slide bài giảng ktct chủ nghĩa tư bản độc quyền & chủ nghĩa tư bản độc quyền - nhà nước

1 Tập trung sản xuất và sự hình thành Tổ chức ĐQ a Nguyên nhân hình thành các TCĐQ  Vào 30 năm cuối thế kỷ XIX, quá trình tập trung s.x ở các nước TB có sự phát triển nhảy vọt, do:...

NÔI DUNG

I CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN

II CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN

-NHÀ NƯỚC

I CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN

1 Sự chuyển biến từ CNTB Cạnh tranh Tự do

I CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN

 Nghiên cứu CNTB trong giai đoạn CTTD,

Marx và Engels đã có dự kiến thiên tài:

CNTB tất yếu sẽ chuyển sang một giai đoạn mới –

Giai đoạn Độc quyền

I CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN

 Lê nin là người trực tiếp nghiên cứu về CNTBĐQ ,

chỉ ra 5 đặc điểm kinh tế cơ bản của CNTBĐQ:

(1).Tập trung s.x và sự hình thành các tổ chức độc

quyền;

(2) Sự hình thành và thống trị của tư bản tài

chính;

(3) Xuất khẩu tư bản trở thành một hiện tượng phổ

biến và vô cùng quan trọng;

(4) Sự hình thành các tập đoàn tư bản độc quyền

quốc tế và sự phân chia thế giới về mặt kinh tế;

2 Những đặc điểm kinh tế cơ bản của

CNTB Độc quyền

(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành

Tổ chức ĐQ

a) Nguyên nhân hình thành các TCĐQ

 Vào 30 năm cuối thế kỷ XIX, quá trình tập

trung s.x ở các nước TB có sự phát triển nhảy vọt, do:

(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành

Tổ chức ĐQ

 Quá trình tập trung s.x khi phát triển tới mức độ cao,

tất yếu dẫn tới khuynh hướng liên minh, thỏa hiệp

Do:

 Một số ít DN lớn sẽ dễ dàng đi đến thỏa hiệp với

nhau (hơn là hàng ngàn, vạn DN nhỏ)

 Qui mô to lớn của các DN khiến cho cạnh tranh trở

nên gay gắt, gây tổn thất lớn cho cả hai bên

(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành

Tổ chức ĐQ

b)Thực chất và các hình thức của TCĐQ

nhà TB nắm phần lớn việc s.x hoặc tiêu thụ một loại hàng hoá, nhằm mục đích khống chế việc s.x và tiêu thụ để thu lợi nhuận độc quyền cao.

 TCĐQ thường xuất hiện và tồn tại dưới các hình thức

phổ biến như:

Cartel, Syndicat, Trust, Consortium, Congloméra

(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành

Tổ chức ĐQ

 Các hình thức của tư bản độc quyền phản ánh một

bước phát triển về chất của QHSX TBCN:

Từ “Sở hữu tư bản tư nhân thuần túy” chuyển thành “Sở hữu tư bản tập thể” (Với các mức độ khác nhau)

(1) Tập trung sản xuất và sự hình thành

Tổ chức ĐQ

c) Quan hệ giữa Độc quyền và Cạnh tranh

Mặc dù “Độc quyền” là đối lập với “Cạnh tranh”,

nhưng sự hình thành và thống trị của TBĐQ:

 Không thủ tiêu cạnh tranh

 Làm cho cạnh tranh phát triển ở mức độ cao hơn

(2) Sự hình thành và thống trị của

TB Tài Chính

Sự hình thành TBTC

 Cùng với tích tụ - tập trung trong sản xuất, trong

lĩnh vực ngân hàng cũng diễn ra quá trình tích tụ - tập trung

Quá trình này khi phát triển tới một trình độ nhất định cũng dẫn tới khuynh hướng liên minh - thoả hiệp giữa các ngân hàng khổng lồ,

 Hình thành nên các TCĐQ Ngân hàng

(2) Sự hình thành và thống trị của

TB Tài Chính

 Khi mối quan hệ đã trở nên khăng khít:

TBĐQ Ngân hàng và TBĐQ Công nghiệp sẽ tìm cách thâm nhập lẫn nhau

 Xuất hiện một loại hình TB mới: “TB Tài chính”

(2) Sự hình thành và thống trị của

TB Tài Chính

 Biểu hiện quyền lực của TB Tài chính là sự thống

trị của giới tài phiệt trên mọi lĩnh vực của đời sống

xã hội

Về kinh tế: Chế độ tham dự

Về chính trị: Thâm nhập vào bộ máy nhà nước,

lũng đoạn bộ máy nhà nước Thống trị thế giới: Xuất khẩu tư bản

(3) Xuất khẩu Tư bản

 Xuất khẩu tư bản là xuất khẩu giá trị ra nước

ngoài nhằm mục đích chiếm đoạt giá trị thặng dư và các nguồn lợi khác ở nước ngoài.

