Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368 Lời nói đầu Lĩnh vực Đầu t xây dựng cơ bản đã và đang khẳng định vai trò quan trọng, có tính quyết định đối với quá trình Công nghiệp hoá-Hiện đại hoá đất n- ớc thông qua quá trình tạo ra cơ sở vật chất-kỹ thuật cho nền kinh tế-xã hội. Chúng ta quản lý hoạt động này thông qua việc hình thành và liên tục hoàn thiện một cơ chế quản lý- cơ chế quản lý đầu t và xây dựng. Là lĩnh vực hoạt động đòi hỏi phải hy sinh một lợng rất lớn nguồn lực và chi phí xã hội, đồng thời do ảnh hởng và tầm quan hệ rộng lớn cũng nh tính chất phức tạp trong quản lý, cho nên không phảI lúc nào việc hy sinh những nguồn lực, những chi phí này cũng đem lại hiệu quả tích cực cho nền kinh tế-xã hội. Thực tế đang đặt ra bàI toán phảI giảI quyết, đó là bàI toán về hiệu quả sử dụng vốn đầu t XDCB. Nói cách khác, cơ chế quản lý đầu t và xây dựng của chúng ta đang đặt ra yêu cầu phảI hoàn thiện. Và việc hoàn thiện này là một quá trình liên tục. Mỗi cơ chế quản lý đợc hoàn thiện, nhng ngay sau đó việc áp dụng vào thực tế lại phát sinh những mâu thuẫn mới. GiảI quyết những mâu thuẫn này sẽ đa cơ chế hoàn thiện thêm một bớc nữa, cứ nh vậy, cơ chế luôn vận động, đổi mới, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển. Trong lĩnh vực đầu t XDCB, hiệu quả sử dụng vốn đầu t XDCB chính là mục tiêu mà cơ chế quản lý đầu t xây dựng hớng tới, cũng nh là tiêu thức quan trọng đánh giá mức độ hoàn thiện của cơ chế này. Hai vấn đề này có quan hệ mật thiết với nhau. Việc giả quyết vấn đề này là hết sức quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh tế-xã hội. Với lý do nh vậy, em đã chọn đề tài: Đổi mới cơ chế quản lý đầu t và xây dựng, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu t XDCB . Trong quá trình thực tập, em đã đợc sự giúp đỡ tận tình của cô giáo Phạm thị Thêu, Giảng viên Bộ môn Kinh tế Đầu t, Đại học Kinh tế Quốc dân cũng nh các cán bộ Vụ Đầu T-Bộ tàI Chính. Em xin chân thành cám ơn. Do gặp nhiều khó khăn về khả năng, tàI liệu và việc bố trí thời gian, đề tàI chắc chắn còn nhiều thiếu sót, em rất mong có sự chỉ bảo thêm của các thầy cô giáo để hoàn thiện thêm đề tàI này. 1 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368 Chơng I: Lý luận chung về đầu t và đầu t xây dựng cơ bản-cơ chế quản lý đầu t và xây dựng. =======*======= I. đầu t phát triển: 1. Đầu t-khái niệm và vai trò: Đầu t, hiểu theo nghĩa chung nhất, là sự hy sinh các nguồn lực ở hiện tại để tiến hành các hoạt động nào đó, nhằm thu về các kết quả nhất định trong tơng lai lớn hơn các nguồn lực đã bỏ ra để đạt đợc các kết quả đó. Đầu t, là một định nghĩa, một phạm trù, một hành động, nó thể hiện các mối quan hệ nhân quả tồn tại phổ biến trong hiện thực. Những mối quan hệ này là tất yếu do bản chất hoạt động đầu t, do mối quan hệ tất yếu giữa tính mục đích và sự hy sinh các nguồn lực, do bản thân quá trình thu hút các nguồn lực cũng nh thực hiện để đạt đợc mục đích. Mối quan hệ này là tất yếu trong tính toàn diện, phổ quát của hoạt động đầu t. Định nghĩa đầu t trên, nh