ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ******* Lê Thị Mai CHỢ NƠNG THƠN CHÂU THỔ SƠNG HỒNG TRONG Q TRÌNH CHUYỂN ĐỔI KINH TẾ - XÃ HỘI THỜI KỲ ĐỔI MỚI (NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP CHỢ NINH HIỆP, CHỢ HỮU BẰNG, CHỢ THỔ TANG) LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC Hà Nội – 2002 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ******* Lê Thị Mai CHỢ NÔNG THÔN CHÂU THỔ SƠNG HỒNG TRONG Q TRÌNH CHUYỂN ĐỔI KINH TẾ - XÃ HỘI THỜI KỲ ĐỔI MỚI (NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP CHỢ NINH HIỆP, CHỢ HỮU BẰNG, CHỢ THỔ TANG) LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC CHUYÊN NGÀNH: XÃ HỘI HỌC MÃ SỐ : 5.01.09 Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS Trịnh Duy Luân TS Nguyễn Văn Thủ Hà Nội - 2002 Mục lục Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục bảng Danh mục đồ sơ đồ Danh mục ảnh MỞ ĐẦU 1- Lý chọn đề tài 2- Mục đích, nhiệm vụ, đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu 10 3- Phƣơng pháp luận phƣơng pháp nghiên cứu, thu thập thông tin 4- Đóng góp luận án Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 17 32 34 1.1- Một số cơng trình liên quan đến vấn đề nghiên cứu 34 1.2- Cơ sở lý luận vấn đề nghiên cứu 41 Chương 2: CHỢ NÔNG THÔN TRONG CẤU TRÚC KINH TẾ - XÃ HỘI CỘNG ĐỒNG LÀNG XÃ CHÂU THỔ SƠNG HỒNG 2.1- Chợ nơng thơn châu thổ Sơng Hồng 56 56 2.1.1- Cơ sở hình thành chợ nông thôn châu thổ Sông Hồng 56 2.1.2- Một số loại hình chợ nơng thơn châu thổ Sơng Hồng 58 2.1.3- Văn hố kinh doanh cƣ dân nơng thôn châu thổ Sông Hồng 60 2.2- Chợ nông thôn châu thổ Sông Hồng giai đoạn chuyển đổi kinh tế - xã hội thời kỳ đổi 64 2.2.1- Một số sách tác động đến chuyển đổi kinh tế xã hội nông thôn thời kỳ đổi 64 2.2.2- Chợ nông thôn châu thổ Sông Hồng trình phát triển 68 2.2.3- Xu hƣớng phát triển chợ nông thôn châu thổ Sông Hồng 88 2.2.4 - Một số yếu tố tác động chợ nông thôn phát triển thành cụm thƣơng mại - dịch vụ / trung tâm kinh tế vùng/ trung tâm tiểu, thủ công nghiệp, thƣơng mại dịch vụ/ (trƣờng hợp chợ Ninh Hiệp, chợ Hữu Bằng, chợ Thổ Tang) 95 Chương 3: VAI TRỊ CỦA CHỢ NƠNG THƠN TRONG ĐỜI SỐNG KINH TẾ - XÃ HỘI CỘNG ĐỒNG LÀNG XÃ 107 3.1- Vai trò thƣơng nhân cộng đồng làng xã từ khía cạnh giới 108 3.2- Vai trị chợ nông thôn thƣơng nhân hoạt động sản xuất hàng hố 114 3.3- Vai trị chợ nơng thơn trình chuyển đổi xã hội cộng đồng làng xã giai đoạn cơng nghiệp hố, đại hố nơng nghiệp, nơng thơn KẾT LUẬN DANH MỤC CƠNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ PHỤ LỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 143 168 172 172 225 DANH MỤC CÁC BẢNG - Dân số vùng Đồng Sông Hồng - Bảng 2.1: Một số đặc trƣng văn hoá ứng xử kinh doanh nông thôn châu thổ Sông Hồng - Bảng 2.2:Tƣơng quan mơi trƣờng kinh tế-xã hội qui mơ, hình thức chợ, chủ thể kinh doanh, nông thôn châu thổ Sông Hồng Bảng 2.3: Số doanh nghiệp tƣ nhân Việt Nam phân theo ngành (1994 - 1998) - Bảng 3.1: Cơ cấu thu nhập hàng tháng nông dân tập thể trƣớc thời gian chiến tranh - Bảng 3.2: Số lƣợng chợ vùng đồng Sông Hồng qua năm - Bảng 3.3: Dự báo số lƣợng chợ đồng Sông Hồng đến 2010 - Bảng 3.4: Tỷ trọng số hộ ngành ngồi nơng nghiệp nơng thơn Việt Nam (Tính đến 1994) - Bảng 3.5: Tỷ trọng loại hộ khu vực nơng thơn tình đến 2001 - Bảng 3.6: Cơ cấu kinh tế hộ gia đình xã Ninh Hiệp, Gia Lâm, Hà Nội - Bảng 3.7: Cơ cấu kinh tế xã Hữu Bằng, Thạch Thất, Hà Tây Bảng 3.8: So sánh cấu hộ theo ngành nghề số xã quanh Ninh Hiệp (% tính đến 6-1997) - Bảng 3.9: Tƣơng quan ngành nghề mức sống hộ (%) - Bảng 3.10: Tƣơng quan môi trƣờng kinh tế - xã hội hành vi kinh tế (lựa chọn ngành nghề) - Bảng 3.11: Tƣơng quan biến số với sách cải cách nông dân Nigeria Phụ lục: Bảng1: Cơ cấu lao động phân theo ngành kinh tế năm 2001 (%) Bảng2: Cơ cấu lao động* theo