Lê Nin

Đặc điểm của CNTB cũ, trong đó cạnh tranh tự do

còn hoàn toàn thống trị, là xuất khẩu hàng hoá; Đặc điểm của CNTB mới, trong đó các tổ chức độc quyền thống trị, là xuất khẩu tư bản

(3) Xuất khẩu Tư bản

 XKTB thực hiện dưới hai hình thức chủ yếu:

Đầu tư (trực tiếp hoặc gián tiếp) Cho vay

Chủ thể thực hiện việc xuất khẩu tư bản:

Tư bản Tư nhân Nhà nước TS

 XKTB là một công cụ quan trọng của TB Tài chính:

Để thống trị thế giới Đem lại Tỷ suất LN vô cùng cao, Khối

lượng LN vô cùng lớn

(4) Sự hình thành các Tập đoàn TB ĐQ Quốc

tế và sự phân chia thế giới về mặt kinh tế

 Các tổ chức TBĐQ trong nước khi phát triển tới một

trình độ nào đó tất yếu sẽ mở rộng phạm vi hoạt động

ra nước ngoài

 Quá trình cạnh tranh trên qui mô thế giới cũng dẫn

tới sự tập trung sản xuất và sự liên minh giữa các TCĐQ của các nước, hình thành nên Các tập đoàn TBĐQ Quốc tế

(4) Sự hình thành các Tập đoàn TB ĐQ Quốc

tế và sự phân chia thế giới về mặt kinh tế

 Tập đoàn TBĐQ Quốc tế là sự liên minh giữa các

TCĐQ lớn nhất của các nước TB nhằm thu lợi nhuận

(5) Các cường quốc đế quốc phân chia thế giới

 Khi đã chuyển sang giai đoạn ĐQ, các nước TBPT

đều ra sức xâm chiếm thuộc địa

Vì …

 Kết quả là vào đầu thế kỷ XX, các cường quốc đế

quốc đã hoàn thành việc phân chia thế giới về lãnh thổ

 Tuy nhiên, do sự phát triển không đều giữa các nước

đế quốc đã dẫn tới các đấu tranh để phân chia lại thế

II CNTB ĐỘC QUYỀN -NHÀ NƯỚC

1 Nguyên nhân ra đời và phát triển

1 Nguyên nhân ra đời và phát triển

của CNTB ĐQ-NN

(1) Sự phát triển ngày càng cao của LLSX, vượt khỏi khuôn

khổ của QHSX TBĐQ Tư nhân

(2) Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học -

công nghệ hiện đại, làm đảo lộn cơ cấu nền kinh tế

(3) Những căn bệnh kinh tế ngày càng trầm trọng và mâu

thuẫn xã hội của CNTB ngày càng sâu sắc,

(4) Xu hướng quốc tế hóa ngày càng tăng, hợp tác quốc tế

ngày càng sâu rộng đồng thời cạnh tranh quốc tế cũng ngày càng quyết liệt

1 Nguyên nhân ra đời và phát triển

a) Bản chất CNTB ĐQ-NN là sự phối hợp và kết hợp giữa các tổ chức TBĐQ tư nhân với Bộ máy Nhà nước TS, hình thành nên một thể chế duy nhất, thống nhất sức mạnh kinh tế với sức mạnh chính trị, nhằm khắc phục những khó khăn và mâu thuẫn, duy trì sự tồn tại của CNTB

2 Bản chất và những biểu hiện chủ yếu

của CNTBĐQ-NN

Bản chất của CNTBĐQ-NN

Vị trí lịch sử của CNTB ĐQ-NN:

 CNTBĐQ - NN không phải là một giai đoạn phát

triển mới và khác với CNTB, lại càng không phải

là một PTSX mới cao hơn PTSX TBCN,

 CNTB ĐQ-NN chỉ là một trong hai giai đoạn của

CNTB ĐQ, có những đặc điểm mới so với giai đoạn Độc quyền Tư nhân

Những biểu hiện chủ yếu của CNTBĐQ-NN

(1) Sự kết hợp về nhân sự giữa Tư bản ĐQ và

Bộ máy Nhà nước TS

 TB ĐQ sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn để

trực tiếp nắm lấy bộ máy NN, biến NN thành công cụ phục vụ cho lợi ích của chúng

(1) Sự kết hợp về nhân sự giữa Tư bản ĐQ và

Bộ máy Nhà nước TS

Có 3 phương thức chủ yếu:

 Lập ra các tổ chức, các hiệp hội để thông qua

đó chi phối đường lối đối nội và đối ngoại của NN

 Cử đại diện tham gia vào bộ máy N.N, giữ các

chức vụ quan trọng trong bộ máy N.N

 Mua chuộc các viên chức - quan chức NN,

biến các viên chức - quan chức NN thành người của các tập đoàn TBĐQ

(1) Sự kết hợp về nhân sự giữa Tư bản ĐQ và

Bộ máy Nhà nước TS

 Cùng với việc TBĐQ thâm nhập vào bộ máy NN,

các viên chức - quan chức trong bộ máy NN TS cũng tham gia vào các tổ chức ĐQ và trở thành tư bản ĐQ

 Mức độ thâm nhập lẫn nhau giữa TBĐQ và bộ máy

NNTS phản ánh mức độ phát triển của

CNTBĐQ-NN, đồng thời cũng phản ánh mức độ phụ thuộc của NNTS đối với TBĐQ

Những biểu hiện chủ yếu của CNTBĐQ-NN

(2) Sự hình thành và phát triển của “Sở hữu

Nhà nước”

 Sở hữu nhà nước trong chế độ TBCN là sở hữu tập thể

của TBĐQ, do Nhà nước TS đứng ra đảm nhiệm, nhằm trợ giúp và phục vụ cho lợi ích của TBĐQ

 Hình thành bằng 3 phương thức chủ yếu:

 Quốc hữu hóa (mua lại với giá cao)

NN mua cồ phần của các DN tư nhân

(2) Sự hình thành và phát triển của “Sở hữu

Nhà nước”

 Đối tượng của Sở hữu NN là “Khu vực kinh tế nhà

nước”

i) Bảo đảm địa bàn rộng lớn hơn cho sự phát triển của CNTB; ii) Giúp cho tư bản tư nhân được giải phóng khỏi các ngành không có lợi để đầu tư vào các ngành kinh doanh có hiệu quả hơn; iii) Làm công cụ, chỗ dựa cho Nhà nước T.S để điều tiết nền kinh tế theo những mục tiêu nhất định …

(2) Sự hình thành và phát triển của “Sở hữu

Nhà nước”

 “Sở hữu N.N” hay “Khu vực KTNN” ở các nước

TBCN không làm thay đổi tính chất của quan hệ sản xuất TBCN

Đây chỉ là một hình thức để giải quyết sự xung đột gay gắt giữa LLSX và QHSX TBCN

Những biểu hiện chủ yếu của CNTBĐQ-NN

(3) Sự điều tiết, kiểm soát của Nhà nước TS

đối với các quá trình kinh tế – xã hội

Là sự can thiệp trực tiếp và sâu rộng của

NNTS vào các quá trình kinh tế – xã hội nhằm

duy trì tiến trình bình thường của quá trình tái

sản xuất TBCN khi khả năng tự điều tiết của

CNTB đã giảm hiệu lực đáng kể

(3) Sự điều tiết, kiểm soát của Nhà nước TS đối

với các quá trình kinh tế – xã hội

 Sự kiểm soát, điều tiết này được thực hiện với các

nội dung như:

Cung cấp các yếu tố sản xuất đầu vào; Bảo đảm thị trường đầu ra; Kích thích tiêu dùng; Kích thích

đầu tư; Chống lạm phát; Chống suy thoai; Hỗ trợ

nghiên cứu – ứng dụng công nghệ mới; Chương

trình hóa nền kinh tế v.v.

 Công cụ quan trọng để thực hiện sự điều tiết,

kiểm soát của Nhà nước là Ngân sách QG và Ngân

Những biểu hiện chủ yếu của CNTBĐQ-NN

(4) Sự can thiệp của NN vào các quan hệ kinh

tế đối ngoại, giúp TBĐQ bành trướng ra TG

Được biểu hiện dưới các hình thức như:

i) Điều chỉnh cán cân ngoại thương và tỷ gia hối đoái; ii)Thực thi các chính sách về xuất nhập khẩu, về hợp tác đầu tư với nước ngoài; iii) Ký kết các hiệp định về thuế quan, thương mại, tài chính – tín dụng

…; iv) Thành lập các Liên hiệp Độc quyền Nhà nước

Mặt khác:

Tích lũy những nhân tố mới, làm sâu sắc thêm các mâu thuẫn của CNTB

3 Vai trò lịch sử của CNTBĐQ-NN

Lê nin:

CNTBĐQ-NN là hình thức vận động cuối cùng của CNTB, là “Phòng chờ” để đi vào CNXH

“CNTBĐQ-NN, là một giai đoạn lịch sử mà giữa nó với CNXH không còn có một giai đoạn trung gian nào ngăn cách nữa”