Nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Lạng Sơn hiện nay

Năng lực tư duy lý luận là co sở quan trọng để cán bộ chủ chốt nhận thức một cách sâu sắc, dầy đủ các quan điểm, dường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, trên cơ sở đó mà

ĐAI HOC Qllốc GIA IIẢ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

LUẬN VĂN • t h ạ c■ s ỹ k h o a h ọ c■ t r iế t h ọ c■

Người hướng dẫn khoa học: TS Trịnh Trí Thức

I là N ội- 2004

Mở đíìu 2

Chương 1: Năng lực tư duy lý luận và vai trò của nó dối với hoạt động

lãnh đạo, quản lý của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở nước ta hiện nay

1 1- Năng lực tư duy lý luân và nhưng yêu tố ảnh hương đến nó 8 1.2 - Năng lực lư duy lý luận với hoạt dộng lãnh đạo, quản lý

Chương 2: Năng lực tư duy lý luận của đội ngũ cán bộ chủ chốt

cấp huyện ở Lạng Sơn hiện nay: thực trạng và giải pháp

2.1 Thực trạng và nguyên nhân hạn chế năng lực tư duy lý luận

của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Lạng Sơn 40 2.2 Một số nguyên tắc cơ bản nhằm nâng cao năng lực tư duy lý luận

2.3 Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao năng lực tư duy lý luận

cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyôn ở lỉnh Lạng Sơn 77

MỎ ĐẨU

1 Tính cấp thiết cùa dề tài

Tư duy là một đặc tính căn bản của con người Tư duy nói riêng và tư duy

!ý luận nói chung là cấp độ cao của quá trình nhận thức, là sự phản ánh khái quát, tích cực và sáng tạo những mối quan hệ bản chất, những qui luật vận động của thế giới Nỏ đem lại cho con người sự hiểu biết sâu sắc, chính xác dầv đủ và có hệ thống về đôi tượng nhận thức, qua đó chủ Ihể không ngừng nâng cao hiệu quả nhân thức và hoạt dộng thực tiền của minh Ph.Ăng-ghen từng khẳng định: “một dân tộc muốn dứng vững trên dính cao của khoa học thì khổng thể không có tư duy lý luận” [50, tr 489] Nhận định khoa hục này, có

ý nghĩa to lứn đối với sự phát triổn đất nước ta trong hối cảnh hiện nay.

Đường lối, chủ trương của Đảng là dịnh hướng ử tầm vĩ mô, khi triển khai ử các địa phương, đặc biôt là ở cấp huyện, đòi hỏi một sự năng dộng sáng tạo thì mới đạt được kết quả cao Để đổ đáp ứng những yêu cầu đó, dội ngũ cán bô chủ chốt cấp huyôn phải có một năng lực tư duy lý luận nhất định mới thực hiện tốt những nhiCm vụ đang đặt ra NAng cao năng lực tư duy lý luận cho dội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện là vấn dồ có ý nghĩa cực kỳ quan trọng, vừa cấp bách vừa lâu dài Bởi lẽ, tư duy lý luận đôi với cán bọ chủ chốt cấp huyỌn như là "chìa khoá " mở cửa cho hoạt động nhận thức và thực tiỗn của họ Năng lực tư duy lý luận là co sở quan trọng để cán bộ chủ chốt nhận thức một cách sâu sắc, dầy đủ các quan điểm, dường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, trên cơ sở đó mà vận dụng vào trong quá trình lãnh dạo, quản lý đạt hiệu quả cao nhất.

Thực tiền sau hem 17 năm đổi mới cho thấy, độ ngũ cán bộ lãnh dạo, quản lý nói chung, đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyên nói riêng dã có những chuyển biến mạnh mẽ vổ cơ cấu, trình độ, ngày càng được trẻ hoá, năng dộng

và hoạt động ngày càng đạt hiệu quả hơn Tuy nhiên, trong hối cảnh loàn cầu hóa với nhiều cư hội và thách thức hiện nay, đòi hỏi đội ngũ cán bộ chù chốt cấp huyện cần phải không ngừng nâng cao trình độ và năng lực tư duy lý luận

đổ ngang tầm với nhiệm vụ của mình.

Thực tố hiện nay, giữa lý luận và thực tiễn có một khoảng cách khá xa, tình trạng giáo điều, sách vở, xa rời quần chúng, nói một đằng làm một nẻo vẫn còn khá phổ biến Do vậy, một số Nghị quvểt, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước khó đi vào đời sống, lhậm chí, không ít người, ít nơi còn làm sai lệch dẫn đến hậu quả nghiêm trọng Tinh trạng suy nghĩ và hành động theo thói quen, kinh nghiệm chủ nghĩa và lối suy nghĩ thô thiển, trực quan, cảm tính vẫn đang là lực cản trong bản thân đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện, nhất là ử miền núi Tư tưửng Ihụ động trông chờ, ỷ lại sự chỉ đạo, hướng dẫn của cấp trên, chưa dám mạnh dạn đề xuất những biên pháp tích cực phù hựp với địa phương vẫn phổ biến, vì thế, nhiều vấn đề thực tiễn nảy sinh chưa dược giải quyết kịp thời Điều này chứng tỏ, năng lực tư duy lý luận của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện chưa đáp ứng được yôu cầu của thực tiễn đổi mới Đây là một vấn dề hết sức quan trọng đối với chiến lược cán

hộ của Đảng ta trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiôn đại hoá dất nước Nhận thức như thế và với mong muốn góp một tiêng nói từ thực tiễn đối với công tác cán bộ của Đảng trong giai đoạn hiộn nay, tồi chọn vấn đồ : " N â n g c a o n ă n g

tư duy lý luận cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Lạng Sơn

hiện nay" làm đồ tài luân văn Thạc sĩ của mình.

2 Tình hình nghiên cứu đê tài

Vấn đề tư duy lý luận từ lâu dã dược nhiều nhà nghiên cứu quan tâm và

đã có nhiều cồng trình đưực công bố, trong đó, có những công trình liên quan

trực tiếp đến dề tài này như: "Yêu cầu mới vê nùng lực, trí tuệ của Đảng ta

trong íỊÌai đoạn hiện nay' của GS.TS Phạm Ngọc Ụuang (Tri ốt học, sổ 2-

1994); "Nâng cao năng lực tư duy của đội /lịỊŨ cán bộ chủ cliốt cấp xã hiện

nay”, của Hổ Bá Thâm, Nxb Cliínli trị Quốc gia, Hà Nội, 1995; "Nâng cao năng lực tư d u \ lý luận của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý cấp huyện ở nước ta hiện nay qua thực t ế tỉnh Kiên Giang", luận văn thạc sĩ triết học của

Vũ Đình Chuyên; "Năng lực tư duy lý luận trong quá trình đổi mới tư duy" của GS.TS Nguyễn Ngọc Long (Cộng sản, số 10-1987); "l'ư tưởng Hồ Chí

Minh vê vai trò của năng lực trí tuệ vù lý luận" của PGS Trần Đinh Huỳnh

(Xây dựng Đảng, số 2-1995); "Nâng cao nũng lực tư duy lý luận cho đội ngũ

cán bộ giảng dạy lý luận Mác-Lênin ở trường chính trị tỉnh", luận án Tiến sĩ

triết học của Nguyễn Đình Trãi; "Vai trò của đổi mới tư duy'XCộng sản số 2-

1987) của GS Đặng Xuân Kỳ và ,v.v

Cùng với những công trình nghiôn cứu chuyên sâu về tư duy và năng lực

tư duy của cán bộ, đảng viên còn có những bài viết, những công trình nghiên cứu và đánh giá về những hạn chế, yếu kém trong tư duy lý luân cùa cán bộ,

đảng viên như: ''Mấy vấn đ ề về đổi mới tư du y” của học viện Nguyễn Ái Quốc,

Hà Nội, 1998; “Tliực trạng tư duy của cán bộ Đảng viên ta và căn nguyên của

nó” (Triết học, số 4-1988) và "Đổi mới tư duy - xây dựng tư duy khoa học”

(Triết học, số 1-1987) của LO Thi; “Một s ổ căn bệnh trong phương pháp tư

duy của cán bộ ta” (Triết học, số 2-1988) của Lô Hữu Nghĩa

Tuy nhiôn, vấn đề năng lực tư duy lý luận và vai trò của nó đối với hoạt động lãnh đạo, quản lý của dội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyỌn ở tỉnh Lạng Sơn đến nay vẫn chưa có nghiên cứu nào thực hiện Mặt khác, việc đánh giá thực trạng năng lực tư duy lý luận của dội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện còn rất mới mẻ Vì thế, việc nghiên cứu tìm hiểu thực trạng, đồ xuất những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ cán bộ này

còn ít dược quan tâm, nhất là dôi với các huyện miền núi Vì vậy, vấn dề nang cao năng lực lư duy lý luận cho dội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện nói chung

và ở tỉnh Lạng Sơn nói riêng là một vấn đồ có có vai trò quan trọng nhưng chưa được quan tâm đúng mức trong quá trình đổi mới đất nước.

3 Mục đích và nhiệm vụ của luận văn

+ Nhiệm vụ :

- Làm rõ bản chất, đặc trưng của lư duy lý luân và vai trò của nó đối với hoạt động lãnh đạo, quản lý của dội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện; những yêu cầu nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ cán bộ này hiện nay.

- Đánh giá thực trạng năng lực tư duy lý luận của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp liuyôn ử tỉnh Lạng Sơn hiện nay và chỉ ra những nguyên nhân hạn chế năng lực tư duy lý luận của đội ngũ cán bộ này.

- Đề xuất một số nguyên lắc, giải pháp chủ yếu để từng bước nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyộn tỉnh Lạng Sơn hiện nay.

4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận vàn:

Luận văn tập trung nghiên cứu về năng lực tư duy lý luận và vai trò của

nó dối với hoạt động lãnh đạo, quản lý của đội ngũ cán hộ chủ chốt cấp huyện

ở lỉnh Lạng Sơn hiện nay.

5 C ơ sở lý luận và phương plĩáp nghiên cứu

Luận văn dược thực hiện trên cơ sử những quan điểm cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hổ CỈ1Í Minh, quan diểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về công tác cán bộ, về vai trò của tư duy lý luận trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của cán bộ lãnh dạo, quản lý nói chung, cán bộ chủ chốt cấp huyện nói riông.

Luận văn kế thừa kết quả của những công trình khoa học đã đưực công

bố những năm gần dây ở nước ta có liên quan trực tiếp đến đổ tài, sử dụng các lài liệu của cấp uỷ Đảng, chính quyồn các huyên ử tỉnh Lạng Sơn qua thống

kô, tổng kết hàng năm.

Luận văn chủ yếu sử dụng phưưng pliáp phân tích và tổng hợp, lịch sử và lôgíc Ngoài ra, Luận văn còn sử dụng một số phương pháp khác như diều Ira

xã hội học, thống kê, so sánh,

6 Đ óng g ó p của luận văn

Góp phẩn làm rõ một số đặc trưng cư bản của tư (Juy lý luận, vai trò cùa

lư duy lý luận đối với hoạt dộng lãnh đạo, quản lý của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở nước ta hiện nay.

