ĐẶT VẤN ĐỀ Amphetamine được tổng hợp vào năm 1887. ở Đức dùng để điều trị các trạng thái ho kéo dài, 1932 điều trị xung huyết mũi và hen phế quản, 1937 điều trị chứng ngủ rũ, Parkinson sau viờn nóo, chống trầm cảm, ngộ độc thuốc yên dụi gây ngủ gây hưng phấn. Năm1917 methaphetamine chiết xuất thành công ở Nhật. Amphetamine được sử dụng trong lâm sàng lần đầu tiên vào những năm đầu 1930. Vào những thập kỷ sau đó, đó cú những lo ngại về sự lệ thuộc amphetamine và đến 1938, báo cáo đầu tiên về rối loạn tâm thần do amphetamine đã xuất hiện. Bất chấp những điều này, từ 1932 đến 1946 có đến gần 40 loại amphetamine sử dụng trong lâm sàng được đề xuất và thử nghiệm bởi các nhân viên y tế và một số loại amphetamine dạng xịt mũi không cần kê đơn được bán đến tận năm 1971. Ngay sau chiến tranh thế giới lần thứ 2, Nhật Bản đã trải qua một vụ dịch lạm dụng và lệ thuộc amphetamine tiêm tĩnh mạch nhưng đến tận cuối những năm 1960 thì nước Mỹ mới miễn cưỡng tin rằng amphetamine và các loại thuốc liên quan có thể gây nghiện.Tuy nhiên, bởi sự gia tăng của mối lo ngại về việc sử dụng sai hoặc quá dài, cơ quan kiểm soát dược phẩm và thực phẩm FDA đã đưa chúng vào quy định khống chế từ giữa những năm 1960. Amphetamin và các chất thay thế cho amphetamine MDMA (“ecstasy”, “adam”) là một trong loạt chất thay thế cho amphetamine bao gồm 3,4 methylenedioxyethylamphetamine(MDEA,“Eve”),3,4methylenedioxyamphetam ine (MDA),2,5-dimethoxy-4-bromoamphetamine (DOB), paramethoxyamphetamine (PMA) và các chất khác. Những loại chất này tạo ra hiệu quả với đối tượng tương tự như amphetamine và lysergic acid diethylamid (LSD), và theo như thế MDMA và các chất tương tự có thể đại diện cho một nhóm ma túy riêng biệt (“entactogen”). Tại Việt Nam được dùng phổ biến là amphetamine và methamphetamine. Tên người sử dụng thường dùng như: đá thuốc lắc, hồng 1 phiến, viên nữ hoàng, ngọc điên, yaba, Cadillac, Adam, California Sunrise, Clarity, E, Voi, Eve, Smile ma túy, tình yêu uống thuốc, Lover's speed, X, Snowball, XE và XTC. … Vào cuối những năm 1980, đó cú cỏc báo cáo cho thấy việc hớt khúi tinh thể methamphetamine tăng lên, đặc biệt là ở Ha oai nhưng đến tận giữa những năm 1990, việc sử dụng các chất kích thích dạng amphetamine tiếp tục trở nên bị che khuất bởi lạm dụng cocain ở hầu hết cả vùng của nước Mỹ. Cũng trong thời gian này ở nước Anh, Úc và các nước Tây Âu việc sử dụng amphetamine luôn vượt quá sử dụng cocain. Đến giữa những năm 1990, việc sử dụng methamphetamine tăng mạnh ở một số vùng của nước Mỹ, đặc biệt là California và cac bang tây nam và tây bắc. Amphetamine lưu hành bất hợp pháp ở nước ta vào cuối năm 1990. Hiện nay đã có mặt ở khắp các thành phố trong toàn quốc. Năm 1999 trong khuôn khổ dự án B93 do UNDCP (UNODC) tài trợ Bộ Lao động -TBXH đã tiến hành khảo sát 7905 người nghiện tại 7 tỉnh ở cả 3 miền Bắc, Trung Nam, có 1% nghiện amphetamin, đến năm 2001 là 1,5% năm 2003 là 4% chủ yếu là các học sinh sinh viên từ 18-25 tuổi. Nghiên cứu của mét số chuyên gia Bé Y tế cũng như Cục phòng chống tệ nạn xã hội thì số lượng người sử dụng