vậy, là định nghĩa có nội hàm hẹp nhất mà ở nhiều giác độ, nhiều tiêu thức khác nhau, bằng cách làm phong phú thêm nội hàm, ta có thể xác định đợc nhiều hoạt động khác nhau mang bản chất là hoạt động đầu t, ví dụ nh: đầu t tăng trởng, đầu t phát triển, đầu t tài chính, đầu t th- ơng mại, đầu t mở rộng, đầu t chiều sâu .Các hoạt động đầu t cần thiết phải hy sinh các nguồn lực, và các kết quả nhất định sẽ đợc tạo ra. Nguồn lực dùng để tiến hành hoạt động đầu t có thể là những tài sản hữu hình nh tiền vốn, đất đai, nhà cửa, thiết bị, hàng hoá hoặc tài sản vô hình nh bằng sáng chế, phát minh, nhãn hiệu hàng hoá, bí quyết kỹ thuật, uy tín kinh doanh, bí quyết thơng mại .Các doanh nghiệp còn có thể đầu t bằng cổ phần, trái phiếu, các quyền sở hữu tài sản khác nh quyền thế chấp, cầm cố hoặc các quyền có giá trị về mặt kinh tế nh các quyền thăm dò, khai thác, sử dụng tài nguyên . các nguồn lực này đợc kết hợp với nhau trong quá trình đầu t nhằm tạo ra các tài sản, những giá trị, những kết quả mong đợi, tức là mục tiêu đầu t nói chung. 2 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368 Những kết quả, những giá trị này có thể là sự tăng thêm các tài sản tài chính (tiền vốn), tài sản trí tuệ (trình độ văn hoá, chuyên môn, khoa học kỹ thuật .) và nguồn nhân lực có đủ điều kiện làm việc với năng suất chất lợng cao hơn trong nền sản xuất xã hội. Những kết quả đó, và do đó là cách thức tiến hành hoạt động đầu t đáp ứng đợc các mục tiêu của chủ thể đầu t và xã hội đến đâu là tiêu chí quan trọng đánh giá tính hiệu quả, hợp lý và đúng đắn của quyết định đầu t và quá trình đầu t. Đầu t là một hoạt động kinh tế quan trọng ở cấp độ vi mô các cá nhân, tổ chức và doanh nghiệp cũng nh ở cấp độ vĩ mô, ở phạm vi nền kinh tế-xã hội. Đối với một doanh nghiệp, hoạt động đầu t là công việc khởi đầu quan trọng nhất và cũng là khó khăn nhất của quá trình sản xuất, kinh doanh. Những quyết định của ngày hôm nay về lĩnh vực, quy mô, hình thức, thời điểm đầu t sẽ chi phối quá trình hoạt động và phát triển của doanh nghiệp trong tơng lai. Do đó, chất lợng của các quyết định đầu t sẽ quyết định sự thịnh vợng hay xuống dốc của doanh nghiệp. Đối với nền kinh tế nói chung, toàn bộ việc đầu t đợc tiến hành ở một thời kỳ nhất định là nhân tố cơ bản duy trì và phát triển cơ sở vật chất-kỹ thuật của nền kinh tế, tạo ra sản phẩm, dịch vụ, giải quyết công ăn việc làm, đáp ứng các nhu cầu của nền kinh tế-xã hội thời kỳ tiếp theo. Xét về lâu dài, khối lợng đầu t của ngày hôm nay sẽ quyết định dung lợng sản xuất, tốc độ và chất lợng của tăng trởng và phát triển kinh tế-xã hội cũng nh mức độ cải thiện đời sống trong tơng lai. Vai trò này của đầu t hay mối quan hệ giữa đầu t và tăng trởng có thể đ- ợc biểu hiện qua mô hình tăng trởng nền kinh tế đơn giản sau đây (mô hình Harrod-Domar): I ICOR= GDP (1) Trong đó: ICOR là tỉ lệ giữa vốn đầu t và tăng trởng kinh tế; I là vốn đầu t; GDP là mức tăng tổng sản phẩm quốc gia. Từ (1) có thể viết: 3 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368 I=ICORìGDP (2) IGDP =ICORì GDP GDP (3) Nh vậy, nếu hệ số ICOR không đổi thì tỉ lệ vốn đầu t so với GDP sẽ quyết định tốc độ tăng trởng của nền kinh tế. Tỉ lệ đầu t càng cao thì tốc độ tăng trởng kinh tế càng cao và ngợc lại. 2. Đầu t phát triển: 2.1/ Khái niệm: Hoạt động đầu t phát triển (còn gọi là đầu t phát triển) là quá trình sử dụng vốn đầu t để tiến hành các hoạt động nhằm tạo ra tài sản mới cho nền kinh tế, làm tăng tiềm lực sản xuất kinh doanh và mọi hoạt động xã hội khác, là điều kiện chủ yếu để tạo việc làm, nâng cao đời sống của mọi ngời dân trong xã hội. 2.2/ Đặc điểm: Đầu t phát triển thờng đòi hỏi lợng vốn lớn và vốn này nằm khê đọng không vận động trong suốt quá trình thực hiện đầu t. Do đặc điểm này, cần phải tính toán kỹ khi tiến hành công cuộc đầu t, tránh những thiệt hại hay tổn thất mà công cuộc đầu t có thể gặp phải và cần phải bổ vốn theo tiến độ phù hợp đảm bảo tính liên tục và giảm lợng vốn khê đọng. Hoạt động đầu t phát triển mang tính chất lâu dài, thể hiện: - Thời gian để tiến hành một công cuộc đầu t cho đến khi các thành quả của nó phát huy tác dụng thờng kéo dài nhiều năm tháng với nhiều biến động xảy ra. Trong quá trình đó những tác động của môi trờng đầu t có thể làm những dự đoán của chủ thể đầu t bị sai lệch do vậy cần phải quản lý một cách nghiêm ngặt và có sự điều chỉnh kịp thời quá trình đầu t. - Thời gian để vận hành các kết quả đầu t để thu hồi đủ vốn hoặc cho đến khi thanh lý tài sản do vốn đầu t tạo ra thờng cũng kéo dài nhiều năm tháng, có dự án thời gian tồn tại các kết quả mà đầu t tạo ra là vĩnh viễn (nh các công trình văn hoá, kiến trúc lớn ở nớc ta cũng nh trên thế giới .). 4 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368 Quá trình đầu t, cũng nh kết quả và hiệu quả hoạt động đầu t chịu ảnh hởng của nhiều yếu tố bất định theo thời gian và của điều kiện không gian tự nhiên, kinh tế-xã hội. Các thành quả của hoạt động đầu t phát triển là các công trình xây dựng sẽ hoạt động ở ngay nơi mà chúng đợc tạo dựng nên do đó các điều kiện về địa lý, địa hình sẽ ảnh hởng không chỉ tới quá trình thực hiện đầu t mà còn ảnh hởng tới sự hoạt động và phát huy tác dụng của các kết quả đầu t sau này. Đầu t phát triển, do bản chất của nó, là hoạt động chịu tác động của nhiều yếu tố rủi ro: do đó cần có các biện pháp để hạn chế cũng nh ngăn ngừa rủi ro, nh nhận diện các yếu tố của rủi ro có thể ảnh hởng tới dự án, phân tán rủi ro đó bằng các hình thức nh bảo hiểm, . và quản lý chặt chẽ các rủi ro, hạn chế rủi ro ở mức thấp nhất. 2.3/. Vai trò của đầu t phát triển: 2.3.1/ Đối với nền kinh tế. Đầu t vừa tác dụng đến tổng cung, vừa tác động đến tổng cầu của nền kinh tế: Về mặt cầu: Đầu t là yếu tố chiếm tỷ trọng lớn trong tổng cầu của toàn bộ nền kinh tế (thờng chiếm khoảng từ 24 - 28% trong cơ cấu tổng cầu của tất cả các nớc trên thế giới-số liệu của WB). Đối với tổng cầu, tác động của đầu t là ngắn hạn, khi tổng cung cha kịp thay đổi, sự tăng lên của đầu t làm cho tổng cầu tăng, kéo theo sản lợng cân bằng tăng theo và dẫn đến giá và các đầu vào của đầu t