ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ============== NGUYỄN THỊ NGỌC THẢO QUAN HỆ CỦA KAMBUJA VỚI CÁC QUỐC GIA ĐÔNG NAM Á THỜI KỲ ĂNGKOR (802-1432) LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ THẾ GIỚI HÀ NỘI - 2012 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ============== NGUYỄN THỊ NGỌC THẢO QUAN HỆ CỦA KAMBUJA VỚI CÁC QUỐC GIA ĐÔNG NAM Á THỜI KỲ ĂNGKOR (802-1432) LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH LỊCH SỬ THẾ GIỚI MÃ SỐ: 60 22 50 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGÔ VĂN DOANH HÀ NỘI - 2012 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Lịch sử nghiên cứu vấn đề Phạm vi và đối tượ ng nghiên cứu Nguồ n tư liê ̣u và phương pháp nghiên cứu Đóng góp của luâ ̣n văn Bố cu ̣c của luâ ̣n văn CHƯƠNG QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA VƯƠNG TRIỀU ĂNGKOR (802-1432) 10 1.1 Cơ sở cho sự hình thành vương triề u Ăngkor 10 1.2 Sự hin ̀ h thành và phát triể n cuả vương triề u Ăngkor(802-1432) 22 1.2.1 Sự hin ̀ h thành vương tri ều Ăngkor 22 1.2.2 Sự hưng thinh ̣ của vương tri ều và một số thành tựu nổi bật 25 1.3 Sự suy tàn của vương triề u Ăngkor 32 1.4 Tiể u kế t 34 CHƯƠNG 2: MỐI QUAN HỆ CỦ A VƯƠNG QUỐC KAMBUJA VỚI CÁC QUỐC GIA ĐÔNG NAM Á 36 2.1 Mố i quan ̣ của Kambuja với Chămpa thời kỳ Ăngkor (802-1432) 36 2.1.1 Quan ̣ phương diê ̣n văn hóa - nghê ̣ thuâ ̣t 36 2.1.2.Quan ̣ chính tri ̣và quân sự của Kambuja với Chămpa 40 2.2 Mố i quan ̣ của Kambuja với Đại Việt thời kỳ Ăngkor (802-1432) 51 2.2.1 Quan ̣ triề u cố ng và thương ma ̣i của K ambuja với Đại Việt 51 2.2.2 Quan ̣ chin ́ h tri ̣và quân sự của vương triề u Ăngkor với ạĐi Việt 60 2.3 Quan ̣ của Kambuja với các nhà nước của người Môn và Xiêm 66 2.3.1 Quan ̣ của Kambuja với các nhà nước Môn ở phía Tây từ đầ u IX đến ba phần tư đầu thế kỷ XII 66 2.3.2 Mố i quan ̣ của Kambuja với Xiêm từ mô ̣t phầ n tư cuố i thế kỷ XII đến thế kỷ XV 73 2.3.2.1 Quá trình thành lập quốc gia của n gười Thái (Xiêm) 73 2.3.2.2 Quan ̣ của Kambuja với các nhà nư ớc của người Thái (Xiêm) 77 2.4 Tiể u kế t 82 KẾT LUẬN 85 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 91 PHỤ LỤC 96 PHỤ LỤC TRANH ẢNH 98 PHẦN MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Người Khmer là cư dân Đông Nam Á dân tộc khu vực chấp nhận tư tưởng tơn giáo thể chế trị từ Ấn Độ Thời đại hoàng kim văn minh Khmer kéo dài từ kỷ thứ IX đến kỷ XV Khi đó vương quốc Kambuja, khởi nguồn cho tên Campuchia nay, đã cai quản vùng đất đai rộng lớn bao gồm kinh đô vùng Angkor Kambuja thời kỳ có sức ảnh hưởng lớ n tới các quố c gia khu vực Mă ̣t khác , quan ̣ ngoa ̣i giao giữa Campuchia và các quố c gia Đông Nam Á có mô ̣t lich ̣ sử khá dài Kambuja thời kỳ Ăngkor (802-1432) đươ ̣c xem là giai đoa ̣n phát triể n huy hoàng nhấ t và để la ̣i