ATS trong những năm 2007 chiếm đến 64% số bệnh nhân nghiện ma tuý. Trên thực tế có thể gấp nhiều lần con số đã thống kê và vẫn tiếp tục gia tăng. Được dùng phổ biến trong nhóm người sử dông amphetamin là những thanh niên con nhà khá giả ở những thành phố lớn. Sau khi được dung nạp vào cơ thể sẽ kích thích nhất thời hệ thần kinh trung ương, hệ hô hấp và tuần hoàn, làm tăng huyết áp, tăng nhịp tim, tăng nhiệt độ cơ thể, gây ra ảo giác ở người sử dụng trong nhiều giờ liền. Ảo giác đó làm cho người sử dụn thuốc lắc có trạng thái sung mãn, thích thực hiện những hành vi có cảm xúc mạnh, đặc biệt khi đi kèm với âm thanh có cường 2 độ lớn. Khi thuốc đã ngấm, con người bị kích động cuồng nhiệt và có những hành vi kỳ lạ như lắc lư quay cuồng, la hét, đập phá đồ đạc, cởi bỏ quần áo và quan hệ tình dục tập thể… Càng nguy hiểm hơn là khi đang ở trạng thái hưng phấn, người sử dụng thuốc lắc rất thích cảm giác bay bổng bằng cách lái xe với tốc độ cao. Đặc biệt, khi say thuốc lắc, người ta thích hoạt động liên tục cùng tập thể nờn dõn chơi lắc thường kết thành hội để chơi chung với nhau . Năm 1987, liên hợp quốc đã tổ chức Hội nghị quốc tế xác định nghiện ma túy gây ra các hậu quả trầm trọng về sức khỏe, kinh tế, hạnh phóc gia đình và xã hội. Đối với sức khỏe người sử dụng lâu năm sức khỏe giảm sút, gầy gò, ốm yếu, mất khả năng lao động. Tâm thần trở nên chậm chạp, đờ đẫn, lo âu, trầm cảm, có lúc lại bị kích thích cao độ, có thể dẫn tới tự sát hoặc gây tội ác. Còn là nguồn lây nhiễm HIV, viêm gan B, C. Tỷ lệ người nghiện cú cỏc biểu hiện về rối loạn tâm thần ngày càng rõ rệt. Hiện tại trong nước chưa có đề tài nào nghiên cứu vấn đề này. Vậy tụi nghiên cứu đặc điểm lâm sàng rối loạn tâm thần trên bệnh nhân sử dông amphetamin với mục tiêu: 1. Mô tả đặc điÓm lâm sàng rối loạn tâm thần trên bệnh nhân sử dông amphetamin. 3 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Khái niệm 1.1.1. Amphetamin và các chất dạng amphetamin Amphetamin: Amphetamine được tổng hợp vào năm 1887. Ở Đức dùng để điều trị các trạng thái ho kéo dài. Năm 1932 điều trị xung huyết mũi, hen phế quản. Năm 1937 điều trị chứng ngủ rũ, parkinson sau viờn nóo, chống trầm cảm, ngộ độc thuốc yờm dịu gõy ngủ gõy hưng phấn. Năm1917, methaphetamine chiết xuất thành công ở Nhật. Amphetamin là tất cả các chất tổng hợp có cấu trúc phân tử liên quan đến amphetamine kích thích hệ thần kinh trung ương, tác động giống hormone tự nhiên là adrenaline có cấu trúc. Công thức hóa học: C 9 H 15 N 4 5 1.1.2. Các chất thay thế cho amphetamine: MDMA (“ecstasy”, “adam”) là một trong loạt chất thay thế cho amphetamine bao gồm 3,4 ethylenedioxyethylamphetamine (MDEA, “Eve”), 3,4 methylenedioxyamphetamine (MDA), 2,5-dimethoxy-4-bromoamphetamine (DOB), paramethoxyamphetamine (PMA) và các chất khác. Những loại chất này tạo ra hiệu quả với đối tượng tương tự như amphetamine, lysergic acid diethylamid (LSD). Theo như thế MDMA và các chất tương tự có thể đại diện cho một nhóm ma túy riêng biệt (“entactogen”). Một methamphetamine xuất hiện và được sử dụng vào những năm 1980, MDMA