ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN Nguyễn Bích Ngọc PHÂN TÍCH CẤU TRÚC SINH THÁI CẢNH QUAN HUYỆN Ý YÊN, TỈNH NAM ĐỊNH PHỤC VỤ MỤC ĐÍCH QUY HOẠCH HỢP LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ, BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Hà Nội – 2012 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN Nguyễn Bích Ngọc PHÂN TÍCH CẤU TRÚC SINH THÁI CẢNH QUAN HUYỆN Ý YÊN, TỈNH NAM ĐỊNH PHỤC VỤ MỤC ĐÍCH QUY HOẠCH HỢP LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ, BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG Chuyên ngành: Khoa học môi trƣờng Mã số: 608502 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TSKH PHẠM HOÀNG HẢI Hà Nội - 2012 \MỤC LỤC MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Mục tiêu nghiên cứu Nhiệm vụ nghiên cứu Kết đạt đƣợc đề tài Ý nghĩa khoa học thực tiễn đề tài 10 Cấu trúc luận văn 10 CHƢƠNG TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 12 1.1 Lịch sử nghiên cứu sinh thái cảnh quan 12 1.1.1 Tình hình nghiên cứu sinh thái cảnh quan giới 13 1.1.2 Tình hình nghiên cứu sinh thái cảnh quan Việt Nam 15 1.2 Tổng quan vấn đề lý luận phân tích cấu trúc sinh thái cảnh quan cho mục đích thực tiễn 17 1.2.1 Những vấn đề lý luận phân tích cấu trúc cảnh quan 17 1.2.2 Những vấn đề lý luận phân tích chức cảnh quan 22 1.2.3 Động lực cảnh quan 23 1.2.4 Những vấn đề lý luận đánh giá cảnh quan 24 1.3 Khái niệm quan điểm phát triển bền vững 27 1.4 Những cơng trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề nghiên cứu lãnh thổ huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định 28 CHƢƠNG ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 31 2.1 Đối tƣợng nghiên cứu 31 2.2 Phạm vi nghiên cứu 31 2.3 Phƣơng pháp nghiên cứu 31 2.3.1 Phương pháp thu thập tổng hợp số liệu 31 2.3.2 Phương pháp khảo sát thực địa 32 2.3.3 Phương pháp đồ GIS 32 2.3.4 Hệ thống phân loại cảnh quan 32 2.3.4 Phương pháp phân tích đánh giá tổng hợp 44 CHƢƠNG KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 45 3.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định [14] 45 3.1.1 Vị trí địa lý 45 3.1.2 Điều kiện tự nhiên 45 3.1.3 Điều kiện kinh tế - xã hội 53 3.2 Đặc điểm cảnh quan huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định 56 3.2.1 Đặc điểm cấu trúc cảnh quan 56 3.2.2 Đặc điểm chức cảnh quan khu vực nghiên cứu 62 3.3 Đánh giá cảnh quan phục vụ mục đích bố trí hợp lý ngành sản xuất nông – lâm nghiệp huyện Ý Yên – Nam Định 64 3.3.1 Nguyên tắc, đối tượng mục tiêu đánh giá cảnh quan Ý Yên 65 3.3.2 Chỉ tiêu đánh giá trọng số 65 3.3.3 Đánh giá riêng cho ngành sản xuất 68 3.4 Hiện trạng quản lý sử dụng lãnh thổ huyện Ý Yên 80 3.5 Đề xuất định hƣớng giải pháp bố trí hợp lý ngành sản xuất nơng – lâm nghiệp cho huyện Ý Yên, Nam Định 82 3.5.1 Đối với sản xuất lâm nghiệp 84 3.5.2 Đối với sản xuất nông nghiệp 84 3.5.3 Định hướng phát triển chung 87 KẾT LU ẬN KIẾN NGHỊ TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng Hệ thống phân loại cảnh quan Phạm Hoàng Hải nnk (1997) 38 Bảng Hệ thống