ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN THỊ THANH TÂM KHẢO SÁT CHÍNH SÁCH NGƠN NGỮ CỦA NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN ĐỘC LẬP VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÔN NGỮ HỌC HÀ NỘI 2012 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA NGÔN NGỮ HỌC NGUYỄN THỊ THANH TÂM KHẢO SÁT CHÍNH SÁCH NGƠN NGỮ CỦA NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN ĐỘC LẬP VIỆT NAM TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SỸ NGƠN NGỮ HỌC Chun ngành: Ngơn ngữ học Mã số :60.22.040 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS NGUYỄN VĂN KHANG HÀ NỘI 2012 MỤC LỤC MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH NGƠN NGỮ 1.1 Khái niệm sách ngơn ngữ 1.2 Những nội dung sách ngơn ngữ 10 1.3 Chính sách ngơn ngữ với kế hoạch hóa ngơn ngữ, lập pháp ngơn ngữ 11 1.3.1 Chính sách ngơn ngữ với kế hoạch hóa ngơn ngữ 11 1.3.2 Chính sách ngôn ngữ với lập pháp ngôn ngữ 12 CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM CHÍNH SÁCH NGƠN NGỮ CỦA NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN ĐỘC LẬP VIỆT NAM 17 2.1 Vài nét đặc điểm nhà nước phong kiến độc lập 17 2.1.1 Những đặc điểm chung 17 2.1.2 Đôi nét đặc điểm nhà nước phong kiến Nhà Lý (1010 – 1225) 18 2.1.3 Đôi nét đặc điểm nhà nước phong kiến Nhà Trần (1225 - 1440) 19 2.1.4 Đôi nét đặc điểm nhà nước phong kiến Nhà Hồ (1400 - 1407) 20 2.1.5 Đôi nét đặc điểm nhà nước phong kiến thời Lê Sơ (1428 - 1527) 21 2.1.6 Đôi nét đặc điểm nhà nước phong kiến Nhà Mạc (1527 - 1592) 22 2.1.7 Đôi nét đặc điểm nhà nước phong kiến Nhà Tây Sơn (1778 - 1802) 24 2.1.8 Đôi nét đặc điểm nhà nước phong kiến Nhà Nguyễn (1802 - 1945) 25 2.2 Cảnh ngơn ngữ Việt Nam thời kì Nhà nước phong kiến độc lập 2.2.1 Khái niệm cảnh ngôn ngữ 27 27 2.2.2 Một số đặc điểm đáng ý cảnh ngôn ngữ thời kỳ phong kiến độc lập 29 2.3 Một số nội dung sách ngơn ngữ Nhà nước phong kiến độc lập 2.3.1 Đặt vấn đề 2.3.2 Chính sách chữ Hán 34 34 35 2.3.3 Chính sách chữ Nôm 44 2.4 Tiểu kết 54 CHƯƠNG 3: LIÊN HỆ VỚI CHÍNH SÁCH NGƠN NGỮ CỦA ĐẢNG VÀ NHÀ NƯỚC TA HIỆN NAY 3.1 Nhìn lại sách ngơn ngữ Nhà nước phong kiến độc lập 57 57 3.2 Liên hệ với sách ngơn ngữ Đảng Nhà nước ta 59 3.3 Tiểu kết 70 KẾT LUẬN 71 TÀI LIỆU THAM KHẢO 75 MỞ ĐẦU LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Dân tộc ngôn ngữ hai mặt gắn liền với Trong tiến trình đó, ngơn ngữ vừa đặc trưng dân tộc, vừa phản ánh, bảo tồn, truyền tải giá trị văn hóa dân tộc, phương tiện hợp đại đoàn kết dân tộc, củng cố phát triển xã hội tộc người Chính sách ngơn ngữ vấn đề phức tạp, chịu tác động nhiều yếu tố trị xã hội Chính sách ngơn ngữ làm sinh sôi nảy nở ngôn ngữ làm diệt vong ngơn ngữ Chính sách ngơn ngữ tác động đến thái độ việc lựa chọn ngơn ngữ sử dụng người dân Vì nghiên cứu ảnh hưởng sách ngơn ngữ cần thiết việc phát triển ngôn ngữ Chính sách ngơn ngữ vấn đề quan trọng mà hầu hết quốc gia có tình trạng đa dân tộc, đa ngôn ngữ phải quan tâm giải Điều trở nên quan trọng quốc gia trước vốn nước phải trải qua trình phong kiến thuộc địa Điều có nghĩa từ sau kỷ XX, phạm vi giới, vấn đề sách ngơn ngữ trở nên quan trọng cấp thiết Do quốc gia, dân tộc giới trải qua cảnh khác nhau, có nhìn trị xã hội khác nên dẫn đến lựa chọn, cách thức giải quốc gia khác Và điều tạo thành tranh phức tạp, đa dạng hệ thống sách ngôn ngữ giới Việt Nam điều kiện lịch sử, điều kiện quốc gia, dân tộc mình, coi trường hợp điển hình sách ngơn ngữ Trước có đời nhà nước Việt Nam (1945), Việt Nam phải trải qua giai đoạn khó khăn lịch sử Vừa dựng nước, người Việt phải liên tiếp đương đầu với xâm lăng lực bên Độ dài thời gian tần suất kháng chiến, khởi nghĩa chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam lớn Kể từ kháng chiến chống Tần (TK IV TCN) đến cuối TK XX có tới 12 kỷ Việt Nam phải tiến hành hàng trăm chiến tranh giữ nước, khởi nghĩa chiến tranh giải phóng Trải qua hàng nghìn năm Bắc