ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI VIỆN VIỆT NAM HỌC VÀ KHOA HỌC PHÁT TRIỂN KIM KYUNG ĐƠ THỊ HỐ VÀ TÁC ĐỘNG CỦA NÓ ĐẾN NGOẠI THÀNH HÀ NỘI (QUA TRƯỜNG HỢP LÀNG PHÚ ĐÔ) Chuyên ngành : Việt Nam học Mã số : 60 31 60 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS TS VŨ VĂN QUÂN Hà Nội - 2009 M ỤC L ỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC HÌNH DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Đối tƣợng phạm vi 10 Đóng góp luận văn 11 Phƣơng pháp nghiên cứu 11 Cấu trúc luận văn 12 Chƣơng TỔNG QUAN 13 Chƣơng 2: ĐÔ THỊ HÓA - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 18 2.1 Khái niệm thi ̣hóa, nhân tố tác động đến thi ̣ hóa và tác động thi hóa đến kinh tế - xã hội- văn hố 18 ̣ 2.1.1 Khái niệm thị hố 18 2.1.2 Tình hình thị hố nhân tố tác động đến thị hố Việt Nam 19 2.1.2.1 Tình hình thị hố Việt Nam 19 2.1.2.2 Các nhân tố tác động đến thị hố Việt Nam 22 2.1.3 Sự tác động đô thị hoá đến kinh tế - xã hội – văn hoá 25 2.2 Đơ thị hố ngoại thành Hà Nội 29 2.2.1 Tình hình thị hố ngoại thành Hà Nội 29 2.2.2 Các nhân tố thị hố tác động đến ngoại thành Hà Nội 34 2.2.3 Sự tác động thị hố đến sống ngƣời dân ven đô 37 2.2.3.1 Những mặt tích cực thị hố với ngƣời dân ven đô 38 2.2.3.2 Những mặt tiêu cực thị hố với ngƣời dân ven 39 Chƣơng KHÁI QUÁT VỀ LÀNG PHÚ ĐÔ 41 3.1 Vài nét vị trí địa lý 41 3.2 Lịch sử làng Phú Đô 42 3.3 Dân số làng 47 3.4 Cơ cấu kinh tế 48 3.4.1.Nông nghiệp 48 3.4.2.Thủ công nghiệp truyền thống nghề phụ 49 3.4.3.Thƣơng mại chợ làng 49 3.5 Các tổ chức xã hội 50 3.5.1 Gia đình 50 3.5.2 Dòng họ 52 3.5.3 Tổ chức giáp 55 3.5.4 Tổ chức xóm, ngõ 56 3.5.5 Bộ máy quản lý hành làng 57 3.6 Tôn giáo và tín ngƣỡng làng 60 3.6.1 Đình và chùa làng 61 3.6.2 Hội làng 64 3.6.3 Việc tổ chức tế lễ, giỗ chạp hàng năm 65 Chƣơng 67 SƢ̣ TÁC ĐỘNG CỦ A ĐÔ THI ̣ HÓA VÀ NHỮNG BIẾN ĐỔI CỦ A LÀNG PHÚ ĐÔ 67 4.1 Nhƣ̃ng nhân tớ thi hóa tác động đến làng Phú Đơ 67 ̣ 4.1.1 Sự chuyển đổi đất nông nghiệp thành đất đô thị 67 4.1.2 Quá trình nhập cƣ ngoại tin̉ h 68 4.1.3 Quá trình t ự chuyển đổi nghề nghiệp làng xã thị hố, từ nơng nghiệp sang phi nông nghiệp 69 4.2 Nhƣ̃ng biế n đổi của làng Phú Đơ dƣới tác động của thi hóa 70 ̣ 4.2.1 Diện tích đất đai quản lý sử dụng đất 70 4.2.2 Sự tác động đô thị hoá đến cảnh quan tự nhiên 73 4.2.3 Biến đổi dân số 75 4.2.4 Biế n đổi kinh tế 79 4.2.4.1 Cơ cấu kinh tế 79 4.2.4.2 Sự thay đổi thu nhập, chi tiêu 86 4.2.5 Biế n đổi nghề nghiê ̣p: chuyển dịch nghề nghiệp 87 4.2.6 Mối quan hệ xã hội 91 4.2.6.1 Quan hệ gia đình dịng họ 92 4.2.6.2 Quan hệ làng xóm 94 4.2.7 Nhƣ̃ng biế n đổi về văn hoá - lối sống 96 4.2.8 Nhâ ̣n thức ngƣời dân trình thị hố 98 4.2.8.1 Nhâ ̣n thức kinh tế 98 4.2.8.2 Nhâ ̣n thức lối sống 99 4.3 Từ trƣờng hợp Phú Đơ đánh giá thị hố làng xã ngoại thành Hà Nội 102 4.3.1 Những điểm chung 103 4.4.2 Những khác biệt 107 