ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI VIỆN VIỆT NAM HỌC & KHOA HỌC PHÁT TRIỂN - NGUYỄN NHƯ QUYỀN SỰ BIẾN ĐỔI KINH TẾ - XÃ HỘI TRONG Q TRÌNH ĐƠ THỊ HĨA Ở PHƯỜNG N SỞ, QUẬN HOÀNG MAI, HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Việt Nam học Hà Nội - 2011 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI VIỆN VIỆT NAM HỌC & KHOA HỌC PHÁT TRIỂN - NGUYỄN NHƯ QUYỀN SỰ BIẾN ĐỔI KINH TẾ - XÃ HỘI TRONG Q TRÌNH ĐƠ THỊ HĨA Ở PHƯỜNG YÊN SỞ, QUẬN HOÀNG MAI, HÀ NỘI Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Việt Nam học Mã số: 603160 Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Trương Quang Hải Hà Nội - 2011 MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 Cơ sở khoa học, ý nghĩa thực tiễn tính cấp thiết đề tài Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu đề tài 2.1 Mục đích luận văn 2.1 Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài Đối tƣợng, khách thể phạm vi nghiên cứu đề tài 3.1 Đối tƣợng khách thể nghiên cứu 3.2 Phạm vi nghiên cứu Cơ sở lý luận, tài liệu phƣơng pháp nghiên cứu 4.1 Cơ sở lý luận 4.2 Các nguồn tài liệu 4.3 Phƣơng pháp nghiên cứu Giả thuyết khoa học Đóng góp luận văn Cấu trúc luận văn tốt nghiệp CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU SỰ BIẾN ĐỔI KINH TẾ-XÃ HỘI TRONG Q TRÌNH ĐƠ THỊ HÓA VÀ GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT VỀ PHƢỜNG YÊN SỞ 1.1 Cơ sở lý luận nghiên cứu biến đổi kinh tế-xã hội q trình thị hóa 1.1.1 Đơ thị 1.1.2 Đơ thị hóa 1.1.3 Ảnh hƣởng phát triển kinh tế, xã hội đến thị hóa 10 1.1.4 Tác động trình thị hóa đến phát triển kinh tế, xã hội môi trƣờng 13 1.1.5 Xu hƣớng thị hóa Việt Nam hệ thống tiêu chí đánh giá mức độ thị hóa áp dụng cho Việt Nam 19 1.1.6 Đơ thị hóa Hà Nội từ năm 1954 đến 21 1.1.7 Lƣợc sử nghiên cứu vấn đề 23 1.2 Khái quát phƣờng Yên Sở 29 1.2.1 Yên Sở - ngƣời lịch sử 29 1.2.2 Yên Sở giai đoạn 1976 – 1985: Từng bƣớc tháo gỡ khó khăn, khơi phục phát triển kinh tế xã hội 32 1.2.3 Yên Sở giai đoạn 1986 – 2000: Thực đổi mới, xây dựng quê hƣơng giàu đẹp, văn minh 35 CHƢƠNG 2: SỰ BIẾN ĐỔI KINH TẾ Ở PHƢỜNG YÊN SỞ TRONG Q TRÌNH ĐƠ THỊ HĨA GIAI ĐOẠN 2000-2010 40 2.1 Chuyển dịch cấu kinh tế 40 2.2 Chuyển đổi mục đích sử dụng đất 45 2.3 Chuyển đổi cấu nội ngành nông nghiệp phƣờng Yên Sở 51 2.4 Chuyển đổi cấu lao động, việc làm cân đối hoạt động kinh tế ngƣời nông dân tác động đô thị hóa 58 2.4.1 Chuyển đổi cấu lao động, việc làm phƣờng Yên Sở 59 2.4.2 Sự cân đối hoạt động kinh tế ngƣời nông dân tác động thị hóa 63 2.5 Cơ sở hạ tầng đƣợc cải thiện phát triển 72 2.6 Mức sống 73 CHƢƠNG 3: SỰ BIẾN ĐỔI VỀ MƠI TRƢỜNG, VỀ VĂN HĨA-XÃ HỘI Ở PHƢỜNG N SỞ TRONG Q TRÌNH ĐƠ THỊ HĨA GIAI ĐOẠN 2000-2010.77 3.1 Biến đổi cảnh quan môi trƣờng sinh sống q trình thị hóa 77 3.1.1 Biến đổi cảnh quan trình thị hóa 77 3.1.2 Môi trƣờng sinh sống bị ô nhiễm 79 3.1.3 Những vấn đề lo lắng ngƣời dân trình thị hóa 81 3.2 Sự phân hóa giàu nghèo 83 3.2.1 Nhóm nơng dân có thuận lợi việc chuyển nhƣợng đất đai 84 3.2.2 Nhóm nơng dân khơng có thuận lợi việc chuyển nhƣợng đất đai 84 3.2.3 Những nơng dân khơng có đất chuyển nhƣợng 85 3.3 Sự thay đổi mối quan hệ hàng xóm, láng giềng 85 3.4 Sinh hoạt tín ngƣỡng 88 3.5 Sự thay đổi cách thức sử