cũng tăng theo. Điểm cân bằng cung-cầu dịch chuyển đi lên. Về mặt cung: Khi thành quả của đầu t phát huy tác dụng, các năng lực mới đi vào hoạt động thì tổng cung, đặc biệt là tổng cung dài hạn tăng lên, kéo theo sản lợng tiềm năng tăng và do đó giá cả sản phẩm giảm. Sản lợng tăng, giá cả giảm cho phép tăng tiêu dùng. Tăng tiêu dùng đến lợt mình lại tiếp tục kích thích sản xuất hơn nữa. Sản xuất phát triển là nguồn gốc cơ bản để tăng tích luỹ, phát triển kinh tế xã hội, tăng thu nhập cho ngời lao động, nâng cao đời sống của mọi thành viên trong xã hội. 5 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368 Đầu t tác động hai mặt đến sự ổn định kinh tế: Sự tác động không đông thời về mặt thời gian của đầu t đối với tổng cầu và đối với tổng cung của nền kinh tế làm cho mỗi sự thay đổi của đầu t, dù là tăng hay giảm đều cùng một lúc vừa là yếu tố duy trì sự ổn định vừa là yếu tố phá vỡ sự ổn định của nền kinh tế của mọi quốc gia. Chẳng hạn, khi đầu t tăng sẽ tăng công ăn việc làm dẫn đến giảm thất nghiệp, nâng cao đời sống của nhân dân, do đó góp phần làm giảm tệ nạn xã hội . Nhng bên cạnh đó thì do tăng đầu t đến mức nào đó sẽ dẫn đến lạm phát, ảnh hởng tiêu cực đến xã hội. Giảm đầu t: hạn chế đợc lạm phát, đời sống nhân dân ổn định, nhng việc giảm đầu t, ngợc lại cũng làm giảm công ăn việc làm, tình trạng thất nghiệp tăng, làm ảnh hởng tiêu cực đến xã hội. Vì vậy trong quản lý cần thấy hết tác động hai mặt này để đa ra các chính sách nhằm hạn chế tác động xấu, phát huy tác động tích cực, duy trì sự ổn định của toàn bộ nền kinh tế. Đầu t tác động tới tốc độ tăng trởng và phát triển kinh tế: Kết quả nghiên cứu của các nhà kinh tế cho thấy: muốn giữ tốc độ tăng tr- ởng ở mức trung bình thì tỷ lệ đầu t phải đạt đợc từ 15-25% so với GDP, tuỳ thuộc vào hệ số ICOR của mỗi nớc. Hệ số ICOR của mỗi nớc phụ thuộc vào nhiều nhân tố, thay đổi theo trình độ phát triển kinh tế, phụ thuộc mạnh vào cơ cấu kinh tế, vào hiệu quả đầu t trong các nghành, các vùng lãnh thổ cũng nh hiệu quả của cơ chế chính sách kinh tế của nớc đó nói chung. Nh công thức (3) ở trên thì, nếu ICOR không đổi, mức tăng GDP hoàn toàn phụ thuộc vào vốn đầu t. Đầu t ảnh hởng đến việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế. - Đầu t làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế phù hợp với qui luật phát triển, với chiến lợc phát triển kinh tế xã hội trong từng giai đoạn. Từ đó đạt đợc tốc độ tăng trởng nhanh của toàn bộ nền kinh tế. 6 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368 - Tạo ra đợc sự cân đối trong phát triển kinh tế-xã hội giữa các ngành các vùng, các lĩnh vực. - Phát huy đợc lợi thế cạnh tranh của từng vùng, từng ngành. Đầu t tăng cờng khả năng khoa học và công nghệ của đất nớc: Công nghệ về nội dung gồm 4 yếu tố: trang thiết bị, kỹ năng của con ng- ời, thông tin, tổ chức thể chế. Do đó xét về nội dung thì để tăng cờng khả năng khoa học và công nghệ của đất nớc cần phải đầu t mua sắm trang thiết bị, thu thập thông tin, đào tạo nguồn nhân lực . Xét về phơng thức để có