trình độ chuyên môn kỹ thuật năm 2001 (%) Bảng3: Cơ cấu lực lƣợng lao động* phân theo trình độ học vấn (%) Bảng 4: Thất nghiệp thành thị thời gian lao động nông thôn năm 2001 (%) DANH MỤC CÁC BẢN ĐỒ VÀ SƠ ĐỒ - Bản đồ châu thổ Sông Hồng - Khung lý thuyết lƣợc đồ vấn đề nghiên cứu - Bản đồ vùng ảnh hƣởng chợ Ninh Hiệp - Bản đồ vùng ảnh hƣởng chợ Thổ Tang - Bản đồ vùng ảnh hƣởng chợ Hữu Bằng DANH MỤC ẢNH 1- Cày ruộng cho vụ sau 2- Cấy lúa 3- Làm giấy 4- Cuộc sống làng quê- Cảnh giã gạo 5- Cánh đồng khoai tây 6- Phƣờng thợ khắc gỗ 7-Hai thiếu nữ bên khung dệt 8- Ngƣời thợ rèn Annam 9- Ngƣời bán vỏ ăn trầu 10-Ngƣời bán ngũ cốc thuốc Nam 11- Ngƣời buôn bán nhỏ Annam 12- Ngƣời bn bán nhỏ Đan Loan, Cẩm Bình, Hải Dƣơng 13- Một nhà buôn sông 14- Chợ Ba Thá, Chƣơng Mỹ, Hà Tây 15- Hội chợ súc vật 16- Đò ngang chở ngƣời chợ Phát Diệm 17- Lị rèn chợ Phù Lƣu 18- Ngƣời nơng dân bán sản phẩm vƣờn chợ làng 19- Cảnh phiên chợ Nủa ngày tháng chạp 1999 22- Lò nhuộm chợ Nủa ngày tháng chạp 1999 23- Chợ Đa Ngƣu, Hƣng Yên 24- Tan chợ 25- Hợp tác xã mua bán/ cửa hàng thực phẩm chợ làng 26- Sản phẩm Hữu Bằng Hà Nội 27- Công ty TNHH kinh doanh thuốc Bắc xóm Ninh Hiệp 28- Một loại "nhà kính" đồng màu Thổ Tang 29- Xƣởng đóng đồ gỗ gia đình chị H Hữu Bằng 30- Kho gỗ đầu làng Hữu Bằng (6- 2000) 31- Dãy nhà xây bên đƣờng dẫn vào làng Hữu Bằng 32- Công ty TNHH chế biến chè Thanh Nhiệt Ninh Hiệp 33- Hộ may gia công quần áo may sẵn Ninh Hiệp 34- Khu nhà, xƣởng sản xuất ông T H, Phùng Xá, Hà Tây (lò cán sắt phế thải Bãi tập kết gỗ, tôn tấm, sắt vụn (6-2000) 35- Cửa hàng cho thuê áo cƣới phố chợ Ninh Hiệp 36- Phòng chữa tƣ nhân phố chợ Thổ Tang 37- Cửa hàng vải phố chợ Ninh Hiệp 38- Cửa hàng Vàng chợ Hữu Bằng 39- Cửa hàng thiết bị bƣu điện phố chợ Hữu Bằng 40- Phố chợ Thổ Tang 41- Chở hàng Yên Bái, Lào Cai 42- Nơng sản hàng hố MỞ ĐẦU 1- Lý chọn đề tài 1.1- Từ năm 1986 Việt Nam chuyển sang kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, thực kinh tế nhiều thành phần, phát triển sản xuất hàng hố thị trường nơng thôn, nông thôn châu thổ Sông Hồng diễn biến đổi kinh tế - xã hội mạnh mẽ Một đặc điểm chung biến đổi xâm nhập yếu tố thị vào nơng thơn Q trình cơng nghiệp hố, đại hố nơng nghiệp, nơng thơn việc thực sách kinh tế vĩ mơ: phát triển ngành nghề thuộc nhiều thành phần kinh tế theo hƣớng sản xuất hàng hố, khuyến khích thành phần kinh tế tham gia vào hoạt động thị trƣờng, thực thị trƣờng thống nhất, mở cửa, tác động làm chuyển dịch cấu kinh tế nông thôn Theo số liệu Tổng cục thống kê, kết tổng điều tra nông nghiệp, nông thôn, thuỷ sản thời kỳ 1994 - 2001 theo định số 34/2001/TTG Thủ tƣớng Chính phủ cuối năm 2001, nơng thơn Việt Nam diễn chuyển dịch cấu kinh tế theo hƣớng tỷ lệ hộ phi nông nghiệp ngày tăng Giai đoạn 1994 - 2001, hộ công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, xây dựng tăng ba lần (từ 1,6% lên 5,8%) Các hộ thƣơng mại - dịch vụ tăng hai lần (từ 6,4% lên 11,2%) So sánh vùng tỷ lệ chuyển dịch cấu kinh tế sang phi nơng nghiệp cịn chậm khơng đồng Thực tế cịn 4/8 vùng có tỷ lệ hộ công nghiệp thủ công nghiệp dƣới 3% Tỷ lệ ngành nghề phi nông khác tuỳ theo lợi vùng ví dụ, khu vực hộ phi nông nghiệp vùng châu thổ Sông Hồng, hộ hoạt động lĩnh vực dịch vụ (thƣơng mại - dịch vụ) chiếm tỷ lệ lớn (50%) Kết tổng hợp từ 81 xã thuộc địa bàn điều tra Bộ Nông nghiệp Phát triển nông thôn, năm 1994 nhiều làng nghề châu thổ Sông Hồng thu hút 60 - 90% số hộ tham gia hoạt động ngành nghề, tạo giá trị sản lƣợng chiếm từ 76 - 98% tổng giá trị sản lƣợng làng Tỉnh Nam Định có 86 làng nghề với gần 100.000 lao động thủ công Hà Tây có 73 làng nghề, tỷ trọng lao động phi nông chiếm 72% tổng số lao động Tỷ trọng lao động nông nghiệp từ 80% năm 1990 giảm xuống 70% năm 1994 62,34% năm 1996 22, tr.182-183 Quá trình nâng cao tỷ lệ khí hố, giới hố sản xuất nơng nghiệp nghề thủ cơng kinh tế hộ gia đình nơng dân hoạt động theo phƣơng thức tự hạch toán tạo điều kiện để ngƣời nông dân trở thành công nhân nông nghiệp, nông dân kiêm nghiệp, thƣơng nhân, Ngƣời tiểu nông, nông dân tập thể trở thành vừa ngƣời sản xuất vừa ngƣời kinh doanh, Quá trình cơng nghiệp hố nơng nghiệp, thị hố nơng thôn tác động làm nông thôn biến đổi nhanh chóng, mạnh mẽ, thể rõ sở hạ tầng, kiến trúc không gian, Cũng theo kết tổng điều tra nông nghiệp, nông thôn, thuỷ sản thời kỳ 1994 - 2001, tỷ lệ số hộ, thơn, xã sử dụng điện có đƣờng ơtơ, trƣờng học, trạm xá cao Tính đến năm 2001 có:: 86% số xã, 77% số thơn, 79% số hộ sử dụng điện 8461 xã (94,5%) có đƣờng tơ đến trụ sở xã 99,9% xã có trƣờng tiểu học, 84,5% xã có trƣờng trung học sở, 85,7% xã có nhà trẻ Trạm xá gần nhƣ phủ kín phạm vi nƣớc Truyền thông đại chúng tác động làm mở rộng mơi trƣờng xã hội hố ngƣời nông dân Điều kiện sống, điều kiện làm việc đƣợc cải thiện với mở rộng quan hệ xã hội hiệu nông nghiệp hàng hoá gia tăng đem lại dẫn đến thay đổi tâm lý, cách thức tiêu dùng, lối sống, ngƣời nông dân 1.2- Thương mại cầu nối giao lưu vùng khu vực Do đó, chợ nơng thơn môi trường tiếp nhận tác động yếu tố bên vào cộng đồng làng đồng thời cầu nối cộng đồng làng với giới bên qua hoạt động sản xuất - kinh doanh, thương mại doanh nhân thực Từ năm 1986, chủ trƣơng Việt Nam chuyển sang kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa đƣợc cụ thể hố đổi thể chế, sách, biện pháp kinh tế, đặc biệt Nghị hội nghị TW lần thứ ( khoá VI ngày - - 1987) định bỏ chế mua bán nghĩa vụ chuyển sang chế hợp đồng mua bán theo giá thoả thuận, thực sách lƣu thơng hàng hố, tự thƣơng mại, thị trƣờng thống nƣớc, Những định kinh tế vĩ mơ điều kiện định, tác động, làm biến đổi mạng lƣới chợ khu vực nông thôn Hệ thống chợ mạng lƣới ngƣời buôn bán nhỏ vào tận làng quê hẻo lánh Năm 1994 ƣớc tính 40% tổng lƣợng hàng hố nông sản hàng công nghiệp tiêu dùng đƣợc lƣu chuyển qua mạng lƣới chợ tồn khu vực nơng thơn Bên cạnh xu hƣớng tăng số lƣợng chợ, thời gian họp chợ thay đổi, 28,5% số chợ họp theo phiên cố định Một số chợ trì phiên phiên phụ 223 lực làm giàu hội trình đổi kinh tế đem lại cho họ 3- Ông Ng H Đ nhận xét: Về khả phát triển Ninh Hiệp thành cụm công - thƣơng mại - dịch vụ, qui mô phạm vi hoạt động công - thƣơng mại - dịch vụ Ninh Hiệp ngày mở rộng Họ khơng có quan hệ bn bán với thƣơng gia Trung Quốc mà cịn có quan hệ với Hồng Công số nƣớc khác qua mối quan hệ họ hàng, bạn bè Những hàng vải cao cấp mà Ninh Hiệp cung cấp cho chợ Đồng Xuân tỉnh khác nhƣ Nha Trang, sân bay Nội Bài nhập từ Hồng Công Chợ phát triển, kinh tế phát triển Đến kỷ XXI chợ Ninh Hiệp phát triển trở thành trung tâm công - thƣơng mại dịch vụ vì: 1/ Ninh Hiệp có ƣu chế biến/ gia công dƣợc liệu: tay nghề giỏi, nắm đƣợc nhiều bí quyết( cửu chƣng cửu sái) chế biến số mặt hàng thuốc Vừa qua sở Y tế mở lớp đào tạo ngắn ngày cho chủ chế biến, kinh doanh dƣợc liệu Kết thúc khoá học, 39 ngƣời đƣợc cấp giấy chứng nhận nghề đƣợc quyền chế biến thuốc Từ năm 1998 đến riêng mặt hàng sen khô, năm Ninh Hiệp xuất 10.000 sen khô qua chế biến sang Trung Quốc đổi lấy thuốc bắc quí Việt Nam 2/ Bn bán vải khơng giảm Ninh Hiệp có truyền thống cầu trung gian cho trung tâm thƣơng mại nƣớc Ninh Hiệp có mạng lƣới đại lý khắp tỉnh( chợ Đồng Xuân có 40 quầy hàng, vài chục hộ thành phố Hồ Chí Minh, đạI lý thành phố Nha Trang, Hải phòng, Đồng Hới ) vệ tinh khai thác triệt để đầu vào, đầu cho Ninh Hiệp Hiện xã có hàng trăm hộ may cắt với 4.000 đầu máy khâu Một số hộ hàng ngày cắt 200 đến 300 sản phẩm dao chuyên dụng, tạo việc làm cho hàng trăm hộ may gia công khắp vùng xung quanh( trung bình hộ kinh doanh thuê khoảng 60 lao động máy thuê ) Riêng mặt hàng may có khoảng 20 hộ làm ăn qui