Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http//: www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM –––––––––––– –––––––––– NGUYỄN THỊ THẮM NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC SINH SẢN CỦA ONG CHÚA APIS CERANA NUÔI TẠI THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http//: www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN THỊ THẮM NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC SINH SẢN CỦA ONG CHÚA APIS CERANA NUÔI TẠI THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Chăn nuôi Mã số: 60.62.40 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Duy Hoan THÁI NGUYÊN - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http//: www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của riêng tôi, những số liệu và kết quả trong luận văn này là hoàn toàn trung thực, chƣa hề đƣợc sử dụng để bảo vệ ở một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã đƣợc cảm ơn. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn này đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. TÁC GIẢ Nguyễn Thị Thắm i Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http//: www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Được sự nhất trí của Ban Giám hiệu, Ban Chủ nhiệm khoa Sau Đại học và thầy giáo hướng dẫn tôi đã hoàn thành luận văn này. Nhân dịp này tôi xin trân trọng cảm ơn sự quan tâm giúp đỡ của Ban Giám hiệu Trường Đại học Nông Lâm, các thầy cô trong khoa Sau Đại học, khoa Chăn nuôi - thú y, phòng Thí nghiệm trung tâm, Công ty Ong Trung ương và các ban ngành có liên quan tại địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Đặc biệt tôi xin trân trọng cảm ơn sự chỉ bảo giúp đỡ tận tình của thầy giáo hướng dẫn PGS.TS. Nguyễn Duy Hoan. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn sự quan tâm giúp đỡ của gia đình, bạn bè đã tạo các điều kiện về vật chất và tinh thần để tôi hoàn thành bản luận văn này. TÁC GIẢ Nguyễn Thị Thắm ii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http//: www.lrc-tnu.edu.vn MỤC LỤC Nội dung Trang TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN i LỜI CẢM ƠN ii MỤC LỤC iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT vi DANH MỤC CÁC BẢNG vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ viii DANH MỤC CÁC ẢNH ix MỞ ĐẦU 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Mục đích của đề tài 3 3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài 3 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4 1.1. Sơ lƣợc lịch sử và tình hình nuôi ong trên thế giới và ở Việt Nam 4 1.1.1. Sơ lƣợc lịch sử và tình hình nuôi ong trên thế giới 4 1.1.2. Sơ lƣợc lịch sử và tình hình nuôi ong ở Việt Nam 8 1.2. Nghiên cứu hình thái, cấu tạo cơ thể ong nội trên thế giới và ở Việt Nam 10 1.2.1. Nghiên cứu hình thái ong nội trên thế giới 10 1.2.1.1. Lịch sử hệ thống học và phân loại ong mật 10 1.2.1.2. Hình thái và phân loại ong mật 11 1.2.1.3. Phân bố và vị trí phân loại của ong nội 12 1.2.2. Nghiên cứu hình thái ong nội trong nƣớc 13 1.2.3. Đặc điểm hình thái, cấu tạo cơ thể ong nội 13 iii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http//: www.lrc-tnu.edu.vn 1.2.3.1. Hình thái cơ thể 13 1.2.3.2. Các cơ quan bên trong cơ thể ong 14 1.3. Một số đặc điểm sinh vật học của ong chúa Apis cerana 15 1.3.1. Buồng trứng của ong chúa 16 1.3.2. Sự phát triển của trứng 17 1.3.3. Quá trình giao phối của ong chúa 17 1.3.4. Sự đẻ trứng của ong chúa 18 1.3.5. Giai đoạn phát dục từ trứng đến trƣởng thành 19 1.3.6. Pheromon của ong chúa 21 1.3.7. Nguồn gốc ra đời của ong chúa 22 1.3.8. Tạo chúa bằng phƣơng pháp di trùng 23 1.3.9. Sự hình thành các mũ chúa tự nhiên và các yếu tố thúc đẩy sự hình thành các mũ tự nhiên 24 1.3.9.1. Sự hình thành các mũ chúa tự nhiên 24 1.3.9.2. Các yếu tố thúc đẩy quá trình hình thành mũ chúa 26 1.3.10. Mối quan hệ giữa các đặc điểm sinh học với năng suất, chất lƣợng mật ong 28 1.4. Cơ sở khoa học