Góp phần làm rõ thực lrạng năng lực độ tư duy lý luận của dội ngũ cán

hộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Lạng Sơn liiỌn nay.

Đổ xuất một sổ nguyên tắc, giải pháp chủ yếu nhằm liếp tục nâng cao năng lực tư duy lý luận cho dội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp đổi mới.

7 Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Luận văn góp phần nghicn cứu năng lực lư duy lý luận và vai trò của

nó dối với hoạt động lãnh đạo, quản lý nói chung và đối với hoạt động lãnh đạo, quản lý của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ử nước ta hiện nay nói riông.

Kêì quả của luân văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc nghiôn cứu, giảng dạy những vấn đề liên quan đến nội dung luân văn; làm tài liệu tham khảo cho việc xây dựng, hoạch định chính sách dào tạo, bổi dưỡng cán hộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt cấp huyện của tỉnh Lạng Sơn.

8 Kết cấu của luận vàn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn còn gồm 2 chương, 5 tiết.

Cìiiúínịị /

N Ă N C Ỉ Lực T ư DUY L Ý L U Ậ N V Ả V A I T R Ò C Ủ A N Ó Đ ố i V Ớ I

HOẠT ĐỘNC, LẢNH ĐẠO, QUẢN LÝ CỦA ĐỘI NGŨ CÁN HỘ

CHỦ CHỐT CẤP HUYỆN Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

1.1 Năng lực tư duy lý luận và những yếu tỏ ảnh hưởng đến nó

1.1.1 1'ưduv và tư du V /v luận

Tư duy là một thuộc tính đặc biệt của con người, nó thể hiện trình độ nhận thức và năng lực hoạt động thực tiễn của chủ thể Tư duy bao giờ cũng là vấn đề cư bản nhất cùa nhân thức luận Chính vì vậy, từ xa xưa, tư duy dã thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu Tư duy đưực tiếp cận nghiên cứu từ nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau Tâm lý học nghiôn cứu tư duy với tư cách

là hoạt động của não bộ, của hệ thần kinh cao cấp trong lương tác với môi trường xung quanh Sinh lý học nghiên cứu tư duy với tư cách là hoạt động thuần túy của hệ thần kinh Nhận thức luận nghiôn cứu tư duy trong quá trình nhận thức với các mối quan họ giữa tri thức và hiện thực, giữa chù thổ và khách thể Lổgích học nghiôn cứu các quy luật cũng như các hình thức, thao tác của tư duy.v.v

Trong lịch sử triết học, khi dổ cập đốn lý luận nhận thức, các nhà triết học hao giờ cũng trình bày quan điểm của mình vổ vấn đổ tư duy Tuy nhiôn,

do xuất phát từ các lập trường triết học khác nhau nên cũng có rất nhiều quan niộm khác nhau về tư duy Song, dù theo lập trường duy tâm hay duy vật, trong sự kế thừa lẫn nhau, các nhà triết học trước Mác đã đạt được những thành quả nhất dịnh trong phân dịnh các giai đoạn của nhân thức, khẳng định vai trò của cảm giác, kinh nghiệm hoặc lý tính, tư duy Nhưng vẫn chưa có quan điểm nào giải quyết một cách đúng đắn, khoa học về vai trò, tác dụng, cách thức hoạt động của cảm tính, tư duy; vồ quan hệ biện chứng giữa cảm

tính và lý tính theo lập trường duy vật Mặc dù đã có nhiều cô gắng nhưng nhận thức triết học đốn trước khi chù nghĩa Mác ra đời vẫn chưa xây dựng dược một quan niôm đầy đủ vồ tư duy nói riông và một phương pháp nhận thức khoa học nói chung cho nhận thức và hoạt dộng của con người.

Quan điổrn duy vật hiện chứng cùa Chủ nghĩa Mác -Lênin cho rằng, tư duy là sản phẩm cao nhất của một dạng vất chất dưực tổ chức một cách đặc biệt là bộ não, quá írình phàn ánh tích cục ihỗ giới khách quan trong các khái niệm, phán đoán, lý luận,.v.v Tư duy xuất hi ện irong quá trình hoạt động sản xuất xã hội của con người và phản ánh thực tại một cách gián tiếp, phát hiện những mối liên hệ hựp quy luật của thực tại [82, tr 634-635] Ph Ăng-ghen từng khẳng định, “Nếu người ta đặl câu hỏi rằng lư (Juy và ý thức là gì, chúng

từ đâu đến, thì người ta sẽ thấy rằng chúng là sản vật của bộ óc người” [50, tr 55] và, “Ý thức, cũng như tư duy của chúng ta có vẻ siêu cảm giác như thế nào di chăng nữa, cũng chỉ là sản vật của một khí quan vật chất, nhục thể, tức

bộ ó c ”[51, tr 408],

Tư duy là sự phản ánh klìái quái và gián tiếp hiện thực klĩáclì quan Nói

cách khác, tư duy là sự phản ánh thế giới khách quan vào trong đầu óc con người một các khái quát và gián tiếp Tư duy xuất hiện trong quá Irình lao động sản xuất của xã hội con người và bảo đảm phản ánh thực tại một cách gián tiếp, phát hiôn những mối quan hệ hợp quy luật của thực tại Tư duy gắn liền với quá trình hoạt động sinh lý của não hộ, song ngoài yếu tố cơ bản là sinh học ra, nhân tô' có ý nghĩa quyết định dối với tư duy là yếu tố xã hội Tư duy là sản phẩm của xã hội cả về những đặc diểm xuất hiôn, phương thức hoạt dộng mà cả kết quả của nó Tư duy dù thế nào cũng không bao giờ tách rời các hoạt động đặc trưng của xã hội loài người là lao động sản xuất và giao tiếp ngôn ngữ.

Chính sự xuất hiện những khái niệm chung, các phạm trù cho thấy khả năng phản ánh thực lại mang tính khái quát cao của tư duy con người Từ việc xây dựng các khái n i ệ m và phạm trù qua quá trình suy lý và phán đoán - Iilìững thao tác cùa tư duy mà con người ta dã phát hiện ra các quy luật Khả năng phản ánh thực tại khách quan một cách khái quát và gián tiếp của tư duy được biểu hiện ở khả năng phán đoán, suy lý, kết luận lôgíc và chứng minh của con người Bắt đầu lừ sự phàn tích những hiện tượng, sự kiện cụ thể tri giác đưực một cách trực tiếp, cho phép con người ta nhận thức được những gì không thể tri giác được nhờ các giác quan cụ thể Như thế, xuất phát từ tri thức

có được từ sự nhận thức trực tiếp cảm tính hởi các giác quan, quá trình tư duy cho phép con người có khả năng nhận thức đưực những đối tưựng một cách gián tiếp mà không cần thông qua các giác quan cụ thể.

Tư duy là cấp độ cao của quá trình nhận thức, là sự phản ánh gián tiếp, khái quát, tích cực và sáng tạo về thế giới khách quan Sự phản ánh gián tiếp của tư duy được biểu hiện ở khả năng suy lý, kết luân lôgíc, chứng minh của con người Đỏ là xuất phát từ chỗ phân tích những sự kiện có thể tri giác Irực tiếp, nó cho phép nhân thức được những gì không thể tri giác trực tiếp bởi các giác quan cụ thổ Khả năng phản ánh thực tại một cách khái quát của tư duy được biổu hiện ử khả nâng con người có ihể xây dựng những khái niệm chung gắn liền với sự trình bày những quy luât tương ứng Tính tính tích cực của tư duy thể hiện ở chỗ nó vưựt lẽn nhận thức cảm tính, trôn cơ sở vật liệu của nhận thức cảm tính, nó xAy dựng nên hệ thống tri thức mới về thố giới khách quan trong tính toàn vẹn và vì thố mà phản ánh dưực bản chất của sự vật Ngoài ra, tư duy còn mang tính sáng tạo sâu sắc Khả năng xây dựng các khái niệm, phạm trù, liên kết chúng lại với nhau, hệ thống hóa tri thức, vạch ra những mối quan hệ, liên Ỉ1Ộ giữa chúng, khái quát được các quy luật chi phối

tư nhiên xã hội và bản thân chính là quá trình tư duy khám phá, sáng tạo ra những tri thức mới Mặc dù năng lực sáng tạo của tư duy ử mỗi con người là

hạn chê và phụ thuộc vào nhiều yêu lô clnì quan và khách quan nhưng năng lực sáng tạo của tư duy nhân loại là vồ lận Tư duy của con người như vây, rõ ràng mang bản chất người, thuộc phạm trù trí tuệ người, giúp cho con người khám phá các thuộc tính, các mặt, các mối liên hệ của sự vật, hiện iưựng, di sâu vào bản chất, phát hiện ra những quy luật vận động và phát triển của thực tại khách quan [82, tr 634-6351.

Thực tế cho thấy, quá tiình tư duy cũng chính là quá irìnli vận dụng tri thức vào đời sống hiện thực Tu duy bị qui dịnh hởi hoạt động thực liễn lịch sử

cụ thể của con người Đổng thời, với quá trình cải tạo giới lự nhiôn và cải tạo

xã hội, con người cũng cải tạo chính bản thân mình, biến đổi và phát triển tư duy của bản thân, v ề điều này, Ph Ăng-ghen khẳng định: " chính việc

người ta biến dổi tự nhiên, chứ không phải chỉ một mình giới tự nhiên, với tính

cách giới tự nhiên, là cư sở chủ yếu nhất và trực tiếp nhất của tư duy con người, và trí tuệ con người phát triển song song với việc người ta đã hục cải biến tự nhiôn" [50, tr 720].

Như vậy, hoạt động thực tiễn của con người là nguồn gốc, động lực chủ yếu của tư duy, và vì thế, thực tiễn trở thành tiôu chuẩn cao nhất của tư duy con người Chính nó sẽ khẳng định và điều chỉnh tư duy V.I Lônin khẳng định, “Quan điểm về đời sống, về thực tiễn, phải là quan dicm thứ nhất và cơ bản'của lý luận về nhận thức” [38, tr 167Ị c Mác cũng từng nói rằng, “Vấn

đổ tìm hiổu xem tư duy của con người có thổ đạt tới chAn lý khách quan

không, hoàn toàn không phải là mội vấn đề lý luận, mà là một vấn dề thực

tiễn Chính trong thực tiền mà con người phải chứng minh chân lý ”

(47, tr 9-10] Tuy nhiên, nhận thức khoa học không phải chỉ có tiêu chuẩn thực tiễn là tiôu chuẩn duy nhất, nó còn có tiêu chuẩn riêng là tiêu chuẩn lôgíc Dĩ nhiên, tiêu chẩn lôgíc dù quan trọng đến mấy cũng không thổ thay

Tư duy bao giờ cũng gắn liền với ngôn ngữ, chúng luôn luôn thống nhất

với nhau Ill co c Mác, ngôn ngữ là cái vó vật chất của tư duy, là hiện thực

trực tiếp của tư tưởng Tư duy khổng thể tồn tại thiếu ngôn ngữ Tư tưửng chỉ

có thổ đưực diỗn đạt bằng ngôn ngữ, ngôn ngữ là phưưng tiện tổn tại của tư tường, khổng cố) ngốn ngữ, tư duy của con người cũng khổng tổn tại dược Tư duy phản ánh siự vật khách quan còn ngổn ngữ thể hiộn, biổu đạt sự vât Tư duy có chức năng khái quát, tổng hợp, sáng tạo thông tin mới, còn ngôn ngữ là cổng cụ chuyổn tải thông tin Với ý nghĩa này, ngồn ngữ mới mang chức năng nhân thức.