mô lớn cung cấp sản phẩm cho công ty tỉnh theo hợp đồng kinh tế Ngày ngƣời có tri thức kinh tế phù hợp chế thị trƣờng làm ăn đƣợc Trong giai đoạn nay( năm 1999 - 2000) Ninh Hiệp có ngƣời thu lãi hàng tỷ đồng/ năm nhờ chế biến kinh doanh sen khô 3/ Trong tƣơng lai Ninh Hiệp hết ruộng, nông dân buộc phải chuyển sang làm dịch vụ thủ công nghiệp Hiện ruộng giao theo có chuyển dịch từ lúa sang cây, khác hình thành trang trại gia đình Thu nhập từ nơng 224 nghiệp từ đến 10% tổng thu nhập nhƣng đƣợc ngƣời dân đánh giá cao họ cho rằng, “ phi nơng bất định” Ninh Hiệp có tác động mạnh làm cho hoạt động kinh tế xã Yên Thƣờng, Phù Đổng, Yên Viên phát triển theo Theo ơng nhà nƣớc cần có chế thuế thống hơn, ốn định hợp lý để kích thích hộ kinh doanh yên tâm mở rộng sản xuất kinh doanh Đồng thời nhà nƣớc đầu tƣ vào xây dựng cơng trình giao thơng cải tạo nâng cấp chợ hồn chỉnh Huyện có kế hoạch đầu tƣ cho Ninh Hiệp 400 triệu đồng, dân đóng góp khoảng tỷ 900 triệu đồng để xây dựng mở rộng chợ Xã chở huyện duyệt kế hoạch 8- Phỏng vấn ông Đ 10- 2001: - Chắc gần Tết chị bận chợ nhỉ? - Từ sáng bé lớn đèo mẹ sang Hà Nội mua vải, bà chợ cịn giao hàng cho họ - Sao chị khơng giao cho họ từ sáng khỏi phải mang tận đỡ vất vả - Cô chẳng hiểu Lấy hàng Ninh Hiệp thiêng - Giỏi thật ngƣời Hà Nội phải mua vải ngƣời Ninh Hiệp lấy hàng Hà Nội bán cho Còn ngƣời Ninh Hiệp lấy hàng Hà Nội Ninh Hiệp bán lại cho ngƣời Hà Nội lấy lời (so sánh với vấn anh Tuấn Bát Tràng, với hiệu buôn bán ngƣời Thổ Tang) cho thấy Đúng lợi so sánh thương mại thuộc người có thơng tin biết cách xử lý thông tin thị trường Phỏng vấn ngày 25-6-2001 Một hộ kinh doanh vải: Có vốn thuộc loại tƣơng đối lớn xã từ 0,4 đến tỷ đồng Trong giao dịch thƣờng qua bƣu điện Lạng Sơn trả cho chủ hàng bên TQ Có lơ đóng thuế nhƣng có lơ trốn thuế Đóng theo kiện chuyển NH Trốn thuế cách làm luật với trạm, cách khơng đóng thuế nhập Hàng từ giáp Hồng Kông chuyển cách biên giới khoảng 800 mết Hàng mua theo lô, kiện (300-500 mét )chứ không đo trực tiếp đƣợc Có lúc tốn tiền TQ Tƣ nhân bán hàng cho chủ hàng khác điện thoại, chuyển hàng, 225 toán qua bƣu điện Hàng chuyển máy bay, tàu hoả có phiếu chuyển hàng Hàng mua từ cơng ty may nhà nƣớc bán Nhập vải đầu ngoại nên rẻ Có dài tới 5-10 mét mua theo cân, bán theo mét nên lãi gấp 3,4 lần Nguồn thứ từ nhà máy dệt Nhà nƣớc thừa ế bán cho NH (vải kaki, voan) nhà máy SG vải catê nên thuế nhập mà đóng thuế GTGT Nguồn cung cấp cho hộ may quần áo HN Đồng Xuân có khoảng 200 quầy hàng lấy hàng NH NH có tổ chức vệ tinh để mua hàng từ TQ vệ tinh bán VN Phƣơng thức toán qua bƣu điện tiền VN tiền TQ chƣa dùng tiền USD Có thể phân loại: 1- Bn vải đƣờng dài 2- Bn bán chợ NH, mua hàng nội địa Nh bán lẻ bán cho ngƣời may sẵn Mua nguyên liệu làm sản phẩm, bán buôn trực tiếp bán chợ Tổ chức cắt - may đóng kiện Tạo việc làm thu nhập ổn định nên có đầu tốt, mẫu mã chất lƣợng Có chủ thuê đến 40 lao động ngồi xã làm gia cơng quần áo cho họ Bạn hàng họ không tƣ nhân mà cơng ty nhà nƣớc Họ có cửa hàng chợ Đồng Xn Có gia đình làm ăn giỏi mua đƣợc nhà tiền tỷ phố Hàng Bông HN Lực lƣợng chiếm tới 20% xã nơng nghiệp chiếm 10% Ơng Chí ngun chủ nhiệm HTX may Thanh Sơn (Yên Viên) nghỉ hƣu, đảng viên huy có nhà quầy hàng, dây truyền may cắt Năng động khép kín thƣờng xuyên thay đổi mẫu mã Xã có 20 nhà bn bán hạch tốn theo sổ sách kế tốn Cịn lại theo kiểu "sổ chợ" cổ lỗ, sở chữ tín 20 hộ có doanh thu lớnphịng thuế huyện u cầu hạch tốn sổ kế toán theo qui định nhà nƣớc Mạng lƣới đầu : chợ Đồng Xuân, bán buôn cho hộ may cắt gia công Ninh Hiệp bán buôn cho nơi bán lẻ chợ làng Ơng Ng D Ch xóm Ninh Hiệp: mua sen đen 15.000 đ/ kg Thuê ngƣời chặt sen đen 7.000 đ/ yến Mua sen trắng 25.000 đ/ kg Loại thị trƣờng rộng sen đen bán với số lƣợng nhiều Ví dụ 0,5 kg sen trắng + 0,5 kg