của chọn giống ong mật 30 1.4.1. Ong đực đơn bội, ong đực lƣỡng bội và vấn đề cận huyết của đàn ong 30 1.4.2. Cơ sở di truyền 32 1.4.3. Kiểm soát giao phối và ứng dụng kỹ thuật thụ tinh nhân tạo 32 CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG, PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 35 2.1. Đối tƣợng, địa điểm và thời gian nghiên cứu 35 2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu 35 2.1.2. Địa điểm nghiên cứu 35 iv Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http//: www.lrc-tnu.edu.vn 2.1.3. Thời gian nghiên cứu 35 2.2. Nội dung nghiên cứu 35 2.3. Các chỉ tiêu theo dõi và phƣơng pháp theo dõi các chỉ tiêu 36 2.4. Phƣơng pháp xử lý số liệu 38 CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 39 3.1. Tình hình thời tiết khí hậu của tỉnh Thái Nguyên ảnh hƣởng đến nghề nuôi ong mật 39 3.2. Cây nguồn mật và thời gian nở hoa tại vùng điều tra 40 3.3. Thể tích và kích thƣớc mũ chúa 41 3.4. Tình hình chia đàn tự nhiên của chúa tự nhiên và chúa nhân tạo 43 3.5. Số lƣợng mũ chúa chia đàn tự nhiên 46 3.6. Thời gian phát dục từ trứng đến khi nở của ong chúa 51 3.7. Khối lƣợng của ong chúa tơ và chúa đã đẻ 51 3.8. Thời gian tập bay và định hƣớng cửa tổ của ong chúa 55 3.9. Tuổi thành thục của ong chúa 56 3.10. Thời gian bay giao phối trong ngày; số lần bay giao phối trong đời của ong chúa 57 3.11. Sức đẻ trứng của ong chúa 59 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 62 1. Kết luận 62 2. Kiến nghị 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO 65 Tiếng Việt 65 Tiếng Anh 67 PHỤ LỤC 68 v Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http//: www.lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT A. cerana : Apis cerana A. mellifera: Apis mellifera SĐT : Sức đẻ trứng CNĐVQH : Chăn nuôi Động vật Quý hiếm ĐHNL : Đại học Nông Lâm vi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http//: www.lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Tên bảng Trang Bảng 3.1. Tình hình thời tiết khí hậu năm 2009 39 Bảng 3.2. Cây nguồn mật và thời gian nở hoa tại vùng điều tra 40 Bảng 3.3. Thể tích và kích thƣớc mũ chúa 41 Bảng 3.4. Tình hình chia đàn tự nhiên của ong chúa 44 Bảng 3.5. Số lƣợng mũ chúa chia đàn tự nhiên vụ Xuân - Hè 47 Bảng 3.6. Số lƣợng mũ chúa chia đàn tự nhiên vụ Thu - Đông 48 Bảng 3.7. Thời gian phát dục của ong chúa 51 Bảng 3.8. Khối lƣợng của ong chúa tơ và chúa đã đẻ 52 Bảng 3.9. Thời gian tập bay và định hƣớng cửa tổ của ong chúa 55 Bảng 3.10. Tuổi thành thục của ong chúa 56 Bảng 3.11. Thời gian bay giao phối trong ngày của ong chúa 57 Bảng 3.12. Số lần bay giao phối trong đời của ong chúa 58 Bảng 3.13. Sức đẻ trứng của ong chúa sau khi giao phối 59 vii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http//: www.lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Tên biểu đồ Trang Biểu đồ 3.1: Mối quan hệ giữa quy mô đàn và tỷ lệ số đàn xây mũ chúa 49 Biểu đồ 3.2: Mối quan hệ giữa quy mô đàn và số lƣợng mũ chúa đƣợc xây . 49 Biểu đồ 3.3: Khối lƣợng của ong chúa tự nhiên và ong chúa nhân tạo ở vụ Xuân - Hè và Thu - Đông 53 Biểu đồ 3.4: Sức đẻ trứng của ong chúa qua các tuần khảo sát 61 viii [...]... tài: Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học sinh sản của ong chúa Apis cerana nuôi tại Thái Nguyên 2 Mục đích của đề tài Xác định một cách đầy đủ và có hệ thống các thông tin về các đặc điểm sinh học sinh sản của ong chúa Apis cerana làm căn cứ khoa học để xây dựng các biện pháp khoa học kỹ thuật nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm của nghề nuôi ong 3 Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề... nghĩa khoa học Đề tài hoàn thành sẽ bổ sung một cách đầy đủ và có hệ thống các thông tin về các đặc điểm sinh học sinh sản của ong chúa Apis cerana ở Việt Nam 3.2 Ý nghĩa thực tiễn Giải quyết được các vấn đề số liệu, thông tin về các đặc điểm sinh học sinh sản của ong chúa Apis cerana nuôi tại Thái Nguyên, nhằm