thuộc triều đại phong kiến, ngơn ngữ vị quốc gia ngơn ngữ ngoại nhập (tiếng Hán) thời gian tiếng Việt tỏ rõ sức sống đấu tranh tự bảo tồn phát triển Chữ Hán đọc theo cách người Việt gọi cách đọc Hán Việt Và Việt hóa nhiều cách để tạo nhiều từ tiếng Việt thông dụng Tiếng Việt phát triển phong phú đến đời tượng chữ viết ghi lại tiếng Việt sở văn tự Hán vào TK XIII chữ Nôm Bởi vậy, dù trải qua mn vàn khó khăn gian khổ, dân tộc ta, nhân dân ta quan tâm cố gắng giữ gìn sắc văn hóa dân tộc mình, thực tốt sách ngơn ngữ Đề tài “Khảo sát sách ngơn ngữ Nhà nước phong kiến độc lập Việt Nam”” góp phần vào nhìn lại sách ngơn ngữ nhà nước phong kiến từ có nhìn sách ngơn ngữ Đảng Nhà nước ta nay, tiếp nói truyền thống dựng nước, giữ nước dân tộc MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU Mục đích luận văn là, sở lí luận sách ngơn ngữ thơng qua khảo sát sách ngơn ngữ Nhà nước phong kiến độc lập, luận văn góp phần vào nhìn xun suốt sách ngơn ngữ Việt Nam, góp phần vào tìm hiểu sách ngơn ngữ gắn liền với thể chế nhà nước, với trị xã hội Từ mục đích trên, Luận văn có nhiệm vụ sau: 1/ Tìm hiểu số vấn đề lí luận liên quan đến đề tài 2/ Khảo sát sách ngôn ngữ Nhà nước phong kiến giai đoạn độc lập 3/ Rút số nhận xét liên hệ với sách ngơn ngữ Việt Nam ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Đối tượng nghiên cứu: Chính sách ngơn ngữ Nhà nước phong kiến độc lập thông qua văn thu thập q trình tìm tịi, nghiên cứu - Phạm vi nghiên cứu: Giai đoạn Nhà nước phong kiến độc lập PHƯƠNG PHÁP VÀ THỦ PHÁP NGHIÊN CỨU Sử dụng phương pháp thủ pháp nghiên cứu ngôn ngữ học xã hội, cụ thể: -Thu thập tài liệu: Trong đề tài tiến hành thu thập tài liệu từ nguồn khác như: giáo trình, dịch, tài liệu tham khảo -Phân tích tổng hợp: Trên sở tài liệu thu thập được, tiến hành phân tích theo mục đích nghiên cứu đề tài sau tổng hợp lại rút nhận xét, đánh giá Như vậy, luận văn khảo sát sách ngơn ngữ nhà nước phong kiến độc lập Việt Nam qua tư liệu sau: - Tiến trình lịch sử Việt Nam - Lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam - Việt Nam sử lược Ngoài trường hợp cần thiết, luận văn sử dụng số tư liệu quan Viện sử học để làm sáng tỏ vấn đề sách ngơn ngữ Nhà nước phong kiến độc lập Việt Nam CẤU TRÚC LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu, phần kết luận danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận Chương 2: Đặc điểm sách ngôn ngữ Nhà nước phong kiến độc lập Việt Nam Chương 3: Đánh giá quan điểm sách ngôn ngữ Nhà nước phong độc lập liên hệ với sách ngơn ngữ Đảng Nhà nước ta CHƯƠNG CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH NGƠN NGỮ 1.1 Khái niệm sách ngơn ngữ Trong lịch sử lồi người, ngôn ngữ ý thức đặc trưng dân tộc, ngơn ngữ can dự tích cực vào hoạt động người văn hóa, kinh tế, trị, giáo dục coi phương tiện giao tiếp quan trọng Ngôn ngữ phát triển theo quy luật khách quan Tuy nhiên nhân tố chủ quan người góp phần khơng nhỏ phát triển ngơn ngữ Chính sách ngơn ngữ thể ý chí chủ quan người phát triển hay nói cách khác sách ngơn ngữ thể can thiệp người vào ngôn ngữ cảnh ngôn ngữ, tác động trước hết đến mặt chức ngôn ngữ chừng mực tác động đến mặt kết cấu ngơn ngữ Thuật ngữ “chính sách ngơn ngữ” (Languge Policy) xuất tác phẩm “Ngôn ngữ học xã hội” (Sociolinguistics) năm 1970 tiếng Anh J.A Fishman, tác phẩm “Cấu trúc xã hội sách ngôn ngữ” (Estructure social y politica linguista) năm 1975 tiếng Tây Ban Nha Rafael Ninyoles tác phẩm “ Cờu trúc ngơn ngữ sách ngôn ngữ” (Sprach theorie und Sprachien politik) năm 1981 tiếng Đức, tiếng Pháp Helmut Gluck Chính sách ngơn ngữ phận hay nội dung hệ thống sách trị - xã hội quốc gia, cụ thể sách ngơn ngữ phận cấu thành sách dân tộc quốc gia đa dân tộc Chính sách ngôn ngữ phải phản ánh nội dung sách dân tộc, giải vấn đề ngơn ngữ nhà nước đặt góp phần thực sách dân tộc sách xã hội khác Chính sách ngơn ngữ gồm có hai mặt: Mặt lý thuyết chế giao tiếp chức