XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN DẪN XUẤT HIĐROCACBON LỚP 11 NÂNG CAO I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, sự thách thức của quá trình hội nhập kinh tế toàn cầu đòi hỏi người lao động phải có đủ phẩm chất và năng lực đáp ứng yêu cầu của xã hội trong giai đoạn mới. Người lao động phải có khả năng thích ứng, khả năng thu nhận và vận dụng linh hoạt, sáng tạo tri thức của nhân loại vào điều kiện hoàn cảnh thực tế, tạo ra những sản phẩm đáp ứng yêu cầu của xã hội. Để có nguồn nhân lực trên, yêu cầu đặt ra là phải đổi mới giáo dục, trong đó có đổi mới mục tiêu giáo dục, đổi mới nội dung giáo dục và phương pháp dạy và học. Định hướng đổi mới lí luận và phương pháp dạy học đã được xác định trong Nghị quyết Trung ương 2 Khóa VIII “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện tư duy sáng tạo của người học” và được thể chế hóa trong Luật Giáo dục sửa đổi ban hành ngày 27/6/2005, “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên” (điều 5). Để đáp ứng được yêu cầu đổi mới và phát triển giáo dục, thực hiện mục tiêu đào tạo con người mới toàn diện, vai trò của giáo viên trong nhà trường phải không ngừng được nâng cao. Trong quá trình dạy học, người giáo viên có trách nhiệm dẫn dắt để học sinh phát huy tính tích cực, chủ động nhận thức, phát triển tư duy sáng tạo. Trong dạy học hóa học, việc nâng cao chất lượng dạy học, phát triển năng lực nhận thức, bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh có thể bằng nhiều biện pháp và phương pháp khác nhau. Giải bài tập được đánh giá là một phương pháp dạy học có hiệu quả, nhất là trong việc rèn kĩ năng vận dụng kiến thức, đào sâu, mở rộng kiến thức một cách sinh động và phong phú.Bài tập hóa học còn được coi là phương tiện cơ bản để dạy học và vận dụng kiến thức hóa học để giải quyết các nhiệm vụ học tập, các vấn đề thực tiễn đời sống sản xuất có liên quan đến hóa học. Bài tập không chỉ cung cấp cho học sinh kiến thức mà cả con đường giành lấy kiến thức, mang lại niềm vui sướng của việc phát hiện, tìm đáp số. Có thể sử dụng bài tập ở tất cả các khâu của quá trình dạy học. Việc giải bài tập hóa học còn có tác dụng rèn luyện tính tích cực, tự lực, trí thông minh, sáng tạo của HS tức là có khả năng vận dụng sự hiểu biết vào những tình huống mới chưa biết, giúp học sinh hứng thú học tập. Bài tập có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo, trong việc hình thành phương pháp chung của việc tự học hợp lí, trong việc rèn luyện kĩ năng tự lực sáng tạo. Đã có nhiều tác giả quan tâm, nghiên cứu các vấn đề về bài tập hóa học và cũng có nhiều công trình được áp dụng ở mức độ khác nhau. Tuy nhiên hệ thống bài tập hóa học 11 phần dẫn xuất hiđrocacbon và việc nghiên cứu sử dụng chúng để phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình dạy học vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Với mong muốn tìm hiểu và sử dụng hiệu quả hơn các bài tập hóa học 11 phần dẫn xuất hiđrocacbon nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường 1 THPT, chúng tôi đã lựa chọn đề tài: “Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học phần dẫn xuất hiđrocacbon lớp 11 nâng cao” II. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦ ĐỀ TÀI 1. Hoạt động nhận thức của học sinh 1.1. Khái niệm nhận thức Nhận thức là một trong ba mặt cơ bản của đời sống tâm lí con người (nhận thức, tình cảm, lí trí). Nó là tiền đề của hai mặt kia và đồng thời có mối liên hệ chặt chẽ với chúng và các hiện tượng tâm lí khác. Hoạt động nhận thức bao gồm: Nhận thức cảm tính, Nhận thức lí tính. 1.2. Phát triển khả năng nhận thức của học sinh trong dạy học Năng lực nhận thức và tư duy của HS không hoàn toàn do bẩm sinh mà nó được hình thành trong quá trình học tập, nghiên cứu. Vì vậy muốn hình thành và phát triển năng lực nhận thức và tư duy cho HS cần phải chuẩn bị những điều kiện sau. - Hình thành cho học sinh ý chí quyết