Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 LỜI NÓI ĐẦU Trong quá trình phát triển chung của nhân loại, của mỗi đất nước, vấn đề đảm bảo cuộc sống cho người lao động cả về mặt vật chất lẫn tinh thần không ngừng được nâng lên luôn là một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu. Cũng như đối với Việt Nam chúng ta, vấn đề trả lương trong các doanh nghiệp Nhà nước luôn được Đảng và Nhà nước hết sức quan tâm để phát triển một nền kinh tế nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước theo định hướng XHCN. Tiền lương là biểu hiện bằng tiền của giá trị sức lao động mà người sử nhập hợp lý giữa các ngành, các vùng trong nền kinh tế quốc dân và đảm bảo thống nhất giữa ba lợi ích Nhà nước, doanh nghiệp và người lao động. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này trong các doanh nghiệp Nhà nước và được sự giúp đỡ nhiệt tình của các cán bộ ngân hàng, đặc biệt là sự giúp đỡ nhiệt tình của cô giáo hướng dẫn. Tôi đã đi sâu vào nghiên cứu đề tài: “Tiền lương thu nhập và tác động của nó đến năng suất lao động hiện nay ở Việt Nam”. Tôi đã cố gắng đưa ra một cách khái quát và đầy đủ nhất về vấn đề. Song do thời gian có hạn và là lần đầu viết về vấn đề này nên không thể tránh được những thiếu sót, rất mong được những ý kiến góp ý để tôi có thể nắm vững hơn về vấn đề và hoàn thiện hơn trong những lần viết sau: Tôi xin chân thành cảm ơn! Ngoài phần mở đầu và kết luận đề tài gồm ba phần chính như sau: Phần 1: Cơ sở lý luận về tiền lương – thu nhập trong doanh nghiệp nhà nước. Phần 2: Thực trạng tiền lương thu nhập của người lao động trong các doanh nghiệp nhà nước hiện nay. 1 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 Phần 3: Một số giải pháp hoàn thiện công tác trả lương nhằm tạo động lực cho người lao động. 2 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 Phần 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TIỀN LƯƠNG - THU NHẬP TRONG DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC. I./ Thực chất của tiền lương – thu nhập trong các doanh nghiệp nhà nước. 1. Khái niệm về tiền lương - thu nhập. Tiền lương là số lượng tiền tệ mà người sử dụng lao động trả cho người lao động theo giá trị sức lao động mà anh ta đã hao phí. Trong cơ chế kế hoạch hoá tập trung, tiền lương được hiểu một cách thống nhất như sau: “Về thực chất, tiền lương dưới CNXH là một phần thu nhập quốc dân, biểu hiện dưới hình thức tiền tệ, được Nhà nước phân phối có kế hoạch cho công nhân viên chức phù hợp với số lượng và chất lượng lao động của mỗi người đã cống hiến. Tiền lương phản ánh việc trả công cho công nhân viên chức, dựa trên nguyên tắc phân phối theo lao động nhằm tái sản xuất sức lao động”. Theo quan niệm này, tiền lương mang nặng tính chất bao cấp, bình quân, dàn đều. Nó chưa đảm bảo được nguyên tắc phân phối tiền lương theo lao động từ đó không khuyến khích nâng cao trình độ chuyên môn, tính chủ động lao động sáng tạo của người lao động và coi nhẹ lợi ích thiết thực của người lao động. Kết quả là không gắn được lợi ích của người lao động với thành quả mà họ sáng tạo ra, không có trách nhiệm với công việc được giao. Khi chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp sang nền kinh tế thị trường, ở đây mọi người được tự do mua, bán sức lao động của mình, vì thế sức lao động được nhìn nhận như một hàng hoá và tiền lương không phải là cái gì khác, mà nó chính là giá cả sức lao động. 3 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 Thật vậy, sức lao động là cái vốn có của người lao động, người sử dụng lao động lại có điều kiện và muốn sử dụng nó để tạo ra của cải vật chất. Do vậy, người sử dụng lao động phải trả cho người sở hữu sức lao động hay người lao động một số tiền nhất định để đổi lấy quyền sử dụng sức lao động của người lao động. Về