Từ sự trình bày trôn, ta có thổ nôu một số đặc trưng cơ bản của tư duy sau:

Tư duy pliản ánh cái chung Cái chung ử đây được hiểu là những dấu

hiệu, những thuộc tính chung của sự vật hiện tượng Tư duy là trình dộ cao của quá trình nhận thức Đó là quá trình phản ánh khái quát hóa chỉ cổ ở trình dộ nhận thức này mới phản ánh dược những thuộc tính chung mang tính phổ biến

và cơ bản của sự vật khách quan Cái chung trong thê giới hiện thực kliông bao giờ tổn tại một cách cụ thể, độc lạp mà cùng tồn tại ở nhiều sự vật, hiện lưựng khác nhau, vì thê, nỏ không lách rời khỏi cái riêng, cái đặc ihù, nlurng trong lư duy cái chung lại dược khu biệt ra một cách độc lập, được trừu tưựng hỏa tách ra khỏi mọi cái riông cảm tính.

Trừu tượng hỏa Khi tách cái chung ra khỏi mọi cái riêng trong tư duy là

một sự trừu tượng hóa Trừu tượng hòa chính íà một đạc trưng CƯ bản của tư duy V.I Lênin nói về sự ưu việt của sự trừu tượng hóa của tư duy là: những sự trừu tượng về vất chất, về quy ỉuật lự nhiên, sự trừu lượng hóa về giá lrị,v.v phản ánh giới tự nhiên sâu sắc hem, Irung thành hơn.

Tư duy phản ánh thê giới khách quan một cách gián tiếp Tư duy phản

ánh sự vật không phải từ những cảm giác trong tiếp xúc trực tiếp với sự vật, hiện tưựng mà là trôn CƯ sở các hình thức cùa nhân thức cảm tính như cảm giác, tri giác và hiểu tượng - nghĩa là nó mang tính gián tiếp Chính vì phản ánh thế giới khách quan một cách gián tiếp mà tư duy có khả năng tách rời nhất định với sự vật, không bị sự vật, hiện tượng chi phối nên nó có một sự độc lập tưưng dối Do sự độc lập này mà lư duy có một sức mạnh to lỏn trong

sự phản ánh thế giới khách quan.

Tư duy phản ánh th ế giới khách quan một cách lích cực, sáng tạo Bản

chất của con người là một thực thổ năng dộng, sáng tạo luôn muốn vươn tới nhận thức và cải tạo thế giới, do đỏ, xuất phát từ cư sở hoạt động thực tiỗn ncn

tư duy của con người cũng phản ánh thế giới một cách sáng tạo và tích cực Tư duy, mặc dù diễn ra trong đầu óc của con người nhưng nó có xu hướng vươn

ra đời sống, quay về thực tiền để chỉ dạo hành động của con người V.I Lênin cho rằng, sự chuyển hóa từ tư duy đến thực tại là rất quan trọng đối với tiến trình phát triển cùa lịch sử Chính bằng tư duy mà con người có thể xây dựng

Cũng tùy theo cách tiếp cận khác nhau mà người ta có thể có các cách phân loại tư duy khác nhau Chẳng hạn, vồ phương pháp tư duy, có tư duy biộn chứng và tư duy siêu hình; về loại hình tư duy, có tư duy logic và tư duy hình tưựng, tư duy khoa học và tư duy tiền khoa học; về lĩnh vực tư duy, có tư duy triết học, tư duy toán học, tư duy chính trị, lư duy kinh tế, tư duy văn hóa, tư duy nghộ thuật; về cấp độ tư duy, có tư duy kinh nghiệm và tư duy lý luận, Mỗi cấp độ, mỗi loại hình tư duy có chức năng, đối tưưng, phương pháp,

vị trí và vai trò khác nhau Tư duy kinh nghiêm có chức năng, có dối tưựng và phương pháp khác với tư duy ]ý luận Đối tượng cùa lư duy kinli nghiộm là những khách thể hiện thực tổn tại trong không gian, thời gian với sự thống nhất giữa chung và riông, đặc ihù và phổ biến Tư duy kinh nghiệm sản sinh

ra những tri thức dơn nhất, còn tư duy lý luận sản sinh ra những tri thức phổ biến Tư (Juy kinh nghiệm mang tính chất tác động trực tiếp cải biến khách thổ hiện thực, thiên về phản ánh mặt hiện iưựng, nặng vổ mồ tả các sự kiện Khác với tư duy kinh nghiệm, trên cơ sử hệ thống tri thức tích lũy được từ tư duy kinh nghiệm, lư duy lý luận phản ánh thố giới khách quan ử trình độ khách quát và trừu tượng với các khái niệm, phán đoán và suy luận Tư duy lý luận

phản ánh gián tiếp hiện thực khách quan nhờ các phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát hỏa, trừu tượng hóa Chính nó tạo nên hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan Do tính chất gián tiếp của sự phản ánh hiện thực nên, tư

duy lý luận inang tính chất tác dộng gián liếp đôi với khách thổ hiện thực và ihường nặng vổ sự định hướng, v ổ trình độ phản ánh thì nếu tư duy kinh nghiêm chỉ dừng lại ở sự mô tả các môi quan hệ bề ngoài, liệt kê các sự kiện, hiện tượng rời rạc thì tư duy lý luận phán ánh sâu sắc các mối quan hệ nội tại mang tính quy luật, các cấp đô bản chất của sự vật và hiện tượng của thế giới khách quan.

Tư duy ỉý luận piiản ánh hiện thục khách quan bằng hệ thống khái niệm, phạm trù, quy luặt vi thế nó dem lại những hiểu biết sâu sắc về bản chất, những quy luật vận động và phát triển của sự vật và hiện tưựng khách quan

Tư duy lý luận, xét về bản chất là quá trình sáng tạo lại hiện thực dưới dạng tinh thần, theo con đường trừu tượng hỏa, khái quát hoá, đi sâu vào nhận thức những mối quan hệ nội tại, bản chất, qui luật của sự vật và hiện tưựng Vì vậy,

tư (Juy lý luận có khả năng dự báo khoa học về xu hướng vân động, phát triển của sự vật, hiện tưựng Cũng chính vì vây, lư duy lý luân đóng vai trò rất quan trọng trong sự phát triển của khoa học cũng trong chỉ đạo hoạt động thực tiễn

xã hội của con người.

Tư duy lý luận giúp chủ thể nhận thức đạt được những kết quả nhận thức

về đối tượng khách quan mộl cách sâu sắc hơn, chính xác hem, hệ thống hơn

và mang tính phổ quát, vì thế, khả năng ứng dụng các tri thức có được từ tư duy lý luận ihường mang tính chung, tính phổ biến Dĩ nhiên, cũng cần lưu ý rằng do tính gián tiếp và tính trừu tượng cao trong sự phản ánh hiện thực khách quan nên các kết quả của tư duy lý luận cổ nhiổu khả năng xa rời thực tiễn và có nguy cơ trở thành không tưởng.

Tư duy lý luận là biểu hiện trình dộ phát triển cao của năng lực tư duy của chủ thể nhận thức, hởi lẽ, năng lực là toàn bộ những đặc tính tâm lý của con người khiến cho nó thích hợp với một hình thức hoạt động nghề nghiệp nhất định dã hình thành trong lịch sử Năng lực của con người là sản phẩm của

sự phát triển lịch sử Nó khổng những do hoại dộng của hộ não quyếl định, mà trước hốt, là do trình độ phát triển lịch sử mà loài người dã đạt dược Như thế, năng lực của con người gắn liền khổng ihổ tách rời với tổ chức lao dộng xã hội

và với hệ thống giáo dục tưcmg ứng.

7.7.2 M ột sỏ yếu t ố ảnh hường đến ntĩHỊỊ lực tư duy lý luận

- Năng lực tư duy lý luận

Năng lực lư duy lý luận là một vấn dề Ihu hút sự quan tâm cùa nhiều nhà

lý luận trong quá trình đổi mới tư duy thòi gian qua Đã có nhiều công trình nghiên cứu một cách khá sâu sắc về khái niệm, cấu trúc và vai trò của năng lực tư duy đưực công bố và dã góp phần làm cơ sở khoa học cho viôc nâng cao năng lực tư duy lý luận cho con người Việt Nam trong quá trình đổi mới đất nước và hòa nhập quớc tế Có thể nêu một số ý kiến về vấn đề này như sau: có tác giả khẳng định, năng lực tư duy là tổng hợp những phẩm chất trí tuệ đáp ứng yôu cầu nhận thức thế giới và đảm bảo cho hành dộng sáng tạo của con người Năng lực đó đưực biểu hiện ở khuynh hướng nhận thức và vận động, ử kết quả xử lý thông tin và nhất là kết quả hoạt đổng Phương pháp tiếp cân vấn

dề khác nhau chính là biểu hiện trình độ khác nhau của năng lực lư duy Có tác giả lại cho rằng, năng lực tư duy là một phẩm chất, một sức mạnh thật sự của con người, năng lực tư duy là sức mạnh đổ sáng tạo tinh thần, phát triổn và vận dụng tri thức vào cuộc sống Tác giả này còn chỉ rõ 3 yếu tố cơ bản cấu thành năng lực tư duy là: Năng lực ghi nhớ, tái hiộn bằng ngôn ngữ, hình ảnh (Jo nhận thức cảm tính đưa lại; năng lực trừu tượng hoá, khái quát hoá thông qua phân tích, tổng hợp; và năng lực tưởng tượng, suy luận, liên tưởng, đổ phân biệt, phát hiện, lựa chọn, xử lý (rong nhận thức và hành động.

Tư duy, như chúng ta biết, không tồn tại một cách trừu tượng ở đâu đó

mà bao giờ cũng gắn với các chủ thể nhất định Vì lõ đó, nói vồ tư duy, không

thể nói một cách chung chung, mơ hồ mà bao giờ cũng nói một cách cụ thổ về năng lực và trình độ tư duy của các chủ thổ cụ thê.

Năng lực tư duy của chủ thổ, trước hết, gắn liền với yếu tô di truyền sinh học Tuy nhiôn, đó mới chỉ là cư sử ban đầu, chính nhân tô xã hội quyết định

tư <Juy của con người và tri thức là điều kiện đổ năng lực tư duy của chủ thể phát triển Năng lực tư duy là khả năng nhận thức và khái quát hóa của chủ thể nhận thực Cụ thể là, từ những sự vật, hiện tượng riêng lẻ, thuộc linh rời rạc của sự vật, hiện tượng dược phản ánh trong đầu óc chủ thể và từ dó đã diễn ra một quá trình với những thao tác tư duy nhằm trừu tượng hóa và khái quát hóa

để nắm được bản chất và các quy luật qui định sự tổn tại, vận động và phát triển của sự vật Năng lực tư duy còn bộc lộ ử khả năng nhận thức và vận dụng

lý luận cũng như lý thuyết vào thực tiễn Năng lực tư duy của chủ thổ còn thể hiện ở khả năng biết tổng kết, khái quát hỏa kinh nghiệm thực tiễn thành lý luân và xây dựng mô hình mới hợp quy luật khách quan định hướng cho sự vận đông và phát triển của thực tiễn.