phân loại cảnh quan huyện Ý Yên 42 Bảng Phân bố loại cảnh quan lãnh thổ huyện Ý Yên – Nam Định 61 Bảng Thang điểm bậc trọng số tiêu đánh giá 67 Bảng Thang điểm bậc trọng số cho phát triển lúa 70 Bảng Chỉ tiêu đánh giá cảnh quan cho mục đích trồng lúa 70 Bảng Kết đánh giá tổng hợp tiêu cho phát triển trồng lúa 72 Bảng Thang điểm bậc trọng số cho phát triển lâu năm 73 Bảng Chỉ tiêu đánh giá cảnh quan cho mục đích phát triển lâu năm 73 Bảng 10 Kết đánh giá tổng hợp tiêu cho phát triển lâu năm 74 Bảng 11.Thang điểm bậc trọng số cho phát triển hàng năm 75 Bảng 12 Chỉ tiêu đánh giá cảnh quan cho mục đích phát triển hàng năm 75 Bảng 13 Kết đánh giá tổng hợp tiêu cho phát triển hàng năm 76 Bảng 14.Thang điểm bậc trọng số cho phát triển nuôi trồng thủy sản 77 Bảng 15.Chỉ tiêu đánh giá cảnh quan cho mục đích ni trồng thủy sản 77 Bảng 16 Kết đánh giá tổng hợp tiêu cho phát triển nuôi trồng thủy sản 78 Bảng 17 Tổng hợp kết đánh giá CQ cho mục đích sử dụng 78 Bảng 18.Tổng hợp đề xuất định hướng sử dụng cảnh quan huyện Ý Yên 83 KÝ HIỆU CÁC TỪ VIẾT TẮT BVMT : Bảo vệ môi trƣờng CN – TTCN : Công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp CQ : Cảnh quan ĐGCQ : Đánh giá cảnh quan KT – XH : Kinh tế – xã hội NCCQ : Nghiên cứu cảnh quản NNK : Những ngƣời khác PLCQ : Phân loại cảnh quan STCQ : Sinh thái cảnh quan TNTN : Tài nguyên thiên nhiên UBND : Ủy ban nhân dân DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ CÁC BẢN ĐỒ TỶ LỆ 1:50.000 Hình 1: Bản đồ quy hoạch sử dụng đất huyện Ý Yên - tỉnh Nam Định ……….43 Hình 2: Bản đồ thổ nhƣỡng huyện Ý Yên – tỉnh Nam Định ……….45 Hình 3: Sự biến đổi nhiệt độ trung bình tháng huyện Ý Yên ……….48 Hình 4: Sự biến đổi lƣợng mƣa trung bình tháng huyện Ý Yên ……….48 Hình 5: Bản đồ lớp phủ thực vật huyện Ý Yên - tỉnh Nam Định ……….50 Hình 6: Bản đồ cảnh quan huyện Ý Yên - tỉnh Nam định ……….59 Hình 7: Bản đồ đánh giá cảnh quan phục vụ mục đích phát triển ngành sản xuất huyện Ý Yên – Nam Định ……….78 Hình 8: Bản đồ định hƣớng sử dụng lãnh thổ huyện Ý Yên ……….81 LỜI CẢM ƠN Luận văn tốt nghiệp bƣớc cuối sau trình học tập, nghiên cứu học viên cao học, để trở thành Thạc sĩ tƣơng lai đất nƣớc Trong trình thực luận văn tốt nghiệp, em nhận đƣợc giúp đỡ, hƣớng dẫn, hỗ trợ động viên từ gia đình, từ quý thầy bạn Nhờ mà em hoàn thành đƣợc luận văn nhƣ mong muốn, xin cho phép em đƣợc gửi lời cám ơn sâu sắc chân thành đến: Các thầy cô Khoa Khoa học Môi trƣờng, Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên dạy cho em kiến thức cần thiết để em tiếp thu thơng tin mới, phát triển thêm vốn hiểu biết vận dụng công việc sau Ban giám hiê ̣u Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên , Đại học Quốc Gia Hà Nội đã ta ̣o mo ̣i điề u kiê ̣n thuâ ̣n l ợi giúp đỡ em suốt q trình học tập hồn thành luận văn Đặc biệt em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS.TS Phạm Hoàng Hải – Viện Địa lý – Viện Khoa học Công nghệ Việt Nam, ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn luận văn tốt nghiệp em Trong suốt trình làm luận văn, thầy tận tình hƣớng