi trån, tỉïc l lỉûc ma sạt sinh ra giỉỵa cạc phán tỉí chuøn âäüng ca dáưu bäi trån gi l âäü nhåït. N.P.Petrop â hçnh thnh nãn män khoa hc nghiãn cỉïu chuøn âäüng ca dáưu bäi trån gi l thuút bäi trån thy âäüng hc. Ạp dủng l thuút bäi trån thy âäüng hc vo thiãút kãú, chãú tảo v sỉí dủng mạy mọc ngỉåìi ta â khàóng âënh âỉåüc cạc úu täú cå bn sau : -Säú lỉåüng ma sạt ca cạc chi tiãút lm viãûc phủ thüc vo âiãưu kiãûn lm viãûc ch úu ca chụng. - bãư dy ca låïp phim dáưu âãø âm bo bäi trån. - Tạc dủng lm mạt ca dáưu nhåìn. - Dáưu cọ âäü nhåït ph håüp våïi tỉìng âiãưu kiãûn lm viãûc. Âãø thỉûc hiãûn bäi trån äø âåỵ våïi lỉåüng hao phê cäng sút do ma sạt nh nháút cáưn phi tênh âãún hng loảt úu täú : Âäü nhåït ca dáưu, ti trng trãn äø âåỵ, täúc âäü chuøn âäüng ca cạc chi tiãúm viãûc, diãûn têch cạc bãư màût lm viãûc, khe håí giỉỵa cạc chi tiãút lm viãûc, tçnh trảng nhiãût âäü ca äø âåỵ Ngy nay, cọ nhiãưu phỉång phạp tênh toạn bäi trån lng cho cạc chi tiãút ma sạt, nhỉng âãưu dỉûa trãn cå såí nhỉỵng ngun l bäi trån thy âäüng do Petrop âỉa ra. Trong thỉûc tãú, nãúu khäng âãư cáûp âãún cạc tênh toạn chụng ta cng cọ thãø ỉïng dủng nhỉỵng ngun l cå bn rụt ra tỉì l thuút bäi trån thy âäüng nhỉ sau : - Trong trỉåìng håüp ma sạt lng, nãúu âäü nhåït ca dáưu, täúc âäü trỉåüt ca cạc chi tiãút lm viãưc v bãư màût tiãúp xục ca chụng tàng thç lỉåüng täøn tháút do ma sạt s tàng lãn. - Âäü nhåït ca dáưu tàng lãn, ti trng ca cạc chi tiãút lm viãûc gim thç âäü bãưn bäi trån lng s tàng lãn. - Âäúi våïi cạc chi tiãút lm viãûc cọ chuøn âäüng nhanh cáưn dng dáưu cọ âäü nhåït tháúp v ngỉåüc lải. - Khe håí giỉỵa cạc chi tiãút lm viãûc cng låïn thç dáưu bäi trån cng cáưn cọ âäü nhåït cao. - Ti trng trãn cạc chi tiãút lm viãûc cng låïn thç âäü nhåït cng cao. I.2 Vai tr ca dáưu nhåìn trong hoảt âäüng ca âäüng cå. Trong quạ trçnh hoảt âäüng ca âäüng cå, dáưu nhåìn cọ sạu cäng dủng nhỉ sau : Bäi trån, chäúng mi mn, chäúng àn mn kim loải, lm mạt v lm sảch âäüng cå.Dỉåïi âáy ta s xem xẹt sạu cäng dủng âọ. I.2.1 Dáưu nhåìn bäi trån mạy. Trong táút c cạc cäng dủng ca dáưu nhåìn thç cäng dủng quan trng nháút l bäi trån cạc bãư màût cọ chuøn trỉåüt giỉỵa cạc chi tiãút, lm gim ma sạt, do âọ gim täøn tháút cå giåïi trong âäüng cå nãn lm tàng hiãûu sút cọ êch ca ton âäüng cå, tỉïc l tàng tênh hiãûu qu kinh tãú cho hoảt âäüng ca âäüng cå. Ngun nhán ca viãûc gim ma sạt l do khi bäi trån s cọ sỉû thay thãú ma sạt trỉûc tiãúp giỉỵa cạc chi tiãút mạy bàòng ma sạt näüi tải ca mng cháút bäi trån ngàn cạch cạc chi tiãút mạy. Ma sạt näüi tải giỉỵa cạc mng cháút lng ny ln nh hån ráút nhiãưu so våïi cạc dảng ma sạt khạc. Vê dủ cạc hãû säú ma sạt âäüng hc giỉỵa cạc