nhiề u dấ u ấ n nhấ t lịch sử khu vực Hiê ̣n , Campuchia cũng quốc gia láng giềng thân thiế t với Viê ̣t Nam có nhiều sự gắn kết lich ̣ sử Trong xu hướng tích cực hội nhập kinh tế văn hóa thế giới hiê ̣n , mố i quan ̣ giữa các quố c gia khu vực Đông Nam Á đóng vai trò quan tro ̣ng Để phát triể n toàn khố i ASEAN nước tiể u vùng sông Mê Kông đó có Viê ̣t Nam Campuchia , đòi hỏi sự gắ n kế t giữa quốc gia nội vùng để hướng đến mục đích chung Xuấ t phát từ mu ̣c đích đó , muố n t ăng cường nữa sự hiể u biế t lẫn , hợp tác phát triể n giữa quốc gia thì việc n ghiên cứu về mố i quan ̣ của các quố c gia Đông Nam Á xu hướng nghiên cứu phổ biến Mă ̣t khác , để tạo tảng cho mố i quan ̣ hiê ̣n ta ̣i và tương lai của các quố c gia Đông Nam Á , cầ n thiế t phải hiể u biế t về mố i liên ̣ đã có khứ tạo nên sợi dây liên kế t xuyên suố t quá trình hình thành phát triển Campuchia quố c gia Đông Nam Á Xuấ t phát từ sở đó, luâ ̣n văn đã lựa cho ̣n nghiên cứu , tìm hiểu mối quan ̣ của Kambuja với quốc gia Đông Nam Á giai đoạn phát triển huy hoàng nhấ t lịch sử Campuchia : “Quan ̣ của Kambuja với các quố c gia Đông Nam Á thời kỳ Ăngkor (802-1432).” Lịch sử nghiên cứu vấn đề Tài liệu viết mối quan hệ bang giao của Kambuja với các quố c quố c gia Đông Nam Á thời kỳ Ăngkor (802-1432) không nhiề u , đă ̣c biê ̣t là các tài liê ̣u tiế ng Viê ̣t Trên thế giới , công trình ng hiên cứu đã có sự quan tâm tới mố i quan ̣ Kambuja với Đông Nam Á Tuy nhiên, chưa có những nghiên cứu mô ̣t cách tổ ng quát mố i quan ̣ của Campuchia với Đông Nam Á lịch sử cổ trung đa ̣i Các công trình nghiên cứu chỉ đ ề cập tới khía cạnh mối quan hệ chung hoă ̣c đề câ ̣p mố i quan ̣ của Campuchia với mô ̣t chủ thể , mô ̣t quố c gia nhấ t đinh ̣ Trong tác phẩ m “ Lịch sử Đông Nam Á ” của D G.E Hall “Lịch sử Đông Nam Á ” - “The Cambridge History of Southeast Asia” Nicholas Tarling đã có nhìn khái quát cư dân văn hóa Đông Nam Á đó có những khảo cứu về cư dân Khơme và vương triề u Ăngkor (802-1432) tiế n trình phát triển lịch sử văn minh Khơme Tuy nhiên, công trình chưa nghiên cứu tâ ̣p trung mà chỉ đề câ ̣p tới mố i quan ̣ của Kambuja với các quố c gia Đông Nam Á mô ̣t cách tản ma ̣n.[16, tr 165-223] Cuố n “Cổ sử quốc gia Ấn Độ hóa viễn đơng” của George Coedès nghiên cứu về quá trình hình thành và phát triể n c ác quốc gia Đông Nam Á chịu ảnh hưởng Ấn Độ Trong công trình mình , phầ n nào đó , tác giả có đề cập tới sự hình thành của vương triề u Ăngkor của Kambuja và mố i quan ̣ về phương diê ̣n chính tri ̣ , quân sự và kinh tế với các quố c gia Đông Nam Á Tuy nhiên, nghiên cứu của ông mang tính phổ quát chung cho khu vực Đông Nam Á và Kambuja chỉ là mô ̣t các chủ thể của Đơng Nam Á đươ ̣c ơng khái qu át Chính vì công trình chưa sâu mối quan Kambuja với quố c gia Đông Nam Á ̣ của