Năng lực tư duy, mặc dù khống dồng nhất với trình độ tư duy nhưng chúng khổng tách rời nhau Với vốn hiểu biết mà con người tích luỹ được kết hợp cùng năng lực tư duy cụ thổ sẽ tạo nên một trình độ tư duy nhất định của chủ thổ nhân thức Khi nói vồ trình độ tư duy là nói vổ cấp độ, mức dộ hay những khả năng xác định của tư duy Đó là, trình độ tư duy thấp hay trình độ

tư duy cao, trình độ tư duy tiền khoa hục hay trình độ tư duy khoa học, trình

độ tư duy kinh nghiệm hay trình độ tư duy lý luận Trình độ tư duy ở mức độ nào thường biểu hiện ra ở phương pháp tư duy tương ứng Trình độ tư duy thấp, tiền khoa học, kinh nghiệm ihường bộc lộ ra ử dạng lư duy kinh nghiệm, phiến diện, chủ quan duy ý chí nghĩa là phương pháp lư duy siêu hình Trình độ tư duy cao, khoa học, tư duy lý luận được hiểu hiỌn ra là phương pháp tư duy hiện chứng.

Trình tlộ là một mức độ nhất định của khá Iiăng ur duy mà chủ thổ Iiliận thức đạt tới Trình độ lư duy cho thấy cấp độ và khả năng nhạn thức của chủ thể Trình dộ tư duy bao giờ cũng thể hiện một năng lực tư duy nhất định và Iiăng lực tư duy hao giờ cũng thể hiện một trình độ tư duy nhất định Điều này

có nghĩa, giữa năng lực tư duy và trình độ tư duy có một mối quan hệ nhân quả Như vậy, mội trình độ tư (Juy nhất định bao giờ cũng là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa năng lực tư duy của chủ thổ với vốn tri thức mà chủ thể tích lũV được trong quá trình nhận thức.

Tuy nhiên, con đường hình lliành và phát triển trình độ tư duy gổm nhiều yếu tố có khác nhau Từ một năng lực tư duy nhất định đổ đạt lới một trình độ

tư duy cụ thể là cả.một quá trình rèn luyện, phấn đấu trong nhận thức và hành động Bởi trinh độ tư duy, nhất là tư duy lý luận, khổng phải là sự vận động tự nhiên của bộ não mà là sự vận động mang tính trí tuệ của con người, là thành quả mang lại trong quá trình con người tìm tòi, khám phá, nhận biết, sáng tạo, trong quan hộ với tự nhiên và xã hội Ph.Ăng-ghen từng khẳng định: “Nhưng

tư duy lý luận chỉ là một đặc tính bẩm sinh dưới dạng năng lực của con người

mà thôi Năng lực ấy cần phải đưực phát triển hoàn ihiôn, và muốn hoàn thiện

nó thì cho đến nay, không có một cách nào khác hơn là nghiôn cứu toàn bộ lịch sử triết học thời trước” [50, tr 487].

Thật vây, năng lực tư duy của con người, trước hết là từ những yếu tố mang tính bẩm sinh, như đặc điểm của hộ thần kinh, cấu tạo gen di truyền, năng khiếu, khả năng nhạy cảm thế nhưng, những yếu tố bẩm sinh này nếu không được thường xuyên rèn luyCn, bồi dưỡng thì sẽ bị mai một đi, những yếu tố tư chất tự nhiên đỏ có dược phát huy tác dụng hay không là do quá trình học tập và rèn luyện không mệl mỏi của con ngưòi Vì lẽ dó, trong ý nghĩa chung nhất có thổ khẳng định, năng lực tư duy và trình độ tư duy đều là

\ - Ll / 4 ơq

sản phẩm của lịch sử, là sản phẩm của môi trường giáo dục, học lập và rèn

l u y ệ n

Khi nói về năng lực tư duy cần phải thấy rằng nó còn thể hiện ở năng lực lựa chọn các vấn dề có liên quan đổ liên kết các hình thức mà tìm ra các kết luận nhãt định Chẳng hạn như năng lực lựa chọn những khái niệm đổ hình thành một phán đoán đúng và liôn kết các phán đoán để có suy lý - phát hiện mới Như vậy, nãng lực tư duy bai) gồm cả năng iực lụa chọn, sắp xếp, kết hợp các phương pháp, hình thức tư duy và khả nàng sử dụng thành thạo, nhuần nhuyễn mỗi phương pháp, mỗi hình thức tư duy theo những cách thức, tác dụng riêng của nó cho phù hựp với qui định khách quan của các dối lượng nghiôn cứu Những-năng lực dó cũng là một trong những nội dung quan trọng làm năng lực tư duy đạt đến cấp dộ cao hơn Năng lực tư duy thường được tiếp cận ử các kiểu như: năng lực tư duy thực hành, năng lực tư duy hình tượng và năng lực tư duy lý luận Xét theo cấp độ của năng lực tư duy có thể phân ra thành năng lực tư duy kinh nghiệm và năng lực tư duy lý luận.

Năng lực tư duy lý luân khác với năng lực tư duy kinh nghiệm Năng lực

tư duy lý luận là khả năng tư duy về những vấn đổ chung, tổng thổ, toàn vẹn, nắm bắt đối tượng trong tính chỉnh thổ của sự tồn tại, vân động và phát triển;

dó là khả năng tư duy khoa học, sáng tạo trong sử dụng các khái niêm, phạm trù dể phân tích, so sánh, tổng hợp, trừu tưựng hoá, khái quát hoá đcm lại những tri thức mới mang tính chính xác, sâu sắc, chặt chẽ, lôgíc và có hẽ thống phù hợp với qui luật khách quan của sự tổn lại và vận động của hiện thực Hơn nữa, năng lực tư duy lý luận còn có sức mạnh đưa lý luân vào cuộc sống, cụ thể hoá lý luận thành mục tiêu, phương hướng, giải pháp khả thi dể giải quyết các vấn đề của cuộc sống dạt hiệu quả cao Như vậy, năng lực tư duy lý luận còn được thể hiện ử khả năng xác lập tri thức mới, khả năng xác lập quan hệ giữa các tri thức và khả năng đối tượng hoá tri thức Hổ Chí Minh

khẳng định: "Lý luận là sự tổng kết những kinh nghiệm của loài người, là sự tổng hợp những tri thức về lự nhiên và xã hội tích trữ lại trong quá trình lịch sử” I 56, tr 497],

- Một sỏ yếu tô ảnh hưởng đến năng lực tư duy lý luận

Năng lực tư duy lý luận, đồng thời vừa bị ảnh hưởng bởi các diều kiện của thực tại khách (ịuan vừa bị ảnh hưởng bởi các nhân tố chủ quan của chù thổ nhận thức.

Thứ nhất, năng lực tư (Juy lý luận phụ thuộc vào đặc tính bẩm sinh của

mỗi người Đó là những yếu tố bẩm sinh như: dặc diểm cấu tạo của hệ thần kinh, cấu tạo gen, di truyền mà Ph.Ảngghen gọi là “ một đặc tính bẩm sinh dưới dạng năng lực của con người ” [50, tr 487], Những yếu tố này đóng vai trò chính trong việc tạo ra tiổm năng về năng khiếu, sự ihông minh, trí nhớ, khả năng trực giác, nhạy cảm Đó là cơ sở, tiền đề, là diều kiôn cùa năng lực trí tuệ nói chung và năng lực tư duy lý luân nói riêng Tuy nhiên, tố chất bẩm sinh ấy mới chỉ là những khả năng tiổm tàng, nó cần phải đưực khơi dây, bổ sung, được ròn luyện thường xuyôn, nếu khổng dần dần sẽ mai một.

Thứ hai, quá trình giáo dục, đào tạo, học tập, rèn luyôn một cách tự giác

dể nâng cao trình độ tri thức, trí tuệ có ảnh hưởng trực tiếp mạnh mẽ đến năng lực tư duy lý luận Trình độ tri thức, trí tuệ là diều kiên tiên quyết đổ con người phát triển năng lực của mình vồ mọi mặt Đổ đạt được một trình dộ tri thức, trí tuê nhất định, không có con dường nào khác ngoài việc phải thông qua quá trình giáo dục, đào tạo và tự giáo dục Quá trình này mang lại cho con người không chỉ vổ nội dung các tri thức mà còn là những phương pháp tư duy khoa học ngày càng hoàn thiện hơn Đó chính là nén tảng, là cư sở để con người rèn dũa khả năng tư (Juy, rèn luyện năng lực tư duy để dạt dược một trình độ tư duy lý luận, sáng tạo, nhạy bén Nốu bị hạn chế về tri thức thì

khổng the nâng cao được năng lực tư tluy lý luân, cũng như đạt dược trình độ

tư duy lý luận.

Thứ ha, môi trường kinh tế - xã hội, nền tảng văn hoá, khoa học của xã

hội có ảnh hưởng quan trọng đến năng lực tư duy lý luận Sự phát triển về nâng lực tư duy lý luận phụ thuộc vào môi trường kinh tố - xã hội mà chủ thể

tư duy sống và hoạt động Đó chính là những tiền đề, điều kiện, hoàn cảnh khách quan liên quan đến đời sống, quá trình tích luỹ, ren luyện học tập và diều kiện hoạt dộng và cồng tác của mỗi con người, c Mác cho rằng, con người là sản phẩm của hoàn cảnh, hoàn cảnh kinh tế - xã hội như thế nào thì

sẽ sinh ra con người hiện thực như thế ấy với một tư duy tưưng ứng Cơ chế tập trung quan liêu -bao cấp đã góp phần hình thành và sản sinh ra tâm lý ỉ lại, trông chờ, dựa dẫm, thói lười suy nghĩ, tìm tòi mà ở dó hình thành lư tưởng hình quân chủ nghĩa, lư tưởng mong ngóng, thụ động, sợ sệt làm thui chột tính năng động và mất đi động lực thúc đẩy sự phát triển xã hội Cơ chế thị trường tuy khắc nghiệt, nhiều bất trắc, rủi ro nhưng nó bắt buộc con người phải năng dộng, trăn trở, tìm tòi, sáng tạo, phải nhậy cảm và có lòng kiôn trì, dám chấp nhân phiêu lưu, mạo hiổm đổ vươn lên và chính điều kiện đỏ dã tôi luyện làm hình ihành lôn tư duy năng dộng, óc sáng tạo của các chủ thổ hoạt động.