tâm cao trong học tập. - Lựa chọn nội dung kiến thức phù hợp với học sinh, kết hợp với phương pháp dạy học hợp lí, khoa học. - Tạo hứng thú trong học tập bộ môn, thông qua việc tạo ra các mâu thuẫn nhận thức kích thích lòng hăng say nghiên cứu giải quyết mâu thuẫn. - Thường xuyên rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, đổi mới phương pháp học. 1.3. Phát huy tính tích cực, tính tự lực, sáng tạo của học sinh trong qúa trình dạy học Học là hoạt động tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh Học là hoạt động trung tâm trong quá trình dạy học. Học là hoạt động nhận thức đặc biệt có liên quan chặt chẽ với quá trình tư duy của các chủ thể khác nhau. Quá trình nhận thức chính là phản ánh hiện thực khách quan thông qua quá trình phân tích các bộ phận của sự vật, hiện tượng, các quá trình xảy ra trong thế giới tự nhiên và khái quát trong bộ nhớ của mỗi con người. Học sinh chỉ thực hiện được sự lĩnh hội tri thức khi thực sự tư duy. Theo M.N.Sacđacop, tư duy là sự nhận thức, khái quát gián tiếp các sự vật và hiện tượng của hiện thực trong những dấu hiệu, những thuộc tính chung về bản chất của chúng. Tư duy cũng là sự nhận thức sáng tạo những sự vật và hiện tượng mới, riêng lẻ của hiện thực trên cơ sở những kiến thức khái quát hóa đã thu nhận được. 1.4. Vai trò của hứng thú nhận thức trong học tập của học sinh Hứng thú nhận thức là khuynh hướng lựa chọn đặc biệt của cá nhân đối với quá trình nhận thức. Tính chất lựa chọn của cá nhân được biểu thị trong một lĩnh vực tri thức nào đó. Con người muốn đi sâu vào lĩnh vực đó để nghiên cứu, nắm vững những giá trị đó. Trong hoàn cảnh dạy học hứng thú nhận thức được thể hiện ở sự ham muốn học tập, ham muốn hoạt động nhận thức của HS trong một lĩnh vực một môn học mà cũng có thể cả một loạt môn học. Hứng thú nhận thức là sự phát triển và là chỉ số của sự phát triển nhân cách của HS. Mức độ nắm vững tri thức, mức độ khái quát mà HS đạt được cũng đồng thời là mức độ phát triển hứng thú nhận thức. Hứng thú chỉ hướng vào những sự mô tả, những sự kiện chứng tỏ sự trưởng thành của hoạt động trí tuệ. 2 1.5. Sử dụng phương pháp dạy học theo hướng dạy học tích cực Việc lựa chọn phương pháp là tùy thuộc vào mục tiêu cụ thể, năng lực của học sinh, nội dung dạy học, tính đặc thù của môn học. Nếu xét về mặt hình thức làm việc thì hệ thống các phương pháp dạy học hiện nay bao gồm: các phương pháp dùng lời, phương pháp trực quan và phương pháp thí nghiệm. Tùy ở mỗi giai đoạn của quá trình dạy học và những điều kiện cụ thể mà sử dụng mỗi phương pháp trong hệ thống đó với mức độ và tính chất khác nhau. Ở đây, có mục tiêu là khởi động tính tích cực chủ động trong học tập của học sinh thì phương pháp dạy phải theo hướng lí luận chung của bộ môn. Mặt khác, nếu chấp nhận cho tính tích cực là điều kiện cơ bản để đạt hiệu quả cao trong dạy học thì phương pháp dạy học tích cực phải phụ thuộc vào tính chất của bộ môn học. Nếu phương pháp dạy học là cách chuyển nội dung dạy học vào người học thì xét cho cùng phương pháp dạy phải được chỉ đạo bởi nội dung dạy học. Xét theo lí thuyết thông tin thì nội dung dạy học bao gồm các thông tin đã được mã hóa. Phương pháp dạy là nhằm giúp cho người học giải được mã. Muốn vậy phải dựa vào chìa khóa của mã, cách mà thông tin đã được mã hóa. Phương pháp dạy học tích cực phải dựa vào cách mà nội dung đã được xây dựng. 1.6. Vai trò của người giáo viên trong việc phát triển năng lực nhận thức và tư duy của học sinh Muốn có những học sinh thông minh, sáng tạo thì trước hết phải có những người thầy giỏi, sáng tạo, biết tôn trọng ý kiến của người khác. Nhiệm vụ người thầy không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn phải dạy cho học sinh cách lĩnh hội tri thức sao cho có hiệu quả nhất. Với những phương pháp dạy học cũ thì người giáo viên chỉ cần nắm vững kiến thức, trình bày rõ ràng, mạch lạc là đủ. Vì vậy, vai trò của giáo viên không