Lawrence Palmer Briggs có sự quan tâm sâu sắ c đố i với lich ̣ sử đế chế Khơme đă ̣c biê ̣t là vương triề u Ăngkor (802-1432) Công triǹ h “Đế ch ế cổ Khơme - The Ancient Khmer Empire” đã cho thấ y mô ̣t cái nhiǹ toàn cảnh cho sự hin ̀ h thành , phát triển đế chế Khơme cổ sử Cuố n sách đã trin ̀ h bày theo lịch đại , đã đưa các sự kiê ̣n diễn của vương triề u theo từng bước tiế n của thời gian , từ sự hiǹ h thành tới quá triǹ h suy vi của vương triề u Công trin ̀ h đã đóng góp cái nhiǹ sâu sắ c về thời kỳ hoàng kim của đế chế Khơme Cùng với đó John Audric cũng góp phầ n làm sáng tỏ thêm l ịch sử Ăngkor với tác phẩ m “Ăngkor và đế chế Khơme - Angkor and The Khmer Empire” Thế , công trình chư a đề câ ̣p tới đế chế Khơme , vương triề u Ăngkor mố i tương quan so sá nh, hay mố i liên ̣ về kinh tế , trị, văn hóa với quốc gia khu vực Đông Nam Á [55, pg 88-262] Nế u David Chandler với tác phẩ m “Lịch sử Cămpuchia - A history of Cambodia” tâ ̣p trung nghiên cứu về lich ̣ sử Campuchia từ khởi thủy đế n hiê ̣n theo phương pháp lich ̣ đa ̣i đó dành ba chương để nói riêng về thời kỳ Ăngkor [51, pg 35-119] thì nghiên cứu của Kenneth R Hall với công triǹ h “Hải thương và sự phát triển nhà nước sơ kỳ ở Đông Nam Á - Maritime trade and state development in Early Southest Asia” đă ̣t Ăngkor mố i quan ̣ hải thương và sự phát triể n thương ma ̣i mang tính nhà nước ở khu vực Đông Nam Á Ăngkor là mô ̣t mắ t xích ma ̣ng lưới kinh tế phát triể n thinh ̣ tri ̣mô ̣t thời [54, pg 136-194] Các nhà nghiên cứu Nga thời kỳ Liên Xô có quan tâm tới lich ̣ sử Campuchia thời kỳ Ăngkor Tiêu biể u cho những nhà khoa ho ̣c đó là tác giả L.A Xedop và công trình “Đế quố c Ăngkor” mình Nhìn chung, với các ho ̣c giả nướ c ngoài đã có nhiề u sự quan tâm và có những khảo cứu khá sâu sắ c về vi ̣trí và vai trò của Ăngkor với đế chế Khơme và mố i liên ̣ kinh tế , trị Ăng kor với các q́ c gia Đông Nam Á Tuy nhiên, học giả chưa lấy Kambuja thời kỳ Ăngkor làm trung tâmnghiên cứu mố i liên ̣ ngoa ̣i giao, kinh tế, trị với quốc gia Đơng Nam Á Ở Việt Nam , học giả nước ta chưa có sự quan tâm nhiều tới mối quan ̣ của Ăngkor và Đông Nam Á v chưa có nhiều công trình nghiên cứu về vấ n đề này mô ̣t cách cu ̣ thể Trước tiên để hiểu thêm tảng cho sự phát triể n rực rỡ của vương triề u Ăngkor giai đoa ̣n 802-1432 thì việc nghiên cứu Phù Nam Chân Lạp giai đoạn tiền Ăngkor với những di sản mà Kambuja kế thừa đươ ̣c sau này cũng đươ ̣c các ho ̣c giả Viê ̣t Nam quan tâm Trong kỷ yế u hô ̣i thảo khoa ho ̣c nhân 60 năm phát hiê ̣n văn hóa Óc Eo (1944-2004) tác giả Nguyễn Hữu Tâm đã tâ ̣p hơ ̣p mô ̣t s ố tư liệu Phù Nam , Chân La ̣p qua ghi chép thư tịch cổ Trung Quốc [17, tr 247-256] Ngoài ra, PGS.TS Ngô Văn Doanh có sự khảo cứu kỹ lưỡng “Chân Lạp thời kỳ đầ u (550-790)”[7, tr 3-12], PGS.TS