KẾT LUẬN 110 TÀI LIỆU THAM KHẢO 111 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG - Bảng 2.1: Dân số trung bình phân theo thành thị nông thôn so với tổng dân số - Bảng 2.2: Tốc độ tăng cấu kinh tế - Bảng 4.1: Biến động diện tích đất nơng nghiệp và đất xã Mễ Trì - Bảng 4.2: Bảng thống kê trạng sử dụng đất làng Phú Đô - Bảng 4.3: Biến động dân số làng Phú Đô từ năm 2005-2007 - Bảng 4.4: Thống kê tình hình kết đăng ký quản lý tạm trú, thông báo lƣu trú, tạm vắng công an xã DANH MỤC HÌNH - Hình 1: Bản đồ địa hình làng Phú Đơ năm 1989 - Hình 2: Bản đồ địa hình làng Phú Đơ năm 2000 - Hình 3: Bản đồ địa hình làng Phú Đơ năm 2007 - Hình : Sơ đồ phân chia làng Phú Đô - Hình 5: Sơ đồ địa điểm làng Phú Đơ DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT - TP.HCM: Thành phố Hồ Chí Minh - GS: Giáo sƣ - TS: Tiế n si ̃ - PGS: Phó giáo sƣ - TSKH: Tiế n si ̃ khoa ho ̣c - Nxb: Nhà xuất - Bộ TN&MT: Bô ̣ Tài nguyên và Môi trƣờng - Bộ NN&PTNT: Bô ̣ Nông nghiê ̣p và Phát triể n nông thôn - ĐBSH: Đồng bằng sông Hồng - UBND: Ủy ban nhân dân MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Việt Nam nước xây dựng sở nơng nghiệp nơng thơn, cộng đồng làng xã trung tâm sống người Việt Từ xưa đến tương lai, tính cộng đồng làng xã tinh thần nước Việt Nam Tuy nhiên, trình phát triển lịch sử, làng xã Việt Nam thay đổi nhiều mặt Một yếu tố thúc đẩy thay đổi làng xã thị hố Đơ thị hố yếu tố tránh xu hướng phát triển giới Việt Nam dẫn đến biến đổi sống cộng động làng xã Đơ thị hố Việt Nam bắt đầu phát triển từ kỷ 16-17 Trong thời kỳ Pháp thuộc, trình đẩy mạnh Tuy nhiên, thời kỳ chiến tranh chống Pháp, trình bị ngừng lại dân thị phải tản cư thời chiến tranh chống Mỹ, thị hố miền Bắc bị chậm lại miền Nam lại tăng lên Nên từ năm 1954 đến 1970 dân số đô thị tăng từ khoảng 7% lên 20% Tuy nhiên 20 năm sau tỷ lệ thay đổi không đáng kể Sau công đổi mới, tốc độ thị hố tăng nhanh Năm 1989 tỷ lệ thị hố 19,8% năm 1999 tăng lên đến 23,4% Theo dự báo định hướng quy hoạch tổng thể phát triển đô thị Việt Nam, tỷ lệ dân cư thị tồn quốc đến năm 2020 45% Điều có nghĩa tương lai có 15 triệu dân nơng thơn chuyển thành dân cư thị Gần đây, tác động tích cực sách đổi mới, tăng trưởng kinh tế tác động kinh tế thị trường, trình thị hố có xu hướng tăng nhanh với phát triển đô thị lớn Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phịng, Hải Dương, Nam Định v.v… Trong thành phố Hà Nội thủ đô Việt Nam trung tâm miền Bắc Việt Nam Sự mở rộng ranh giới, quy mô, phát triển kinh tế, tạo sức hút dân nhập cư tác động trực tiếp đến trình thị hố làng xã Tác giả chọn đề tài “Đơ thị hố tác động đến biến đổi làng xã ngoại thành Hà Nội (qua trường hợp làng Phú Đơ)” nhiều lí Làng Phú Đơ có vài điều đặc trưng tiêu biểu cho làng xã ngoại thành Hà Nội Làng Phú Đơ có nghề làm bún truyền thống, lịch sử Việt Nam làng nghề truyền thống nét