được chú trọng nhiều. Ngày nay, với việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực thì vai trò của giáo viên đã được khẳng định rõ ràng, nếu người thầy có kiến thức mà không có phương pháp dạy học khoa học thì không đáp ứng được yêu cầu dạy học mới. Do vậy nhiệm vụ của giáo viên ngoài việc trau dồi kiến thức, còn phải biết lựa chọn một phương pháp dạy học thích hợp, phải am hiểu tâm lí – nguyện vọng của HS, phải biết tổ chức, hướng học sinh vào hoạt động học tập nhiều nhất, tạo điều kiện cho HS phát huy được những khả năng tư duy sáng tạo của mình một cách hiệu quả nhất. GV có vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển năng lực nhận thức của học sinh. Người giáo viên vừa là người lập kế hoạch dạy học, vừa là người hướng dẫn học sinh thực hiện kế hoạch đó. 2. Bài tập hóa học Trong thực tiễn dạy học ở trường phổ thông, bài tập hóa học giữ vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo. Bài tập hóa học vừa là mục đích, vừa là nội dung lại vừa là phương pháp dạy học hiệu nghiệm, nó không chỉ cung cấp cho HS kiến thức, con đường giành lấy kiến thức mà còn mang lại niềm vui của quá trình khám phá, tìm tòi, phát hiện của việc tìm ra đáp số. Đặc biệt bài tập hóa học còn mang lại cho người học một trạng thái hưng phấn, hứng thú nhận thức. Đây là một yếu tố tâm lí quan trọng của quá trình nhận thức đang được chúng ta quan tâm. Theo từ điển Tiếng Việt: “Bài tập là bài ra cho HS làm để vận dụng điều đã học”. Chúng ta hiểu rằng bài tập hóa học là những bài được lựa chọn một cách phù hợp với nội dung rõ ràng cụ thể. Muốn giải được những bài tập này HS phải biết 3 suy luận logic dựa vào những kiến thức đã học, phải sử dụng những hiện tượng hóa học, những khái niệm, những định luật, học thuyết, những phép toán Người học phải biết phân loại bài tập để tìm ra hướng giải hợp lí và có hiệu quả. 2.1. Tác dụng của bài tập hóa học Bài tập hóa học có những tác dụng sau: - Giúp HS hiểu được một cách chính xác các khái niệm hóa học, nắm được bản chất của từng khái niệm đã học. - Rèn luyện, củng cố và khắc sâu các kiến thức hóa học cơ bản, hiểu được mối quan hệ giữa các nội dung kiến thức cơ bản. - Hình thành được những kĩ năng, kĩ xảo cần thiết về bộ môn hóa học ở HS, giúp HS sử dụng ngôn ngữ hóa học đúng, chuẩn xác. - Có khả năng để gắn kết các nội dung học tập ở trường với thực tiễn đa dạng phong phú của đời sống xã hội hoặc trong sản xuất. - Phát triển năng lực nhận thức, rèn luyện trí thông minh cho HS thông qua việc HS tự chọn cách giải độc đáo, hiệu quả với những bài tập có nhiều cách giải. - Giúp HS năng động, sáng tạo trong học tập, phát huy khả năng suy luận, tích cực của HS và hình thành phương pháp tự học hợp lí. - Là phương tiện để kiểm tra, đánh giá kiến thức, kĩ năng của HS một cách chính xác. - Giáo dục đạo đức như rèn luyện tính kiên nhẫn, sáng tạo, chính xác và phong cách làm việc khoa học, giáo dục lòng yêu thích bộ môn. 2.2. Phân loại bài tập hoá học Dựa vào nội dung và hình thức thể hiện có thể phân loại bài tập hoá học thành 3 loại: - Bài tập định tính. - Bài tập định lượng. - Bài tập trắc nghiệm (trắc nghiệp tự luận và trắc nghiêm khách quan). Dựa vào mức độ tư duy của học sinh thì hệ thống bài tập chia làm 4 mức độ. - Biết: khả năng nhớ lại kiến thức đó một cách máy móc và nhắc lại được. - Hiểu: khả năng hiểu thấu được ý nghĩa kiến thức, giải thích được nội dung kiến thức, diễn đạt khái niệm theo sự hiểu biết mới của mình. - Vận dụng: Khả năng sử dụng thông tin và biến đổi kiến thức từ dạng này sang dạng khác, vận dụng kiến thức trong tình huống mới, trong đời sống, trong thực tiễn. - Vận dụng sáng tạo: Sử dụng các kiến thức đã có, vận dụng kiến thức vào tình huống mới với cách giải quyết mới, linh hoạt, độc đáo, hữu hiệu. 2.3.Xây dựng hệ thống đa cấp những bài tập của bộ môn - Phân loại các bài tập: Trước hết phải tiến hành phân loại các bài tập của bộ môn, sưu tầm, chọn