đƣờng (3.000 đ) = kg mứt bán đƣợc 20.000 226 đồng Trung bình kg mứt trừ chi phí lãi 4.000 đồng Ví dụ vụ sen vừa mua vạn sen đen, khô giá 11 nhƣng bán đƣợc 25.000 đ/ kg Vốn kinh doanh: 30 tỷ đồng Đầu vào Đông nam Bộ, Huế, đồng tháp mƣời Thi trƣờng đầu ra: Trung Quốc, toàn hệ thống nhà hàng, khách sạn lò làm mứt sen tỉnh thành phố Có mạng lƣới gia cơng chế biến sen số tỉnh đồng Sông Hồng, ĐBS Cửu Long, miền Trung Đã mua nhà Hà Nội tỷ đồng phố Khâm Thiên cho học đại Con gái lấy chồng cho tỷ đồng làm vốn làm ăn Trong làm ăn có cạnh tranh nhƣng sòng phẳng Mỗi ngƣời kể anh em ruột thịt giữ mối hàng, giữ bí làm ăn Mỗi gia đình có biên giới riêng Ví dụ có gia đình có đƣợc bí chế biến táo Gia lộc thành Chà Trung Quốc kỹ thuật rút hột khử vị chua tạo vị Chà Phổ biến lối ứng xử "mời ăn cỗ, chia bò gạo" Nhƣng làm ăn khó khăn, ế hàng có tƣợng ngấm ngầm ghen tỵ, ghen ăn tức ở, kèn cựa nhau, mua tranh bán cƣớp, phần lớn niên, tình làng nghĩa xóm bị xâm phạm nghiêm trọng lợi nhuận Cơ cấu kinh tế: Thƣơng mại: 25%; chế biến dƣợc liệu: 35%; kinh doanh: 25%; thủ công nghiệp: 25%; nông nghiệp: 10%; dịch vụ: gần 10% Cả xã có 43 hộ khơng nhận ruộng 140 (4%) hộ nhận ruộng nhƣng cho ngƣời khác làm, họ hộ phi nông nhƣng lý lịch họ khai nông dân Nông nghiệp thu đƣợc tỷ/ năm Tổng hợp thu: 80 tỷ/ năm Một số bảng thống kê Bảng 1: Cơ cấu lao động phân theo ngành kinh tế năm 2001 (%) Tổng số Khu vực thành phần kinh tế Tƣ thể nhân 100,0 100,0 100,0 100,00 Tập nƣớc Tổng số Nhà Cá thể ĐTN Hỗn N hợp 100,0 100,0 100,0 0 0 Nông - lâm - thuỷ sản 60,54 7,35 92,96 14,05 63,12 3,71 5,61 Công nghiệp xây 14,41 27,33 1,85 54,17 12,42 80,77 62,34 dựng 227 Dịch vụ 25,05 65,32 1,89 31,78 24,46 15,52 32,05 Nguồn: Bộ Lao động - thƣơng binh Xã hội (Viện nghiên cứu quản lý TW: Kinh tế Việt Nam 2001, NXB CTQG, 2002, tr 52.) Bảng 2: Thất nghiệp thành thị thời gian lao động nông thôn năm 2001 (%) Tỷ lệ thất nghiệp thành Tỷ lệ thời gian lao động thị sử dụng nông thôn Chung Nữ Chung Nữ 6,28 6,98 74,26 74,16 Hà Nội 7,39 7,75 84,29 84,63 Hải Phòng 7,11 5,86 75,77 77,49 Quảng Ninh 7,24 9,19 73,81 73,72 Đà nẵng 5,54 6,65 76,65 75,69 T.P Hồ Chí Minh 6,04 6,87 83,42 83,75 Đồng Nai 5,14 7,57 73,57 73,96 Cần Thơ 6,82 8,59 76,39 76,26 Cả nước Một số tỉnh/ thành phố Nguồn: Bộ Lao động - thƣơng binh Xã hội (Viện nghiên cứu quản lý TW: Kinh tế Việt Nam 2001, NXB CTQG, 2002, tr 53.) Bảng 3: Cơ cấu lực lượng lao động* phân theo trình độ học vấn (%) Chưa biết Chưa tốt Tốt Tốt Tốt chữ nghiệp nghiệp nghiệp nghiệp tiểu học tiểu học trung học phổ thông sở trung học Cả nước 3,82 16,68 32,29 29,95 17,27 Trong đó: nữ 4,92 18,08 32,04 28,99 15,97 Đồng sông Hồng 0,71 6,37 20,69 48,74 23,46 Đông Bắc 7,37 14,77 28,04 33,65 16,18 Tây Bắc 23,46 22,47 29,34 15,96 8,76 Bắc Trung Bộ 2,29 10,37 28,68 40,61 18,06 228 Duyên hải Nam Trung Bộ 2,97 18,90 39,74 24,02 14,38 Tây Nguyên 5,60 17,44 33,83 23,81 19,31 Đông Nam Bộ 1,98 15,61 37,48 21,64 22,41 Đồng Sông Cửu 4,41 30,68 42,71 13,13 9,07 Long * Lao động độ tuổi từ 15 trở lên hoạt động kinh tế thƣờng xuyên Nguồn: Bộ Lao động - thƣơng binh Xã hội (Viện nghiên cứu quản lý TW: Kinh tế Việt Nam 2001, NXB CTQG, 2002, tr 55.) Bảng 4: Cơ cấu lao động* theo trình độ chun mơn kỹ thuật năm 2001 (%) Khơng chun chun Trong chia theo trình độ Có Trung Cao cấp/ nhân nhân học đẳng , chứng kỹ kỹ chuyê đại thuật thuật n học có nghiệ trở thuật Công không thuật Công môn kỹ môn kỹ Sơ p lên Cả nước 82,95 17,05 1,33 4,55 3,89 3,61 3,67 Trong đó: nữ 85,16 14,84 1,12 3,49 2,91 4,03 3,30 Đồng sông Hồng 77,59 22,41 1,62 4,67 5,66 4,59 5,87 Đông Bắc 86,09 13,91 1,59 1,77 2,87 4,84 2,84 Tây Bắc 91,24 8,76 1,00 0,69 1,48 3,76 1,82 Bắc Trung Bộ 86,63 13,37 1,40 2,21 3,15 4,27 2,34 Duyên hải Nam Trung 83,62 16,38 1,03 5,79 3,33 2,75 3,48 Bộ Tây Nguyên 88,03 11,97 1,14 