Năng lực tư duy lý luận của con người đặc biệt còn phụ thuộc vào nền tảng văn hoá, trình độ sản xuất, nền tảng tri thức khoa học và cổng nghê mà

xã hội đạt được Thật vây, năng lực tư duy lý luận chịu tác dộng và chi phối mạnh mẽ bởi sự phát triển của bản thân khoa học và trình độ văn hoá-xã hội Nền tảng văn hoá là cội nguồn và sức mạnh, nó thể hiện và cuốn hút cái chân, thiện, mỹ và tác động sâu sắc đến sự phát triển các tư chất đặc thù của con người, mở rộng, khơi sâu thêm vào nền tảng tâm sinh lý, khơi dậy mọi tiềm năng sáng tạo tiềm ẩn trong con người Gắn liền với sự phát triổn của khoa học, công nghệ, năng lực tư duy lý luận cũng có quá trình phát sinh, phát triển

cùa mình Nó không phải là cái bất biến, cái vĩnh viễn sinh ra và mãi mãi như vậy Điều này có ý nghĩa là, ứng với mỗi giai đoạn khác nhau trong sự phát triển của khoa học và công nghệ, năng lực tư duy lý luận của con người cũng

có những hình ihức thổ hiộn khác nhau Thời dại ngày nay cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ, sự phát triển cao trình độ văn hoá, văn học - nghệ thuật và sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin hiện đại và sự bùng nổ thồng tin mang tính toàn cầu đã hàng ngày hàng giờ tác động hết sức sâu sắc đến trình dồ và năng lực của tư duy lý luận của chủ thể hoạt động Vì lẽ đó, đổ nâng cao năng lực tư duy lý luân của chủ thể nhận thức, trước hết phải nâng cao năng lực hoạt động thực tiễn, trình độ tri thức khoa học, phương pháp tư duy khoa học, đặc biệt là phưưng pháp tư duy biện chứng đối với họ.

Thứ tư, hoạt động thực tiễn là yếu tố cơ bản, ảnh hưửng trực tiếp đến

năng lực tư duy lý luận của chủ thể hoạt động Thực tiỗn là tiêu chuẩn của chan lý Qua thực tiỗn con người kiểm nghiộm tính chân thực, trung thực của

tri thức, khoa học Ph Ảng-ghcn đã chỉ ra rằng: " chính việc người ta biến

dổi lự nhiên, chứ không phải chỉ một mình giới tự nhiên, với tính cách giới tự nhiôn, là cư sử chủ yếu nhất và trực tiếp nhất của tư duy con người, và trí tuệ con người đã phát triển song song với việc người ta dã học cải cải biến tự nhiên" [50, tr 720] Rõ ràng, con người đã quan hộ với thố giới bắt đầu khổng phải bằng lý luân mà bằng thực tiên và chính trong quá trình hoạt động thực tiễn mà con người có được những hiểu biết, những khái niệm, những tri thức

về hiện thực khách quan và nhờ đỏ mà phát triển những năng lực tư duy của mình Chính vì vây, mọi tri thức, năng lực tư duy của con người, dặc biệt là năng lực tư duy lý luân xét cho đến cùng đều bắt nguồn từ thực tiễn Hơn nữa,

sự phát triển liên tục không ngừng của thực liền luồn đặt ra những thách thức, yêu cầu mới đòi hỏi con người phải suy nghĩ, tìm tòi, phát hiện ra quy luật vận

dộng và phát triển của sự vật Từ dó, hình thành nên phương thức, nội dung mới trong năng lực tư duy ]ý luận để giải quyết các vấn đề mà thực tiền đang dặt ra; đồng thời, năng lực trí tuệ con người dược phát triển chính là nhờ vào quá trình tổng kết thực tiền thành lý luận Lý luận, bản thân nỏ khổng có mục đích tự thân Nó ra đời là do nhu cầu của quá trình hoạt dộng thực tiễn của con người Hơn thế, chỉ qua thực tiễn con người mới kiểm nghiệm dược tính chân thực (đúng hay sai) của các tri thức mà mình tích lũy được Như vây, chỉ có thông qua quá trình hoạt động thực tiền, năng lực tư duy lý luận, đặc biệt khả năng xác định (kiểm định) tri thức và đối tượng hoá tri thức của con người mới dược hình thành và thông qua thực tiễn mà những năng lực ấy mới dưực bộc

lộ, trau dồi và phát triển.

>

Thứ năm, nhu cầu và lợi ích là những yếu tố động lực góp phần hình

thành thái độ, động cơ cho mọi hoạt động của con người, trong đó, có hoạt động nhằm thúc đẩy sự phát triển năng lực tư duy lý luân Hoạt động của con người bao giờ cũng nhằm theo đuổi những mục đích nhấl định và cái chi phối mục đích hoạt động của con người là nhu cầu và lợi ích của họ Nhu cầu, lợi ích có ảnh hưởng thường xuyên và trực tiếp dến ý thức, dộng cơ hoạt dộng thực tiỗn, học tập và rèn luyôn để nâng cao năng lực tư duy lý luận Người có động cư không trong sáng trong hục tập, rèn luyện, hoạt động chỉ vì lợi ích cá nhân, cục bộ, trước mắt thì khó có thổ rèn luyôn được năng lực tư duy lý luận sắc bén hoặc nếu có được năng lực tư duy lý luận ấy thì rấl dỗ trở thành mối nguy hiểm, làm khuynh dảo xã hội Hổ Giủ tịch từng nói rằng, có tài mà khổng có đức là người vô dụng.

Như vậy, năng lực tư duy lý luận của chủ thổ hoạt động vừa phụ thuộc vào những yếu tố của diều kiện khách quan vừa phụ thuộc vào các nhân tố chủ quan Các nhân yếu khách quan và nhân tố chủ quan này quan hệ với nhau hết sức khăng khít, cùng tác động, hỗ trợ, bổ sung cho nhau tạo thành một hê

thống cùng tác dộng đốn năng lực lư duy lý luận cùa con người; trong (Jó, sự phái triển của thực tiền xã hội và khoa học, quá trình đào tạo và ròn luyện của chủ thể giữ vai trò quyết định Vì thế, đổ nâng cao năng lực tư duy lý luân chủ thể hoạt động phải tích cực tham gia hoạt dộng thực tiễn, không ngừng học tập

và rèn luyện nâng cao trình độ khoa học - công nghệ, trình độ lý luận.

1.2 Nâng lực tư duy lý luận với hoạt động lãnh đạo, quản lý của đội ngũ cán bộ chu chốt cáp huyện

1.2.1.Đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện và hoạt động lãnh đạo, quản lý của họ

Hệ ihống chĩnh trị ở nước ta hiện nay dược tổ chức thành bốn cấp: cấp Trung ưưng, cấp tỉnh (và thành phố trực thuộc Trung ưưng), cấp huyện (quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh), và cấp cơ sở (xã, phường, thị trấn) Trung ương là cấp quốc gia, cấp vĩ mô, là cấp đổ ra đường lối, cương lĩnh, chủ trương mục tiêu mang tính chiến lược, đối nội và đối ngoại đảm bảo sự phát triển bổn vững cho cả quốc gia Cấp tỉnh (thành phố) là một cơ cấu trung gian ngay dưới cấp Trung ương, nhưng lại là cấp chính quyồn cao nhất trong hộ thống các cấp

ở địa phương Là cấp có nhiệm vụ trực tiếp nhận thông tin của Trung ương, là nơi đổ ra chính sách, cơ chế, hình thành hệ thống các quan điểm chỉ đạo thực tiễn Cấp tỉnh còn là một cấp lãnh thổ, có đủ phạm vi không gian, trong đó chứa dựng những tiồm năng nhất định và tiềm năng đỏ chỉ được khơi dậy hằng những nỗ lực chủ quan của con người Do vậy, cán bộ cấp tỉnh phải hội đủ những tố chất của con người diều hành chính sách vĩ mô nhiều hơn là chỉ đạo công việc, có tính sự vụ, cụ thể Cấp huyện đỏng vai trò là khâu trung gian, là cầu nối trong quy trình lãnh đạo, quản lý từ Trung ưưng, tỉnh và xuống cơ sử Cấp cơ sở (xã, phường, thị trấn) là cấp thấp nhất trong hệ thống hôn cấp Nhưng đỏ lại là cấp rộng rãi nhất, dông dào nhất Cơ sử là cấp chấp hành, là

nơi giao liếp trực tiếp của toàn bô hệ thống chính trị với dân, là nơi mọi dường lôi, chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước được triển khai thực hiện và đây cũng là nơi trực tiếp nắm bắt được sự phản hổi những tâm tư, nguyện vọng và đổ xuất của người dân đối với Đảng và Nhà nước Như vạy, cấp huyện là đơn vị hành chính độc lập, có đầy đủ bộ máy Đảng, chính quyổn, đoàn thể nhân dân Trong hệ thống chính trị của chúng ta hiện nay, cấp huyện được eo cấu bởi các phòng, ban chuyên írách gần như cấp tỉnh nlnrng thực tế hoạt động cùa bộ ináy quyền lực của cấp huyện rất quan trọng bởi nó luồn gắn bó chặt chẽ với cơ sử Mặc dù cũng là một cấp trung gian như cấp tỉnh, nhưng cấp huyện là nưi chủ động chỉ đạo triển khai, vận dụng một cách sáng tạo dường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước phù hựp với điều kiện đặc thù của mỗi dịa phương Do đó, sự lãnh dạo, quản lý của đội ngũ cán bộ cấp huyện bao giờ cũng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng bởi sự chỉ đạo, quản lý của nó đối với cơ sở là trực tiếp và dưa đến những kết quả cụ thể, được cuộc sống kiểm nghiệm tức thời và trực tiếp Với

vị trí và vai trò như thế, hoạt động lãnh đạo, quản lý của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện vừa mang tính chất định hướng chung, vừa mang tính chỉ dạo thực tiỗn, cụ thể sâu sắc.

Cán bộ chủ chốt cấp huyện là nliững người đứng dầu, phụ trách một đơn

vị, một tổ chức, một tập th ể nào đó do bầu cử, b ổ nhiệm hay chỉ định Cán bộ

chủ chốt là người lãnh đạo, người quản lý có trách nhiệm dồ ra những phương hướng, chủ trương, quyết định, trước hết là những quyết định có tính chiến lược, then chốt ở dcm vị mình, dịa phương mình, tổ chức mình phụ trách Cán

hộ chủ chốt là cán bộ lãnh đạo, quản lý có quyền lực, có uy tín, có tính quyết đoán đôi với mọi vấn đề thuộc thẩm quyền của mình, là người điều hành, chỉ đạo thông qua m ệ n h lệnh, nghị quyết, ý chí cá nhân nhằm đạt được mục tiêu

đề ra Cán hộ chù chốt cấp huyện còn là người điều chỉnh các mối quan hệ, ra

những quyốt định mới phù hợp với sự thay đổi của điều kiện, hoàn cảnh khách quan luôn luôn hiến đổi của địa phương Người cán bộ chủ chốt vừa là nhà chiên lược, vừa là nhà chiến thuật, là Iìgười vừa nắm vững lý luận, vừa có kinh nghiên hoạt động thực tiền, hơn thế, họ còn là người có khả năng vận dụng lý luận vào thực tiễn và góp phần làm phong phú thêm lý luận.

Như vây, cán bộ chủ chốt cấp huyện là những người dứng đầu các tổ chức chính trị, xã hội, các phòng, han của huyôn; là những người lãnh đạo, quẩn lý, là người triển khai, tổ chức thực hiện đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; đổng thời, cũng là người phát hiện, khái quát những sáng tạo, những nhân tố mới từ cơ sở, từ nhân dân để góp phần hoàn thiện dường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước Vì vậy, đội ngũ cán

bộ chủ chốt cấp huyện cần phải có trinh độ và năng lực tư duy lý luận nhất dịnh mới hoàn thành tốt chức năng và nhiộm vụ mà Đảng và nhân dân trông dợi ử họ.