lọc, sắp xếp chúng thành kiểu (sơ đẳng nhất, cơ bản nhất, điển hình nhất); từ đó phân loại tiếp thành phân kiểu, biến dạng cho đến những bài tập tổng hợp, phức hợp. - Phân hóa các bài tập: Ở mỗi kiểu, tìm ra quy luật biến hóa từ cái cơ bản, điển hình nhất (cái đơn giản nhất coi như xuất phát) đến những bài tập khác ngày càng phức tạp hơn, tổng hợp hơn. Đây là chuỗi bài tập theo lôgic dọc. Đồng thời, lại tìm ra qui luật liên kết các bài toán giữa các kiểu với nhau. Từ những bài toán điển 4 hình, đơn giản nhất của hai hay nhiều kiểu khác nhau “lắp ghép” thành một bài tập tổng hợp. Đây là logic ngang của sự cấu tạo các bài tập từ nhiều kiểu khác nhau. Nắm được hai qui luật (dọc và ngang) của sự hình thành bài tập, ta có thể sắp xếp chúng theo thứ tự từ bài tập dễ đến bài tập khó. Từ đó mà ta có thể tùy từng trình độ của học sinh (giỏi, trung bình, yếu) mà chọn và đưa bài tập vừa sức cho học sinh giải. 2.4. Biên soạn bài tập mới tùy theo yêu cầu sư phạm định trước Nếu nắm được sự phân loại các kiểu điển hình và các qui luật biến hóa (dọc và ngang) của bài tập, giáo viên có thể biên soạn những bài tập mới bằng cách vận dụng những qui luật biến hóa nói trên. Tùy theo yêu cầu sư phạm, ta có thể phức tạp hóa hay đơn giản hóa bài tập, soạn những bài tập có độ khó tăng dần, có chứa đựng những yếu tố giúp rèn luyện những kĩ năng riêng biệt nào đó Bài tập được xây dựng theo tiếp cận mô đun sẽ đáp ứng được những mục đích nói trên. Từ một số bài tập điển hình nhất “lắp ráp ” chúng lại theo nhiều cách khác nhau hoặc “tháo gỡ ” bài tập phức tạp thành nhiều bài tập đơn giản hơn. 2.5. Bảo đảm các yêu cầu cơ bản trong việc dạy học bằng bài tập Khi sử dụng bài tập như một phương pháp dạy học, cần lưu ý những yêu cầu sau đây: - Bảo đảm tính cơ bản gắn liền với tính tổng hợp. Hệ thống bài tập của bộ môn phải khái quát hết những thông tin cơ bản nhất của chương trình bộ môn. Buộc HS khi giải hệ thống bài tập đó phải huy động tổng hợp những kiến thức cơ bản của toàn bộ chương trình và những kiến thức hỗ trợ liên môn. - Bảo đảm tính hệ thống và tính kế thừa. Giải bài tập hóa học thực chất là vận dụng các quy luật của hóa học và việc biến đổi bài tập ban đầu thành những bài tập trung gian, sơ đẳng hơn, cơ bản hơn. Những bài tập cơ bản điển hình (đơn giản nhất của một kiểu nhất định) giữ vai trò rất quan trọng trong học vấn của học sinh. Vì chúng sẽ là kiến thức, công cụ để giúp HS giải được những bài tập tổng hợp. Do đó, giáo viên phải qui hoạch toàn bộ hệ thống những bài tập sẽ ra cho học sinh trong toàn bộ chương trình của môn học, sao cho chúng sẽ kế thừa nhau, bổ sung cho nhau, bài tập trước chuẩn bị cho việc giải bài tập sau, các bài tập sau phát triển cả về kiến thức và phương pháp ở bài tập trước. Tất cả tạo nên, cùng với nội dung các lí thuyết khác, một hệ thống toàn vẹn những kiến thức, kĩ năng và kĩ xảo ở học sinh. - Bảo đảm tính kĩ thuật tổng hợp. Bài tập phải đóng vai trò cầu nối giữa lí thuyết và thực tiễn, giữa nhà trường và đời sống sản xuất. Bài tập hóa học là phương tiện rèn cho học sinh những kĩ năng chung nhất của tự học, của việc giải quyết các vấn đề nhận thức. Nó cũng phải góp phần vào việc hình thành ở học sinh những phẩm chất và những nét của văn hóa lao động (trí óc và chân tay), vì vậy cần có cả bài tập thực tiễn và bài tập thực nghiệm hóa học. - Bảo đảm tính phân hóa của hệ thống các bài tập. Trước hết bài tập ra cho học sinh phải vừa sức. Muốn bài tập có khả năng vừa sức với ba loại trình độ học sinh trong lớp, người giáo viên phải phân hóa bài tập từ bài tập trung bình vừa sức với đại đa số học sinh, thầy phức tạp hóa nó để trao 5 cho một số học sinh giỏi và đơn giản hóa nó để đưa ra cho học sinh yếu kém. Có như vậy, bài tập mới trở thành động lực thường xuyên của sự học tập tích cực. - Thường xuyên coi trọng việc dạy học sinh phương pháp giải bài tập: Dựa vào đặc trưng của bộ môn, giáo viên phát hiện ra