2,93 1,75 3,68 2,47 Đông Nam Bộ 72,56 27,44 1,97 11,14 5,13 3,38 5,84 229 Đồng Sông Cửu 89,28 10,72 0,60 3,26 3,22 1,95 1,68 Long * Lao động độ tuổi từ 15 trở lên hoạt động kinh tế thƣờng xuyên Nguồn: Bộ Lao động - thƣơng binh Xã hội (Viện nghiên cứu quản lý TW: Kinh tế Việt Nam 2001, NXB CTQG, 2002, tr 56.) Tài liệu tham khảo Tiếng Việt 1- Đào Duy Anh (1951), Từ điển Hán - Việt, Nxb Minh Tân Rue Guériégaud Paris - Leontriep A N (1989), Hoạt động, ý thức, nhân cách, Nxb Giáo Dục, H 3- Nguyễn Tuấn Anh (2001): Quan hệ dòng họ với đời sống kinh tế hộ gia đình nơng thơn làng Bắc trung Bộ, Tạp chí Xã hội học số 2001 - Bộ KH CN,MT Dự án qui hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng ĐBSH (11-1995), Qui hoạch định hướng phát triển chợ vùng ĐBSH giai đoạn 1995-2010, H 5- Bộ KH CN, MT Trung tâm nghiên cứu hỗ trợ phát triển vùng lãnh thổ - Đồng Sông Hồng (1998), Tư liệu vùng đồng Sông Hồng 1997 1998, Nxb KH KT 230 6- Bộ KH CN, MT Trung tâm nghiên cứu hỗ trợ phát triển vùng lãnh thổ - Đồng Sông Hồng (1997), Tư liệu vùng đồng Sông Hồng 1996,Nxb KH KT 7- - Bộ kế hoạch đầu tƣ Vụ kinh tế địa phƣơng lãnh thổ (8- 1999), Chỉ tiêu kinh tế - xã hội 10 năm (1990 - 1999) Quyển 1: tiêu kinh tế tổng hợp, H Biểu số 6, 7, 8- Biên kết vấn chợ Ninh Hiệp (Gia Lâm), chợ Hữu Bằng (Thạch Thất, Hà Tây), chợ Thổ Tang (Vĩnh Phúc) 1999-2001 - Nguyễn Tống Ban (1996), Phùng Xá thời mở cửa, Báo Hà Tây 10 - Vũ Kim Biên (1999), Văn hiến làng xã vùng đất tổ Hùng Vương Trung tâm UNESCO thông tin tƣ liệu lịch sử văn hoá Việt Nam sở VHTT_TT tỉnh Phú Thọ xuất bản, H 11- C Mác - Ph Ănghen (1981), Tuyển tập, tập II, Nxb Sự Thật, H 12 - C Mác - Ph Ănghen (1995), Toàn tập, (Hệ tư tưởng Đức, tập I), tập 3, Nxb Chính trị quốc gia Sự Thật, H 13- C Mác: Tư bản, tập thứ nhất, I, Nxb Tiến Bộ, Matxcova - Nxb Sự Thật, 1998 14- Đỗ Minh Cƣơng: Văn hoá kinh doanh triết lý kinh doanh, Nhà xuất Chính trị quốc gia, H, 2001 15- Bùi Quang Dũng: Nghiên cứu làng Việt: vấn đề triển vọng  Tạp chí Xã Hội học số - 2001 16- Bùi Quang Dũng: Người buôn bán nhỏ vùng Trung du Bắc Bộ,  Tạp 231 chí Xã Hội học số - 2000 17- Phan Đại Doãn (2001), Làng Việt Nam - số vấn đề kinh tế - văn hoá xã hội, NxbCTQG, 18 Cốc Thƣ Đƣờng: Lý luận kinh tế học XHCN, Nxb Chính trị quốc gia, H, 1997 19- Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX Đảng Cộng sản Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, H 20 - Ngơ Đình Giao (1994), Chuyển dịch cấu kinh tế theo hướng CNH, HĐH kinh tế quốc dân, tập II, Nxb Chính trị quốc gia, H 21 - Đơ Hàn (1999), Thổ Tang - đất giàu, người giỏi Tạp chí Văn Nghệ Vĩnh Tƣờng 22- Hội khoa học kinh tế Việt Nam- Ban đào tạo phổ biến kiến thức (1998), Phát triển nông nghiệp nông thôn theo hướng CNH, HĐH, tập I, Nxb Chính trị quốc gia, H 23 - Huyện uỷ- HĐND- UBND Huyện Vĩnh Tƣờng (1998), Vĩnh Tường anh hùng, Nxb Chính trị quốc gia, H 24- Hermann Korte: Nhập môn lịch sử xã hội học, Nxb Thế giới, Hà Nội, 1997 25- Joseph H Fichter (1974), Xã hội học nhập môn Bản dịch Trần Văn Đĩnh, Sài Gịn 26- Tơ Duy Hợp (1997), Ninh Hiệp: truyền thống phát triển, Nxb Chính trị quốc gia, H 27 - Tô Duy Hợp (1997), Xã hội học nông thôn, Nxb Khoa học xã hội 28 - Breman J.(1995), Hình ảnh tan vỡ: xây dựng phá vỡ hình tƣợng làng 232 xã Châu Á thời thuộc địa Viện KHXH thành phố Hồ Chí Minh: Làng xã Châu Á Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh 29 - Kết vấn bảng hỏi 170 ngƣời buôn bán chợ: Ninh Hiệp (Gia Lâm), Hữu Bằng (Hà Tây), Thổ Tang (Vĩnh Phú) năm 2000 30 - Kết vấn quan sát trực tiếp chợ Ninh Hiệp (Gia Lâm), chợ Hữu Bằng (Hà Tây), chợ Thổ Tang (Vĩnh Phú), chợ Trƣờng Yên (Hà Tây), 1999 - 2000 31 - Leila Webster (11-1999), Doanh nghiệp vừa nhỏ Việt Nam: Trên đường tiến đến phồn vinh 32- Luật doanh nghiệp, NXB CTQG, 1999 33- Tƣơng Lai (1999), Vai