công nghệ chúng ta cũng thấy có hai cách đó là tự nghiên cứu triển khai hoặc đi mua, cả hai cách đều phải yêu cầu có vốn để đầu t. Nh vậy, đầu t có quan hệ chặt chẽ đối với quá trình cải tạo, đổi mới, tăng cờng khả năng khoa học và công nghệ của lực lợng sản xuất xã hội, của đất nớc. 2.3.2/ Đối với các cơ sở sản xuất kinh doanh dịch vụ: Đầu t quyết định sự ra đời, tồn tại và phát triển của mỗi cơ sở. Đầu t, trớc hết có vai trò tạo dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho sự ra đời của bất kỳ cơ sở nào- vị lợi hay vô vị lợi. Trong quá trình hoạt động các cơ sở vật chất-kỹ thuật này bị hao mòn, h hỏng và phải đổi mới để duy trì sự tồn tại và hoạt động bình thờng, đồng thời phải luôn đổi mới cho thích ứng với sự tiến bộ của khoa học-kỹ thuật, chống lại những hao mòn vô hình, đáp ứng lại những nhu cầu ngày càng cao của đời sống xã hội. Câu trả lời là tiến hành đầu t. Đầu t trong các cơ sở sản xuất kinh doanh dịch vụ là một công cụ cạnh tranh và hơn thế nữa quyết định sự thành bại của cơ sở. Đầu t làm tăng hiệu quả sản xuất, hạ giá thành sản phẩm, mở rộng thị trờng, tăng lợi nhuận cho đơn vị. Đối với các cơ sở vô vị lợi (hoạt động công ích, không vì mục tiêu lợi nhuận), việc tiến hành đầu t là tất yếu để duy trì và tăng cờng các cơ sở vật chất- kỹ thuật phục vụ cho mục tiêu hoạt động bình thờng của mình. II. đầu t xây dựng cơ bản: 7 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368 1. Khái niệm và vai trò của đầu t xây dựng cơ bản: 1.1/ Khái niệm: Đầu t xây dựng cơ bản ( XDCB ) là hoạt động sử dụng vốn đầu t để tiến hành thực hiện tái sản xuất giản đơn và tái sản xuất mở rộng các tài sản cố định cho nền kinh tế thông qua các hình thức: xây dựng mới, cải tạo, mở rộng, hiện đại hoá và khôi phục các tài sản cố định. Đầu t XDCB là một bộ phận của hoạt động đầu t nói chung, đầu t phát triển nói riêng. Đó là việc bỏ vốn để tiến hành các hoạt động xây dựng cơ bản (từ việc khảo sát, quy hoạch đầu t, thiết kế và xây dựng cho đến khi lắp đặt thiết bị để hoàn thiện việc tạo ra cơ sở vật chất-kỹ thuật) nhằm tái sản xuất giản đơn và tái sản xuất mở rộng các tài sản cố định cho nền kinh tế. Nh vậy, đầu t XDCB không phải là hoạt động sản xuất vật chất mà là phạm trù kinh tế tài chính xuất hiện trong quá trình tái sản xuất các tài sản cố định. Nhng, XDCB là một nghành sản xuất vật chất, tạo ra cơ sở vật chất-kỹ thuật cho xã hội, nó quyết định đến sự phát triển đất nớc và quy mô sản xuất của các nghành có liên quan. 1.2/ Vai trò: Đối với bất kỳ một phơng thức sản xuất xã hội nào, ở mọi thời kỳ phát triển đều tơng ứng với một cơ sở vật chất-kỹ thuật nhất định và dựa trên cơ sở vật chất-kỹ thuật ấy. Sự hiện đại hoá liên tục cơ sở vật chất-kỹ thuật là điều kiện ban đầu, là cơ sở của mọi biến chuyển kinh tế-xã hội. Quá trình hiện đại hoá cơ sở vật chất-kỹ thuật của nền sản xuất xã hội có đợc nhờ việc tiến hành các hoạt động đầu t XDCB. Đầu t XDCB dù ở lĩnh vực nào, ở nớc ta hay trên thế giới, tốc độ và tỷ lệ đầu t XDCB ngày càng chiếm tỷ lệ lớn trong đầu t. Quá trình đầu t XDCB