đặc trưng của phương pháp giải bài tập bộ môn. Trên cơ sở đó giáo viên có kế hoạch rèn luyện cho học sinh hệ thống kĩ năng và kĩ xảo giải bài tập. Phương pháp giải bài tập bộ môn sẽ là cơ sở và điểm xuất phát để hình thành và phát triển những phương pháp hợp lí chung nhất của tự học và của hành động. 2.6. Quan hệ giữa bài tập hóa học với việc phát triển năng lực nhận thức của học sinh Trong học tập hóa học, một trong những hoạt động chủ yếu để phát triển tư duy cho hoc sinh là hoạt động giải bài tập. Vì vậy, Giáo viên cần phải tạo điều kiện để thông qua hoạt động này các năng lực tư duy được phát triển, học sinh sẽ có những phẩm chất tư duy mới, thể hiện ở: - Năng lực phát hiện vấn đề mới. - Tìm ra hướng mới. - Tạo ra kết quả học tập mới. Để có được những kết quả trên, người giáo viên cần ý thức được mục đích của hoạt động giải bài tập hóa học, không phải chỉ là tìm ra đáp số đúng mà còn là phương tiện khá hiệu quả để rèn luyện tư duy hóa học cho học sinh. Bài tập hóa học phong phú và đa dạng, để giải được bài tập hóa học cần phải vận dụng nhiều kiến thức cơ bản, sử dụng các thao tác tư duy so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa Qua đó học sinh thường xuyên được rèn luyện ý thức tự giác trong học tập, nâng cao khả năng hiểu biết của bản thân. Thông qua hoạt động giải bài tập sẽ giúp cho tư duy được rèn luyện và phát triển thường xuyên, đúng hướng, thấy được giá trị lao động, nâng khả năng hiểu biết thế giới của học sinh lên một tầm cao mới, góp phần cho quá trình hình thành nhân cách toàn diện của học sinh. III. TỔ CHỨC THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ TÀI 1. Hệ thống bài tập Hóa hoc 1.1 Dẫn xuất halogen, ancol-phenol 1.1.1 Dẫn xuất halogen Bài tập trắc nghiệm khách quan. Bài tập mức độ biết Bài 1. Tên gọi: 2-clo-3-metylbutan ứng với công thức cấu tạo nào sau đây? A. CH CH 2 CH 3 CH 3 Cl B. CH 3 CH 2 CH CH 3 CH 2 Cl C. D. H 2 C C CH 2 CH 3 Cl CH 3 CH 3 Bài 2. Hợp chất hữu cơ A có CTPT là C 4 H 9 Cl có số đồng phân là A. 3 B. 4 C. 5 D. 6 6 ClCH 2 - CH- CH- CH 3 CH 3 Cl Bài 3. Loại dẫn xuất halogenua nào sau đây bị thủy phân ngay khi đun sôi với nước? A. ankyl halogenua. B. anlyl halogenua. C. vinyl halogenua. D. phenyl halogenua. Bài 4. Theo danh pháp IUPAC, dẫn xuất halogen với công thức cấu tạo có tên là A. 1,3-điclo-2-metylbutan. B. 2,4-điclo-3-metylbutan. C. 1,3-điclopentan. D. một tên gọi khác. Bài 5. Benzyl bromua có công thức cấu tạo nào sau đây ? A. Br . B. Br CH 3 . C. CHBr CH 3 . D. CH 2 Br . Bài 6. Chất hữu cơ có công thức cấu tạo sau có tên gọi là gì? CH 3 - CH(CH 3 )-CHBr-CH 2 -CCl(CH 3 )-CH 3 A. 2-clo-4-brom-2,5-đimetylhexan. B. 4-brom-2-clo-2,5-đimetylhexan. C. 3-brom-2-clo-2,5-đimetylhexan. D. 4 brom-2-clo-2,5-trimetylhexan. Bài 7. Chất nào không phải là dẫn xuất halogen của hiđrocacbon? A. CH 2 =CH-CH 2 Br B. ClBrCH-CF 3 C. Cl 2 CH-CF 2 -O-CH 3 D. C 6 H 6 Cl 6 Bài 8. Chất X có công thức cấu tạo: CH 3 -CH(CH 3 )- CHBr-CH 3 . X có tên gọi là A. 2-brom-3-metylbutan. B. 2- metyl -3-brombutan. C. 2-metyl-3-brombutan. D. 2-brom- iso-pentan. Bài 9. Câu nào đúng khi nói về dẫn xuất halogen của hiđrocacbon? A. Dẫn xuất halogen của hiđrocacbon là hợp chất chứa nguyên tố cacbon và nguyên tố halogen. B. Khi thay thế một hay nhiều nguyên tử hiđro trong phân tử hiđrocacbon bằng các nguyên tử halogen ta được dẫn xuất halogen của hidrocacbon. C. Khi thay thế một hay nhiều nguyên tử cacbon trong phân tử hiđrocacbon bằng các nguyên tử halogen ta được dẫn xuất halogen của hiđrocacbon. D. Dẫn xuất halogen của hiđrocacbon là hợp chất hữu cơ có chứa nguyên tố halogen. Bài 10. Chất nào sau đây là dẫn xuất halogen của hiđrocacbon ? A. Br-CH 2 - COOH C. CH 3 -CH 2 -Mg-Cl B. CH 3 -CH 2 -CO-I D. C 6 H 5 -CH 2 -Cl Bài tập mức độ hiểu Bài 11. Sản phẩm chính của phản ứng tách HBr của CH 3 CH CH CH 3 CH 3 Br là 7 A. 2-metylbut-2-en. B. 3-metyl-but-2-en. C. 3-metylbut-2-en. D. 