trị doanh nghiệp nhỏ vừa cơng đổi Việt Nam,  Tạp chí XHH số (65) 34- Vũ Mạnh Lợi (1999), Sinh thái học xã hội - lịch sử vấn đề đương đại, Tạp chí Xã hội học, số Hawley Amos (1950), Human Ecology ( sinh thái học xã hội: lý thuyết cấu trúc cộng đồng)  35 - Lê Thị Mai (1999), Sự vận động nhóm xã hội đa nghề nghiệp q trình phát triển kinh tế nông thôn đồng Sông Hồng, Tạp chí Xã hội học số (65) 36- Maud Hemlin, Bhargavi Rammurthy Per Ronnas (1999): Động lực tính động khối sản xuất tư nhân qui mô nhỏ VN Trƣờng đại học kinh tế Stockhlm 37 - Nguyễn Quang Ngọc (1993), Về số làng buôn ĐBBB kỷ XVIIIXIX Hội sử học Việt Nam xuất bản, H 38 - Nguyễn Đức Nghinh Trần Thị Hoà (1981), Chợ làng trước Cách mạng 233 Tháng Tám Tạp chí Dân tộc học, số 39 - Phạm Xuân Nam: Đổi kinh tế - xã hội Việt Nam (1986-2000) - nhìn tổng quan Tạp chí Xã hội học số - 2001 40- Vũ Hào Quang (2001), Định hướng giá trị sinh viên - em cán khoa học, Nxb Đại học quốc gia HN, H 41- Rolf Jensen Donald M Peppard, JR (2001) Người bán hàng rong Hà Nội, Tạp chí Xã hội học, số - 2001 42- Sơn Tây tỉnh, Thạch Thất huyện, Thạch Xá tổng, Hữu Bằng xã: Khoán ước 1921 - 1927 43 - Sự hình thành xã Tân Tiến trình xây dựng làng Đa Ngưu nghiệp dựng nước giữ nứơc nhân dân ta,11-5-1995, 44- Sơ thảo lịch sử đấu tranh cách mạng Đảng nhân dân xã Tân Tiến 1930-1954, Đảng xã Tân Tiến xuất bản, 1984, 45 - Số liệu ban quản lý chợ Trƣờng Yên, huyện Chƣơng Mỹ 46- Hà Văn Tấn: Làng, liên làng siêu làng.( Đại học Quốc gia Hà NộiTrƣờng Đại học Khoa học xã hội nhân văn (2000), Một chặng đường nghiên cứu lịch sử (1995-2000), Nxb Chính trị quốc gia, H, tr.51 47- Hà Văn Tấn - Phạm Thị Tâm, Cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông TK XIII, NXB ĐH THCN, H 48- Nguyễn Đức Truyến: Người nông dân đồng Sông Hồng quan hệ cộng đồng thời kỳ đổi mới, Tạp chí Xã hội học số - 1999 49 - Trung tâm nghiên cứu hỗ trợ phát triển vùng lãnh thổ - ĐBSH (1997), Tư liệu vùng ĐBSH 1996, Nxb KH KT 50 - Trung tâm biên soạn từ điển bách khoa Việt Nam (1995), Từ điển bách khoa toàn thư , Tập H 51 - Từ điển tiếng Việt Nxb khoa học xã hội 1988, H 234 52 - Từ điển giải nghĩa kinh tế - kinh doanh Anh - Việt Nxb Khoa học kỹ thuật, 1996 53 -Tạp chí Kinh tế Việt Nam giới, Chủ nhật 12-11-2001 54 - Tổng cục Thống kê (1994), Kết Tổng điều tra nông nghiệp nông thôn 55- Tổng cục thống kê: Niên giám thống kê 1976 56 - Tổng cục thống kê: Niên giám thống kê 1999 57- Trƣờng Đại học Kinh tế quốc dân - Trung tâm đào tạo quản trị kinh doanh tổng hợp - Bộ môn kinh tế vi mô (1997), Kinh tế vi mô, Nxb Giáo Dục, H 58- Tạp chí Kinh tế Việt Nam giới, Chủ nhật, 14 - 5- 2000 59- Trƣờng Đại học kinh tế quốc dân PGS TSKh Lê Đình Thắng (chủ biên) (2000), Chính sách phát triển nơng nghiệp nơng thơn sau Nghị 10 Bộ Chính trị, Nxb Chính trị quốc gia, H 60- Từ điểm Chủ nghĩa cộng sản khoa học A M Rumiantxep chủ biên (1986), Nxb Tiến - Sự Thật 61- Vũ Thành (6-2001), Bỏ quê lên phố, Hà Nội ngày nay, số 86, 62- Đào Thế Tuấn: Kinh tế hộ nông dân, Nxb Chính trị quốc gia, H, 1997 63- Huỳnh Khái Vinh (chủ biên) (2001), Một số vấn đề lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội, Nxb Chính trị quốc gia, H, 64- Lênin V I (1979), Toàn tập, t.39., Nxb Tiến Bộ, Matxcova 65 - Viện khoa học xã hội thành phố Hồ Chí Minh (1995), Làng xã Châu Á Việt Nam, Nxb T P Hồ Chí Minh, 66- Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô - Viện nghiên cứu Xã hội học: Những sở nghiên cứu xã hội học, Nxb Tiến Bộ, Matxcova, 1988 67- Nguyễn Khắc Viện (chủ biên) (19 ), Từ điển Xã hội học , Nxb Thế Giới, Hà Nội 235 Tiếng Anh 68- Encyclopedia Americana, International Edition, First Published in 1829, Volume X, 69- E Durkheim: Sociology of the Family " E Durkheim on Institutional Analys", 1978, 70- Goldthorpe, J E (1984), The Sociology of