Với tư cách là những người lãnh đạo và quản lý trôn một địa bàn địa - chính trị - kinh tế - văn hóa-xã hội - an ninh-quốc phòng cụ thể, đội ngũ cán

hộ chủ chối cấp huyện cần phải hội tụ đầy dủ những năng lực và phẩm chất của người lãnh đạo và quản lý nói chung, cũng như phải có những đặc diổm riêng biột phù hợp với vai trò, chức năng và nhiệm vụ của mình Bửi lẽ, hoạt dộng lãnh, đạo quản lý là một dạng hoạt động xã hội dặc biệt, hơn thế, hoạt dộng lãnh đạo, quản lý ở cấp huyện cũng có những đặc trưng riêng.

Lãnh đạo, quản lý thực chất là quá trình lác dộng định hướng, điều hành, diều chỉnh đến tổ chức hay con người cụ thể để kích thích, thúc đẩy họ nhiệt tình, hăng hái trong cồng việc nhằm đạt dược những mục đích nhất định của

tổ chức, cơ quan, đoàn thể hay một nhóm xã hội Hoạt động lãnh đạo, quản lý

là hoạt dộng mang tính chất điều khiển của chủ thể lãnh đạo, quản lý đối với khách thổ chịu sự lãnh đạo, quản lý bằng các phương tiện, phương pháp cụ thể

nhằm đạt dược kối quả mong muốn Chính tliổng qua sự dộng viên, giáo dục, thuyết phục, tổ chức thực hiện mà dội ngũ cán hộ lãnh dạo, quản lý chỉ dạo, dần dắt nhân dân thực hiện lốt nhất những chủ Irương, dường lồi của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Hai thuật ngữ "lãnh đạo" và "quản lý" mặc dù luôn gắn bó chặt chẽ với nhau và trong nhiều trường hựp ử những văn cảnh tương thích chúng dưực dùng thay thế lẫn nhau, íhế nhưng về thực chất, chúng khổng phải là một Theo Từ điển Tiếng Việt: "Lãnh đạo bằng đề ia chủ trương, đường lối và tổ chức, dộng viên thực hiện" [81, tr 540 j; còn "Quản lý: 1) trông coi và giữ gìn theo những yêu cầu nhất định 2) tổ chức và điều khiển các hoạt động theo

những yêu cầu nhất định" [81, tr 789] Như thế, lãnh đạo và quản lý trong

lioạt động của lìgười cán bộ chủ chốt về bản chất đều lả quá trình tác động, hướng dẫn, điều khiển và kiểm tra, giám sát những người dưới quyền đ ể hoàn thành lốt nhất những nhiệm vụ, những k ế hoạch đ ề ra.

Quy trinh lãnh đạo và quy trình quản lý có nhiều điểm giống nhau, ihế

nhưng, một cách chung nhất, lãnh đạo thiên vê định hướng, điều chỉnh ở lẩm

bao quát, mang tính gián liếp, còn quân lý lại thiên về tổ chức, chỉ huy một cách cụ thể, trực tiếp Nói cụ thể hơn, hoạt động lãnh đạo và quản lý có những

điểm khác nhau căn bản vồ mục tiêu, nội dung, phương pháp và phương tiện tác động Nếu như hoạt dộng lãnh đạo nhằm mục tiêu dịnh hướng, thì mục liêu của hoạt động quản lý là tổ chức thực hiCn, là sắp xếp, bô' trí các vấn đổ theo một trình tự nhất định Do mục tiêu có sự khác nhau, nôn nôi dung hoạt dộng lãnh đạo, quản lý cũng khổng giống nhau Nội dung lãnh đạo là đề ra chủ trương, dường lối chung, phương hướng triển khai, thực hiện dường lối, kiểm tra việc thực hiện, bổ sung, sửa cliữa, phát triển đường lối theo nhu cầu của dời sống thực tiễn Còn nội dung của quản lý là xây dựng các phương án, các mô hình với những chỉ tiêu kế hoạch cụ thể, xây dựng các mối quan hệ

giữa các dôi tượng quản lý và giữa các đôi lượng chủ thể quản lý một cách hợp

lý nhất để đạt hiệu quả cao trong tổ chức thực hiện, v ề phương pháp và phương tiện tác động, hoạt động lãnh đạo dùng phương pháp động viên, thuyết phục, hằng uy tín và bằng nghệ thuật và cả sự gương mẫu của mình mà tập trung giáo dục xây dựng niềm tin, tính lự giác của con người; còn quản lý tác động dốn đối tưựng bằng hệ thống nội quy, quy chế, mệnh lệnh có tính chất hắt buộc, cưỡng chế Tuy nhiên, tuỳ ihuộc vào tính chất của quan hệ giữa cơ quan lãnh đạo với cơ quan quản lý, luỳ thuộc vào cơ cấu tổ chức và hoạt động trong cơ quan lãnh đạo và quản lý , ncn trong không ít trường hợp, chủ thể lãnh đạo, đổng thời, phải thực hiện cả chức năng quản lý và ngược lại, chủ thể quán lý phải đổng thời thực hiện cả chức năng lãnh đạo Giữa hoạt dộng lãnh đạo và hoạt động quản lý có mối quan hệ biện chứng như thế, do đó, khổng nên xoá nlioà ranh giới giữa chúng dẫn đến chổng chéo công việc, nhưng mậl khác, cũng không xem dây là hai hoạt động riêng biệt, hoàn toàn xa lạ với nhau.

Cố nhiên, trong một chừng mực nào dó, có thể thấy lãnh đạo là khâu quan trọng của quản lý, đổng thời là cơ SỪ, tiền đổ cho quản lý, còn quản lý thực chất là nhằm hiện thực hoá đường lối lãnh đạo và giúp cho hoạt động lãnh đạo đạt hiộu quả cao Chẳng hạn, sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, đó là vạch ra những phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp có tính chất chiến lược bằng những nghị quyết, còn sự quản lý của chính quyền là (hổ chế hóa, cụ thổ hỏa những nghị quyết dó một cách sáng tạo, phù hựp với thực tiễn đặc thù của từng địa phưưng Đó chính là cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và nhân dân làm chủ” mà xã hội ta đang thực hiện.

Thực tiễn cho thấy, đối tượng của chủ thể lãnh đạo, quản lý là những con người cụ thể, có tri thức, có năng lực, có ý chí, có mục đích và cổ những ước vọng riêng nhất định Do vậy, đòi hỏi chủ thể lãnh đạo, quản lý vừa phải thấu

hiểu công việc của mình, vừa phải cổ những hiểu biết sâu sắc về năng lực, thổ chất, (âm tư ước vụng, quyền lợi cùa khách thổ lãnh đạo, quản lý, từ đó, mới

có thổ tạo ra một môi lrường đồng thuận đổ các dồng sự dưới quyền làm việc, giao tiếp đạt hiệu quả lốt nhất Chính vì thế, hoạt động lãnh đạo, quản lý cần phải không ngừng được nâng cao để đáp ứng kịp thời nhu cầu của thực tiễn.

Do đặc thù của hoạt dộng lãnh đạo, quân lý nên đòi hỏi người cán hộ làm những công tác này vừa phải có năng lực tổ chức hoạt dộng thực tiễn tốt, vừa phải có năng lực tư duy lý luận cao Thục vậy, người lãnh đạo, quản lý, là người lao động trí óc dù họ không phải chủ yếu tìm tòi, sáng tạo ra lý luận khoa học mới mà thông qua hoạt động của mình, họ thực hiện cụ thể hoá, hiện thực hoá lý luận, đưa lý luận vào thực tiễn Nhưng để hiện thực hoá lý luận, đòi hỏi họ phải suy nghĩ, nghiên cứu phát hiện thực tiễn cụ thổ, trên cơ sở dó

mà đề ra các biên pháp giải quyết tình huống, ra quyết định, tổ chức thực hiện quyết định thông qua hoạt động tập thể hoặc cá nhân Như vậy, có thể khẳng định, người lãnh đạo, quản lý cần phải là “một nhà ỉý luân - thực tiễn” Họ chính là người vừa góp phần xây dựng dường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước, vừa đổng thời, là người vân dụng đường lối, chính sách, pháp luật vào thực tiễn cuộc sống Điều này không chỉ đúng với cống tác lãnh đạo, quản lý ở tầm vĩ mô mà còn dúng với ở mọi cấp trong Ỉ1Ộ thống chính trị của nước ta hiện nay.

Thực tiễn hoạt động lãnh đạo, quản ]ý cấp huyôn cho thấy đó vẫn là định hướng, hướng dẫn cho cấp xã, cơ sở cũng như các phòng, han chuyên môn vồ các lĩnh vực phát triển kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng, văn hóa, thổng tin, công tác xây dựng hô thống chính trị , triển khai kịp thời, có hiệu quả các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đốn tận cơ sở, từng người dân trong phạm vi của huyện Thông qua công tác lãnh đạo, quản lý, qua nghiên cứu nắm hắt khả năng thực tiễn, vận dụng sáng tạo các chủ trương

chính sách vào thực tiỗn, thực hiện công tác tổng kêl thực tiền, rút ra những hài học kinh nghiệm, những thành công cũng Iihư hạn chế trong quá trình vận dụng, triển khai các chủ trương, chính sách vào thực tiền Trôn cư sở đó, đồ xuất các giải pháp, các phương hướng khắc phục, diều chỉnh nhằm tích cực góp phần vận dụng tốt nhất các chủ trương, đường lôi vào thực liễn Như vậy, hoạt động lãnh đạo, quản lý ở cấp huyện nốu dược thực hiện tốt sẽ góp phần giúp Trung ưưng, tỉnh kịp thời diều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện các chủ chưcmg chính sách, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác lãnh đạo, quản lý ử tầm vĩ mô, khắc phục bệnh chủ quan, một chiều, duy ý chí áp đặt thiêu dân chủ.

Hoạt dộng lãnh đạo, quản lý của người cán bộ chủ chốt cấp huyện phải định ra được những quyết định đúng đắn, thể hiện ý chí của người cán bộ chủ chốt và tâm tư, nguyện vọng của nhân dân địa phưưng, phản ánh dược sự liên kết giữa các ngành, các lĩnh vực thành một tổng thể các quan hệ ở tầm khái quát cao Do vậy, người cán bộ chủ chốt cấp huyện, một mặt, phải nắm chắc đường lối, chủ trương, chính sách của cấp trôn; mặt khác, phải tường tận thực

tế, tình hình địa phương, nắm dược cái chung, cái riông, đặc thù ở địa bàn, lĩnh vực mình phụ trách, qua đó mà triổn khai, vân dụng một cách đúng dắn, sáng tạo và phù hợp quan điểm chỉ đạo của cấp trôn vào thực tiễn địa phưoìig, lĩnh vực mình trực tiếp lãnh đạo và quản lý.