2-metylbut-1-en. Bài 12. Khi cho 2-metylpentan tác dụng với brom thu được sản phẩm chính là dẫn xuất monobrom nào sau đây? A. 2-brom-2-metylpentan. B. 3-brom-metylpentan. C. 1-brom-2-metylpentan. D. 4-brom-2-metylpentan. Bài 13. Dẫn xuất halogen không có đồng phân cis-trans là A. CHCl=CHCl. B. CH 3 CH 2 CH=CHCH 2 CH 3. C. CH 2 =CH-CH 2 F. D. CH 3 CH=CBrCH 3. Bài 14. Chọn câu đúng trong các câu sau: A.Khi monoclo hóa isopentan chỉ thu được sản phẩm là dẫn xuất clo bậc III. B. Sản phẩm chính khi đun sôi 2-clobutan với KOH/etanol là but-2-en. C. Sản phẩm chính khi đun sôi 2-clobutan với KOH/etanol là but-1-en. D. Sản phẩm chính khi chiếu sáng hỗn hợp toluen và clo là p-clotoluen. Bài 15. Chất nào sau đây khi thủy phân trong NaOH thu được anđehit ? A. vinyl clorua B. etyl clorua C. benzyl clorua D. 1,2- icloetanđ Bài 16. Cho các dẫn xuất halogen sau: C 2 H 5 F (1) C 2 H 5 Br (2) C 2 H 5 I (3) C 2 H 5 Cl (4) Thứ tự giảm dần nhiệt độ sôi của các dẫn xuất halogen trên là A. (3) > (2) > (4) > (1) B. (1) > (4) > (2) > (3) C. (1) > (2) > (3) > (4) D. (3) > (2) > (1) > (4) Bài 17. Cho dãy biến hóa sau: 2 2 H Cl ,as X Y Z propan-2-ol → → → X, Z lần lượt là: A. CH 2 =CH 2 và CH 3 -CH 2 Cl. B.CH 2 =CH-CH 2 -CH 3 và CH 2 CHClCH 2 CH 3 . C. CH 2 =CH-CH 3 và CH 3 CH 2 CH 2 Cl. D. CH 2 =CH-CH 3 và CH 3 CHClCH 3 . Bài 18. Có mấy dẫn xuất C 4 H 9 Br khi tác dụng với dung dịch KOH trong etanol chỉ tạo ra anken duy nhất ? A. 1 C. 3 B. 2 D. 4 Bài 19. Cho sơ đồ phản ứng sau: ( ) 3 1 HBr X metylbut en − → − − − . (X) là dẫn xuất nào sau đây ? A. CH 3 -CH(CH 3 )-CH 2 -CH 2 Br B. CH 3 -C(CH 3 )Br-CH 2 -CH 3 C. BrCH 2 -CH(CH 3 )-CH 2 -CH 3 D. CH 3 -CH(CH 3 )-CHBr-CH 3 Bài 20. Cho 4 chất sau: CH 3 CH 3 (1), CH 3 OH (2), CH 3 OCH 3 (3), CH 3 F (4) Sắp xếp các chất trên theo thứ tự tăng dần độ tan trong nước là A. (2) < (4) < (3) < (1) B. (1) < (4) < (2) < (3) C. (1) < (4) < (3) < (2) D. (1) < (2) < (4) < (3) Bài tập mức độ vận dụng, vận dụng sáng tạo Bài 21. Hợp chất: CH 3 -CH-CH=CH 2 CH 3 là sản phẩm chính (theo quy tắc Zai- xep) của phản ứng loại HCl hợp chất nào sau đây? 8 A. 1-clo-2-metyl butan. B. 2-metyl-3-clo butan. C. 1-clo-3-metyl butan. D. 2-clo-3-metyl butan. Bài 22. Một hợp chất hữu cơ X có công thức đơn giản nhất là CH 2 Br và phân tử khối là 188. CTPT của X và đông phân của X là A. C 2 H 4 Br 2 , 2 đồng phân. C. C 2 H 4 Br 2 , 3 đồng phân. B. C 2 H 4 Br 2 , 4 đồng phân. D. C 3 H 6 Br 3 , 4 đồng phân. Bài 23. Cho 5 gam hỗn hợp CH 2 =CHCH 2 Cl, C 6 H 5 CH 2 Cl tác dụng với dung dịch NaOH dư thu được 5,85 gam muối. Khối lượng ancol thu được là A. 3,15 gam. B. 4,15 gam. C. 2,15 gam. D. 3,1 gam. Bài 24. Quy trình sản xuất PVC theo sơ đồ sau: CH 2 =CH 2 + Cl 2 ClCH 2 CH 2 Cl xt,t 0 CH 2 =CHCl xt,t 0 PVC Thể tích etilen và khí clo (đktc) để sản xuất 1 tấn PVC theo sơ đồ trên là (H = 100%) A. 358400 lít, 358400 lít. B. 179200 lít, 358400 lít. C. 358400 lít, 179200 lít. D. 179200 lít, 358400 lít. Bài 25. Hai xicloankan M và N đều có tỉ khối hơi so với metan bằng 5,25. Nếu tiến hành monoclo hóa thì M cho 4 hợp chất, N cho 1 hợp chất duy nhất. Tên của M và N là A. Xiclopentan và xiclobutan. B. Metylxiclobuten và xiclopentan. C. Xiclohexan và metylxiclopentan. D. Kết qủa khác. Bài tập trắc nghiệm tự luận Bài tập mức độ biết Bài 1. Gọi tên các dẫn xuất halogen sau theo hai cách? CH 3 I, CH 3 CHFCH 3 , BrCH 2 CH 2 CH 2 Br, (CH 3 ) 2 CClCH 2 CH 3 , C 6 H 5 CH 2 I Bài 2. Viết CTCT và gọi tên các đồng phân ứng với CTPT: C 2 H 4 ClF, C 3 H 5 Cl, C 4 H 8 Br 2 , C 3 H 4 ClBr. Bài 3. Viết PTHH và gọi tên sản phẩm khi cho a. CH 3 CHBrCH 2 CH 3 tác dụng với dd NaOH/H 2 O,t o . b. CH 3 CHBrCH 2 CH 3 tác dụng với dd KOH/ancol,t o . Bài 4. Hoàn thành các PTHH của các phản ứng sau a. Br-C 6 H 4 CH 2 Br + NaOH (loãng, nóng). b. Br-C 6 H 4 CH 2 Br + NaOH (đặc, nóng). c. CH 3 CH 2 Br + Mg. d. CH 3 CH 2 MgBr tác dụng với CO 2 sau đó thủy phân sản phẩm thu được