năng, chất quy luật phát triển ngôn ngữ Mặt hành động thực tiễn chủ trương nhà nước đồng thời chương trình, kế hoạc thực chủ trương nhằm tác động vào phát triển ngơn ngữ Vậy sách ngơn ngữ hiểu nào? Từ điển Tiếng Việt định nghĩa sách “Sách lược kế hoạch cụ thể nhằm đạt mục đích định, dựa vào đường lối trị chung tình hình thực tế mà đề ra” Và cách hiểu chung nhất, sách ngơn ngữ hình thức tác động có định hướng xã hội lên ngôn ngữ Nhưng luận giải nội dung tính chất khái niệm này, nhà nghiên cứu có nhiều ý kiến khác B.A.Avrorin, M.I.Iseav số người khác nói sách ngơn ngữ “là phận hữu sách dân tộc nhà nước, giai cấp hay đảng phái đó” định nghĩa “ bình diện ngơn ngữ sách (cương lĩnh) đảng nhà nước vấn đề dân tộc” L.B.Nikolskij cho rằng, quan niệm sách ngôn ngữ phiến diện mà khái niệm sách ngơn ngữ phải đặt vào quốc gia đa dân tộc lẫn quốc gia đơn dân tộc, “về mặt xã hội, sách ngơn ngữ phận sách đối nội gia cấp thống trị nhà nước quốc gia định” Hoàng Văn Hành cho “ Chính sách ngơn ngữ phạm trù thuộc lĩnh vực trị - xã hội, biểu thị hệ thống quan điểm, chủ trương biện pháp nhà nước hay tổ chức trị - xã hội, nhằm tác động cách có ý thức theo định hướng định vào hành chức phát triển ngôn ngữ, phù hợp với cảnh ngơn ngữ bối cảnh trị - xã hội đất nước giai đoạn lịch sử định, nhằm phục vụ cho lợi Đối với quốc gia đa dân tộc đa ngơn ngữ vấn đề ln ln đặt phải xác định ngôn ngữ quốc gia, làm cơng cụ giao tiếp chung cho tồn xã hội quốc gia Ngơn ngữ quốc gia xác định phải cơng cụ bảo đảm bình đẳng dân tộc muốn phải đảm bảo ngôn ngữ dân tộc khác quốc gia đa dân tộc chấp nhận thừa nhận Chính sách dạy phổ cập tiếng Việt, tiếng Việt đảm nhận vai trị ngơn ngữ quốc gia Trong suốt trình lãnh đạo cách mạng, Đảng cộng sản Việt Nam quan tâm đến vấn đề dân tộc, đề đường lối, sách dân tộc quán đắn Nhờ đưa lại thắng lợi vĩ đại cho nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc giành nhiều thành tựu nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội Thực tiễn công đổi nước ta năm gần theo định hướng xã hội chủ nghĩa đặt vấn đề lý luận phải giải đáp để xây dựng xã hội Việt Nam giàu mạnh, công dân chủ văn minh Chính sách vấn đề dân tộc thiểu số nói chung đặc biệt sách vấn đề giáo dục ngơn ngữ ởvùng dân tộc nói riêng ln mối quan tâm hàng đầu Đảng Nhà nước Thấm nhuần tư tưởng Mác - Lênin vấn đề dân tộc, từ giành độc lập Đảng Nhà nước ta ý thức rõ nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội vùng dân tộc miền núi nhằm đảm bảo quyền bình đẳng dân tộc Những tư tưởng, quan điểm, sách xác lập quyền sử dụng tiếng mẹ đẻ thể rõ văn thị, nghị quyết, chương trình hành động… Đối với ngơn ngữ dân tộc thiểu số Đảng Nhà nước Việt Nam chủ trương tôn trọng tiếng mẹ đẻ dân tộc, bảo đảm phát triển tự bình đẳng tất ngôn ngữ dân tộc Việt Nam Quyền sử dụng tiếng mẹ đẻ quan điểm quán Đảng Nhà nước ta từ trước đến 63 Quan điểm Đảng Nhà nước ta dù hồn cảnh ngôn ngữ dân tộc thiểu số luôn tơn trọng, bảo dảm bình đẳng, tự phát triển tất lĩnh vực kinh tế, xã hội, trị văn hóa đặc biệt giáo dục Cương lĩnh Đảng thành lập (1930) đề ra: “đoàn kết dân tộc sở nguyên tắc bình đẳng tương trợ lẫn để giành lại độc lập hạnh phúc chung cho dân tộc” Nghị Ban chấp hành Trung ương công tác dân tộc thiểu số (1935) viết: “ Các dân tộc dùng tiếng mẹ đẻ sinh hoạt trị, kinh tế văn hóa” Nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ (1941) viết: “Văn hóa dân tộc tự phát triển, tiếng mẹ đẻ dân tộc tự phát triển, tồn bảo đảm” Nghị Hội nghị Trung ương (1940 - 1945) viết: “Mỗi dân tộc có quyền dùng tiếng mẹ đẻ giáo dục mình…” “Mỗi dân tộc có quyền dùng tiếng mẹ đẻ trường học mình” (Việt Minh độc lập) Chính cương Đảng năm 1951 ghi rõ: “ Các dân tộc sống đất nước Việt Nam bình đẳng quyền lợi nghĩa vụ…Cải thiện đời sống cho dân tộc người, giúp đỡ họ tiến mặt,bảo đảm để họ tham gia quyền dùng tiếng mẹ đẻ việc giáo dục địa phương” Từ quan điểm chứng tỏ Đảng Nhà nước ta