Hoạt dộng lãnh đạo, quản lý về bản chất là tác động đến con người cụ thổ, bằng xưưng, hằng thịt sống động với trình độ văn hóa, vốn tri thức, năng lực cá nhân, với lâm tư, nguyện vụng, tình cảm và mục đích nhất định Cũng

vì thế, người cán bộ chủ chốt cấp huyện phải có phương pháp tác động đến con người một cách hợp lý, liựp lình Đối tượng tác dộng của dội ngũ cán bộ chủ chốt cấp liuyôn là đông dảo cán bộ, nhân viên dưới quyền và quần chúng nhân dân cư trú trong địa bàn huyện Đây là dối tượng đa dạng, không thuần

nhất vổ trình độ văn hóa, vốn tri thức, năng lực, phẩm chất đạo đức, lâm tư nguyện vọng Do đó, trong công lác lãnh đạo, quản lý, cổng lác tư tưởng, cồng lác cán bộ, công tác vận dộng quần chúng phái bi ốt sử dụng các phương pháp, cách thức khác nhau phù hợp với từng nhóm đối tượng cụ thể mới đạt dirợc mục tiêu dề ra Có như thế mới khơi dậy ở họ niềm tin, lòng say mê với cổng việc, họ mứi tự nguyện phát huy hết khả năng của mình vì mục liêu chung của dơn vị Người cán hộ chủ chốt cấp huyện phải biết tự đặt mình vào hoàn cảnh, địa vị của người khác, phải lliông cảm, chia sẻ với những khó khăn, vất vả của cấp dưới, phải không ngừng trăn trở, tìm tòi tạo mọi diều kiện thuận lợi để cấp dưới có điều kiện thực hiện tốt nhất nhiệm vụ của họ Đặc biệt, cán bộ chủ chốt cấp huyện phải biết lắng nghe ý kiến của cấp dưứi, những phản ánh, đề xuất của quần chúng nhân dân Đó chính là những thông tin hổ ích, là cầu nối với nhân dân, qua đó nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng của họ đổ có giải pháp khắc phục, giúp cho công tác lãnh đạo, quản lý đạt đưực hiệu quả cao hơn Chính từ dó mà xây dựng niềm tin của quần chúng vào

sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước nói chung, vào sự lãnh đạo, quản lý, điều hành của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyôn nói riêng Muốn vậy, trong mọi hoạt động lãnh đạo, quản lý phải tạo được hầu không khí dân chủ, tin cậy, phải thực hành đúng phương châm: "Dân biết, dan bàn, dân làm, dân kiểm tra".

Như vậy, người cán hộ chủ chốt cấp huyện phải nắm vững ơ iủ nghĩa Mác - Lênin, tư iưởng Hổ Chí Minh, quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước, trên cơ sở lý luận đỏ mà vân dụng vào thực tiễn ở địa phương, xây dựng nghị quyết, phương hướng cho sự phát triển của địa phương, đơn vị Đổng thời, trong quá trình lãnh đạo, quản lý người cán bộ chủ chốt cấp huyện phải lắng nghe, thu thạp kịp thời những thông tin phản hổi lừ đời sống thực tiễn, xử

lý các thông tin dỏ một cách khoa học, chính xác, trên cơ sở đó mà vận dụng, điều chỉnh công tác lãnh đạo, quản lv trên địa bàn Cũng trong quá trình lãnh

dạo, quản iý người cán bộ chủ chốt cấp huyện còn thể hiện năng lực ur duy về con người, đổ đạt được những mục đích, yêu cấu nội đung của hoạt dộng lãnh dạo, quản lý một cách hiệu quả nhất Người cán bộ lãnh đạo, quản lý nói chung, cấp huyện nói riông nhất thiết phải có năng lực tư (Juy lý luận nhất định Muôn có năng lực tư duy lý luận thì đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện phái lhường xuyên nâng cao trinh dộ hiểu biết vổ mọi mặt, cả khoa học và thực tiền, đặc hiệt, là họ phải có sự hiểu biết sâu sắc về lý luận Mác - Lênin, tư tướng Hổ Chí Minh và quan điểm của Đảng Hồ Chí Minh từng nói: "Vì kém

lý luận cho nên gặp mọi việc không biết xem xét cho rõ, cân nhắc cho đúng,

xử trí cho khéo Khổng biết nhận rõ điều kiện hoàn cảnh khách quan, ý mình thế nào làm thế ấy Kết quả thường thất bại"|54, tr 234].

ỉ 2.2 Biểu hiện và vai trò năng lực iư duy /v luận dối với lioạt (lộng lãnh đạo, quân lý của đội ngũ cán bộ clìủ chốt cấp huyện

Năng lực tư duy lý luận là vũ khí sắc bén trong hoạt dộng lãnh đạo, quản

lý của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện Năng lực ấy thể hiện ử khả năng nắm bắt được bản chất, linh hổn của Chủ nghĩa Mác-Lônin, tư tưởng Hổ Chí Minh, đường lối, chủ trưcmg của Đảng, pháp luật của Nhà nước trong quan hộ với nlìiổm vụ của họ, khả năng nắm hắt thực tiễn và khả năng đé ra phương hướng, giải pháp tối ưu để giải quyết các vấn dổ nảy sinh trong thực tiễn Năng lực lư duy lý luận của người cán bộ chủ chốt cấp huyện phải dưực thể liện ở một số khả năng sau:

Một là, năng lực xác lập tri thức Đỏ là khả năng tiếp nhận số lượng và

chất lượng tri thức lý luận đổ hình thành thế giới quan khoa học cho hoạt dộng ãnh dạo, quản lý Đó chính là khả năng tiếp thu lý luận, cụ thổ hoá dường lối, chính sách pháp luật, khả năng phát hiện những vấn dồ mới, khả năng tổng kết ứiực tiễn và vận dụng kinh nghiệm thực tiễn.

Hai là, năng lực xác lập quan liệ giữa các n i thức Đó là khả năng liên

kết các loại tri thức ở các lĩnh vực, các chuyên ngành, các l iên ngành khác nhau thành một tổng thổ ở mức dô khái quát cao, bao quát nhiều vân dồ trên nhiều lĩnh vực và phạm vi rộng lớn; dồng thời, cũng phân định đưực lính đặc thù giữa các loại tri thức, từ đó vạn dụng vào quá trình hoạt động thực tiễn vừa phải đảm bảo nhìn nhận vấn đề trong tính da diện của một chính thổ, vừa phải đàm bảo tính đặc thù phù hợp với địa hàn cấp huyện.

Bu là, nâng lực hiện thực Ììoá tri thức Đây là khả năng biến những tri

thức đã tiếp thu dược trong quá trình hoạt dộng và học tập thành các chủ trương, chưcmg trình, kế hoạch hành động nhằm chủ dộng và tích cực hiến đổi hiện thực một cách'trực tiếp Nỏ thể hiện khả năng vận dụng lý luân vào thực tiền, liên hệ giữa lý luận và thực tiễn; vận dụng cái phổ biến một cách dúng tlắn trong từng tình huống, địa bàn đặc thù cụ thể Đó chính là khả năng vận dụng, cụ thể hoá đường lối, chính sách của Đảng một cách thiết thực, sáng tạo vào thực tiễn cuộc sống trôn địa bàn huyện.

Như vậy, năng lực tư duy lý luận của người cán hộ chù chốt cấp huyôn,

có giá trị định hướng cho hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiỗn của họ Cùng với việc nắm vững Chủ nghĩa Mác - Lônin, tư tưởng Hổ Chí Minh, dường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, đội ngũ cán hộ chủ chốt cấp huyôn còn phải biết vận dụng, cụ thể hoá hẹ thống lý luân dỏ dể dề ra những chương trình, nhiệm vụ phù hựp với tình hình cụ thể của dịa phương minh Trong hoạt động lãnh đạo, quản lý, đội ngũ cán hộ chủ chốt cấp huyện phải thường xuyên đối mặt với những vấn đổ thực tiền cụ thể mà việc giải quyết các vấn đề đó đòi hỏi phải vừa có sự am hiểu sâu sắc về lý luận vừa phải

cổ những kinh nghiệm thực tiễn Nghĩa là, họ phải thực sự có một năng lực tư duy lý luận ngang tầm với nhiệm vụ của mình.

Năng lực tư duy lý luận là khả năng tư duy khoa học về những vân dề chung, tổng thổ, loàn vẹn, khả năng nắm bắt đổi lượng trong tính tổng thể của

sự tổn tại, vận động và phát triển của sự vật và hiện tượng khách quan Đó là khả năng tư duy hoa học, sáng tạo trong sử dụng các khái niệm, phạm trù để phân tích, so sánh, tổng hợp, trừu tượng lioá, khái quát hoá đem lại những tri thức mang tính chính xác, sâu sắc, hệ ihống phù hợp với tính quy định vốn có của hiện thực khách quan Năng lực tư duy lý luận có vai trò hết sức to lớn, là phương tiện quan trọng nhất dảin bảo cho thành công của hoạt động lãnh đạo, quàn lý của đội ngũ cán bộ chủ chốt Vai trò của năng lực tư duy lý luận với hoạt động lãnh đạo, quản lý của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện được thể hiện ử một số diổm chủ yếu sau:

Thứ nhất, năng lực tư duy lý luận giúp người cán bộ chủ chốt cấp huyện

nâng cao nhận thức về Chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Iỉồ Clìí Minh, đường lối của Đảng và khả năng tiếp nhận những tri thức khoa học khác Không

ngừng học tập để nâng cao trình độ tri thức, năng lực tư duy lý luận là một nhiệm vụ đối với mọi cán hộ, cổng chức Nhiôm vụ này đối với người cán bộ chù chốt cấp huyộn lại càng cần thiết hơn, hởi lẽ, do vai trò, nhiệm vụ của mình, đòi hỏi họ phải có một trình độ tri thức sâu rộng, năng lực tư duy lý luận cao hơn, để không chỉ có giá trị định hướng cho hoạt động lãnh đạo, quản

lý của họ mà thông qua hoạt dộng đổ, nó còn có ý nghĩa định hướng cho cả tâp thể, cộng đồng và xã hội trong địa bàn Chỉ khi có một năng lực tư duy lý luận nhất định thì hụ mới đạt dưực trình độ nhận thức khách quan, khoa học, toàn diện và trên cơ sở đó mới có thể vận dụng sáng tạo các chỉ thị, nghị quyết, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước vào tình hình cụ thể cùa địa phương Đổ khồng ngừng nâng cao năng lực tư duy lý luận đòi hỏi người cán bộ chủ CỐI cấp huyện phải có một trình độ tri thức và trình độ tư duy lý luân nhất định Năng lực tư duy lý luận giúp người cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt cấp huyện nhận thức một cách có hộ thống, nắm bắt dược

các mối quan hệ, liôn hệ giữa các hộ phận tri thức cấu thành hộ thông lý luận, hiểu rõ bản chất khoa học và cách mạng của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng

Hổ Chí Minh và đường lối của Đáng, pháp luật cùa Nhà nước Trôn cơ sở dó

mà hình thành năng lực định hướng đúng tlắn và phương pháp luận khoa học cho nhận thức và hoạt động thực tiễn Học tập, nghiên cứu lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hổ Chí Minh một cách nhuần nhuyễn cả về phương pháp và nội dung sẽ thực sự nâng cao tầm nhận thức, năng lực tư duy lý luận của người cán bộ chủ chốt cấp huyện.

