Luận văn không gian, thời gian nghệ thuật trong thơ tố hữu

Nhìn chung, thơ Tố Hữu đã được đánh giá, phân tích về mọi mặt từ nội dung, tư tưỏng tới hình thức phong cách, từ đề tài, chủ đề, hình tượng tới phương pháp sáng tác, thể loại, ngôn ngữ…T

Luận văn Không gian, thời gian nghệ thuật trong thơ Tố Hữu

Lời cảm ơn

Đề tài này được hoàn thành dưới sự hướng dẫn khoa học, nghiêm

túc, tận tình của cô giáo Tạ Thanh Hà - Giảng viên khoa Xã hội Trường

cao đẳng sư phạm Nghệ An Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sự

kínhtrọng sâu sắc tới sự quan tâm và giúp đỡ của cô

Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn sự quan tâm giúp đỡ của BGH nhà

trường; Chủ nhiệm khoa xã hội cùng các thầy cô giáo trong tổ Ngữ văn đã

nhiệt tình, tận tâm giảng dạy và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài

Xin chân thành cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của những người thân,

bạn bè…đã giúp tôi hoàn thành đề tài này!

2.Các dạng thức không gian nghệ thuật trong văn học 13

2 Các hình thức thời gian nghệ thuật trong văn học 38

I Lý do chọn đề tài

Lịch sử dân tộc ta đã trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và

Mỹ trường kỳ vô cùng ác liệt Chính trong những năm tháng kháng chiến

vẻ vang ấy đã xuất hiện lớp lớp con người anh hùng, vô tận những tấm

gương sáng ngời của những con người Việt Nam cần cù và anh dũng Việt

Nam- Đất nước, con người đã trở thành một niềm thiết tha yêu dấu, đã trở

thành một đề tài cao đẹp cho sáng tác của các nghệ sỹ đang bước đi theo

Đảng, theo Bác Kháng chiến tuy có lâu dài và vất vả nhưng rất nhiều nhà

thơ của ta đã lên đường cùng xông xáo với quần chúng, tiến bước trong lửa

khói, làm thơ để phục vụ cách mạng Trong số những nhà thơ ấy, Tố Hữu

là một người tiêu biểu Ông đã theo sát cuộc kháng chiến, bước sát nơi tiền

tuyến, đi sâu vào hậu phương, có mặt khắp mọi nơi làm thơ về đề tài kháng

chiến

Tố Hữu là nhà thơ xuất sắc và tiêu biểu của thơ ca cách mạng Là sản

phẩm của cuộc đấu tranh cách mạng, đồng thời là người giữ vai trò tuyên

truyền, cổ động, truyền lệnh của cách mạng, thơ Tố Hữu đã có sức cảm

hóa, chinh phục rộng rãi đông đảo quần chúng nhân dân trong một thời kỳ

mấy mươi năm Với vị trí và sức mạnh của mình, thơ Tố Hữu đã có ảnh

hưởng mạnh mẽ đến những đặc điểm và xu hướng vận động của nền thơ ca

cách mạng trong giai đoạn 1945-1975

Tố Hữu là nhà thơ cách mạng xuất sắc nhất của nền văn học cách

mạng trong thời đại mới suốt nửa thế kỷ Thơ Tố Hữu đã hiện diện trong

đời sống cách mạng và đời sống văn học của dân tộc ta như một hiện tượng

tinh thần có sức hút và cổ vũ lớn lao với hàng triệu người Đó là sự thành

công và niềm vinh dự mà không nhiều nhà thơ đạt được Chính vì lẽ đó thơ

Tố Hữu luôn là đề tài hấp dẫn cho nhiều nhà nghiên cứu, phê bình văn học

Là một sinh viên lớp Văn - Sử trường Cao đẳng sư phạm, tôi nhận thấy

nghiên cứu thơ Tố Hữu là một đề tài khơi gợi tinh húng thú trong khám

phá Tuy nhiên, trong khuôn khổ cho phép, tôi chỉ có điều kiện tìm hiểu

một khía cạnh thi pháp, đó là thi pháp Không gian, thời gian nghệ thuật

trong thơ Tố Hữu Vấn đề không gian, thời gian nghệ thuật trong thơ ông là

một vấn đề lớn Nghiên cứu vấn đề này sẽ giúp cho chúng ta thấy được vai

trò và ý nghĩa to lớn của thi pháp không gian, thời gian trong mối liên hệ

với nội dung của các tác phẩm thơ Tố Hữu Đồng thời thấy được những

đóng góp của thi pháp không gian , thời gian trong việc thể hiện nội dung,

thể hiện những tâm tư tình cảm mà nhân vật trữ tình muốn truyền đạt.Đặc

biệt hơn cả là qua đây sẽ giúp cho chúng ta thấy được nét độc đáo riêng

biệt trong thơ Tố Hữu Nghiên cứu về Tố Hữu, về không gian và thời gian

nghệ thuật trong thơ ông còn là nguồn tư liệu cần thiết cho việc nâng cao

hiểu biết phục vụ cho quá trình học tập hôm nay và công tác giảng dạy về

Tố Hữu sau này

I Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

1 Đối tượng

Đề tài này chúng tôi tập trung nghiên cứu vấn đề: Không gian thời

gian nghệ thuật trong các tác phẩm thơ Tố Hữu

2.Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi mà đề tài tập trung nghiên cứu là tác giả Tố Hữu và các bài

thơ của ông trong những tập thơ: Từ ấy(1937-1946), Việt Bắc(1947-1954),

Gió lộng(1955-1961), Ra trận(1962-1971), Máu và Hoa(1972-1977), Một

tiếng đờn(1979-1992),Ta với ta(1992-1999)

II Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Tố Hữu là một trong số ít những nhà thơ có ảnh hưởng sâu rộng

trong quần chúng Nhà thơ chinh phục được trai tim nhân dân bằng những

năm tháng gắn bó với mọi người bằng lẽ sống đẹp, và đã nói hộ quần

chúng khát vọng sâu xa của họ bằng chính nhịp đập của trái tim nghệ sỹ

Hơn năm mưoi năm, thơ Tố Hữu đã được quần chúng đón nhận và trở

thành tài sản tinh thần của họ Từ già đến trẻ, người Việt Nam hầu như

chẳng có ai là không thuộc, không yêu ít nhiều thơ Tố Hữu Thơ ông trở

thành đề tài thu hút công sức nghiên cứu của đông đảo các nhà nghiên cứu,

phê bình văn học nứoc ta trong mấy chục năm qua Các công trinh phê bình

giới thiệu của các nhà văn, nhà thơ Đặng Thai Mai, Hoài Thanh, Xuân

Diệu, Chế Lan Viên, Nguyễn Đình Thi, Hoàng Trung Thông…Các chuyên

luận và bài nghiên cứu của các tác giả Lê Đình Kỵ, Nguyễn Văn Hạnh,

Nguyễn Đăng Mạnh, Hà Minh Đức…Đều đã đề cập đến nhiều mặt quan

trọng khác nhau của thơ Tố Hữu

Nhìn chung, thơ Tố Hữu đã được đánh giá, phân tích về mọi mặt từ

nội dung, tư tưỏng tới hình thức phong cách, từ đề tài, chủ đề, hình tượng

tới phương pháp sáng tác, thể loại, ngôn ngữ…Trong đó vấn đề không

gian, thời gian nghệ thuật trong thơ Tố Hữu đang được chúng tôi nghiên

cứu ở đây đã được một số nhà nghiên cứu văn học đề cập đến Tiêu biểu

như tác giả Trần Đình Sử với hai công trình lớn Dẫn luận thi pháp học(xuất

bản 1998) và Thi pháp thơ Tố Hữu(xuất bản 2005) Bên cạnh đó vấn đề

này còn được đề cập ít nhiều trong công trình Nghiên cứu thi pháp thời

gian trong thơ Tố Hữu được đăng trên báo Tạp chí Sông Hương số ra ngày

13-9-2010 Cụ thể:

1 Công trình nghiên cứu Thi pháp thơ Tố Hữu của giáo sư Trần Đình Sử là

một công trình nghiên cứu về thi pháp không gian, thời gian nghệ thuật

trong thơ Tố Hữu đầy đủ nhất, phong phú nhất từ trước tới nay Ở đây, tác

giả chỉ racác dang thức biểu hiện của không gian nghệ thuật trong thơ Tố

Hữu bao gồm: Không gian con đường cách mạng (trên con đường ấy thực

sự là không gian xã hội cho mọi con người Việt Nam) và không gian vũ

trụ Tác giả đã so sánh không gian vũ trụ trong thơ Tố Hữu với khônggian

vũ trụ trong các tác phẩm thơ, văn của một số tác giả khác để làm nổi bật

lên đặc điểm riêng biệt của thơ Tố Hữu Đó là không gian vũ trụ hòa nhập

với không gian xã hội, không gian trong thơ Tố Hữu luôn luôn vận động

Bên cạnh đó, tác giả còn chỉ ra các dạng thức biểu hiện của thời gian nghệ

thuật trong thơ Tố Hữu Đó là thời gian lịch sử với nhiều bình diện khác

nhau, khắc họa dòng thời gian vận động mang nhịp sông lớn của thời đại

Đồng thời, thời gian trong thơ Tố Hữu luôn vận động hướng về tương lai

khác với thời gian trong thơ cổ và thơ ca cách mạng đầu thế kỷ XX

2 Trong công trinh nghiên cứu Dẫn luận thi pháp học cũng của giáo sư

Trần Đình Sử, tác giả đã đua ra một số khái niệm về không gian, thời gian

nghệ thuật, các hình thức không gian, thời gian trong văn học Bên cạnh

đó,tác giả đã phân tích không gian nghệ thuật cụ thể trong thi phap thơ Tố

Hữu Cũng tương tự như công trình nghiên cứu Thi pháp thơ Tố Hữu ở

trên,ở đây không gian nghệ thuật trong thơ Tố Hữu được biểu hiện rõ nhất

ở dạng không gian con đường cách mạng Con đường là không gian lộ

thiên gắn với không gian vũ trụ truyền thống trong thơ cổ điển

3 Trong công trình Thi pháp thời giam nghệ thuật trong thơ Tố Hữu được

đăng trên tạp chí Sông Hương Tác giả Hoàng Dũng không đi tìm hiểu

những biểu hiện cụ thể của thời gian nghệ thuật mà chỉ đi vào tìm hiểu một

khía cạnh thời gian nghệ thuật, đó chính là mùa xuân và mùa thu trong thơ

Tố Hữu Tác giả đả thống kê sốlần mùa xuân và mùa thu xuất hiện, sự vận

động, chuyển hóa của hai mùa này theo hiện thực cách mạng của nhà thơ

Mùa xuân trong Từ ấy và Việt Bắc còn là sự khat khao, ước ao, chờ đợi

Đến Gió lộng thì mùa xuân đã trở thành hiện thực và trở thành người bạn

trò chuyện với nhà thơ Sang Ra trận thì mùa xuân đã trở thành một người

chiến sỹ thực sự , mang một sức sông khỏe mạnh, hùng tráng, gắn liến với

những anh hùng thời đại như: cô dân quân, anh giải phóng quân, Bác Hồ…

Nói về mùa thu, tác giả chỉ rõ sự chuyênt biến của mùa thu Mùa thu

trong Từ ấy là cái gì đó tàn tạ, mất mát hay báo hiệu cái tàn tạ, mất mát.Sau

cách mạng tháng tám, mùa thu đã mang một màu sắc mới, trở thành mùa

vui mùa của cách mạng

Song chúng tôi muốn có cái nhìn thật đầy đủ, toàn diện về thời gian,

không gian nghệ thuật trong thơ Tố Hữu, một biểu hiện đặc sắc về thi pháp

nghệ thuật thơ Tố Hữu Chính điều này đã thôi thúc chúng tôi thực hiện đề

tài này nhằm bổ sung rõ hơn những khía cạnh của không gian, thời gian

nghệ thuật trong thơ Tố Hữu Từ đó, khẳng định thêm tài năng nghệ thuật

của ngòi bút Tố Hữu trên cơ sở kế thừa những thành tựu của người đi

trứơc

Hy vọng đây sẽ là tài liệu bổ ích phục vụ cho việc học tập hôm nay

và công tác giảng dạy sau này

IV Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này, chúng tôi đề ra những nhiêm vụ sau:

1 Vận dụng lý thuyết thi pháp học hiện đại để tìm hiểu một phương diện

cơ bản của thi pháp thơ Tố Hữu Đó là thi pháp thời gian, không gian nghệ

thuật

2 Khảo sát, phân loại các hình thức biểu hiện chủ yếu của thi pháp không

gian, thời gian nghệ thuật và tìm ra ý nghĩa của chúng

3 Khẳng đinh thi pháp không gian, thời gian nghệ thuật là một phương

diện đặc sắc của thi pháp thơ Tố Hữu

V Phương pháp nghiên cứu

Trong đề tài này, có sử dụng một số phương pháp sau:

1 Phưong pháp thống kê phân loại

2 Phương pháp phân tích tổng hợp

3 Phương pháp so sánh đối chiếu

VI Điểm mới của đề tài

Trên cơ sở tiếp thu, kế thừa, vận dụng ý kiến đánh giá của các tác giả

đi trước và đề tài coi đó là định hướng quý báu, là kim chỉ nam dẫn đường,

dẫn dắt chúng tôi đi sâu tìm hiểu giải quyết vấn đề mà đề tài đặt ra Mặt

khác, từ việc phân tích, thẩm bình những biểu hiện đặc sắc của thi pháp

không gian, thời gian nghệ thuật trong thơ Tố Hữu để đưa ra nhứng nhận

xét, đánh giá của người viết về vấn đề này Qua đó một lần nữa khẳng định

thêm tài năng nghệ thuật của nhà thơ Tố Hữu qua phương diện thi pháp

nghệ thuật

VII Cấu trúc của đề tài

A Phần thứ nhất: Mở đầu

B Phần thứ hai: Nội dung

Chương I: Con đường thơ Tố Hữu

Chương II: Không gian nghệ thuật trong thơ Tố Hữu

Chương III: Thời gian nghệ thuật trong thơ Tố Hữu

C Phần thứ ba: Kết luận

Tài liệu tham khảo

B NỘI DUNG CHƯƠNG I: CON ĐƯỜNG THƠ TỐ HỮU

I Tác giả

a Tiểu sử

Tố Hữu tên thật là Nguyễn Kim Thành, sinh ngày 4/10/1920,quê ở

làng Phù Lai,Xã Quảng Thọ, Huyện Quảng Điền, Tỉnh Thừa Thiên- Huế

Ông thân sinh theo nho học, có đi thi nhưng không đỗ đạt và phải chật vật

kiếm sống bằng nhiều nghề, nhưng lại ham thích thơ văn, thích sưu tầm ca

dao tục ngữ Bà mẹ là con một cụ tú, mộtngười phụ nữ Huế giàu tình

thương và thuộc nhiều ca dao dân ca

Năm ông 12 tuổi thi đỗ vào trường Quốc Học Huế Năm 1937 tham

gia vào phong trào mặt trận dân chủ Đông Dương do Đảng cộng sản lãnh

đạo Tại đây ông được tiếp xúc với những chiến sỹ cộng sản thuộc lớp tiền

bối như Lê Duẩn, Phan Đăng Lưu…Và đã nhanh chóng giác ngộ lý tưởng

cộng sản, trở thành người lãnh đạo của Đoàn thanh niên dân chủ ở Huế rồi

được kết nạp vào Đảng 1938 Thời gian này Tố Hữu đã đến với thơ và năm

1937 đăng các bài thơ đầu tiên trên các báo

Cuối tháng 4/1939 Tố Hữu bị bắt, giam tại nhà lao Thừa Phủ, rồi ở

nhiều nhà tù thuộc miền Trung và Tây Nguyên Tháng 3/1942 ông vượt

ngục Đăk Lay, tìm ra Thanh Hóa bắt liên lạc với tổ chức Đảng và tiép tục

hoạt động Năm 1945 được điều động trở lại Huế làm chủ tịch Ủy ban khởi

nghĩa Cách mạng tháng tám thành công, Tố Hữu tiếp tục đảm nhận những

trọng trách trong chính quyền cách mạng ở Huế, đồng thời làm nhiệm vụ

tập hợp đội ngũ văn nghệ, tri thức đến với cách mạng Kháng chiến toàn

quốc bùng nổ, Tố Hữu được điều động ra Thanh Hóa làm bí thư tỉnh ủy và

cuối năm 1947 lên Việt Bắc ở cơ quan trung ương Đảng, phụ trách công tác

văn nghệ Ông đã tham gia thành lập và ở trong ban lãnh đạo Hội văn nghệ

Việt Nam từ năm 1948 Trong gần 30 năm, Tố Hữu đã giữ nhiều cương vị

quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Đảng và Nhà nước Ông đã từng là

ủy viên Bộ chính trị tại Đại hội lần thứ V của Đảng cộng sản Việt Nam

(1981) và giữ chức phó chủ tịch hội đông bộ trưởng đến năm 1986

Ông mất ngày 9/12/2002 tại Hà Nội

b Con người

Tuổi thơ Tố Hữu đã được nuôi dưỡng bằng những câu ca, điệu hò

quê hương trực tiếp là qua giọngcủa mẹ, lại được người cha dạy làm thơ

theo những lối cổ ngay từ khi 7,8 tuổi Quê hương của nhà thơ có phong

cảnh núi sông nên thơ và là nơi sản sinh ra làn điệu dân ca trữ tình nổi tiếng

như hò mái nhì mái đẩy, điệu ca nam ai nam bằng…Huế còn là kinh đô

suốt mấy trăm năm của triều Nguyễn nên có một nền văn hoa bác học, phát

triển và nhiều sinh hoạt văn hóa cung đình Quê hương và gia đình đã là

môi trường đầu tiên nuôi dưỡng và làm nảy nở hồn thơ ở Tố Hữu

Tuổi thơ của Tố Hữu đã phải sớm chịu nhiều thiệt thòi, thiếu thốn về

tình cảm, cha thường xuyên đi làm ăn xa, Tố Hữu sớm phải xa gia đình

Chính vì thế mà tâm hồn niên thiếu ấy càng khát khao tình thương, dễ rung

động với thân phận của những đứa trẻ mồ côi, em bé đi ở hay gảy đàn hát

dạo kiếm sống và rộng ra là những người ngheoh khổ tủi cực ở thành thị

ngay quanh mình Bước vào tuổi thanh niên, Tố Hữu cũng mang tâm trạng

chung của thế hệ mình với nhiều nỗi buồn và tìm hướng đi Nhưng tuổi

thanh niên của Tố Hữu đã may mắn sớm gặp lý tưởng cách mạng và đi theo

cách mạng

Điểm nổi bật của Tố Hữu là sự thống nhất của nhà cách mang và nhà

thơ, giữa côn đường cách mạng và con đường thơ Thơ với Tố Hữu là một

phần sự nghiệp cách mạng, phục vụ cho lý tưởng cách mạng

II Con đường thơ

Con đương thơ của Tố Hữu song hành với con đường cách mạng

của tác giả và gắn bó mật thiết với chặng đường của cuộc đấu tranh cách

mạng trên đất nước ta suốt hôn thế kỷ kể từ thời phong trào Mặt trận dân

chủ Đông Dương( 1936-1939) thơ Tố Hữu gồm 7 tập và có thể phân chia

thành năm chặng đường

1 Từ ấy (1937-1946)

Đây là chặng đầu mười năm thơ Tố Hữu, cũng là mười năm hoạt

động sôi nổi từ giác ngộ qua thử thách đến trưởng thành của một người

thanh niên cách mạng trong giai đoạn lịch sử sôi động

Tập thơ được in lần đầu năm 1946 và tái bản có chỉnh sửa năm 1959

mới được đặt tên là Từ ấy Tập thơ gốm có 71 bài, chia ra ba phần: Máu

lửa, Xiềng xích, Giải phóng

Bài thơ tiêu biểu: Tâm tư trong tù, Từ ấy, Tiếng hát sông Hương,

Khicon tu hú, Nhớ đồng, Huế tháng tám, Xuân nhân loại

2.Việt Bắc (1947-1954)

Tập thơ Việt Bắc thể hiện sự chuyển biến mạnh mẽ của thơ Tố Hữu

theo hưóng dân chủ và đại chúng Tình cảm bao trùm và sâu đậm nhất

trong cả tập thơ là “ khúc trường ca của tình yêu quê hương đất nước”(Hoài

Thanh)

Tập thơ in lần đầu tiên vào cuối năm 1954, gồm 24 bài thơ được

sáng tác trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp Trong những lần

in sau có bổ sung 4 bài, được viết năm 1946(Đèn xanh, Xanh lạt, Trường

tôi, Tình khoai sắn)