không phải là chủ thể kỹ thuật của các quy định pháp lý lúc đó. Mặc dù nó được ghi nhãn là thuốc thử nghiệm với niềm tin là nó sẽ được tổng hợp thận trọng để tránh được các quy định pháp lý, nó thực sự được tổng hợp và sáng chế năm 1914. Một số nhà tâm thần học đã sử dụng nó để thêm vào các liệu pháp tâm thần và kết luận là nó có giá trị. Một lần nó được quảng cáo hợp pháp và được dùng trong tâm thần trị liệu cho các tác dụng chủ quan. Tuy nhiên, nó không bao giờ được FDA đồng ý. Việc sử dụng nó đang đưa đến các câu hỏi cả về tính hợp pháp và tính an toàn vỡ cỏc loại có nguồn gốc liên quan đến amphetamine là MDA, DOB, PMA đã gây ra một số cái chết do quá liều. MDA được biết là nguyên nhân phá hủy mạnh các cổng thần kinh serotonergic trong CNS. Dùng quyền sắp xếp khẩn cấp. Cơ quan tuân thủ sử 6 dụng thuốc đã xếp MDMA vào nhóm 1 dưới CSA cùng với LSD, heroin và marijuana. Bất chấp tình trạng bất hợp pháp, MDMA tiếp tục được sản xuất, phân phối, sử dụng ở Mỹ, Châu Âu và Úc. Chúng được sử dụng phổ biến ở Úc, Anh tại các vũ hội mở rộng (lắc) phổ biến với vị thành niên và thanh niên. Cơ chế tác động thuộc tính bất thường của thuốc có thể là hậu quả của các tác động khác khau của các đồng phân quang học: Đồng phân R(-) sinh ra hiệu ứng kiểu LSD và thuộc tính kiểu amphetamine là do đồng phân S(+). Các tác động kiểu LSD lần lượt có thể liên kết với khả năng giải phóng serotonin. Các nguồn gốc khác nhau có thể biểu hiện những sự khác nhau rõ rệt trong tác động với đối tượng và độc tính. Các thử nghiệm trên động vật trong phòng thí nghiệm sẽ tự thực hiện thuốc, gợi ý các hiệu ứng amphetamine dễ thấy. 1.1.2. Các rối loạn loạn thần 1.1.2.1. Hoang tưởng Hoang tưởng là những ý tưởng phán đoán sai lầm, không phù hợp với thực tế khách quan do bệnh tâm thần gây ra nhưng người bệnh cho là hoàn toàn chính xác, không thể giải thích phê phán được. Hoang tưởng chỉ mờ nhạt hay mất đi khi bệnh thuyên giảm và hồi phục. Hoang tưởng có những tính chất cơ bản sau: Sù tin tưởng vững chắc của người bệnh vào các ý tưởng sai lầm, dù các ý tưởng đó mâu thuẫn rõ rệt với thực tế. Tính chất lập luận sai lầm, lôgich quanh co. Hoang tưởng có một quá trình hình thành và tiến triển. Ban đầu người bệnh bồn chồn đau khổ, lo lắng chờ đợt một cái gì bất thường, không hay có thể xảy đến với mình. Người bệnh nhìn thấy những sự vật, những người xung quanh có một cái gì đặc biệt khác thường có liên quan đến mình. Người bệnh giải thích cái đặc biệt, cái khác thường Êy theo lối suy đoán riêng của mình. Hoang tưởng hình thành và ngày càng được củng cố thành hệ thống. 7 1.1.2.2. Ảo giác Là tri giác nh có thật về một sự vật, một hiện tượng không hề có trong thực tế khách quan. Ảo giác xuất hiện và mất đi không phụ thuộc theo ý muốn của người bệnh. ảo giác có thể kèm theo rối loạn ý thức nh mê sảng hoặc kèm theo rối loạn tư duy nh hoang tưởng. ảo giác không chỉ xuất hiện trong các bệnh loạn tâm thần mà còn có thể gặp trong các bệnh do tổn thương thực thể não bộ (u não, chấn thương sọ não, xơ vữa mạch máu não ), ở bệnh động kinh 1.1.2.3. Các triệu chứng