trong dung dich axit HBr. Bài 5.Vì sao dẫn xuất halogen gần như không tan trong H 2 O mà tan tốt trong dung môi hữu cơ như hiđrocacbon, ancol,ete. Bài tập mức độ hiểu Bài 6. Có 3 ankan liên tiếp A, B, C trong dãy đồng đẳng có tổng khối lượng phân tử 132. a. Xác định CTPT của mỗi ankan. b. Mỗi ankan cho phản ứng với Cl 2 chiếu sáng, tỉ lệ mol 1:1 thì có thể tạo tối đa bao nhiêu sản phẩm. Viết phương trình hóa học của các phản ứng. 9 Bài 7.Hợp chất A có CTPT là C 4 H 9 Cl. a. Viết CTCT, đọc tên và chỉ rõ bậc của các đồng phân có thể có của A. b. Khi đun nóng A với dd KOH trong ancol thu được hỗn hợp hai anken có CTPT C 4 H 8 là đồng phân cấu tạo của nhau. Xác định CTCT của A. Nêu một vài phương pháp điều chế A từ hiđrocacbon có cùng số nguyên tử cacbon trong phân tử. Bài 8.Hiđrocacbon A khi tác dụng với clo thu được dẫn xuất halogen X. Phân tích X ta thu được CO 2 , H 2 O, Cl 2 với tỉ lệ thể tích tương ứng là 3 : 3 : 1. a. Xác định các CTCT có thể có của A. b. Xác định CTCT đúng của A nếu ở thí nghiệm trên tạo ra 4 đồng phân. Viết CTCT và gọi tên 4 đồng phân đó. Bài 9.Người ta điều chế ancol C từ hiđrocacbon A theo sơ đồ sau C 3 H 8 2 X askt ¾¾® (CH 3 ) 2 CHX 2 NaOH H O ¾¾ ¾® C 3 H 7 OH (A) (B) (C) a. Hãy dùng CTCT viết PTHH của các phản ứng. Để thu được B với hiệu suất cao nên dùng X 2 là Cl 2 hay Br 2 ? Khi điều chế C từ B tại sao phải dùng NaOH mà không dùng HCl ? b. Trong 3 chất A, B, C với X là clo, chất nào có nhiệt độ sôi cao nhất? Chất nào có nhiệt độ sôi thấp nhất ? Chất nào dễ tan trong H 2 O? Tại sao? Bài 10.Khi brom hóa một ankan chỉ thu được một dẫn xuất monobrom duy nhất có tỉ khối hơi đối với hiđro là 75,5. Xác định công thức cấu tạo, tên gọi của ankan đó. Bài tập mức độ vận dụng, vận dụng sáng tạo Bài 11.0,1 mol ankan X tác dụng hết với tối đa 28,4 gam khí clo (askt). Xác định CTPT của X. Bài 12. Cho 1 lít C 6 H 6 (d=0,8g/ml) tác dụng với 112 lít clo (đktc) có xúc tác FeCl 3 thu được 450 gam clobenzen. Tính hiệu suất của phản ứng điều chế clobenzen trên. Bài 13. Cho 2,2 gam C 3 H 8 tác dụng với 3,55 gam clo thu được 2 sản phẩm thế monoclo X và điclo Y với khối lượng m X = 1,3894m Y . Sau khi cho hỗn hợp khí còn lại sau phản ứng (không chứa X, Y) đi qua dung dịch NaOH dư, còn lại 0,48 lít khí thoát ra (đktc). Xác định CTPT và khối lượng của X, Y. Bài 14. Hiđrocacbon mạch hở X trong phân tử chỉ chứa liên kết σ và có 2 nguyên tử cacbon bậc 3 trong phân tử. Đốt cháy hoàn toàn một thể tích X sinh ra 6 thể tích CO 2 (ở cùng điều kiện nhiệt độ và áp suất). Khi cho X tác dụng với clo (theo tỉ lệ 1:1) thu được một sản phẩm hữu cơ duy nhất. Xác định công thức cấu tạo và tên gọi của X. Bài 15.Phân tích 3,225 gam dẫn xuất clo của ankan có mặt AgNO 3 thu được 1,175 gam kết tủa. Tỉ khối hơi đối với không khí là 2,224. Tìm công thức phân tử, viết công thức cấu tạo và gọi tên dẫn xuất. Bài 16.Thủy phân hoàn toàn a gam chất hữu cơ X chứa clo bằng dd NaOH đun nóng, thu được 7,4 gam ancol Y. Đốt cháy hoàn toàn lượng Y tạo thành, dẫn sản phẩm qua bình 1 đựng H 2 SO 4 đặc, sau đó qua bình 2 đựng nước vôi trong dư, thấy khối lượng bình 1 tăng 9 gam và bình 2 có 40 gam kết tủa. a. Tìm CTPT của X, Y và tính a. 10 [...]... phỏt huy tớnh tớch cc ca hc sinh trong dy hc - S dng h thng bi tp theo cỏc mc nhn thc khỏc nhau vo dy hc phn dn xut hirocacbon thuc húa hc 11 nõng cao nhm nõng cao cht lng dy hc, tng cng tớnh tớch cc hc tp ca hc sinh trong quỏ trỡnh hc tp mụn húa hc, kớch thớch hc sinh i vo con ng hc tp tỡm tũi sỏng to - Khng nh mc ớch nghiờn cu ca ti l thit thc, ỏp ng c yờu cu phỏt huy c tớnh tớch cc ca hc sinh trong. .. my ete? A 3 B 4 C 5 D 6 Bi 18 Trong dung dch nc ca ancol etylic, kiu liờn kt hiro no bn nht? 12 Bi 19 Dựng nhúm húa cht no trong s cỏc nhúm húa cht sau cú th nhn bit tng cht lng l butan-1,4-iol, etylen glicol, butylmetyl ete ng trong cỏc l riờng bit? A Dung dch KOH, Cu(OH)2 B CuO, Na C Cu(OH)2, Na D