Các bài thơ tiêu biểu: Phá Đường, Việt Bắc,Ta đi tới, Lượm, Hoan

hô chiên sỹ Điện Biên,Lên Tây Bắc…

3 Gió lộng(1955-1961)

Tập thơ này gắn liền với giau đoạn mới của cách mạng với hai nhiệm

vụ cơ bản là xây dựng CNXH ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất đất

nước

Tập thơ gồm 25 bài khai thác hai nguồn cảm hứng lớn niềm vui,

niềm tự hào, tin tưởng trước cuộc sông mới XHCN trên miềm Bắc và tình

cảm tới miền Nam ruột thịt cùng ý chí thống nhất đất nước

Các bài thơ tiêu biểu: Quê mẹ, Tiếng chổi tre, Bài ca xuân 61, Tiếng

ru, Người con gái Việt Nam, Ba mươi năm đời ta có Đảng…

4 Ra trận(1962-1971), Máu và Hoa(1972-1977)

Ra trận gồm 31 bài, Máu và Hoa gồm 13 bài Hai tập thơ này là

chặng đường thơ Tố Hữu trong một thời kỳ đau thương và hào hùng bậc

nhất của lịch sử dân tộc Cuộc kháng chiến chống Mỹ giải phóng miền

Nam, bảo vệ miền Bắc, giành thống nhất đất nước Các bài thơ tiêu biểu:

Ra trận: Mẹ suốt, Bác ơi, Bài ca xuân 68, Theo chân Bác, Hãy nhớ

lấy lời tôi, Kính gửi cụ Nguyễn Du…

Máu và Hoa: Gửi miền Nam, Việt Nam máu và hoa, Đường của ta

đi…

5 Một tiếng đờn (1979-1992), Ta với ta(1992-1999)

Đây là hai tập thơ thuộc chặng đường cuối cùng của thơ Tố Hữu, khi

nhà thơ đã đi qua nhiều biến cố, thử thách và cả những thăng trầm trong

cuộc đời một người cách mạng

Thơ Tố Hữu ở chặng đường này vẫn thể hiện được sự nhất quán của

một con đường đã diểna nhiều biến đổi mạnh mẽ trong đời sống xã hội văn

học Đúng như nhận xét của nhà thơ Tế Hanh: Chân trời đổi mới thơ trăm

hướng- Anh vẫn mình anh một tiếng đờn

Những bài thơ tiêu biểu: Một khúc ca, Đêm cuối năm, Một tiếng

đờn, Ta lại đi…

CHƯƠNG III: KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT

TRONG THƠ TỐ HỮU

I KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT

1 Khái niệm không gian nghệ thuật

Không gian nghệ thuật là hình thức tồn tại của thế giới nghệ

thuật.Không có hình tượng nghệ thuật nào không có không gian,không có

nhân vật nào không có một nền cảnh nào đó.Không gian nghệ thuật là hình

tượng không gian có tính chủ quan và tượng trưng:

Đôi mắt cùa người yêu ,ôi vục thẳm!

Ôi trời xa,vầng trán của người yêu!

…

Dẫu tin tưởng: Chung một trời một mộng

Em là em, anh vẫn cứ là anh

Có thể nào qua vạn lý trường thành

Của hai vũ trụ chứa chan đầy bí mật

(Xa cách – Xuân Diệu)

Không gian nghệ thuật cũng là không gian tinh thần của con người,

là không gian sống mà con người cảm thấy, là sản phẩm sáng tạo của nghệ

sĩ nhằm biểu hiện con người và thể hiện một quan niêm nhất định về cuộc

sông Do đo, không thể quy nó về không gian địa lý hay không gian vật lý,

vật chất Không gian nghệ thuật trong tác phẩm văn học có tác dụng mô

hình hóa các mối liên hệ, các bức tranh thế giới như thời gian, xã hội, đạo

đức…Không gian nghệ thuật có thể mang tính địa điểm, tính phân giới

dùng để mô hình hóa các phạm trù thời gian như bước đường đời, con

đường cách mạng.Yếu tố không gian nghệ thuật góp phần tạo nên chiều sâu

về nội dung, tư tưởng cho tác phẩm, chiều sâu cảm thụ cho tác giả, không

gian nghệ thuật thể hiện bức tranh cảnh vật, tâm trạng góp phần tạo nên

thành công của tác phẩm văn học

2 Các hình thức không gian nghệ thuật trong văn học

a Không gian thần thoại

Không gian thần thoại có một tính chất đặc thù, đó là tính nguyên

sơ,hoang dã của nơi xuất phát đầu tiên của các sự kiện (như đất trời chưa

phân, trời sụp phía đông nam, núi, hồ, hang, nơi ở của thần linh )