dụng thời gian rảnh rỗi 90 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 95 PHỤ LỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Danh mục bảng Bảng 1.1: Hệ thống tiêu chí đánh giá mức độ thị hóa áp dụng cho Việt Nam.20 Bảng 2.1: Chuyển dịch cấu kinh tế từ năm 2000 đến 2010 41 Bảng 2.2: Số doanh nghiệp địa bàn phường 43 Bảng 2.3: Các dự án địa bàn phường Yên Sở 45 Bảng 2.4: Hiện trạng sử dụng đất phường Yên Sở giai đoạn 2000 - 2010 46 Bảng 2.5: Diện tích đất nông nghiệp phường Yên Sở qua năm 47 Bảng 2.6: Diện tích mặt nước ni thủy sản phường Yên Sở qua năm 49 Bảng 2.7: Biến động sử dụng đất nông nghiệp phường Yên Sở giai đoạn 2000-2010 52 Bảng 2.8: Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp phường Yên Sở qua năm 53 Bảng 2.9: Diện tích đất trồng lúa qua năm phường Yên Sở 54 Bảng 2.10: Diện tích số loại trồng chủ yếu phường Yên Sở qua năm 55 Bảng 2.11: Tình hình chăn ni phường Yên Sở giai đoạn 2000 - 2010 57 Bảng 2.12: Sản lượng cá phường Yên Sở qua năm 58 Bảng 2.13: Cơ cấu lao động theo ngành phường Yên Sở giai đoạn 2000-2010 60 Bảng 2.14: Cơ cấu lao động theo trình độ phường Yên Sở giai đoạn 2004-2010 61 Bảng 2.15: Dân số nông nghiệp phường Yên Sở qua năm 64 Bảng 2.16: Nghề nghiệp thành viên gia đình nơng dân phường Yên Sở năm 2000-2010 65 Bảng 2.17: Nghề nghiệp thành viên gia đình nơng dân theo lớp tuổi địa bàn phường Yên Sở năm 2010 67 Bảng 2.18: Đánh giá người dân Yên Sở mức độ khó hay dễ sản xuất nơng nghiệp 69 Bảng 2.19: Lao động nông nghiệp theo lứa tuổi gia đình 70 Bảng 2.20: Thu nhập bình quân loại hộ phường Yên Sở năm 2010 71 Bảng 2.21: Các cơng trình phường Yên Sở đầu tư xây dựng cải thiện 72 Bảng 2.22: Các tuyến đường địa bàn phường Yên Sở 73 Bảng 3.1: Tình hình trật tự xây dựng Yên Sở qua năm 78 Bảng 3.2: Đánh giá người dân Yên Sở trước biến đổi không gian sống 79 Bảng 3.3: Nơi đổ rác người dân Yên Sở 79 Bảng 3.4: Nơi đổ nước thải người dân Yên Sở 79 Bảng 3.5: Kết điều tra người dân yếu tố gây ô nhiễm môi trường phường Yên Sở 80 Bảng 3.6: Nguồn nước nấu ăn, tắm giặt người dân Yên Sở năm 2010 81 Bảng 3.7: Kết điều tra người dân khả tiếp tục nghề nông lâu dài phường Yên Sở 81 Bảng 3.8: Số vụ phạm pháp hình địa bàn Yên Sở qua năm 82 Bảng 3.9: Số hộ nghèo qua năm phường Yên Sở 83 Bảng 3.10: Nơi người dân Yên Sở thường gặp 88 Bảng 3.11: Kết điều tra tỷ lệ người dân Yên Sở cúng đình so với trước thị hóa 89 Bảng 3.12: Kết điều tra tỷ lệ người dân Yên Sở chùa so với trước thị hóa 90 Bảng 3.13: Cách giải trí người dân Yên Sở thời gian rảnh rỗi 91 Danh mục hình Hình 1.1: Sơ đồ khu vực Yên Sở 28 Hình 2.1: Chuyển dịch cấu kinh tế từ năm 2000 đến 2010 41 Hình 2.2: Bản đồ quy hoạch sử dụng đất phường Yên Sở năm 2010 44 Hình 2.3: Hiện trạng sử dụng đất phường Yên Sở giai đoạn 2000 - 2010 47 Hình 2.4: Diện tích đất nơng nghiệp phường n Sở qua năm 48 Hình 2.5: Diện tích mặt nước ni thủy sản phường n Sở qua năm 49 Hình 2.6: Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp phường Yên Sở qua năm 54 Hình 2.7: Diện tích đất trồng lúa qua năm phường Yên Sở 55 Hình 2.8: Diện tích số loại trồng chủ yếu phường Yên Sở qua năm.56 Hình 2.9: Sản lượng cá phường Yên Sở qua năm 58 Hình 2.10: Tình hình dân số phường Yên Sở qua