Nguyễn Văn Kim nghiên cứ u về “Sự hình thành phát triển vương quốc Chân Lạp”[20, tr.13-22] “Về chia tách Lục Chân Lạp Thủy Chân Lạp”[21, tr 3-10] Với các công triǹ h đó cũng đã cho thấ y sự quan tâm học giả về lich ̣ sử Campuchia Tuy nhiên, khảo cứu tâ ̣p trung vào mố i liên ̣ của Campuchia với các quố c gia Đông Nam Á giai đoa ̣n phát triể n thinh ̣ tri ̣nhấ t thời kỳ Ăngkor cũng chưa đươ ̣c quan tâm nhiề u Các nghiên cứu viên trẻ tìm hiểu bước đầu v ề mối quan hệ chỉ tiếp cận phương diện hay thể được mối quan hệ mô ̣t thành viên quố c gia Đông Nam Á với Kambuja nghiên cứu của tác giả Nguyễn Tiế n Dũng “Về quan hệ Đại Việt Chân Lạp thế kỷ XI-XVI” [12, tr 39-56] hay bài nghiên cứu của tác giả Đỗ Trường Giang “Quan hệ thương mại Vương quốc Chămpa khu vực (thế kỷ X đến cuối thế ký XV)”[14,tr 61-69] phầ n nào đã đề câ ̣p mố i quan ̣ kinh tế Ăngkor với Chămpa và các nước khu vực Các nghiên cứu có điểm nhìn từ quốc gia Đông Nam Á mố i quan ̣ với Kambuja và chủ thể các bài viế t đó hướng vào là Đa ̣i Viê ̣t, Chămpa, Xiêm… không đă ̣t Kambuja là mô ̣t đố i tươ ̣ng nghiên cứu Mặt khác, khía cạnh mà viết đề cập tới chỉ lĩnh vực: kinh tế , trị, hoă ̣c quân sự và mô ̣t giai đoa ̣n nhấ t đinh, ̣ không đề cấ p tới mố i quan ̣ đó mô ̣t cách khái quát Campuchia nói chung vương triề u Ăngkor nói riêng mố i liên ̣ với các quố c gia Đông Nam Á đã ngày nhâ ̣n đươ ̣c sự quan tâm nhiề u của giới nghiên cứu Các t ác giả Phạm Đức Thành , Phạm Việt Trung , Nguyễn Xuân Kỳ, Đỗ Văn Nhung đã cung cấp tài liệu tra cứu cách tổng quát đất nước Campuchia qua “Lịch sử Campuchia ” Trong những năm 1997 các trường đa ̣i ho ̣c và trung ho ̣c chuyên nghiê ̣p có lưu hành cuố n “Đấ t nước Cămpuchia li ̣ch sử và văn minh” tác giả Chiêm Tế (chủ biên) phần phác họa nên tranh lịch sử Campuchia , mô ̣t nề n văn minh của khu vực Với các tài liê ̣u này cho thấ y những nét tổ ng quan về văn minh Kambuja lich ̣ sử Riêng với giai đoa ̣n phá t triể n thinh ̣ tri ̣nhấ t (802-1432) tác giả L.A.Xedop có sự khảo cứu kỹ lưỡng “ Đế quố c Ăngkor” với sự quan tâm học giả Việt Nam tác giả Trầ n Anh Tuấ n đã dich ̣ tác phẩm Đây là mô ̣t các tà i liê ̣u tham khảo bổ ić h cho giới nghiên cứu Viê ̣t Nam về lich ̣ sự trung đa ̣i Campuchia Trong mố i quan ̣ của Kambuja với các quố c gia Đông Nam Á chưa có công trin ̀ h nghiên cứu mô ̣t cách chiń h thức nhiên mố i liên ̣ ấ y đươ ̣c phản á nh phầ n nào các công triǹ h nghiên cứu về lich ̣ sử các quố c gia khác khu vực , GS Lương Ninh xuấ t bản cuố n “Vương quố c Chămpa” hay luâ ̣n án tiế n si ̃ của Hà Bích Liên “Quan ̣ giữa vương quố c cổ Chămpa với các nướ c khu vực” Qua ta thấ y đươ ̣c mô ̣t phầ n đó sơ ̣i dây liên ̣ của Kambuja và Chămpa lich ̣ sử Càng ngày chúng ta thấy sự quan tâm học giả nước mối quan ̣ của Campuchia với các q uố c gia