Một tính chất khác là phân biệt linh và phàm, gắn liền với ý thức tôn

giáo Tinh chất hư ảo (khóc thì bụt hiện lên, các núi tiên bồng ) Trong

phàm có linh, đối lập linh với phàm, với không gian hàng ngày.Có thể nói

tới không gian thần thoại như mẫu vẽ cổ về không gian như nhà minh

đường (tổ miễu) dưới vuông trên tròn, bánh chưng bánh giày(trời tròn,đất

vuông ) Phản ánh quan niệm phương vị cổ sơ.Số 4 là chỉ 4 phương,4 mùa

do thần mặt trời tạo ra Các phương vị có ý nghĩa thần thoại.Vi dụ: Phương

đông mặt trời lên tượng trưng sức sống, dương, hoạt động, hình ảnh Đông

quân

Không gian thần thoại có mô hình ba giới: trời, đất, nước (âm ti) với

thần linh, người, quỷ làm cơ sở cho nhiều câu chuyện trên thế giới

Không gian thần thoại hòa thấm vào ngôn ngữ, vào truyền thuyết,

biểu tượng Tìm hiểu phương diện này sẽ giúp giải mã các hình tượng nghệ

thuật

b Không gian sử thi

Không gian sử thi là không gian thần thoại có tính chất hư ảo, diệu

kỳ, không gian thay đổi theo ý thức của thần linh Mặt khác, không gian sử

thi mang tính địa vực.Trong Iliat và Ôdixê có không gian vùng biển với các

hòn đảo, trời nước bao la, nghề hàng hải phát triển.Bài ca về cuộc hành

quân binh đoàn I Gor mang không gian nước Nga cổ xưa với từng đoàn kỵ

binh, xe ngựa Thứ ba, sự phân chia, đối lập xứ mình và xứ người, ta và

địch, tạo thành ý thức quê hương xứ sở, với tình yêu và lòng tự hào về nó,

về dòng giống đã làm chủ quê hương, nỗi nhớ nhung, bịn rịn gia đình

Trong nhiều sử thi có màu sắc tôn giáo, không gian nghệ thuât có ba

tầng thượng giới, trần gian và địa ngục,có chiều tâm linh hướng về thế giới

siêu hình ở phía bên kia thực tại

c Không gian cổ tích

Không gian cổ tích không có giới hạn về địa lý, nhân vật có thể di

chuyển đến khắp nơi, đến cả ba giới Đồng thời cũng không có trở ngại về

tâm lý, không có dao động trong tâm lý, nghĩ gì làm ngay

Không gian trong truyện cổ tích được mở rộng tới vô hạn, nhưng

luôn luôn gắn với hành động của con người, hành động tới đâu không gian

rộng tới đó, nhưng không gian này không có quan hệ với không gian thực

tại Đo là không gian khép kín Không gian cổ tích có tính chất ngược với

không gian tiểu thuyết Nếu tiểu thuyết trong mỗi bươc đi đều gây khó

khăn cho nhân vật, đòi hỏi nhân vật vượt khó thì cổ tích ngược lại Đặc

điểm này làm cho người tốt luôn được may mắn, thậm chí chú ngốc cũng

được gặp may

d Không gian trong văn học viết trung đại

Không gian vũ trụ được tạo thành bởi nhật, nguyệt, gió, sông, cỏ cây

hoa lá…Các yếu tố ấy tạo thành không gian tồn tại và biểu hiện của con

người Trong tương quan với không gian con người, vũ trụ luôn luôn là yếu

tố chủ đạo Ví dụ trong thơ Nguyễn Trãi:

Cỏ xanh như khói bến xuân tươi

Lại có mùa xuân nước vỗ trời

Quạnh quẽ đường đồng thưa vắng khách

Con đò gỗi bãi suốt ngày ngơi

(Bến đò xuân đầu trại)

Không gian vũ trụ đặc trưng bởi bốn bề, bốn phương, bởi chiều cao

và tầm xa, người ta thích đăng cao vọng viễn.Không gian này có tính tương

thông tương cảm giữa con người và vũ trụ Con người cảm ứng với với bốn

mùa, với không gian xa rộng, với gió trăng, nhật nguyệt, hoa lá Không

gian vũ trụ trở thành mô hình nghệ thuật là bởi vì vũ trụ được cảm nhận

như là gió, hạn cuối cùng của tồn tại con người Con người chỉ cảm thâý là

mình trong không gian đó Do đó ngôi nhà, cửa song chỉ là giới hạn ước lệ

giữa bên trong và bên ngoài, nhưng không bao giờ phân cách con người và

vũ trụ

Văn học trung đại cũng có đối lập không gian cố hương và tha

hương Cái trước ấm áp gần gũi, mang ý vị đồng quê ngọt ngào, cái sau xa

lạ, lạnh lùng

Theo thời gian, không gian vũ trụ trong văn học trung đại hạ dần

xuống không gian đời thường Như sự xuất hiện không gian: ao chuôm,

vườn tược, làng quê, đô thị

Trong thi ca có không gian đồng quê đượm vị mục ca ngọt ngào

e Không gian trong văn học cận đại, hiện đại

Do sự thay đổi trong quan niệm về xã hội, cá nhân, hoạt động của

con người mà không gian nghệ thuật trong văn học đã thay đổi Ở châu Âu

sự thay đổi đó thể hiên khá rõ rệt

Nhà nghiên cứu G.D MakoGanencô nhận xét rằng: văn học Tây Âu

từ thế kỷ XVIII không gian bên trong, nội thất có chức năng mới

Diđơrô trong Người cha của gia đình nêu tư tưởng: Một con người

sống độc lập thì không thể ở quảng trường, sân khấu ước lệ như của chủ

nghĩa cổ điển, mà phải ở trong môi trường quen thuộc Đó là toàn bộ đời

sống xã hội- không gian của con người vật lộn với người khác

Rô Bin Xơn mở ra không gian thiên nhiên bên ngoài để thích nghi và

cải tạo Trong tiểu thuyết Nga thế kỷ XIX không gian bên ngoài chiếm vị

trí chủ đạo (Sỹ đồng, Người con gái viên đại úy, Chiến tranh và hòa bình )