Dung dch HCl, Cu(OH) +H H O th Bi 20 Cho s chuyn hoỏ sau: X Y Z cao su buna Ni ,t t , xt Cụng... tụi ó tin hnh TN ti 2 trngTHPT Sụng Ray Lp Lp Giỏo viờn thc STT Trng THPT thc i nghim nghim chng Nguyn Th Thu 1 Sụng Ray 11A1 11A2 Sng Nguyn Th 2 Sụng Ray 11A3 11A4 Thanh Huyn 2.2 Chn bi dy v xõy dng giỏo ỏn Chỳng tụi ó tin hnh trao i vi giỏo viờn trc tip dy v tham kho ý kin ca cỏc GV trong t b mụn v cỏc vic sau: - La chn bi dy: 1 Luyn tp dn xut halogen 2 Luyn tp ancol, phenol 3 Anehit-xeton 4 Luyn tp... nng mi 26 - vn dng, cng c kin thc, k nng ca hc sinh - kim tra, ỏnh giỏ kin thc, k nng ca hc sinh 1.3.1 S dng bi tp trong vic xõy dng kin thc mi, hỡnh thnh k nng mi Trong mt bi lờn lp GV nờn chun b mt h thng cỏc bi tp theo cỏc mc nhn thc v t duy ca HS hỡnh thnh kin thc, k nng v phỏt trin kin thc cho HS Vy h thng cỏc bi tp ú c ỏp dng nh th no? Thụng thng trong mt bi hc GV cn chun b cỏc cõu hi cỏc dng... tai nn giao thụng xy ra do ngi lỏi xe ung nhiu ru Hm lng ancol trong mỏu ngi lỏi xe khụng vt quỏ 0,02% theo khi lng xỏc nh hm lng ú, ngi ta chun ru bng K 2Cr2O7 trong mụi trng axit, khi y Cr2O72- cho Cr3+ Khi chun 30 gam huyt tng mỏu ca mt ngi lỏi xe cn dựng 20 ml K2Cr2O7 0,01M Nu ngi y lỏi xe thỡ cú hp phỏp hay khụng? Ti sao? Gi thit rng trong thớ nghim trờn ch riờng etanol tỏc dng vi K2Cr2O7 1.2... mc hiu Bi 11 .Trong 3 cht propanal, propanol-1, axit propanoic thỡ cht cú nhit sụi cao nht v cht cú nhit sụi thp nht l A axit propanoic, propanal B propanol-1, propanal C propanal, propanol-1 D propanal, axit propanoic Bi 12.Cho dóy chuyn hoỏ sau: Al4C3 + H2O A làm lạnh nhanh B + H2O HgSO4, 800C C + AgNO3 / NH3 D Cl2, P đỏ 1:1 E Cht E l A CH3COOH B CH3COCl C ClCH2COOH D Cl2CHCOOH Bi 13 .Trong cỏc axit:... ban u Bi 20 t chỏy hon ton mt hp cht hu c ch cha C,H,Cl to ra 0 ,11 gam CO2 v 0,045 gam H2O xỏc nh lng clo cú trong hp cht ngi ta chuyn húa hon ton thnh hp cht n gin sau ú cho tỏc dng vi dd AgNO 3 d thy to 0,7175 gam kt ta Xỏc nh CTPT ca hp cht, bit t khi hi so vi H2 l 42,5 1.1.2 Ancol-phenol Bi tp trc nghim khỏch quan Bi tp mc bit Bi 1 Trong cỏc cht sau, cht no l ancol bn? A CH2 =CH-CH2-OH B CH3CH(OH)2... l hp cht ngha anehit, xeton m trong phõn t cú nhúm (-CH=O) liờn kt trc tip vi nguyờn t cacbon hoc c im cu to chung ca nguyờn t H anehit v xeton HCH=O, CH3-CH =O, C6H5-CH=O Nhúm (-CH=O) c gi l nhúm chc ca anehit, nú c gi l nhúm Nhúm cacbonyl l gỡ, Hóy cacbanehit dựng nhúm cacbonyl nh ngha anehit Xeton l hp m trong phõn t cú nhúm (>C=O) liờn kt trc tip hai S dng bi tp 1 trong nguyờn t cacbon phiu hc... c vi hiu sut phn ng t 70% Th tớch (lớt) etilen sinh ra (ktc) l A 1,236 B 1,568 C 2,24 D 2,732 Cõu 5.Cho 25 gam dung dch phenol 9,4% vo 120 gam dung dch brom 10% trong nc Khi lng kt ta thu c l A 0,8257 gam B 8,257 gam C 24,825 gam D 2,4825 gam Cõu 6 Cú cỏc l khụng nhón, mi l ng mt trong cỏc cht sau : C 6H5ONa; NaAlO2; Na2SO3; Na2CO3; C2H5OH; C6H5OH Ch dựng 1 thuc th no sau õy phõn bit cỏc cht ? A Dd... etanol nguyờn cht l 0,8g/ml Khi lng etanol cn thit pha c 5 lớt cn 900 l A 3,6 kg B 6,3kg C 4,5kg D 5,625kg 27 Cht no sau õy cú th dựng lm khan ancol etylic? A CaO B CuSO4 khan C Na2SO4 khan D c A,B,C 28 Cho cỏc cht lng riờng bit: Ancol benzylic, phenol Dựng mt húa cht no trong s húa cht sau phõn bit ? A Kim loi Na B Dung dch NaOH C Dung dch Br2 D C B v C 29 Cho mt ớt dung dch AgNO3 vo ng nghim cha . lượng dạy học ở trường 1 THPT, chúng tôi đã lựa chọn đề tài: Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học phần dẫn xuất hiđrocacbon lớp 11 nâng cao II XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN DẪN XUẤT HIĐROCACBON LỚP 11 NÂNG CAO I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Sự nghiệp. tính tích cực của học sinh trong quá trình dạy học vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Với mong muốn tìm hiểu và sử dụng hiệu quả hơn các bài tập hóa học 11 phần dẫn xuất hiđrocacbon nhằm nâng cao