Third World - Disparity and Development, Cambridge University Press, London, New york, New Rochelle, 71 - Gourou P (1936), Les paysans du Delta Tonkinois (Người nông dân đồng Bắc Bộ, phần ba) Paris, 72- Heckman J McFadden D, Method “ discrete choice analysis” in Microeconometrics and microdata, " http:// www sfgate com/ cgi - bin/ article cgi?f =/ chronicle/ archive/ 2000/10/12/MN 114934 DTL: Microeconometrics 73 - Jean - Pierre Aumiphin: Sự diện tài kinh tế Pháp Đông Dương (1859-1939) 74 - Jean Duvigneaud : Introduction of Sociology 75 - Joseph Hutchinson (1968), Reflection on Africa Development, Presidential Address to The africa Studies asociation of The United Kingdom 76- Jean Noury, L' Indochine Avant L' ouragan 1900 - 1920, Dépôt légal aout 1984, Reproduction interdite imprimerie Charron 28000 Chartres tel 34-09-52 77 - Kerdiner A (1945), The Psychologycal Frontiers of Society, NewYork, 236 78 - Leonard W Doob ( 1960), Becoming more civilized: A Psychological Exploration (New Haven, Conn.) 79- Trịnh Duy Luân (1992), "Hanoi: Changes under the Doimoi Policy" In Amara Pongsapich, Micheal C Howard, and Jacques Amyot (eds) Regional Development and Change in Southeast Asia in the 1999s Social Research Unit, Chulalongkorn University, Bangkok 80- Maine, H.S.(1876): Village Communities in the east and West (3rd, edn.), London 81 - Modern Sociological Theory : The Major Schools 82 - Michael Banton (1968), roles: An introduction to the Study of Social Relations, Ebenezer Baylis and Son Ltd 83- Ogionwo W.W (1969), The Adoption of Technological Inmovations in Nigeria: A study of Factors associated with Adoption of Farm Practices, Ph.D Thesis, University of Leeds 84 - Parsons, T (1966), The Social System, Toronto 85- Philippe Stemer: Le sociologie économique, édition La Découverte, bis, rue Abel - Hovelacque 75013 Paris 86 - Polly Hill (Humphreys) (1970), Studies in Rural Capitalism in West Africa (Cambridge) 87- Popkin S L (1979), The Rational Peasant - The Political Economy of Rural Society in Vietnam, University of California Press, berkeley, Los Angeles, London 88- Richard T Schaefer and Robert P Lamm (1998), Sociology, Sixth Edition, The Mc Grawhill Companies, Inc International Edition 89- Robert H Lavenda and Emily A Schultz (1995), Anthrropology A Perspective on the Human Condition, Mayfield Publishing Company 237 90- Scott J C (1976), The Moral Economy of The Peasant New Haven and London, Yale University Press 91- Systematic Source Book in Rural Sociology, Vol II, 92- Vũ Quốc Thúc (1951), L ' Economie Cummunaliste du Vietnam, H, Les presses Universitaires du Vietnam, (roneo) 93- Vietnam National University, Hanoi - Centre for Vietnamese and Interculturral Studies - Phan Huy Lê, Nguyễn quang Ngọc - Nguyễn Đình Lê (1997), The Country Life in The Red river Delta, Thế giới Publíhers, Hanoi 94- Wee, M van der( 1985), The Asiatic Mode of Production and Moghul India: A Historical and Theoritical Critique Ph D.Thesis, University of Nịnegen 95 - Yonina T G (1970), Social Change and Kinship Ties, in Reuben Hill and René konig (eds), families in east and West (Paris and The Hague) ... dân nông thôn châu thổ Sông Hồng 60 2. 2- Chợ nông thôn châu thổ Sông Hồng giai đoạn chuyển đổi kinh tế - xã hội thời kỳ đổi 64 2.2. 1- Một số sách tác động đến chuyển đổi kinh tế xã hội nông thôn. .. cứu: chợ nông thôn châu thổ Sơng hồng q trình chuyển đổi kinh tế - xã hội thời kỳ đổi - Chợ nông thôn mối quan hệ nhóm xã hội tham gia hoạt động kinh doanh chợ nông thôn châu thổ Sơng Hồng - Các... NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ******* Lê Thị Mai CHỢ NƠNG THƠN CHÂU THỔ SƠNG HỒNG TRONG Q TRÌNH CHUYỂN ĐỔI KINH TẾ - XÃ HỘI THỜI KỲ ĐỔI MỚI (NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP CHỢ NINH HIỆP,