khác 1.1.2.3.1. Kích động Kích động là một trạng thái tâm lý - vận động quá mức,xuṍt hiện đột ngột không có mục đích rõ ràng, không thích hợp với hoàn cảnh xung quanh và thường tính chất phá hoại, nguy hiểm. 1.1.2.3.2. Sảng Cơn sang run là một bệnh loạn thần cấp tính và trầm trọng xuất hiện ở người nghiện chất mãn tính khi cơ thể bị suy yếu vì mệt nhọc hay vì một bờnh nào đó. Cũng có trường hợp cơn sảng xảy ra đột ngột. 1.2. Amphetamin 1.2.1. Dược động học APT cổ điển thường được hít, ngửi, uống còn được tiêm và có tác dụng tức thì. Thời gian bán huỷ còn tuỳ thuộc vào các dạng thuốc, liều lượng, đường dùng và cách dùng (5 - 10mg Dextroamphetamin uống có t/2: 8 - 10 giê). Thuốc bài tiết chủ yếu qua thận, một số ít qua nước bọt và mồ hôi. APT tan trong mỡ, hấp thu nhanh qua ống tiêu hoá vào máu rồi phân bố ra khắp cơ thể, qua hàng rào máu não và có tác dụng một giê sau khi uống. Thuốc được tích luỹ trong mô mỡ và tập trung nhiều ở não. Qua màng rau thai dễ dàng, bài tiết qua sữa với tỷ lệ nhiều hơn trong huyết tương. 8 1.2.2. Dược lực học Các hiệu quả cường hóa, độc hại của thuốc amphetamine, các thuốc dạng amphetamine đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành lệ thuộc vào amphetamine và các rối loạn liên quan đến amphetamine khỏc. Cỏc thuốc amphetamine gây ra các tác động trên chủ thể rất giống nhau. Nếu không nói là y hệt với những tác động gây ra bởi cocain. Cả hai loại ma túy có thể gây ra cảm giác hoạt bát, trạng thái phởn phơ và phê. Những sự giảm sút hoạt động thường được cải thiện. Có thể có giảm thèm ăn và giảm nhu cầu ngủ. Các kiểu độc tính là giống nhau mặc dù không giống hệt nhau. Cả amphetamine và cocain có thể gây ra hoang tưởng, đa nghi và rối loạn tâm thần rõ ràng rất khó có thể phân biệt với tâm thần phân liệt thể hoang tưởng. Cả hai đều có thể gây ra nhiễm độc hệ tim mạch. Tuy nhiên, amphetamine và cocain khác nhau rõ ràng ở cơ chế tác động đến tế bào, thời gian tác động và đường chuyển hóa. Amphetamine làm tăng tính nói nhiều, tự tin và tính hòa đồng. Niềm tin của một số người vào khả năng tăng cường chức năng tình dục của các chất này cũng đóng một vai trò quan trọng. Các bằng chứng về việc amphetamine có thể tăng cường khả năng tình dục vẫn chỉ là có tính giai thoại nhưng dường như thuyết phục cả những người quan sát được đào tạo tốt. Những người sử dụng amphetamine, cả quan hệ tình dục đồng giới và khác giới cho biết tần xuất hoạt động tình dục với nhiều bạn tình hơn là những người sử dụng heroin. 1.2.3. Chuyển hóa Amphetamine và methamphetamine được chuyển hóa chủ yếu ở gan, nhưng phần lớn thuốc được dùng qua đường uống thì được đào thải nguyên chất qua đường nước tiểu. Thời gian bán hủy của amphetamine và methamphetamine (dạng yếu) được rút ngắn đáng kể khi nước tiểu có tính a xít. Thời gian bán hủy của amphetamine sau các liều điều trị từ 7-19 giờ và 9 thời gian này của methamphetamine có dài hơn đôi chút. Vì thế, sau liều độc, việc giải quyết các triệu chứng có thể mất thời gian dài hơn (có thể đến vài ngày) với amphetamine so với cocain, phụ thuộc vào độ pH của