văn hóa đặc sắc làng xã Việt Nam Về vị trí địa lý, trước làng Phú Đô nằm cánh đồng ốc đảo Nhưng năm gần đây, sau năm 2002, đường phố xung quanh làng hoàn thiện, Phú Đơ khỏi lập mặt địa lý, khởi đầu cho việc chịu ảnh hưởng sâu sắc thị hố Đơ thị hố ảnh hưởng đến sống người dân Phú Đô mặt kinh tế-xã hội, văn hoá vật chất văn hoá tinh thần Đối tượng phạm vi Là người nước ngoài, chúng tơi có nhiều hạn chế mặt ngơn ngữ không đủ điều kiện để thực nghiên cứu tồn diện làng xã ngoại thành Hà Nội Vì vậy, lấy làng nghề ven đô để nghiên cứu Phú Đô làng nghề tiêu biểu ngoại thành Hà Nội để từ đó xem xét q trình thị hố Làng vừa làng nghề chứa đặc trưng làng nghề truyền thống Việt Nam, vừa làng trải qua thị hố nhanh chóng, qua thấy biến đổi làng truyền thống Việt Nam nói chung làng ven nói riêng Trong luận văn, chúng tơi nghiên cứu biến đổi làng Phú Đơ q trình thị hoá ảnh hưởng biến đổi đế n các cấu kinh tế, cấu tổ chức, cấu dân số, sắc văn hóa truyền thống, v.v… Trong luận văn không nghiên cứu tấ t cả các giai đoạn cụ thể làng Phú Đô mà tập trung chủ yếu vào giai đoạn trọng điểm trước sau 2002 Đây giai đoạn có nhiều thay đổi có tính chất thời mặt làng Phú Đơ Đóng góp luận văn Nhiều nhà nghiên cứu học giả nghiên cứu đô thị thị hố Việt Nam Đồng thời quan Nhà nước nhà nghiên cứu nước cống hiến để khảo sát nghiên cứu làng xã Việt Nam Chính đề tài tìm hiểu thị hố tác động cộng đồng làng xã ngoại thành Hà Nội khơng phải đề tài mới, mục đích qua nghiên cứu hy vọng đóng góp vài điểm sau: Thứ nhất: Bước đầu tập hợp tư liệu làng Phú Đơ nhiều khía cạnh: lịch sử hình thành, cấu tổ chức, cấu kinh tế, sản phẩm truyền thố ng thay đổi làng q trình thị hố Qua nêu lên ưu điểm đồng thời số hạn chế tác động thị hóa làng Phú Thứ hai: Nêu số biện pháp phát huy ưu q trình thị hố, đảm bảo giữ gìn sắc văn hố truyền thống làng, góp phần định hướng đào tạo nghề nghiệp cho người dân làng Phú Đô đặc biệt dân di cư Thứ ba: Có thể dự báo làng nghề xung quanh Hà Nội quy mô không lớn không nhỏ phát triển trình thị hố Hy vọng kết nghiên cứu luận văn góp thêm phần nhỏ vào việc nghiên cứu biến đổi cộng đồng làng xã Việt Nam Phương pháp nghiên cứu Đề tài nghiên cứu với vận dụng phối hợp phương pháp sau đây: Phương pháp phân tích: Các tư liệu, tài liệu phân tích bao gồm ... nhập cư tác động trực tiếp đến q trình thị hố làng xã Tác giả chọn đề tài ? ?Đô thị hố tác động đến biến đổi làng xã ngoại thành Hà Nội (qua trường hợp làng Phú Đơ)” nhiều lí Làng Phú Đơ có vài điều... Sự tác động thị hố đến kinh tế - xã hội – văn hố 25 2.2 Đơ thị hoá ngoại thành Hà Nội 29 2.2.1 Tình hình thị hố ngoại thành Hà Nội 29 2.2.2 Các nhân tố đô thị hoá tác động. .. cứu toàn diện làng xã ngoại thành Hà Nội Vì vậy, chúng tơi lấy làng nghề ven đô để nghiên cứu Phú Đô làng nghề tiêu biểu ngoại thành Hà Nội để từ đó xem xét q trình thị hố Làng vừa làng nghề chứa