vô cùng phức tạp, liên nghành, do đó đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ, có hiệu quả của các cơ quan chức năng, ban nghành và của nhiều lĩnh vực. Sản phẩm đầu t XDCB và quá trình đầu t, do bản chất là hoạt động đầu t phát triển nên có tác dụng làm thay đổi, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng cờng đổi mới công nghệ, tạo ra và liên tục hiện đại hoá cơ sở vật chất-kỹ thuật cho nền sản xuất xã hội. Những thành quả của đầu t XDCB làm tăng năng lực sản 8 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368 xuất, tạo điều kiện áp dụng các thành tựu khoa học-kỹ thuật và công nghệ và nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực, tạo công ăn việc làm, đáp ứng các yêu cầu chiến lợc phát triển kinh tế-xã hội của đất nớc, thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá-hiện đại hoá đất nớc; tạo điều kiện tăng cờng hội nhập kinh tế với các nớc trong khu vực và trên thế giới. Đầu t XDCB còn là điều kiện để tạo ra một sự đổi mới trong cơ chế quản lý nền kinh tế-xã hội thích hợp với từng giai đoạn phát triển, và nói chung, đầu t XDCB còn là một trong những nhân tố quan trọng nhất của quá trình chuyển biến phơng thức sản xuất cũng nh hình thái kinh tế-xã hội của xã hội. 2. Quá trình hình thành công trình xây dựng và các lực lợng tham gia có liên quan: 2.1/ Quá trình hình thành công trình xây dựng theo nghĩa rộng: Theo nghĩa rộng, quá trình hình thành công trình xây dựng đợc bắt đầu từ giai đoạn lập chiến lợc phát triển kinh tế-xã hội và quy hoạch tổng thể sử dụng lãnh thổ đến giai đoạn đa công trình vào vận hành, sử dụng. Quá trình này bao gồm các giai đoạn sau: Nhà nớc tiến hành lập chiến lợc phát triển kinh tế-xã hội và quy hoạch tổng thể sử dụng lãnh thổ cho các mục đích sản xuất-kinh doanh, dịch vụ và các mục đích sinh hoạt xã hội khác. Trên cơ sở quy hoạch tổng thể sử dụng lãnh thổ, Nhà nớc tiến hành quy hoạch tổng thể về mặt xây dựng các công trình trên toàn lãnh thổ, bao gồm các khu công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ, các cụm đô thị và nông thôn, các công trình cơ sở hạ tầng kinh tế và văn hoá-xã hội Dựa trên chiến lợc phát triển kinh tế-xã hội, quy hoạch tổng thể sử dụng lãnh thổ, quy hoạch tổng thể về mặt xây dựng, nhu cầu thị trờng và khả năng, thực lực của Nhà nớc, của các doanh nghiệp cũng nh của các tầng lớp dân c sẽ hình thành nên các dự án đầu t xây dựng của Nhà nớc, của các doanh nghiệp và dân c. 9 Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368 Nh vậy, theo nghĩa rộng, quá trình hình thành công trình xây dựng có thể đợc mô tả nh sau: Sơ đồ: Quá trình hình thành công trình xây dựng theo nghĩa rộng. 10 Kết thúc xây dựng đa công trình vào sử dụng Thực hiện đầu t (xây dựng công trình) Chuẩn bị đầu t Nhà nước lập quy hoạch tổng thể về mặt xây dựng Nhà nước lập chiến lược phát triển kinh tế- xã hội và quy hoạch tổng thể sử dụng lãnh thổ. Hình thành các dự án đầu tư và xây dựng cơ bản Khả năng đầu tư của Nhà nước, các doanh nghiệp và xã hội Nhu cầu của thị trư ờng, Nhà nước và xã hội