thừa nhận vai trị, vị trí mức độ cần thiết ngôn ngữ dân tộc thiểu số Quan điểm thể chủ trương đoàn kết dân tộc dân chủ nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa mà Đảng cộng sản người lãnh đạo Hiến pháp nước Việt Nam Dân chủ cơng hịa thơng qua ngày tháng 11 năm 1946 viết: + “Ở trường sơ học địa phương, quốc dân thiểu số có quyền học tiếng (Điều 15) 64 + Quốc dân thiểu số có quyền dùng tiếng nói trước tồ án (Điều 66) Hiến pháp nước Việt Nam dân chủ cộng hịa Chủ tịch nước cơng bố ngày 01/01/1960 thừa nhận: + Các dân tộc có quyền trì sửa đổi phong tục tập quán, dùng tiếng nói, chữ viết, phát triển văn hóa dân tộc (Điều 3) + Tòa án nhân dân bảo đảm cho cơng dân nước Việt Nam Dân chủ Cơng hịa thuộc dân tộc thiểu số dùng tiếng nói chữ viết trước tịa án (Điều 102)” Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1980 viết: + Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ viết, giữ gìn phát huy phong tục, tập quán, truyền thống văn hóa tốt đẹp (Điều 5) + Tịa án nhân dân bảo đảm cho cơng dân nước Cộng hịa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam thuộc dân tộc quyền dùng tiếng nói chữ viết dân tộc trước tòa án (Điều 60)” Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 bổ sung: + Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ viết, giữ gìn sắc dân tộc phát huy phong tục, tập quán, truyền thống văn hóa tốt đẹp dân tộc (Điều 5) + Tịa án nhân dân bảo đảm cho công dân nước Công hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam thuộc dân tộc quyền dùng tiếng nói chữ viết dân tộc trước tịa án (Điều 133)” Đảng Nhà nước ta thể quán tư tưởng tơn trọng tiếng nói, chữ viết dân tộc, dân tộc có quyền tiếp nhận giáo dục tiếng mẹ đẻ Đây quyền thiêng liêng khơng vi phạm dân tộc Ngồi Đảng Nhà nước ta quán quan điểm, khẳng định quyền dân tộc sử dụng tiếng mẹ đẻ cơng cuộc, 65 hội họp để bày tỏ ý kiến họ có quyền dùng tiếng nói tổ chức xã hội hay quan nhà nước mà ngôn ngữ thường dùng ngôn ngữ dân tộc tiếng mẹ đẻ họ Quan điểm thể chế hóa Luật Giáo dục (2004): “Ngôn ngữ dùng nhà trường sở giáo dục khác; dạy học tiếng nói, chữ viết dân tộc thiểu số, dạy ngoại ngữ” Điều chứng tỏ Đảng Nhà nước ta ln quán quan điểm quốc gia đa dân tộc phải tôn trọng quyền sử dụng tiếng mẹ đẻ dân tộc đời sống hàng ngày, hoạt động giáo dục, hoạt động xã hội Thấm nhuần tư tưởng Lênin “ đòi hỏi bình đẳng tuyệt đối mặt quyền lợi cao cho tất dân tộc quốc gia bảo vệ vô điều kiện quyền lợi dân tộc người”, Đảng Nhà nước ta khẳng định quyền dùng tiếng mẹ đẻ quyền dân tộc khác xã hội đa dân tộc Tư tưởng bình đẳng thể sớm nghị Nghị Hội nghị Trung ương (1940) “Văn hóa dân tộc tự phát triển, tiếng mẹ đẻ dân tộc tự phát triển tồn bảo đảm” Trong cương Đảng Lao động Việt Nam, sách dân tộc nêu: “ Các dân tộc sống đất Việt Nam bình đẳng quyền lợi nghĩa vụ, đồn kết, giúp đỡ nhau…chống chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi, trừ hành động gây hằn thù, chia rẽ dân tộc…khơng xúc phạm đến tín ngưỡng, phong tục, tập quán dân tộc thiểu số làm cho dân tộc tự giác cải cách tùy theo điều kiện họ, giúp đỡ dân tộc thiểu số tiến mặt trị, kinh tế, xã hội, văn hóa” Bên cạnh đảm bảo bình đẳng, tơn trọng Đảng Nhà nước quan tâm tới vấn đề phạm vị sử dụng tiếng mẹ đẻ dân tộc thiểu số Trong Nghị công tác dân tộc thiểu số (1935) có nêu: “các tỉnh có dân tộc thiểu số phải dùng đủ phương pháp mà xuất báo chương, truyền đơn tài liệu khác chữ dân tộc thiểu số 66 Các dân tộc dùng tiếng mẹ đẻ sinh hoạt trị, kinh tế văn hóa” Năm 1940, Nghị Hội nghị Trung ương nêu: “các dân tộc dùng tiếng mẹ đẻ giáo dục mình” Như vậy, từ đầu quan điểm Đảng Nhà nước ta không hạn chế phạm vi sử dụng tiếng mẹ đẻ dân tộc thiểu số mà cịn khuyến khích ủng hộ sử dụng tất lĩnh vực đời sống hàng ngày từ giao tiếp đến tuyền truyền cách mạng, sử dụng giáo dục, lĩnh vực văn hóa kinh tế, trị Quyền dân tộc xã hội đa dân tộc trì phát triển tiếng mẹ đẻ tiêu chí xã