bổ sung một cách đầy đủ và hoàn thiện về quy trình, kỹ thuật nuôi ong trong nhân dân Số hóa... chỉ là một con ong cái Nhiệm vụ chủ yếu của ong chúa là đẻ trứng để duy trì nòi giống đảm bảo sự tồn tại của cả đàn ong, ong chúa còn tiết ra các chất đặc biệt gọi là “chất chúa hay pheromol để duy trì “trật tự xã hội” trong một đàn ong Để hiểu rõ hơn về vai trò này chúng ta cần nắm được một số đặc điểm sinh vật học dưới đây của ong chúa: 1.3.1 Buồng trứng của ong chúa Cơ quan sinh sản của ong chúa. .. hoạt động của đàn ong, kìm hãm sự phát triển ống trứng trong buồng trứng ong thợ và kìm hãm khả năng tạo chúa mới của ong thợ Trên cơ thể mỗi ong thợ trong đàn ong có một số ít pheromon của ong Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 22 chúa, và qua pheromon của ong chúa, ong thợ biết được tình trạng của ong chúa Nếu ong chúa già hoặc không bình thường thì ong thợ... - Bộ cánh màng (Hymenoptera), - Họ ong mật (Apisdae), - Tộc (Apini), - Chi (giống) (Apis) , - Loài (Apis cerana) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 13 1.2.2 Nghiên cứu hình thái ong nội trong nước Chỉ có một số công trình nghiên cứu về hình thái của ong nội tại các địa phương khác nhau của Việt Nam được công bố bởi Lê Đình Thái, Nguyễn Văn Niệm (1980) [14] và... quan sinh dục của ong chúa gồm 2 buồng trứng hình quả lê, mỗi buồng trứng có rất nhiều ống trứng nằm song song với nhau Cơ quan sinh dục của ong thợ về cấu tạo giống của ong chúa nhưng không được phát triển hoàn chỉnh, hai buồng trứng của ong thợ dạng vải và kém phát triển Cơ quan sinh dục của ong đực gồm 2 dịch hoàn, ống dẫn tinh, tuyến phụ và bộ phận giao phối 1.3 Một số đặc điểm sinh vật học của ong. .. người, trong đó đặc điểm sinh vật học của ong nội Apis cerana từ lâu đã thu hút được sự chú ý của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu và hoạt động thực tiễn Trong quá trình nghiên cứu nhiều vấn đề lý thú về mặt sinh học của loài ong này đã dần dần được hé mở làm căn cứ cho việc từng bước hoàn thiện quy trình kỹ thuật chăn nuôi góp phần nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế của nghề nuôi ong. .. học nhất định trong đàn nhưng gắn bó, ảnh hưởng đến nhau rất chặt chẽ Ong chúa là một con ong cái phát triển hoàn chỉnh và là mẹ của cả đàn ong Trong một đàn ong thông thường chỉ có một con ong chúa, ong chúa phát triển từ trứng được thụ tinh cho nên cơ thể nó mang một bộ nhiễm sắc thể (2n = 32) Ong chúa thực sự được coi là ong chúa khi nó đẻ ra các cấp ong và trị vì một đàn ong, còn trong thời gian... nhiều ong đực bay theo ong chúa Một trong số những ong đực bay theo ong chúa sẽ đuổi kịp ong chúa và nó dùng cả 6 chân để ôm chặt lấy ong chúa khi vẫn đang bay, bằng một cơ quan cảm giác đặc biệt nằm ở đốt bụng cuối ong đực hướng đốt bụng cuối vào buồng ngòi đốt của ong chúa, dương vật bị kích thích và bài xuất vào âm đạo của ong chúa, sau đó tinh trùng bài xuất vào ống dẫn trứng ngoài, lúc này ong đực... một tinh trùng sẽ thụ tinh cho trứng, nếu là lỗ tổ ong đực nó không nhả tinh (Koeniger, 1986) (trích từ tài liệu của Nguyễn Ngọc Vững, 2006) [21] Sức đẻ trứng của ong chúa phụ thuộc vào tuổi của ong chúa, thế đàn, không gian cầu ong và điều kiện ngoại cảnh Số trứng đẻ một ngày của ong chúa còn tùy thuộc vào loài, đối với ong A cerana đẻ ít hơn ong A mellifera Ngay trong cùng một loài, ong chúa có số . NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC SINH SẢN CỦA ONG CHÚA APIS CERANA NUÔI TẠI THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2010 Số hóa bởi. đầy đủ về ong chúa, chúng tôi tiến hành đề tài: Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học sinh sản của ong chúa Apis cerana nuôi tại Thái Nguyên . 2. Mục đích của đề tài Xác định một cách đầy đủ. vấn đề số liệu, thông tin về các đặc điểm sinh học sinh sản của ong chúa Apis cerana nuôi tại Thái Nguyên, nhằm bổ sung một cách đầy đủ và hoàn thiện về quy trình, kỹ thuật nuôi ong trong nhân