trủc thẹp. - Ma sạt trỉûc tiãúp khäng cọ dáưu bäi trån : 0,8 - 1,0. - Cọ dáưu âäüng váût åí chãú âäü bäi trån giåïi hản : 0,05 - 0,10. - Cọ dáưu nhåìn åí chãú âäü bäi trån thy âäüng : 0,001 - 0,01. - Cọ dáưu åí chãú âäü bäi trån thy ténh : 0,000001 - 0,001. I.2.2 Dáưu nhåìn lm gim mi mn mạy. Cäng dủng bäi trån ca âáưu nhåìn l gim ma sạt, khäng chè tàng hiãûu sút hỉỵu êch ca âäüng cå m cn tạc dủng ngàn chàûn täúi âa sỉû mi mn xy ra åí cạc nåi cọ nhỉỵng chuøn dëch tỉång âäúi giỉỵa cạc bãư màût våïi täúc âäü tháúp, åí giỉỵa nhỉỵng bãư màût chëu ti cao trong nhỉỵng trỉåìng håüp ny mng dáưu bäi trån dãù cọ kh nàng bë phạ hy nãn u cáưu trong dáưu bäi trån phi cọ nhỉỵng phủ gia chäúng mi mn. Khi âọ åí âiãưu kiãûn nhiãût âäü v ạp lỉûc cao dáưu váùn cọ kh nàng tảo thnh trãn cạc chi tiãút kim loải mäüt mng cháút bo vãû bãưn vỉỵng, chụng s trỉåüt dc theo nhau m khäng gáy hiãûn tỉåüng mi mn cạc bãư màût kim loải. I.2.3. Dáưu nhåìn chäúng àn mn kim loải. Nỉåïc l mäüt ngun nhán gáy nãn sỉû gè sẹt ca cạc chi tiãút âỉåüc chãú tảo tỉì håüp kim cọ chỉïa sàõt. Mäùi mäüt thãø têch nhiãn liãûu âäút chạy trong âäüng cå sinh ra hån mäüt thãø têch nỉåïc. Màûc d pháưn låïn pháưn låïn lỉåüng nỉåïc ny åí thãø håi v thoạt ra qua äúng x, tuy nhiãn váùn cn mäüt êt âäüng lải trong lng xylanh hay lt qua xecmàng v ngỉng lải trong cacte. Hiãûn tỉåüng ny thỉåìng xy ra khi thåìi tiãút lảnh hay khi âäüng cå chỉa âỉåüc sỉåíi áúm. Thãm vo âọ cạc sn pháøm phủ sinh ra do nhiãn liãûu chạy chỉa hon ton, nhỉỵng khê chạy cọ tênh àn mn cng lt qua xecmàng räưi ngỉng lải hồûc ho tan trong dáưu åí cacte. Ngoi ra cn cạc cháút axêt âỉåüc tảo thnh do sỉû oxy họa dáưu, vç váûy kh nàng tảo rè sẹt v àn mn cng tr nãn tráưm trng. Cạc chi tiãút cáưn âỉåüc bo vãû chäúng lải sỉû àn mn v chäúng gè. Mng dáưu bäi trån ph trãn bãư màût cạc chi tiãút chëu ma sạt cọ tạc dủng chäúng rè sẹt cho cạc mạy mọc trong thåìi gian hoảt âäüng, nháút l åí nhỉỵng bäü pháûn áøm ỉåït. Ngoi ra chụng cn cọ tạc dủng hản chãú täúi âa sỉû lan truưn ca cạc axêt sinh ra trong quạ trçnh chạy ca cạc nhiãn liãûu cọ chỉïa nhiãưu lỉu hunh.Tøi th ca âäüng cå phủ thüc mäüt pháưn vo kh nàng trung ha ca dáưu mạy âäúi våïi nhỉỵng håüp cháút cọ tạc dủng àn mn. Âãø dáưu nhåìn bo âm âỉåüc chỉïc nàng ny phi dng cạc loải phủ gia mang tênh kiãưm, cọ tạc dủng trung ha cạc axêt tảo ra khi nhiãn liãûu chạy. Thäng thỉåìng trong quạ trçnh sỉí dủng dáưu nhåìn, hm lỉåüng phủ gia ny sỉỵ gim dáưn, khi t lãû phủ gia tháúp dỉåïi hm lỉåüng cho phẹp thç dáưu khäng cn â pháøm cháút nỉỵa v phi thay thãú. I.2.4 Dáưu nhåìn lm mạt mạy. Do ma sạt, tải cạc bãư màût lm viãûc nhỉ Piston - xylanh, trủc khyu - bảc lọt Âãưu phạt sinh