hội dân chủ Đối với chúng ta, chế độ xã hội chủ nghĩa mà mong muốn xây dựng xã hội dân chủ đích thực Do quan điểm xuyên suốt Đảng Nhà nước ta ngôn ngữ dân tộc tôn trọng, bỏa vệ khẳng định ngôn ngữ dân tộc có quyền bình đẳng Đồng bào dân tộc thiểu số có quyền dụng tiếng mẹ đẻ tất lĩnh vực, quyền thụ hưởng giáo dục, nhà nước tạo điều kiện phát triển Ngôn ngữ dân tộc biểu sắc văn hóa dân tộc Duy trì bảo vệ ngơn ngữ dân tộc trì bảo vệ sắc văn hóa dân tộc Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “tiếng nói chữ viết dân tộc thứ cải vô lâu đời quý báu dân tộc” Quyết định Hội đồng Chính phủ chủ trương chữ viết dân tộc thiểu số, số 53 - CP ngày 22/02/1980 viết: “ Tiếng nói chữ viết dân tộc thiểu số Việt Nam vừa vốn quý dân tộc đó, vừa tài sản, văn hóa chung nước” Chỉ thị Thủ tướng phủ số chủ trương, biện pháp tiếp tục phát triển kinh tế xã hội miền núi, số 225 - TTg ngày 02/11/1993 viết: “Tiếp tục trì bước phát triển nâng cao hoạt động văn hóa, văn nghệ quần chúng, khai thác bảo tồn văn hóa lâu đời cộng đồng dân tộc Nghiên cứu khôi phục nâng cao lễ hội truyền thống lành mạnh” 67 Nghị Trung ương V, khóa VIII Đảng “Xây dựng phát triển văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà sắc dân tộc” khẳng định: “Nền văn hóa Việt Nam văn hóa thống mà đa dạng cộng đồng dân tộc Việt Nam Bản sắc dân tộc văn hóa Việt Nam bao gồm giá trị bền vững, tinh hoa vun đắp nên qua lịch sử ngàn năm đấu tranh dựng nước giữ nước, tạo thành nét đặc sắc cộng đồng dân tộc Việt Nam, người Việt Nam” Nghị Đại hội IX Nghị Trung ương (khóa IX) viết cụ thể “ Giữ gìn phát huy sắc văn hóa tốt đẹp dân tộc: Cần bảo tồn phát triển ngôn ngữ, chữ viết dân tộc Đi đôi với việc sử dụng ngôn ngữ, chữ viết phổ thơng, khuyến khích hệ trẻ thuộc đồng bào dân tộc thiểu số học tập, hiểu biết sử dụng thơng thạo tiếng nói, chữ viết dân tộc Việc dạy học tiếng nói, chữ viết dân tộc thiểu số nhà trường phải thực tốt theo quy định Chính phủ” Muốn trì bảo vệ ngơn ngữ, văn hóa dân tộc trước hết phải trì bảo vệ tộc người nói ngơn ngữ Vì vấn đề trì bảo vệ ngơn ngữ văn hóa khơng thể tách rời vấn đề phát triển dân tộc mà muốn trì phát triển dân tộc trước hết phải phát triển kinh tế Tác giả Trần Trí Dõi viết “Tình hình số ngơn ngữ dân tộc nguy cấp Việt Nam luận sách ngơn ngữ ấy” có viết: “Việc thúc đẩy kinh tế xã hội dân tộc nhóm tộc người có ngơn ngữ bị suy giảm nhu cầu bách Muốn cho tộc người Arem chẳng hạn không suy giảm dân số với tỉ lệ 1% năm, vấn đề sản xuất, vấn đề y tế v.v mà cộng đồng phải giải Cũng vậy, muốn người Ơđu có điều kiện trì tiếng mẹ đẻ mình, cộng đồng nhỏ bé họ phải phát triển, phát triển tới mức họ có nhu cầu dùng tiếng mẹ đẻ giao tiếp hàng ngày Phải nâng cao chất lượng tiếng mẹ đẻ họ giao tiếp cộng đồng Cách tốt 68 để làm điều trì tiếng mẹ đẻ hoạt động văn hóa dân tộc Chính văn hóa truyền thống hay sắc văn hóa dân tộc tốt để lưu giữ ngôn ngữ họ Vì để đảm bảo ngơn ngữ dân tộc có nguy bị suy thối khơng bị mai một, công việc tốt khơi dậy làm sống lại hoạt động văn hóa truyền thống họ” Tại hội nghị Quốc tế bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể dân tộc Unesco tổ chức Hà Nội, tháng năm 1993, đại biểu đưa số kiến nghị Chính phủ Việt Nam bảo tồn phát huy văn hóa dân tộc thiểu số: + Cung cấp tài kịp thời cho chương trình quốc gia: “Kho tàng chung di sản văn hóa phi vật thể tộc người Việt Nam” + Ở cấp độ nhà nước, bảo vệ, gữ gìn, phát triển khơi phục kho tàng văn hóa phi vật thể dân tộc thiểu số Những lĩnh vực cần tập trung ý là: khôi phục lễ hội dân tộc thiểu số, thu thập với trợ giúp phương tiện kỹ thuật nghe nhìn tư liệu âm nhạc, múa, văn hóa dân gian dân tộc + Khơi phục lại việc dạy ngôn ngữ chữ viết dân tộc mà bị ngừng trệ chiến tranh, trường trung học tiểu học + Dạy trẻ em dân tộc lịch sử văn minh tộc người + Mở rộng chương trình truyền thanh, truyền hình văn hóa dân tộc thiểu số, tổ chức phát ngôn ngữ dân tộc thiểu số + Tiếp