Năng lực tư duy lý luận không những tạo ra khả năng tiếp thu tốt và chuẩn xác lý luận chung và dường lối chủ trương của Đảng mà còn giúp ngưừi cán bộ chủ chốt cấp huyện truyền thụ, triển khai, phổ biến lại cho đối tưựng của mình nắm được những khía cạnh cơ bản và thực chất vấn đề Tư duy lý luân khoa học là một trong những diồu kiện cơ bản, dảm bảo sự định hướng đúng đắn của con người Tư duy lý luận, cho phép chủ thể nhân thức và hành động, xcm xét sự vật, hiện tượng một cách khách quan, toàn diện, lịch sử, cụ thể, tránh đưực căn bệnh chủ quan, giáo diều, xa thực tế V.I Lônin cho rằng: Không có lý luân cách mạng thì cũng khổng thổ có phong trào cách mạng Muốn có phong trào cách mạng thì phải có lý luận cách mạng Do tính trừu tưựng và khái quát cao, tư duy lý luận giúp cho con người nhận thức đúng đắn bản chất của sự vật, nắm đưực quy luật vân động và phái triển của chúng; từ

đó cho phép con người dự háo được xu hướng vận dộng và phát triển của sự vât, hiện tượng khách quan.

Thực tế cho thấy, nô'u năng lực tư duy lý luân hạn chế, kém, thì khổng chỉ tiếp thu lý luận kém, mơ hổ, thiếu chuẩn xác, mà khả năng truyền dạt, triển khai lý luận vào thực tiễn không những khó thành công, nhiều khi còn làm mất di tính hệ thống, sai lệch vấn đề; thậm chí còn đưa ra những tiên đoán, kết luận sai lầm gây hậu quá khôn lường Thực tiễn cách mạng cũng cho

I hay, do năng lực tư duy lv luận kém nôn khả năng nhận diện ihực tê không chuẩn xác, đánh giá tình hình thiếu khoa học, khá năng xử lý tình huống không kịp thời, không nắm được tình thế, làm mất dộng lực, bỏ lỡ thời cơ cách mạng Như vậy, năng lực tư duy lý luận đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc chuẩn bị, tích luỹ các tri thức cho hoạt dộng lãnh đạo, quản lý của đội ngũ cán hộ chủ chốt cấp huyện.

Thứ hai, năng lực tư duy lý luận giúp cho người cán bộ chủ chốt cấp

huyện nâng cao khả năng nhận thức tliực tiễn và vận dụng sáng tạo lý luận, (lường lối của Đảng, pháp luật của Nhả nước d ể ra những nghị quyết, chủ trương nhằm thúc dẩy sự phát triển toàn diện trên địa bàn huyện Năng lực tư

duy lý luận là khả năng phát hiện bản chất sự vậl khách quan thông qua nhiều hiện tượng phức tạp bôn ngoài, phát hiện các quan hê bản chất mang tính quy luật, xu hưứng và phương thức vận động biến đổi của các sự vật, hiện tưựng, nhất là các hiện tưựng xã hội Năng lực tư duy lý luận giúp đội ngũ cán hộ chủ chốt cấp huyện triển khai, vận dụng các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước một cách sáng tạo vào hoàn cảnh thực tế địa phương và trôn cơ sở đó xây dựng được các chủ hương, phương hướng, các chưcyng trình, kế hoạch và ban hành các nghị quyết mang tính khoa học phù hợp với điều kiện thực tiễn cụ thổ của địa phương mình nhằm thúc đẩy sự phát triển một cách toàn diộn và bền vững của địa hàn huyôn.

Năng lực tư duy lý luận tạo khả năng vận dụng lý luận vào thực tiễn Đó chính là năng lực cụ thổ hoá, vận dụng đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước một cách thiết thực, sáng tạo, hiệu quả Khả năng này đặc biệt quan trọng đối với đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện Bởi lẽ, nhiệm vụ

cư bản nhất của người cán hộ chủ chốt cấp huyện là xây dựng những phương hướng, nhiệm vụ, mục tiêu và những giải pháp cơ bản cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội của huyện trên lừng lĩnh vực cụ thể Xuất phát từ thực tố ử địa

36

phương, từ đường lối chung của Đảng mà xây dựng các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp, các chương trình hành động cụ thể Vì thế, đòi hỏi người cán bộ chủ chốt cấp huyện phải nhận thức đầy đủ, đúng đắn và vận dụng sáng tạo lý luận

vào thực tiền ở địa phương Năng lực tư duy lý luận còn là cơ sở cho năng lực

quyết đoán chuẩn xác, nhận định đúng tình hình, phán đoán nhanh, có quyết định đúng đắn, kể cả trong tình huống bất ngờ, bất đổng quan điểm trong nội

bộ lãnh đạo Trong thực tiỗn đổi mới ở nước ta ngày nay, tố chất đó luôn đòi

hỏi ử người lãnh đạo, quản lý cấp huyện cần thiết hưn bao giờ hết Bởi lẽ, nó

có tác dụng thúc đẩy và nâng cao khả năng tư duy ở mỗi người, khả năng nhạy bén, dám nghĩ dám làm, mặc dù cái mới ngay khi xuất hiện thường khó dược chấp nhận, chưa được thử nghiệm đang cần có sự tìm tòi mô hình mới, sáng tạo mới, thay thế cái cũ đã lỗi thời, lạc hậu Đó chính là việc làm đòi hỏi cần phải có bản lĩnh cách mạng, kiôn quyết chống khuynh hướng cải lương, chủ nghĩa kinh nghiệm, hời hựt trong nhận thức, chống chủ nghĩa chủ quan duy ý chí, giáo điều, bảo thủ, tách rời lý luận và thực tiỗn.

Thứ ba, năng lực tư duy lý luận giúp cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện nâng cao khả năng nắm bắt, đánh giá tình hình thực tiễn, tìm ra nguyên nhân của thành công và thất bại, đúc rút bài học kinh ngliiệm, định hướng cho hoạt động nhận thức và thực liễn tiếp theo Do vậy năng lực tư duy lý luận có

lác dụng nâng cao năng lực tổng kết thực tiễn Năng lực tổng kết thực tiễn

được thể hiện ở khả năng nắm bắt vấn đồ thực tiỗn cần tổng kết, khả năng phân tích, tổng hợp, diẽn dịch, quy nạp, chắl lọc những thông tin cơ bản, chủ yếu, đúc rút những bài học kinh nghiệm góp phần xây dựng dường lối, bổ sung phát triển lý luận Muốn đạt được như thế, cần phải có một năng lực tư duy lý luận nhất định Năng lực tư duy lý luận giúp người cán bộ chủ chốt cấp huyện có khả năng định hướng cổng tác tổng kết thực tiễn, khả năng sử dụng phương pháp tư duy khoa học để kịp thời phát hiện cái mới, cái tiến bộ, sớm

nhận chân ra cái lỗi thời, lạc hậu, tìm ra những mâu ihuãn phát sinh trong thực tiền để có biện pháp thích họp giải quyết tốt mọi mâu thuẫn phát sinh Chỉ trên

cơ sở lý luận khoa học và phương pháp lư duy biện chứng duy vật thì hoạt động tổng kết thực tiễn của dội ngũ cán bô chủ chốt cấp huyện mới dảm bảo tính khách quan, khoa học và toàn diên Có như vây mới đảm bảo cho những hài học kinh nghiệm, các kết luân đưực rút ra mang tính lý luận, tính khoa học, tính khái quát phổ biến, phù hợp với thực tiễn khách quan và thực sự có giá trị chỉ đạo cho hoạt dộng thực tiễn tiếp theo Hơn thế, nó còn thiết thực góp phần điều chỉnh, bổ sung phái triển lý luận, chủ trương, dường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nưức nói chung và phưưng hướng, giải pháp, công tác chỉ đạo thực tiễn tiếp theo ở địa phưưng nói riêng.

Kết luận chương 1.

Tư duy là sự phản ánh khái quát và gián tiếp hiộn thực khách quan Tư duy có một số đặc trưng cơ bản là: tư duy phản ánh cái chung, thực hiôn trừu tượng hỏa, tư duy phản ánh thế giới khách quan một cách gián tiếp, tư duy phản ánh thố giới khách quan một cách tích cực, sáng tạo Tư duy lý luận là quá trình sáng tạo lại hiện thực dưới dạng tinh thần Iheo con dường khái quát hóa và trừu tượng hóa nhằm đi sâu nhận thức bản chất, qui luật của sự vận động và phát triển của sự vật Năng lực tư duy lý luận phụ thuộc vào điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan Các diổu kiện và nhân tố này quan hộ chặt chẽ với nhau tạo thành một hệ thống cùng tác động đến năng lực tư duy lý luân của chủ thể, trong đó, sự phát triển của khoa học và thực tiễn xã hội, quá trình đào tạo và rèn luyộn của chủ Ihể lư duy giữ vai trò quyết định.

Trong hô thống chính trị của nước ta hiện nay, cấp huyện có vai trò đặc biệt quan trọng Đây vừa là nơi chủ dộng chỉ dạo, triển khai, vận dụng một cách sáng tạo đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước vào thực tiền, vừa là nơi tiếp nhận sự phán hổi những ý kiến, dề xuất và tâm tư nguyện

3K

vọng của đông dảo quần chúng nhân dân Chính vì thố, đội ngũ cán hộ lãnh dạo và quản lý cấp huyện cỏ vai trù đặc biệt Cán hộ chủ chốt cấp huyện là những người dứng đầu, phụ trách một dơn vị, một lổ chức hay mội tệp thổ nào

dỏ do bầu cử, bổ nhiệm hay chỉ định Với tư cách là người lãnh đạo, quản lý trôn một địa bàn cụ thể, người cán bộ chù chốt cập huyện phải hội lụ đầy đủ những năng lực và phẩm chất của một người lãnh dạo và quản lý nói chung và những phẩm chất và năng lực dặc trưng của người cán hộ chủ chốt cấp huyện Trong điều kiện hiện nay để thực hiện tốt chức năng và nhiệm vụ của người cán bộ chù chốt cấp huyện họ phải khổng ngừng nâng cao năng lực tư duy lý luận của bản thân.

Năng lực tư duy lý luận có vai trò rất quan trọng đối với đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện Nỏ giúp cho đội ngũ cán bộ này hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ, đạt kết quả tối ưu, luôn chủ động có kế hoạch, chương trình hành dộng thiết thực, nâng cao khả năng tiếp thu lý luận và thực tiễn Qua dó vận dụng sáng tạo đường lối, chủ timmg của Đảng vào thực tiễn cuộc sống, nâng cao khả năng nắm bắt, phát hiộn những vấn dồ, nhân tố mới thúc dẩy sự phát triổn kinh tê' xã hội dịa phương Đổng thời, năng lực lư duy lý luân còn giúp cho người cán bộ chủ chốt cấp huyộn có khả năng quan sát, khái quát thực liền, tổng kết thực tiễn, rút kinh nghiệm, từ đó góp phân bổ sung cho lý luận

đổ chỉ đạo có hiỌu quả thực tiỗn tiếp theo Do đó, năng lực tư duy lý luân là điều kiện, là nền tảng cơ bản nhất tạo nên, bản lĩnh và phẩm chất của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý cấp huyện trước những đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp cách mạng.