nhiãût. Màût khạc mäüt säú chi tiãút nhỉ Piston, vi phun cn nháûn nhiãût ca khê chạy truưn âãún. Do âọ nhiãût âäü åí mäüt säú chi tiãút ráút cao, cọ thãø phạ hng âiãưu kiãûn lm viãûc ca âäüng cå nhỉ gáy ra bọ kẻt, gim âäü bãưn ca cạc chi tiãút, gáy kêch näù åí âäüng cå xàng, gim hãû säú nảp Do âọ nhàòm gim nhiãût âäü ca cạc chi tiãút mạy cáưn cọ hãû thäúng lm mạt trong quạ trçnh hoảt âäüng ca âäüng cå. Trãn thỉûc tãú, hãû thäúng nỉåïc lm mạt chè lm mạt âỉåüc khong 60% cạc chi tiãút cáưn âỉåüc lm mạt. Nỉåïc lm mạt pháưn trãn ca âäüng cå nhỉ cạc âènh xylanh, lng xylanh, cạc van. Cn trủc khyu, cạc äø âåí, trủc cam, cạc bạnh ràng, piston v [...]... dáưu m cọ nhiãưu chng loải tuy váûy, chụng âỉåüc sn xút tỉì quy trçnh pha träün trãn cå såí bäún loải ngun liãûu l : - Phán âoản dáưu nhẻ : Säi khong 350 - 4000 C - Phán âoản dáưu trung bçnh : Säi trong khong 400 - 4500 C - Phán âoản dáưu nàûng : Säi trong khong 450 - 5000 C - Phán âoản dáưu càûn : Säi khong trãn 5000 C Thnh pháưn họa hc ch úu ca dáưu gäúc l håüp pháưn hydrocarbon, bao gäưm cạc nhọm... chỉng cáút chán khäng Do trong gudron cọ chỉïa nhiãưu cạc cáúu tỉí khäng cọ låüi cho dáưu gäúc (10 - 50% dáưu ráút nàûng vạ asphal ), nãn nãúu âỉa trỉûc tiãúp vo trêch ly s khäng cho phẹp âảt cháút lỉåüng v hiãûu qu mong mún Chênh vç thãú ngỉåìi ta tiãún hnh khỉí asphal trỉåïc Trong sn xút dáưu nhåìn, phäø biãún dng propane lng âãø khỉí cháút nhỉûa - asphal trong phán âoản càûn chỉng cáút chán khäng Asphal... Distillat nhẻ (10 -20%) Distillat trung bçnh (10 -20%) 120 mm Hg 350/3900 C Distillat nàûng (10 -20%) Càûn RSV (35 -45%) Så âäư thạp chỉng cáút chán khäng Pháưn càûn ca quạ trçnh chỉng cáút khê quøn âỉåüc âỉa qua quạ trçnh chỉng cáút chán khäng, cho phẹp thu âỉåüc cạc phán âoản hydrocarbure cọ säú ngun tỉí cacbon täøng quạt trong khong C25 - C60.Mủc âêch ca bỉåïc ny l âiãưu chènh âäü nhåït v nhiãût âäü chåïp... êt âäü nhåït ca dáưu åí nhiãût âäü tháúp, nhỉng åí nhiãût âäü cao lải lm tàng âäü nhåït ca dáưu mäüt cạch âạng kãø Ngun nhán ca âàûc tênh trãn l do åí nhiãût âäü tháúp cạc phán tỉí polyme åí dảng xồõn lải chụng lm âäü nhåït ca dáưu tàng ráút êt Ngỉåüc lải åí nhiãût âäü cao cạc phán tỉí polyme åí dảng døi ra v lm tàng âạng kãø âäü nhåït ca dáưu Cạc phủ gia ny âỉåüc chia lm hai nhọm, nhọm hydrocarbon... lỉåüng Ba loải dung mäi cọ cỉûc âãø tạch pháưn hydrocarbone thåm v càûn nhỉûa ra khi cạc phán âoản dáưu nhåìn âỉåüc sỉí dủng phäø biãún âọ l Phenol, furfurol v Nmethylpirolydon Raffinat + 15% dung mäi 900 C Dung mäi Ngun liãûu 700 C Extrait + 90% dung mäi ·Quạ trçnh tạch sạp Sạp l mäüt häùn håüp m ch úu l cạc parafine phán tỉí låïn v mäüt lỉåüng nh cạc hydrocarbon