tục thu thập, bảo tồn phổ biến văn chữ cổ dân tộc thiểu số Chính sách Đảng Nhà nước Việt Nam ngôn ngữ dân tộc Nó đáp ứng vấn đề dân tộc ngôn ngữ Việt Nam cơng giải phóng dân tộc xây dựng Tổ quốc 69 Lênin viết: “Không mọt người dân chủ lại khơng có người mác xít phủ nhận bình đẳng ngôn ngữ” Quyền dân tộc xx hội đa dân tộc trì phát huy tiếng mẹ đẻ tiêu chí xã hội dân chủ Đối với chế độ xã hội chủ nghĩa mà mong muốn xây dựng xã hội dân chủ đích thực Vì vậy, quan điểm xuyên suốt Đảng Nhà nước ta ngôn ngữ dân tộc thiểu số tơn trọng, bảo vệ khẳng định ngơn ngữ dân tộc có quyền bình đẳng Đồng bào dân tộc thiểu số có quyền sử dụng tiếng mẹ đẻ tất lĩnh vực, quyền thụ hưởng giáo dục, nhà nước tạo điều kiện phát triển 3.3 Tiểu kết Theo quan điểm Đảng Nhà nước sách ngơn ngữ phận tổng thể sách vấn đề dân tộc Đây vận động có tính kế thừa sáng tạo tư tưởng chủ nghĩa Mác- Lênin Theo sách ngơn ngữ xây dựng nguyên tắc tôn trọng đảm bảo quyền bình đẳng dân tộc Lấy tư tưởng chủ nghĩa Mác - Lênin tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim nam cho hành động, Đảng Nhà nước ta đưa đường lối sách phù hợp với điều kiện tình hình thực tế đất nước, thời kỳ cách mạng cụ thể Trong điều kiện Đảng cầm quyền, Đảng cụ thể hóa sách ngơn ngữ nghị quyết, thị Chính phủ, định, thông tư hướng dẫn thực Bộ giáo dục đào tạo Tất điều luật pháp hóa Hiến pháp nhà nước luật khác Luật giáo dục, luật phổ cập giáo dục tiểu học Cùng với việc xác định vai trò tiếng Việt với tư cách ngôn ngữ phổ thông dùng chung cho dân tộc, tất lĩnh vực, Đảng Nhà nước ta coi việc đảm bảo quyền sử dụng trì tiếng mẹ đẻ dân tộc 70 bất khả xâm phạm Với chủ trương vừa dạy tiếng Việt vừa dạy tiếng mẹ đẻ dân tộc thiểu số thể tư tưởng mang tính tồn dân, đại phù hợp với phát triển đất nước Việc dạy tiếng mẹ đẻ cho dân tộc tất yếu q trình giáo dục ngơn ngữ chủ trương, sách bảo tồn, phát triển văn hóa dân tộc, nhằm đảm bảo dân tộc sử dụng phát triển tiếng mẹ đẻ mình, đồng thời phổ cập tiếng Việt để xóa bước ngăn cản trình độ, văn hóa, phù hợp với xu hướng phát triển chung thực nhiệm vụ đoàn kết thống dân tộc tất phương diện Trên nguyên tắc tự nguyện tơn trọng phát triển bình đẳng, tự tất ngơn ngữ, khuyết khích dân tộc thiểu số học tiếng Việt, đưa tiếng Việt làm ngôn ngữ giao tiếp chung dân tộc, ngơn ngữ quốc gia, ngơn ngữ thức, thực phương tiện để đoàn kết, thống dân tộc nước KẾT LUẬN Chính sách ngôn ngữ vấn đề ngôn ngữ - xã hội, thuộc lĩnh vực nghiên cứu ngôn ngữ học xã hội Chính sách ngơn ngữ vấn đề nhạy cảm, mang ý nghĩa trị sâu sắc Đối với quốc gia đa dân tộc, đa văn hóa, đa ngơn ngữ việc xây dựng sách ngơn ngữ vấn đề hàng đầu phát triển đất nước Bên cạnh thuật ngữ sách ngơn ngữ, người ta cịn nói nhiều khái niệm kế hoạch hóa ngơn ngữ, lập pháp ngơn ngữ, hai khái niệm ln có quan hệ mật thiết, khơng thể tách rời với sách ngơn ngữ Ngày nay, biết tiếng Việt ngôn ngữ đẹp, giàu hình ảnh, giàu âm nhạc điệu Tiếng Việt phong phú mặt từ vựng phong phú 71 cách diễn đạt, đủ sức thể khái niệm, tình cảm, cảm xúc tinh vi phức tạp Tiếng Việt củng cố vị trí xứng đáng trường quốc tế Nhưng từ sinh tiếng Việt Cha ông phải không ngừng đấu tranh chống áp đặt ngôn ngữ ngoại bang để bảo tồn sắc riêng mình, sắc hình thành từ thời dựng nước luôn bảo vệ giữ gìn Đó chiến đấu trường kỳ dai dẳng Tiếng Việt biết tiếp thu làm phong phú thêm cách thu nạp yếu tố ngoại nhập phù hợp với chế để làm giàu có thêm cho hoạt động ngơn ngữ Từ thứ tiếng nói sơ khai buổi ban đầu, tiếng Việt phát triển quan nhiều chặng đường, hình thành cho quy luật nội để cuối trở thành tiếng Việt ngày Quá khứ theo đuổi ăn sâu vào tâm tư chúng ta, can dự vào nghiệp hơm nay, cịn diện xã hội ngày mai Tìm hiểu q khứ khơng q khứ mà cịn tương lai Lịch sử phát triển dân tộc ta lịch sử mối quan hệ biện chứng tính liên tục tính đứt đoạn Tính liên tục thể chỗ giai đoạn nối tiếp nhau, sau vừa phủ định vừa kế thừa trước Tính đứt đoạn