nước tiểu. 1.2.4. Cách sử dụng Những đường sử dụng phổ biến các ma túy amphetamine và dạng amphetamine có thể là uống, tiêm, hấp thu qua mũi, niêm mạc miệng hoặc là đốt, hớt khúi và hấp thu qua phế nang. Như với nicotine, các chất dạng thuốc phiện, cocain dạng tự do và phecyclidine (PCO), hít amphetamine hoặc methamphetamine được hấp thu hầu như ngay lập tức và có tác động nhanh chóng. Không giống như cocain, các muối amphetamine và methamphetamine có thể bị bay hơi mà không bị phá hủy cấu trúc phân tử nhiều, vì thế không cần phải chuẩn bị ở dạng tự do để hút, hít. Như là với các chất dạng thuốc phiện, các hiệu lực nhanh sau dùng amphetamine đường tĩnh mạch hoặc hớt đó tạo ra cảm giác sảng khoái mãnh liệt, được gọi là “phờ”. Thời gian phê amphetamine chưa được nghiên cứu trong các phòng thí nghiệm nhưng nó được cho là ngắn hơn thời gian kích thích cảm xúc. Bất chất hiệu lực khởi đầu nhanh sau khi hút amphetamine, một số người dùng, đặc biệt là nhóm thanh niên ở Anh và Úc, đã tạo ra sự chuyển đổi từ dùng đường uống sang tiêm tĩnh mạch. Những người tiêm amphetamine cũng giống như những người tiêm các ma túy khác như heroin cũng dùng chung các dụng cụ. 1.2.5.Dung nạp Dung nạp và tăng nhạy phần lớn những người dùng amphetamine khi đi điều trị cho biết nhu cầu ngày càng tăng lên để đạt được hiệu quả hưng phấn như trước. Họ đó cú hiện tượng dung nạp. Sự dung nạp amphetamine cũng gây ra các ảnh hưởng về tim mạch. 10 [...]... tỏc ng khỏc c tỏc ng ca amphetamine v cht dng amphetamine u khụng la chn cho dopamin Cỏc ma tỳy dng amphetamine gii phúng norepinephrine v serotonin Mt s tỏc ng ny l thớch hp cho cỏc tỏc ng c ca amphetamine, c bit l nhim c h tim mch 1.3 Rối loan tõm thn do s dung amphetamin 1.3.1 Nhim c amphetamine Nhim c amphetamine cỏc triu chng nhim c amphetamine v cocain l tng t Nhim c amphetamine cú th sy ra bng... tõm thn do amphetamine gõy ra nờn c cp n Cỏc triu chng ca ng c amphetamine thng ht khi thuc c o thi sau thi gian t 24-48 gi Trong DSM-IV tiờu chun chn oỏn ng c amphetamine (bng 11.32) v ng c cocain (11.6-2) c tỏch riờng nhng gn ging nh nhau, DSM IV cho phộp ghi li d cú mt ca ri lon giỏc quan nh l triu chng ca nhim c amphetamine 1.3.2 Tinh trang sau cai Tỡnh trng sau cai mc dự hi chng sau cai amphetamine... thn do amphetamine cú th kộo di vi nm v trong giai on cp cú th cú nh hng n s tnh tỏo (ln ln, mt nh hng) bờn cnh cỏc triu 23 chng in hỡnh v cm xỳc v o giỏc Nhng ngi sau phc hi cú lon thn do amphetamine dng nh nhy cm hn v s cú lon thn hoang tng cp nu tỏi phi nhim vi liu nh amphetamine v trm trng hn trong phn ng vi trm cm 1.3.4 Ri lon cm xỳc do amphetamine Theo DSM-IV, khi u ca ri lon cm xỳc do amphetamine... dựng amphetamine him khi (nu cú) kộo di trong sut thi gian dựng thuc nhng cỏc triu chng hng phn nh, trm cm kộo di sau cai l him khi kộo di sau cai Trong nhng tỡnh hung ny thỡ thy thuc nờn xem xột n chn oỏn ri lon cm xỳc do amphetamine Tuy nhiờn, thng th khỳ phõn bit ri lon cm xỳc do amphetamine vi ri lon cm xỳc nguyn pht c bit nhng bnh nhõn cú tin s trm cm trc khi dựng amphetamine Vic