khạc cọ nhiãût âäü mọng chy cac (chụng dãù... sn xút Så âäư cå bn sn xút dáưu gäúc Càûn chỉng cáút khê quøn Chỉng cáút chán khäng Dáưu cáút nhẻ Pháưn chiãút Dáưu cáút trung bçnh Dáưu cáút nàûng Tạch Asphal bàòng propane Chiãút bàòng dung mäi Dáưu cáút nhẻ Dáưu cáút trung bçnh Dáưu cáút nàûng Tạch sạp Lm sảch bàòng H2 Dáưu gäúc Càûn gudron Dáưu càûn Sạp · Chỉng cáút chán khäng Gazole (6 - 10%) Càûn RAT (40%) nhiãn liãûu chỉng cáút khê quøn 75... Nhỉûa âỉåìng + dung mäi (hm lỉåüng êt ) ·Cạc quạ trçnh trêch ly chiãút tạch bàòng dung mäi Mủc âêch ca quạ trçnh trêch ly l chiãút tạch cạc cáúu tỉí khäng mong mún chỉïa trong cạc phán âoản dáưu nhåìn m bàòng chỉng cáút chán khäng khäng thãø loải ra âỉåüc Cạc cáúu tỉí ny thỉåìng lm cho dáưu sau mäüt thåìi gian bo qun hay sỉí dủng bë biãún âäøi mu sàõc, tàng âäü nhåït, xút hiãûn cạc håüp cháút cọ tênh... bäi trån, hm lỉåüng ca chụng cọ thãø lãn tåïi 40 -80% ty thüc loải dáưu m.Nhọm ny cọ cáúu trục ch úu l hydrocarbon vng naphten, cọ kãút håüp våïi nhạnh alkyl hồûc iso-alkyl Säú ngun tỉí carbon trong phán tỉí cọ thãø tỉì 20 - 70 ngun tỉí carbon Loải hydrocarbon ny cọ tênh bäi trån täút, tênh äøn âënh họa hc täút, do âọ chụng l tháưn pháưn täút ca dáưu bäi trån Ngoi ra cn cọ cạc hydrocarbon dảng n - parafine... naphten thåm Nhọm ny bao gäưm cạc håüp cháút trong dy âäưng âàóng ca benzen, naphten Âäi khi cn cọ âäưng âàóng ca phenatren v antraxen Mäüt håüp pháưn nỉỵa l cạc hydrocarbon häùn tảp, bao gäưm trong phán tỉí c vng thåm v naphten Nhọm hydrocarbon ny dãù bë oxy họa tảo ra cạ håüp cháút keo nhỉûa, âäưng thåìi cọ tênh bäi trån thay âäøi nhiãưu theo nhiãût âäü, do âọ chụng l håüp pháưn lm gim cháút lỉåüng... âãún trãn 10% Cọ thãø sỉí dủng tỉìng phủ gia riãng biãût, cng cọ thãø dng häùn håüp mäüt säú phủ gia âỉåüc pha träün thnh phủ gia âọng gọi sau âọ s âỉåüc âỉa tiãúp vo dáưu Mäüt säú phủ gia cọ tạc dủng náng cao nhỉỵng pháøm cháút â cọ sàơn ca dáưu, mäüt säú khạc tảo cho dáưu cọ nhỉỵng pháøm cháút måïi cáưn thiãút Cạc loải phủ gia khạc nhau cọ thãø häø tråü láùn nhau tảo ra hiãûu ỉïng tỉång häø, nhỉng . liãûu l : - Phán âoản dáưu nhẻ : Säi khong 350 - 400 0 C. - Phán âoản dáưu trung bçnh : Säi trong khong 400 - 450 0 C. - Phán âoản dáưu nàûng : Säi trong khong 450 - 500 0 C. - Phán âoản dáưu. giỉỵa cạc phán tỉí våïi nhau cng l tênh cháút cáưn thiãút ca dáưu nhåìn dng lm cháút bäi trån. Lỉûc liãn kãút giỉỵa cạc phán tỉí ca dáưu nhåìn cng låïn thç lỉûc ma sạt giỉỵa cạc phán tỉí chuøn. loải phủ gia. 20 I.6. PHÁN LOẢI DÁƯU NHÅÌN DNG CHO ÂÄÜNG CÅ ÄTÄ THEO TIÃU CHØN QÚC TÃÚ 24 I.6.1. Phán loải dáưu âäüng cå theo cáúp cháút lỉåüng API 24 I.6.2. Phán loải dáưu nhåìn âäüng cå