Trong Tấn trò đời Banzac xem xã hội như một cái biển lớn rông vô cùng,

một vực sâu đầy bí hiểm Môi tường sống (không gian nhỏ, thấm nhuần

đặc điểm cá tính) Mỗi tác phẩm chỉ là biểu hiên chấn phá của không gian

lớn kia

II KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT TRONG THƠ TỐ HỮU

Tố Hữu đã sáng tạo ra một không gian nghệ thuật từ trong lòng thơ

cổ điển, thơ mới, dần dần trở thành một thế giới thơ mới hẳn Trong thơ

ông nổi bật lên những không gian nghệ thuật: Không gian con đường cách

mạng, không gian đối lập, không gian đời thường và không gian vũ trụ

1 Không gian con đường

Không gian con đường cách mạng là hình tượng không gian quan

trọng nhất đóng vai trò hình tượng xuyên suốt trong thế giới thơ Tố Hữu và

trở thành nét tư duy cơ bản nhất của thơ ông

Không gian con đường trong thơ Tố Hữu tồn tại dưới rất nhiều dạng

như: Con đường ra trận, con đương chiến đấu hay đó là không gian công

cộng, không gian nhân dân của tất cả mỗi con người Việt Nam

Trước hết không gian con đường là không gian đường ra trân của

người chiến sỹ cách mạng

Trước cách mạng Tháng tám đó là con đường đi đày, con đường của

những người không chết, con đường của người chiến sỹ Không phải lúc

nào con đường cũng được miêu tả, nhưng bao giờ cũng gắn làm một với

con người đi tới

Kim nam châm đã hướng dẫn đời anh

Tôi sẵn có trong tay từ thưở ấy

Đường đi đó nhổ sào lên tôi lái

Chiếc thuyền tôi vui lướt giữa muôn thuyền

Nếu như ở Từ ấy, con đường còn có phần trừu tượng và ở phần đầu

Việt Bắc, con đường còn ẩn dưới bước chân người nghệ sỹ,thì từ chiến

thắng Điện Biên Phủ con đường cách mạng đã hiện ra mồn một, chạy dài,

thênh thang, tít tắp

Đường ta rộng thênh thang tám thước

Đường cách mạng dài theo kháng chiến

(Ta đi tới)

Nếu ở Việt Bắc chủ yếu là những nẻo đường Việt Bắc thì sang Gió

lộng con đường đã mở ra nhiều hướng, nhiều bình diện: Chặng đường qua

đỏ máu, đường chiến thắng, đường thống nhất, đường lên hạnh phúc rộng

thênh thênh…Có thể nói cùng với con người, thì con đường là một hình

tượng lớn trong thơ Tố Hữu, bao giờ cũng gợi lên cảm thiết tha, đắm say,

tự hào Ở thơ Tố Hữu hầu như ở đâu ta cũng bắt gặp con đường:

- Em ơi Ba Lan…mùa tuyết tan

Đường bạch dương sương trắng nắng tràn Anh đi nghe tiếng người xưa vọng

Một giọng thơ ngâm, một giọng đàn (Em ơi, Ba Lan mùa tuyết tan)

- Hoa ngọc hà

Trên đường rực nở Hương bay xa Thơm ngát Đường ta (Tiếng chổi tre)

- Đường tiến công ào ào chiến dịch

Hãm Hòa Bình bức địch chạy xa

Không gian trong Ra trận, Máu và Hoa là con đường ra trận, con

đường của tình nghĩa, con đường sáng tạo, con đường của ông cha, con

đường thắng lợi Đó không chỉ là con đường của ta mà còn là con đường

của mọi người, không chỉ là đường sang nước bạn mà còn là đường ra thế

giới Trong các bài Trên đường thiên lý, Đường vào, Tiếng hát sang xuân,

Theo chân Bác, Đường của ta đi…Nhà thơ đã dựng lên hình tượng những

con đường lớn của dân tộc, của thế kỷ, con đường của cách mạng Việt

Nam

Trường Sơn đã mở đường đi tới

Đường của ta đi đến mọi người

Cách mạng, kháng chiến đã làm tách hẳn không gian công cộng ra

khỏi không gian đời tư Con người thoát ly khỏi lũy tre làng, ngôi nhà,

vườn tược để đi con đường lớn của cách mạng Chính vì thế, con đường

trong thơ Tố Hữu đóng vai trò là không gian công cộng của mọi người

Chúng ta bắt gặp ở đây hầu hết mọi tầng lớp quần chúng đông đảo của cách

mạng, từ lãnh tụ đến cụ già, bà mẹ, từ anh chiến sỹ, người cán bộ, anh công

nhân, chị hàng hoa, chị quét rác, em bé kháng chiến, em bé đi học…Và bắt

gặp trong chừng mực họ bước lên đường cách mạng Con đường cách

mạng không phải là nơi để tình tự riêng tư nghỉ ngơi thư thái hay sinh hoạt

hàng ngày như trong nhà, chợ búa hay phố xá Nó là không gian của tư

tưởng tình cảm công dân, của con người tập thể lớn Bác Hồ xuất hiện

trong thơ Tố Hữu bao giờ cũng đúng trước quần chúng

Bác về vui đó con ơi!