dẫn, giúp em giải vấn đề nảy sinh q trình làm luận văn hồn thành luận văn định hƣớng ban đầu Xin chân thành cảm ơn các thầ y cô hô ̣i đồ ng bảo vệ luâ ̣n văn đã cho em nhƣ̃ng đóng góp quý báu để luận văn thêm hoàn chỉnh Cuối xin đƣợc gƣ̉i lới cảm ơn tới gia đình bạn bè ngƣời ln bên em giúp đỡ em lúc khó khăn Một lần em xin chân thành cảm ơn Chúc tất ngƣời sức khỏe thành đạt Học viên Nguyễn Bích Ngọc MỞ ĐẦU Tính cấp thiết đề tài Khai thác hiệu nguồn lợi từ thiên nhiên sẵn có đất nƣớc cho mục đích phát triển kinh tế xã hội, tạo cơng ăn việc làm, bƣớc làm tăng thu nhập cho lao động vùng nông thôn mục tiêu phát triển kinh tế tiến tới thị hóa nơng thơn mà nƣớc ta hƣớng đến Về bản, sau nhiều năm phấn đấu không ngừng kinh tế nƣớc ta theo đánh giá chung có nhiều khởi sắc đáng mừng, đáng ghi nhận Nhiều vùng nông thôn nƣớc có bƣớc chuyển mạnh mẽ, bƣớc đầu khỏi tình trạng đói nghèo, vƣơn lên phát triển xu chung nƣớc Tuy nhiên, bên cạnh kết tốt đạt đƣợc đó, đƣờng phát triển kinh tế nông thôn nƣớc ta đặt nhiều vấn đề hạn chế, đòi hỏi phải làm tốt thời gian tới, đặc biệt vấn đề quy hoạch sử dụng tài nguyên, phát triển kinh tế xã hội gắn với bảo vệ môi trƣờng bảo tồn thiên nhiên Ý Yên huyện đồng chiêm trũng xen kẽ dải đồi thấp thuộc tỉnh Nam Định, vùng đất có nhiều điều kiện tự nhiên thuận lợi cho việc khai thác, sử dụng để phát triển kinh tế, đặc biệt ngành nông Trong nhiều năm qua, quyền tỉnh Nam Định huyện Ý Yên có nhiều sách đổi phát triển kinh tế nhằm khai thác cách hiệu nguồn vốn tài nguyên sẵn có huyện Nhờ vậy, kinh tế huyện có đổi thay kỳ diệu, đời sống ngƣời dân đƣợc cải thiện khơng cịn cảnh nghèo đói tối tăm trƣớc Phát triển kinh tế nhiệm vụ quan trọng quốc gia nhƣng bỏ qua yếu tố môi trƣờng Trong điều kiện nguồn vốn, nguồn nhân lực có chun mơn cịn yếu kém, việc quy hoạch phát triển kinh tế tránh khỏi tác động tiêu cực tới mơi trƣờng Vì cần phải có nghiên cứu, phân tích đánh giá chi tiết tài nguyên môi trƣờng làm sở khoa học cho việc hoạch định sách, quy hoạch phát triển hợp lý ngành kinh tế, đảm bảo cho phát triển bền vững Xuất phát từ thực tế lựa chọn đề tài: “ Phân tích cấu trúc sinh thái cảnh quan huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định phục vụ cho mục đích quy hoạch hợp lý hoạt động phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường” để nghiên cứu, tìm hiểu cách cụ thể cấu trúc chức cảnh quan sinh thái huyện Ý Yên, sở đƣợc định hƣớng sử dụng hợp lý nhằm kết hợp hài hòa vấn đề phát triển kinh tế nông - lâm nghiệp bảo vệ, bảo tồn tài nguyên, môi trƣờng huyện, hạn chế tác động phát triển kinh tế tới tài nguyên môi trƣờng cảnh quan sinh thái huyện Ý Yên Mục tiêu nghiên cứu Muốn khai thác, sử dụng có hiệu nguồn tài nguyên thiên nhiên sẵn có cho mục đích phát triển kinh tế đảm bảo yếu tố môi trƣờng, bảo tồn thiên nhiên, trƣớc hết cần phải có nhìn nhận rõ ràng điều kiện, tiềm tài nguyên thiên nhiên địa phƣơng để đƣa đƣợc đánh giá, nhận xét có sở khoa học từ đề xuất định hƣớng phát triển phù hợp Vì đề tài tập chung vào hai mục tiêu là: - Trên sở phân tích