phía người lao động, họ muốn bán sức lao động để lấy một khoản tiền nhất định để nuôi bản thân và gia đình.Vì vậy,giữa người sử dụng lao động và người lao động nảy sinh quan hệ mua bán và cái được trao đổi ,mua bán ở đây là sức lao động của người lao động và số tiền của người lao động trả cho người lao động chính là giá cả của sức lao động hay nói khác đi tiền lương chính là giá cả sửc lao động. Lúc này, Đảng và Nhà nước ta đã nhận định: “Tiền lương là giá cả sức lao động ,được hình thành qua sự thoả thuận giữa người lao động và người sử dụng lao động thông qua hợp đồng lao động, phù hợp với các quan hệ của nền kinh tế thị trường đang trong quá trình hoàn thiện theo định hướng XHCN”. Điều đó có nghĩa là tiền lương phải được trả theo đúng giá trị sức lao động, phải coi tiền lương như một động lực thúc đẩy từng cá nhân người lao động hăng say làm việc, nhưng phải tránh tính chất bình quân. Có thể cùng trình độ chuyên môn, cùng bậc thợ nhưng tiền lương lại rất khác nhau do hiệu quả sản xuất khác nhau hay do sức lao động khác nhau. Quan điểm mới này về tiền lương đã tạo cho việc trả lương đúng với giá trị sức lao động, tiền tệ hoá tiền lương triệt để hơn, xoá bỏ tính phân phối cấp phát và trả lương bằng hiện vật. Đồng thời nó đã khắc phục quan điểm coi nhẹ lợi ích cá nhân như trước kia. Tiền lương phải được sử dụng đúng vai trò đòn bẩy kinh tế của nó kích thích người lao động gắn bó hăng say với công việc. 4 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 Tóm lại, tiền lương là một khỏan tiền mà người sử dụng lao động trả cho người lao động khi họ hoàn thành một công việc nào đó theo đúng số lượng và chất lượng đã thoả thuận. Sức lao động là hàng hoá, tiền lương là giá cả sức lao động, và người sử dụng sức lao động căn cứ vào số lượng và chất lượng của người công nhân, cũng như mức độ phức tạp, tính chất độc hại của công việc để trả lương cho người lao động. Thu nhập là khoản tiền mà người lao động trong doanh nghiệp được người sử dụng lao động trả theo lao động và là khoản thu thường xuyên, tính bình quân tháng trong năm bao gồm: Tiền lương, tiền thưởng, chia phần lợi nhuận, các khoản phụ cấp lương, những chi phí thường xuyên ổn định mà người sử dụng lao động chi trực tiếp cho người lao động như tiền ăn giữa ca, tiền ăn trưa, tiền xăm lốp xe .và các khoản thu khác, rong đó tiền lương là một phần chủ yếu trong thu nhập. Về tiền lương tối thiểu, thì đó là mức lương “sàn” chung, được xem là “cái ngưỡng” cuối cùng trên phạm vi quốc gia, làm cơ sở cho việc xác định tiền lương tối thiểu của từng ngành, nghề, khu vực kinh tế và vùng lãnh thổ khác nhau, là căn cứ để định chính sách tiền lương. Với quan niệm như vậy, mức lương tối thiểu được coi là yếu tố rất quan trọng của một chính sách tiền lương, nó liên quan chặt chẽ với ba yếu tố: + Mức sống trung bình của dân cư một nước. + Chỉ số giá cả hàng hoá sinh hoạt . + Loại lao động và điều kiện lao động . Mức lương tối thiểu đo lường giá loại sức lao động thông thường trong điều kiện làm việc bình thường, yêu cầu một kỹ năng đơn giản với một khung giá các tư liệu sinh hoạt hợp lý. Nghị định 197/CP của Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, ngày 31/12/1994 về việc thi hành Bộ 5 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 luật lao động, đã ghi: “Mức lương tối thiểu .là mức lương để trả cho người lao động làm công việc đơn giản nhất (không qua đào tạo) với điều kiện lao động và môi trường lao động bình thường”. Quĩ tiền lương: là tổng số tiền lương dùng để trả lương cho người lao động phù hợp với số lượng và chất lượng lao động trong phạm vi doanh nghiệp. Đơn giá tiền lương: Hiện nay có hai cách hiểu về đơn giá tiền lương. Theo cách thứ nhất thì đơn giá tiền lương là lượng tiền chung để trả cho người lao động khi họ hoàn thành