dc tớnh ca amphetamine... dựng amphetamine cõn bng amphetamine trc khi cai ó c nghiờn cu Trong s nhng kt qu nghiờn cu ghi nhn vo 1963 l thi gian ng di ng mt nhanh u tiờn (REM) c rỳt ngn ỏng k v tr li ang k tng s thi gian ng REM tr li mc bỡnh thng thỡ mt s trng hp cn n vi tun Tiờu chun ca DSM cho sau cai amphetamine v sau cai cocain l ging nhau Tiờu chun ca ICD-10 cng gn ging nhau Ngi ta ớt bit v nhng giai on sau ca sau cai amphetamine... ng Vỡ th, vic nhc li cỏc liu amphetamine cui cựng ó to ra s lờn cn hoc cỏc hnh vi rp khuụn m khụng thy c khi dựng liu u tiờn Tng nhy cú th kộo di Tỡnh trng hoang tng v ri lon nhim c tõm thn m nhng ngi s dng amphetamine kộo di thng b c cho l hin tng cú tng nhy Nhng ngi ó tng b ri lon tõm thm do amphetamine cú th b nh vy nhanh hn sau cỏc phi nhim 1.2.6 C chờ tac dung Mc dự amphetamine hn ch tỏi hp thu... cm xỳc trc ú Nhng du hiu sau cai amphetamine dng nh cng khụng kộo di Sau cai amphetamine : Mc nng ca cỏc tiu chng sai cai amphetamine cú l liờn quan n mc v thi gian s dng thuc trc ú Mt s biu hin ca hi chng sau cai (mt mi v vt vó) cú th tng i ngn v ht sau ch vi ngy vi cỏc biu hin ớt nghiờm trng sy ra thm chớ l 24 gi sau khi s dng Trong cỏc giai on ca hi chng sau cai amphetamine, ngi s dng cú th trm... phõn lit cỳ dng ma tỳy vi cỏc chng trỡnh iu tr bnh nhõn ngoi trỳ 1.3.6 Ri lon gic ng do amphetamine Tiờu chun chn oỏn ri lon gic ng do amphetamine vi khi u trong quỏ trỡnh nhim c hoc sau cai c tỡm thy trong phn ri loi gic ng ca DSM-IV (bng 21-18) Vic s dng amphetamine cú th gõy ra chng mt ng v thiu ng, ngi dựng amphetamine ri cai cú th cú búng ố hoc ỏc mng Tuy nhiờn, tr khi nhng ri lon ny kộo di sau... hoc kộo di sau cai v nng c chỳ ý lõm sng th chng khụng cn chn oỏn riờng nu mt ri lon liờn quan n dựng amphetamine hoc dng amphetamine khụng ỏp ng tiờu chun ca mt hoc nhiu nhng mc ó phõn tớch trờn th chng cú th c chn oỏn l mt ri lon khụng c hiu liờn quan n amphetamine (bng 11.3-4) Vi s gi nh s dng amphetamine tng lờn, cỏc hi chng cú th cú m khụng ỏp ng nhng tiờu chun chn oỏn c phỏc tho trong DSM-IV... vong iu tr: Khụng cú iu tr c hiu c xỏc lp cho iu tr l thuc amphetamine v dng amphetamine v mt s nghiờn cu i chng v iu tr cho nhng ngi l thuc amphetamine Phn ln nhng ngi dựng khụng u khụng cn hoc khụng tỡm kim iu tr Nhng ngi l thuc mc nng trung bỡnh cú iu tr kiu khỏc nhau (ch yu l bnh nhõn cai thuc ngoi trỳ) m khụng c xỏc lp c th cho iu tr l thuc amphetamine Hu ht nhng ca nng, nhng ngi trong h thng phỏp . rối loạn tâm thần ngày càng rõ rệt. Hiện tại trong nước chưa có đề tài nào nghiên cứu vấn đề này. Vậy tụi nghiên cứu đặc điểm lâm sàng rối loạn tâm thần trên bệnh nhân sử dông amphetamin. tả đặc điÓm lâm sàng rối loạn tâm thần trên bệnh nhân sử dông amphetamin. 3 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Khái niệm 1.1.1. Amphetamin và các chất dạng amphetamin Amphetamin: Amphetamine. rối loạn tâm thần do amphetamine đã xuất hiện. Bất chấp những điều này, từ 1932 đến 1946 có đến gần 40 loại amphetamine sử dụng trong lâm sàng được đề xuất và thử nghiệm bởi các nhân viên