Đông Nam Á nhiều khẳng đinh ̣ tầ m quan tro ̣ng của vương quố c chùa tháp lich ̣ sử khu vực Phạm vi và đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu luận văn vương quốc Kambuja (khởi nguồ n cho c tên Campuchia nay) mối quan hệ vương quốc với quốc gia Đông Nam Á thời kỳ Ăngkor Luâ ̣n văn mong muố n thể hiê ̣n mô ̣t bức tranh toàn cảnh về mố i quan ̣ của Kambuja với từng quố c gia Đông Nam Á cá c liñ h vực k inh tế , trị, quân sự…Nhưng, thực tế tiế p câ ̣n tư liê ̣u cho thấ y Kambuja thời kỳ Ăngkor đã có mối quan hệ với nhiều nước khu vực chủ yế u là với Chămpa, Đa ̣i Viê ̣t ở phía Đông và các nhà nước của người Môn và của người Thái (hay Xiêm) phía Tây Hơn nữa , với khn khở của mơ ̣t luâ ̣n văn tha ̣c sy,̃ tác giả tập trung phân tích mối quan hệ vương q́ c Kambuja với đại diện đă ̣c trưng để cố gắ ng k hái quát lên mố i quan ̣ Kambuja với khu vực Đông Nam Á nói chung Mă ̣t khác, xét bố i cảnh hiê ̣n nay, quốc gia không chỉ có sự gầ n gũi về phương diê ̣n điạ lý mà còn giữ mô ̣t vi ̣trí khá quan tro ̣ng quan hệ kinh tế, trị ngoại giao với Việt Nam chúng ta nên có thể quá trình nghiên cứu sau này sẽ trở thành đề tài để tác giả nghiên cứu sâusắ c Khung thời gian giới ̣n đề tài nghiên cứu của luâ ̣n văn từ 802 đến năm 1432, thời gian tồ n ta ̣i của vương triề u Ăngkor lich ̣ sử Campuchia Đây thời gian vương quốc Kambuja đạt được sự phát triển thịnh vượng nhấ t mối liên hệ với quốc gia Đông Nam Á diễn liê n tục thường xuyên lich ̣ sử Nguồ n tƣ liêụ và phƣơng pháp nghiên cƣ́u Trong quá trình tiế n hành nghiên cứu tác giả cố gắ ng tìm kiế m các nguồ n tư liê ̣u liên quan tới đề tài như: sách tiếng Việt , sách dịch từ tác giả nước ngoài , sách tiế ng Anh và các bài nghiên cứu ta ̣p chí khoa ho ̣c Ngoài , tác giả khai thác tối đa nguồn tài liệu từ các hô ̣i thảo khoa ho ̣c mạng interne t Trên sở các tài liệu có được, tác giả tiế n hành nghiên cứu theo phương pháp sau: Phương pháp li ̣ch sử: tác giả trình bày, phân tić h mố i quan ̣ của vương quố c Kambuja với các quố c gia Đông Nam Á theo quá trình hình thành , phát triể n và suy tàn vương triều Ăngkor từ năm 802 đến năm 1432 Phương pháp phân tích so sánh: tác giả d ựa mốc sự kiện thời gian diễn biế n cố để đưa phân tích , so sánh để người ...ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ============== NGUYỄN THỊ NGỌC THẢO QUAN HỆ CỦA KAMBUJA VỚI CÁC QUỐC GIA ĐÔNG NAM Á THỜI KỲ ĂNGKOR (802-1432) LUẬN... hiểu mối quan ̣ của Kambuja với quốc gia Đông Nam Á giai đoạn phát triển huy hoàng nhấ t lịch sử Campuchia : ? ?Quan ̣ của Kambuja với các quố c gia Đông Nam Á thời kỳ Ăngkor (802-1432) .”... các q́ c gia Đông Nam Á Tuy nhiên, học giả chưa lấy Kambuja thời kỳ Ăngkor làm trung tâmnghiên cứu mố i liên ̣ ngoa ̣i giao, kinh tế, trị với quốc gia Đơng Nam Á Ở Việt Nam , học