thể chỗ phát triển phân chia thành giai đoạn lịch sử khác Truyền thống gắn liền với đại, nghĩa truyền thống phải chứng minh lý tồn chỗ thích hợp với đại, góp phần thúc đẩy phát triển đại Ngược lại đại không cắt đứt với truyền thống Hiện đại nói tiếp truyền thống thời kỳ mới, điều kiện sở để bảo tồn đổi truyền thống Trong tiến trình phát triển dân tộc, cha ông ta luôn đề cao việc bảo vệ ngơn ngữ dân tộc tiếng Việt đồng thời tiếp thu tiếng Hán để làm cho ngôn ngữ dân tộc ngày phong phú Đây đấu tranh lâu dài diễn biến qua nhiều hệ, khơng có tinh thần dân tộc mà cịn có tính giai 72 cấp Giai đoạn nhà nước phong kiến độc lập giai đoạn mà với dân tộc, văn hóa có sách ngơn ngữ phải vận động có ý thức đối chọi với nhiều thách thức gay gắt từ mơi trường trị văn hóa khu vực Do vận động nội với tác động ngoại sinh mà sách ngơn ngữ ln ln có chuyển hóa mạnh mẽ Sự đời chữ Nôm đáp ứng nhu cầu dân tộc phát triển văn hóa, góp phần nâng cao địa vị tiếng Việt Chữ Nôm mãi đứa tinh thần người Việt, gắn liền với truyền thống nghìn năm qua sau Nghiên cứu sách ngơn ngữ cha ơng ta thấy rõ ràng phù hợp với tình hình phát triển cụ thể thực tế đời sống, trình độ phát triển, nhu cầu thiết dân tộc Tìm hiểu sách ngơn ngữ cha ơng ta để từ hoạch định bước việc xây dựng sách ngơn ngữ cho mình: Đảng Nhà nước ta có đường lối, chủ trương đắn việc phổ biến, phát triển, đại hóa Tiếng Việt Song việc thực số hạn chế như: + Chúng ta chưa có luật Ngơn ngữ chưa có quan chuyên trách có thẩm quyền giải vấn đề liên quan đến ngôn ngữ + Vấn đề chuẩn hóa tả, thuật ngữ, từ vay mượn nước cần phải đưa thống chung + Cuối việc giữ gìn sáng tiếng Việt, thúc đẩy trình đại hóa xã hội hóa tiếng Việt cần thiết để tiếng Việt phát huy hết khả phục vụ xã hội Chính sách dân tộc thiểu số, đặc biệt vấn đề giáo dục song ngữ, xây dựng chữ viết, xây dựng văn hóa, giáo dục tiếng mẹ đẻ cho đồng bào dân tộc phải quan tâm tiến hành đồng 73 Nên có sách bảo tồn, phát triển ngôn ngữ dân tộc thiểu số tồn lãnh thổ Việt Nam, cần quan tâm đến ngơn ngữ có số lượng người nói ít, hay có nguy bị diệt vong tạo khả ngôn ngữ để dân tộc tự lựa chọn theo nhu cầu Có sách tích cực để phổ biến nhanh chóng, sâu rộng ngơn ngữ quốc gia trình độ cao tất cộng đồng dân tộc thiểu số lãnh thổ Việt Nam, đưa tiếng Việt thành ngôn ngữ chung dân tộc, phương tiện giao lưu văn hóa dân tộc Việt Nam dân tộc lãnh thổ Việt Nam với dân tộc khác giới Tuy đất nước có bước chuyển lớn, gặt hái nhiều thành tựu khoa học, trị, văn hóa, giáo dục số phận dân tộc, dân tộc vùng sâu, vùng xa đời sống kinh tế, văn hóa, đặc biệt giáo dục chưa cải thiện, chí xuất tình trạng trẻ em thất học tăng, nguy tái mù chữ lớn Đây vấn đề khó khăn thực sách ngơn ngữ Muốn có chủ trương mới, đắn, sáng tạo phải đưa tranh đầy đủ tình hình ngơn ngữ Việt Nam Từ có giải pháp hợp lý tiếng Việt ngơn ngữ dân tộc người Và vấn đề dạy - học ngoại ngữ phải xem xét kỹ càng, có đưa giải pháp cụ thể, phù hợp nhằm đạt hiệu cao việc dạy học ngoại ngữ 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO Đào Duy Anh (2006), Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến kỷ XIX, Nxb Văn hóa Thơng tin, Hà Nội Phan Huy Chú (2007), Lịch triều hiến chương loại chí, tập 1, Nxb Giáo dục, Hà Nội Phan Huy Chú (2007), Lịch triều hiến chương loại chí, tập 2, Nxb Giáo dục, Hà Nội Trần Trí Dõi (2001), Ngơn ngữ phát triển văn hóa xã hội, Nxb Văn hóa Thơng tin, Hà Nội Trần Trí Dõi (2003), Chính sách ngơn ngữ văn hóa dân tộc Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội Trần Trí Dõi Nguyễn Văn Thiện (2001), Tính thực tiễn sách giáo dục ngôn ngữ Đảng Nhà nước ta vùng dân tộc thiểu số, Tạp chí Ngơn ngữ & đời sống, Số 10 Nguyễn Thiện Giáp, Chính sách ngôn ngữ Việt Nam qua thời kỳ lịch sử, Trang wed: http://www.ngonngu.net Hoàng Văn Hành (2008), “Mấy vấn đề cảnh sách ngơn ngữ Việt Nam - thực trạng triển vọng”, Cảnh sách ngơn ngữ Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội Hoàng Văn Hành (2008), “Những định hướng bình diện cơng giữ gìn sáng chuẩn hóa tiếng Việt”, Cảnh sách ngơn ngữ Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 10 Nguyễn Văn Khang (2003), Kế hoạch hóa ngơn ngữ, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 11 Nguyễn Văn Khang (1999), Ngôn ngữ học xã hội - vấn đề bản, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 75 12 Nguyễn Văn Khang (2008), “Chuẩn hóa thuật ngữ, nhìn lại từ góc độ bối cảnh xã hội”, Cảnh sách ngơn ngữ Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 13 Nguyễn Văn Khang (2008), “Những vấn đề chuẩn hóa ngơn ngữ chuẩn hóa tiếng Việt”, Tạp chí Ngơn ngữ, Số 12 14 Nguyễn Văn Lợi (2000), “Một số vấn đề sách ngơn ngữ quốc gia đa dân tộc”, Tạp chí Ngôn ngữ, Số 15 Phan Huy Lê (1962), Lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam, Nxb Giáo Dục, Hà Nội 16 Ngô Sỹ Liên (1972), Đại Việt sử ký toàn thư, tập 1, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 17 Cao Văn Liên (2006), Phác thảo lịch sử Việt Nam từ tiền sử đến năm 1945, Nxb Lý luận trị, Hà Nội 18 Đặng Thai Mai (1977), “Mấy vấn đề tâm đắc thời đại văn học”, “Thơ văn Lý - Trần”, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 19 Nguyễn Quang Ngọc (2007), Tiến trình lịch sử Việt Nam, Nxb Giáo Dục, Hà Hội 20 Nguyễn Kim Thản (2002), Nguyễn Trọng Báu, Nguyễn Văn Tu, Tiếng Việt đường phát triển, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 21 Lê Quang Thiêm (2000), “Vấn đề ngơn ngữ quốc gia”, Tạp chí Ngơn ngữ, Số 22 Lý Toàn Thắng (2002), Mấy vấn đề Việt ngữ học ngôn ngữ học đại cương, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 23 Sơn Tùng Hoàng Thúc Trâm (1950), Quốc Văn đời Tây Sơn, Nhà sách Vĩnh Bảo, Sài Gịn 24 Hồng Tuệ (2001), “Ngơn ngữ dân tộc, ngôn ngữ quốc gia”, Ngôn ngữ đời sống xã hội, Nxb Giáo Dục, Hà Nội 76 25 Hồng Tuệ (1984), Ngơn ngữ dân tộc thiểu số Việt Nam sách ngơn ngữ, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 26 Nguyễn Như Ý (1993), Những vấn đề sách ngơn ngữ Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội 27 Các văn Nhà nước Việt Nam ngôn ngữ (từ 1946 đến nay) (1998), Chương trình cấp nhà nước sách ngơn ngữ (1996), Hà Nội 28 Đảng Cộng Sản Việt Nam (2001), Văn kiện đại hội đại biểu lần thứ IX, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 29 Hiến pháp năm 1992, Nxb Tư Pháp, Hà Nội, 2007 30 Thơ văn Lý Trần (1977), tập 1, Nxb KHXH, Hà Nội 31 Từ điển Tiếng Việt (1992), Trung tâm từ điển Ngôn ngữ, Hà Nội 32 Tổng tập nghìn năm văn hiến Thăng Long (2007), tập 1, Nxb Văn hóa Thơng tin, Hà Nội 33 Tổng tập nghìn năm văn hiến Thăng Long (2008), tập 2, Nxb Văn hóa Thơng tin, Hà Nội 34 Tổng tập nghìn năm văn hiến Thăng Long (2009), tập 3, Nxb Văn hóa Thơng tin, Hà Nội 35 Tổng tập nghìn năm văn hiến Thăng Long (2009), tập 4, Nxb Văn hóa Thơng tin, Hà Nội 36 Viện Ngôn ngữ học, Cảnh sách ngơn ngữ quốc gia đa dân tộc (1997), Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 37 Viện Ngơn ngữ học, Cảnh sách ngôn ngữ Việt Nam (2002), Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 38 Viện Ngôn ngữ học, Những vấn đề sách ngơn ngữ Việt Nam (1993), Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội 77 ... ngơn ngữ 11 1.3.2 Chính sách ngơn ngữ với lập pháp ngơn ngữ 12 CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM CHÍNH SÁCH NGÔN NGỮ CỦA NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN ĐỘC LẬP VIỆT NAM 17 2.1 Vài nét đặc điểm nhà nước phong kiến độc lập. .. sách ngơn ngữ Nhà nước phong kiến độc lập Việt Nam Chương 3: Đánh giá quan điểm sách ngơn ngữ Nhà nước phong độc lập liên hệ với sách ngôn ngữ Đảng Nhà nước ta CHƯƠNG CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH... sách ngơn ngữ Đề tài ? ?Khảo sát sách ngơn ngữ Nhà nước phong kiến độc lập Việt Nam? ??” góp phần vào nhìn lại sách ngôn ngữ nhà nước phong kiến từ có nhìn sách ngơn ngữ Đảng Nhà nước ta nay, tiếp nói