năm 59 Hình 2.11: Cơ cấu lao động theo ngành phường Yên Sở giai đoạn 2000-2010 60 Hình 2.12: Cơ cấu lao động (%) theo trình độ phường Yên Sở giai đoạn 2004-2010 61 Hình 2.13: Dân số nơng nghiệp phường n Sở qua năm 64 Hình 2.14:Cơ cấu nghề nghiệp (%) thành viên gia đình nơng dân phường Yên Sở năm 2000-2010 66 Hình 2.15: Cơ cấu nghề nghiệp (%) thành viên gia đình nơng dân theo lớp tuổi địa bàn phường Yên Sở năm 2010 68 Hình 2.16: Đánh giá người dân Yên Sở mức độ khó hay dễ sản xuất nông nghiệp 69 Hình 2.17: Lao động nông nghiệp theo lứa tuổi gia đình 70 Hình 2.18: Thu nhập bình quân loại hộ phường Yên Sở năm 2010 71 Hình2.19: Các loại nhà phường Yên Sở qua năm 74 Hình 2.20: Các loại nhà vệ sinh phường Yên Sở qua năm 74 Hình 2.21: Sự sử dụng loại đồ đạc gia đình người dân Yên Sở qua năm 75 Hình 3.1: Kết điều tra người dân yếu tố gây ô nhiễm môi trường phường Yên Sở 80 Hình 3.2: Những nơi người dân Yên Sở thường gặp 88 Hình 3.3: Cách giải trí người dân Yên Sở thời gian rảnh rỗi 92 MỞ ĐẦU Cơ sở khoa học, ý nghĩa thực tiễn tính cấp thiết đề tài Hà Nội thành phố lớn có tốc độ thị hóa vào loại cao nước Nhiều sở sản xuất xây dựng, nhiều khu dân cư hình thành Từ năm 1996 đến nay, Hà Nội có thêm quận bên cạnh quận nội thành có từ trước Nhiều phường quận chuyển đổi từ xã thuộc huyện ngoại thành cũ Việc chuyển đổi xã lên phường không cơng việc hành mà đặt hàng loạt vấn đề quy hoạch kiến trúc, xây dựng hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội đòi hỏi phải giải cách đồng bộ, thỏa đáng Phường Yên Sở thuộc quận Hoàng Mai, trước xã Yên Sở thuộc huyện Thanh Trì phường thành lập trình mở rộng quy mô đô thị Hà Nội Tại đây, diễn q trình thị hóa từ làng nông nghiệp truyền thống Các khu công nghiệp tập trung khu dân cư đô thị đầu tư xây dựng; có biến đổi cấu canh tác, chăn nuôi, chế biến nơng sản, hàng hóa theo hướng xây dựng khu vực thị nghĩa Q trình không làm thay đổi kết cấu không gian vật chất, mà quan trọng hơn, làm thay đổi điều kiện sống, việc lao động mưu sinh, may thăng tiến đặc biệt làm biến đổi lối sống, tâm lý cư dân nơi Mặt khác, đô thị hóa làm nảy sinh vấn đề xã hội nghiêm trọng trình cải biến cấu kinh tế lối sống Ở đây, đất nông nghiệp ngày bị thu hẹp tạo áp lực lớn việc làm, lao động trình độ học vấn thấp chưa kịp chuẩn bị chuyển đổi tay nghề Sự xáo trộn hụt hẫng lối sống điều tránh khỏi với cư dân khu vực Tuy nhiên, việc nghiên cứu tác động q trình thị hóa biến đổi kinh tế, xã hội khu vực ven Hà Nội nói chung phường Yên Sở nói riêng chưa quan tâm mức Mặc dù có cơng trình nghiên cứu vấn đề này, hầu hết cơng trình dừng lại nghiên ... đổi kinh t? ?- xã hội q trình thị hóa giới thiệu khái quát phường Yên Sở Chương 2: Sự biến đổi kinh tế phường Yên Sở q trình thị hóa giai đoạn 200 0-2 010 Chương 3: Sự biến đổi mơi trường, văn hóa -xã. .. CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU SỰ BIẾN ĐỔI KINH TẾ-XÃ HỘI TRONG QUÁ TRÌNH ĐƠ THỊ HĨA VÀ GIỚI THIỆU KHÁI QT VỀ PHƢỜNG YÊN SỞ 1.1 Cơ sở lý luận nghiên cứu biến đổi kinh t? ?- xã hội q trình. .. GIA HÀ NỘI VIỆN VIỆT NAM HỌC & KHOA HỌC PHÁT TRIỂN - NGUYỄN NHƯ QUYỀN SỰ BIẾN ĐỔI KINH TẾ - XÃ HỘI TRONG QUÁ TRÌNH ĐƠ THỊ HĨA Ở PHƯỜNG N SỞ, QUẬN HỒNG MAI, HÀ NỘI Luận văn Thạc sĩ chuyên