đánh giá điều kiện tự nhiên – kinh tế xã hội huyện Ý Yên làm sáng tỏ tiềm tự nhiên huyện - Đƣa định hƣớng sử dụng hợp lý tài nguyên lãnh thổ huyện Ý Yên cho mục đích phát triển kinh tế bảo vệ môi trƣờng huyện Ý Yên Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực đƣợc mục tiêu nghiên cứu đề ra, đề tài cần thực đƣợc nhiệm vụ nghiên cứu nhƣ sau: - Phân tích cấu trúc chức cảnh quan huyện Ý Yên - Xây dựng hệ đồ sinh thái cảnh quan - Trên sở phân tích khoa học, quy hoạch phát triển kinh tế xã hội huyện Ý Yên đƣa định hƣớng sử dụng tài nguyên lãnh thổ cho ngành kinh tế nông – lâm nghiệp huyện Kết đạt đƣợc đề tài Trên sở thực đƣợc mục tiêu, nhiệm vụ đề ra, kết đạt đƣợc đề tài bao gồm nội dung sau: - Hệ thống vận dụng sở lý luận phân tích cấu trúc, chức cảnh quan (CQ) sở lý luận đánh giá cảnh quan cho mục đích thực tiễn - Xác định tổng quan đặc điểm đặc thù điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên điều kiện kinh tế - xã hội huyện Ý Yên - Xây dựng đƣợc hệ thống phân loại cảnh quan, đồ cảnh quan đồ đánh giá cảnh quan cho hoạt động sản xuất nông - lâm nghiệp huyện Ý Yên - Đƣa đƣợc định hƣớng không gian sử dụng hợp lý lãnh thổ phục vụ mục đích phát triển nơng - lâm nghiệp huyện Ý Yên Ý nghĩa khoa học thực tiễn đề tài - Ý Nghĩa khoa học: Kết nghiên cứu đề tài góp phần làm rõ đƣợc cấu trúc, quy luật phân hóa sinh thái cảnh quan vùng đồng xen kẽ đồi núi – tiêu biểu nhƣ huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định - Ý nghĩa thực tiễn: Hệ thống sở liệu, kết luận nghiên cứu tập đồ chuyên đề xây dựng đƣợc luận văn sở tài liệu khoa học mà nhà quản lý tham khảo việc định hƣớng quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội gắn với việc thực nhiệm vụ bảo vệ môi trƣờng theo hƣớng phát triển bền vững huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định Cấu trúc luận văn CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Lịch sử nghiên cứu sinh thái cảnh quan 1.2 Tổng quan vấn đề lý luận phân tích cấu trúc sinh thái cảnh quan cho mục đích thực tiễn 1.3 Khái niệm quan điểm phát triển bền vững 1.4 Những cơng trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề nghiên cứu lãnh thổ huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 3.1 Điều kiện tự nhiên – kinh tế xã hội huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định 10 ... Bích Ngọc PHÂN TÍCH CẤU TRÚC SINH THÁI CẢNH QUAN HUYỆN Ý YÊN, TỈNH NAM ĐỊNH PHỤC VỤ MỤC ĐÍCH QUY HOẠCH HỢP LÝ HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ, BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG Chuyên ngành: Khoa học môi trƣờng... mục đích quy hoạch hợp lý hoạt động phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường? ?? để nghiên cứu, tìm hiểu cách cụ thể cấu trúc chức cảnh quan sinh thái huyện Ý Yên, sở đƣợc định hƣớng sử dụng hợp lý nhằm... hoạch phát triển hợp lý ngành kinh tế, đảm bảo cho phát triển bền vững Xuất phát từ thực tế tơi lựa chọn đề tài: “ Phân tích cấu trúc sinh thái cảnh quan huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định phục vụ cho mục