một đơn vị sản phẩm hay công việc. Như vậy,theo cách hiểu này, lượng tiền dùng để trả công này là trả cho người trực tiếp làm ra sản phẩm hay hoàn thành công việc. Theo cách hiểu khác thì đơn giá tiền lương là số tiền trả cho người lao động đã tham gia trực tiếp và gián tiếp để làm ra sản phẩm hay hoàn thành công việc. Như vậy, đơn giá tiền lương này không phải chỉ áp dụng cho người trực tiếp sản xuất ra sản phẩm hay hoàn thành công việc mà cho mọi lao động có tham gia vào việc hoàn thành nó như người quản lý, công nhân phụ trách kỹ thuật a. Tiền lương thực tế và tiền lương danh nghĩa . Tiền lương danh nghĩa :Là lượng tiền mà người lao động nhận được từ người sử dụng lao động theo lượng giá trị sức lao động đã bỏ ra. Tiền lương thực tế: là lượng tư liệu sinh hoạt, vật chất mà người lao động mua được từ tiền lương danh nghĩa. b. Thu nhập. Thu nhập được hiểu là tất cả những gì bằng tiền và hiện vật mà người lao động nhận được từ phía người sử dụng bao gồm :tiền lương (tiền công), các loại phụ cấp lương,tiền thưởng và những khoản thường xuyên, ổn định 6 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 mà người sử dụng lao động chi trực tiếp cho người lao động như ăn giữa ca, tiền đi lại . Tiền lương là một bộ phận chính của thu nhập. Các khoản thu khác chủ yếu là phúc lợi xã hội như đi tham quan, tổ chức phương tiện đi lại, liên hoan sinh nhật,tổ chức nơi ăn, ở cho công nhân viên. c. Thang lương Là bảng xác định quan hệ tỉ lệ về tiền lương giữa những công nhân cùng nhóm ngành có trình độ lành nghề khác nhau. II. Năng suất lao động. Mối quan hệ giữa tiền lương, thu nhập và năng suất lao động. 1. Khái niệm. Năng suất lao động (NXLĐ) là chỉ tiêu về hiệu quả hữu ích của hoạt động có mục đích của con người trong quá trình sản xuất. Mức năng suất lao động được xác định bằng số lượng sản phẩm sản xuất ra trong một đơn vị thời gian hoặc lượng thời gian lao động hao phí để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm. Như Mác đã viết: “Sự tăng lên của mức sản xuất hay năng suất của lao động,chúng ta hiểu nói chung là sự thay đổi trong cách thức lao động, một sự thay đổi làm giảm ngắn thời gian lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra một hàng hoá sao cho một số lượng ít hơn lại có được một sức sản xuất ra nhiều giá trị sử dụng hơn”. Hao phí lao động để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm gồm hai bộ phận: Lao động sống và lao động quá khứ. Lao động sống là lao động trực tiếp tiêu hao trong quá trình sản xuất ra sản phẩm. Lao động quá khứ là phần lao động tiêu hao từ trước để làm ra nguyên vật liệu và công cụ, nhà xưởng dùng cho quá trình sản xuất ra sản phẩm đó. 7 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 Cần phân biệt hai khái niệm năng suất lao động cá nhân và năng suất lao động xã hội. Năng suất lao động cá nhân chỉ liên quan đến lao động sống, tăng năng suất lao động cá nhân là hạ thấp chi phí lao động sống. Năng suất lao động xã hội liên quan đến cả lao động sống và lao động quá khứ, tăng năng suất lao động xã hội là hạ thấp cả chi phí lao động sống và chi phí lao động quá khứ. 2. Ý nghĩa của tăng năng suất lao động. Trước hết, năng suất lao động tăng làm giảm giá thành sản phẩm vì giảm chi phí tiền lương trong một đơn vị sản phẩm. Tiền lương là giá cả của sức lao động, nó là một trong những chi phí cấu thành giá thành sản phẩm, tăng NSLĐ có nghĩa là giảm chi phí sức lao động cho một đơn vị sản phẩm hay là giảm chi phí tiền lương cho một đơn vị sản phẩm,dẫn đến giá thành sản phẩm giảm. Tăng NSLĐ cho phép giảm số người làm việc, do đó tiết kiệm được quĩ tiền lương. NSLĐ cao và tăng nhanh sẽ tạo điều kiện tăng qui mô và tốc độ của tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân, cho phép giải quyết các vấn đề tích luỹ tiêu dùng. 3. Mối quan hệ giữa tiền lương thu nhập với NSLĐ. a. Thực chất của mối quan hệ. Trước khi tìm hiểu về mối quan hệ, sự tác động qua lại giữa tiền lương, thu nhập và NSLĐ, ta hiểu thực chất về mối quan hệ này là gì và nó là sợi dây xuyên suốt mối quan hệ này. Thực chất của mối quan hệ giữa tiền lương, thu nhập và NSLĐ là mối quan hệ giữa ăn và làm hay cái được hưởng và cái làm ra hay xét trong phạm vi toàn xã hội là tiêu dùng và sản xuất. 8 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 Giữa tiền lương, thu nhập và NSLĐ có một điểm gắn kết như sợi dây dàng buộc, đó là quá trình lao động. Quá trình lao động gồm nhiều hoạt động lao động, sử dụng sức lao động để tạo ra NSLĐ làm ra sản phẩm. Quá trình lao động đã làm hao phí sức lao động của người lao động để tạo ra sản phẩm nên người lao động phải được nhận một khoản tiền để bù đắp lại lượng lao động đã hao phỉ trong quá trình lao động, đó là tiền lương. Đây chính là cái mà người lao động được hưởng sau khi đã sử dụng sức lao động của mình tạo ra NSLĐ để tạo ra sản phẩm. Cụ thể hơn, NSLĐ là một yếu tố của quá trình lao động, là thước đo của việc sử dụng sức lao động, đó là lao động. Lao động sản xuất ra của cải vật chất. Còn tiền lương và thu nhập là giá cả trả cho sức lao động đã bỏ ra để lao động làm ra của cải vật chất đó. Như vậy, người lao động sử dụng sức lao động để làm ra sản phẩm và họ đựoc hưởng một lượng tiền gọi là tiền lương tương ứng với sức lao động họ đã bỏ ra. Vậy mối quan hệ giữa tiền lương thu nhập và NSLĐ là mối quan hệ giữa làm và ăn. Ngoài ra, trong mối quan hệ giữa tiền lương, thu nhập và NSLĐ, tốc độ tăng của tiền lương thấp hơn tốc độ tăng của năng suất lao động. Như trên đã nói, giữa tiền lương, thu nhập và NSLĐ có mối quan hệ nhưng mối quan hệ đó như thế nào, làm ra bao nhiêu hưởng bấy nhiêu hay chỉ hưởng một phần của cải làm ra, khi NSLĐ tăng lên thì tiền lương cũng tăng lên một lượng tương ứng hay chỉ tăng lên thêm một phần của làm ra. Thực tế cho thấy tốc độ tăng năng suất lớn hơn tốc độ tăng tiền lương bình quân. Tức là lượng vật chất làm được thêm phải nhiều hơn phần được hưởng thêm do một số nguyên nhân sau: - Do yêu cầu tăng cường khả năng cạnh tranh. Trong nền kinh tế thị trường, trong sản xuất để cạnh tranh được thì giá thành sản phẩm phải thấp 9 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368 tức là phải giảm chi phí cho một đơn vị sản phẩm. Tiền lương là một chi phí cấu thành nên giá thành sản phẩm, giảm chi phí tiền lương cho một đơn vị sản phẩm làm giảm giá thành sản phẩm. Tăng NSLĐ làm giảm hao phí sức lao động cho một đơn vị sản phẩm hay giảm chi phí tiền lương cho một đơn vị sản phẩm. Nhưng mối quan hệ giữa tăng NSLĐ và giảm chi phí tiền lương này là như thế nào,hay mối quan hệ giữa tăng NSLĐ và tăng tiền lương là như thế nào. Ta biết: CFLĐ/1đvsp = _ eq \f((CFSLĐ((Q TL ),(SP) _ = _ eq \f(CFLĐ/LĐ,GTTSP/LĐ) _ = _ eq \f(MứcTL BQ ,Mức NSLĐ) _ Gọi TL 1 , TL 0 là mức TLBQ kỳ sau và kỳ trước NS 1 , NS 0 là mức NSLĐ kỳ sau và kỳ trước CF 1 , CF 0 là mức CFLĐ/1đsp kỳ sau và kỳ trước. Ta có: Tốc độ tăng CFSLĐ/SP = _ eq \f(CF 1 - CF 0 ,CF 0 ) _ = _ eq \f(TL 1 /NS 1 - TL 0 /NS 0 ,TL 0 /NS 0 ) _ = a Với a khá nhỏ thì a ( ln _ eq \f(TL 1 /NS 1 ,TL 0 /NS 0 ) _ = ln _ eq \f(TL 1 ,NS 1 ) _- ln _ eq \f(TL 0 ,NS 0 ) _ = (ln TL 1 - ln NS 1 ) - (ln TL 0 - ln NS 0 ) = (ln TL 1 - ln TL 0 ) - (ln NS 1 - ln NS 0 ) = ln _ eq \f(TL 1 ,TL 0 ) _ - ln _ eq \f(NS 1 ,NS 0 ) _ = _ eq \f(TL 1 - TL 0 ,TL 0 ) _ - _ eq \f(NS 1 - NS 0 ,NS 0 ) _ = tốc độ tăng TL - tốc độ tăng NSLĐ (*) Tóm lại : Tốc độ tăng CPSLĐ/SP = Tốc độ tăng TL - Tốc độ tăng NSLĐ Để có thể cạnh tranh, CPSLĐ? 1đvsp phải càng ngày càng giảm hay tốc độ tăng CPSLĐ/1đvsp phải âm. Theo (*) thì tốc độ tăng CPSLĐ/1đvsp<0 Hay: Tốc độ tăng TL< Tốc độ tăng NSLĐ 10