Con đường là không gian của ngày hội Ở đây nghe đủ các thứ tiếng

gọi, tiếng reo, tiếng hát, tiếng hò…Con người trên con đường đi đều là

người đi tới Ai cũng có dáng đi hào hùng, mạnh mẽ hình ảnh anh bộ đội:

Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều

Hình ảnh người Việt Nam mới:

Hình ảnh Bác Hồ:

Nhớ Người những sáng tinh sương

Không gian con đường cách mạng là không gian có hướng gần xa,

viễn cảnh, chân trời Không gian là yếu tố rất đặc trưng cho cái nhìn dân

tộc

Không gian con đường tác giả miêu tả ở đây là biểu tượng cho sự

tiếp nối truyền thống chống giặc ngoại xâm của ông cha ta, đó là những đôi

chân của hiện tại đi không biết mỏi, còn đấu tranh mãi không thôi Con

đường còn là biểu tượng của ý chí cách mạng, một ý chí quyết tâm đấu

tranh đến cùng, kiên định với mục đích độc lập dân tộc

Đường hạnh phúc gian nan lắm khúc

Là biểu tượng của tinh thần lạc quan niềm tin tưởng:

Khắp những nẻo đường náo nức tôi đi

Không chỉ có vậy, con đường ở đây còn là biểu tượng cho sự tự hào

về cách mạng, về con người, về đất nước Niềm tự hào ấy càng làm tăng

tình yêu đất nước, con người:

- Yêu biết mấy những con đường ca hát

Qua công trường mới dựng mái nhà son…

- Đường đi mấy núi mấy đèo

Núi bao nhiêu ngọn bấy nhiêu anh hùng

Có thể thấy không gian con đường là kiểu không gian xuất hiện

nhiều trong thơ Tố Hữu, bởi Tố Hữu là nhà thơ trữ tình cách mạng, chính

trị Ông làm thơ vừa để phục vụ tuyên truyền cách mạng, phục vụ cho

chính trị, vừa để phản ánh hiện thực hai cuộc kháng chiến chống Pháp và

Mỹ trường kỳ của dân tộc ta Mà cảm thức con đường là cảm thức có thật

của con người Việt Nam từ sau 1945, nó là cảm thức điển hình nhất, phổ

biến nhất Cuộc cách mạng đã lôi kéo ra khỏi gia đình ngôi nhà riêng tư để

hành quân đi vào đội ngũ mới, thời đại mới, đến những miền đất mới Ai

cũng từng trải trên những con đường Vì vậy, không gian trong thơ Tố Hữu

gần gũi với mọi tâm hồn Việt Nam Kiểu không gian này được nhà thơ xây

dựng mang ý nghĩa rất lớn Nó không chỉ phản ánh được đầy đủ một hiện

thực không gian con đường cách mạng, những năm tháng chiến đấu, những

con người tham gia cách mạng, những bước chuyển của cách mạng mà còn

tạo ra một nét phong cách riêng biệt cho nhà thơ Tố Hữu, không thể lẫn với

các nhà thơ khác cùng thời

2 Không gian đối lập

Không gian đối lập là không gian mà trong đó có sự đối lập giữa

không gian xã hội này với một không gian xã hội khác trong cùng một

không gian lớn hơn

Trong thơ Tố Hữu không gian đối lập được xuất hiện với tần số

nhiều nhất ở tập thơ Từ ấy, trong chặng đường mười năm đầu của thơ ông

Nhà thơ dựng lên không gian đối lập hai thế giới như là trangk thái phổ

biến của thời đại: Thế giới sung sướng và thế giới của đau buồn, ưu phiền;

Thế giới của tình thương, nhân tình, của cảm thông, tương tri và thế giới

mất nhân tính đầy cửa lòng lạnh ngắt, hồn say, cửa lòng không hé nữa đầy

sương sa gió lạnh Cảm xúc về sự đối lập hai thế giới hướng tác giả xây

dựng hình tượng không gian đối lập Từ những không gian xã hội nhỏ như

cảnh đối lập của cuộc sống nô lệ xiềng xích trong nhà tù chật hẹp, cô đơn,

với cuộc sống tự do ở bên ngoài:

Đối lập với:

Ở ngoài kia sung sướng biết bao nhiêu!

(Tâm tư trong tù)

Không gian đối lâp được xây dựng lên nhằm biểu hiện tư tưởng tình

cảm, cảm xúc của chủ thể nhân vật trữ tình Ở đây nhằm thể hiện nỗi buồn

của người chiến sỹ bị tù đày tách biệt với cuộc sống ở bên ngoài, vừa nói

lên thái độ tích cực của anh gắn bó với đời Gắn bó bằng con đường thính

giác tai mở rộng để lắng nghe tiếng đời lăn náo nức Tình cảm của nhà thơ

trẻ thiết tha yêu đời phải chịu cảnh thân tù cô đơn, lạnh lẽo Khat khao tự

do bên ngoài

Không gian đối lập ngày càng rộng lớn thêm, đó không chỉ là nhà tù

bé nhỏ đang giam cầm người chiến sĩ cách mạng mà còn là nhà tù xã hội

rộng lớn hơn Nhà thơ đã sáng tạo hình tượng mới mẻ về không gian tù

ngục phổ biến trong xã hội cũ:

Tôi chỉ một con chim bé nhỏ

Lồng con là nhà tù đang giam cầm người chiến sỹ, lồng to sẽ là một

nhà tù lớn, một vực thẳm mà người sắp ra tù sẽ bước vào:

Một đem nữa rồi thôi ra ngục tối

Trong thơ Tố Hữu, không gian đối lập không chỉ xuất hiện ở hiện tại

mà còn có sự đối lập ở cả chiều quá khứ với hiện tại, tương lai Đó là sự

đối lập giữa hình ảnh thế giới cũ và thế giới mới Thế giới cũ là cảnh cây

tàn ý chết , núi sông chia rẽ, tủi nhục, cô đơn

Cây dù gượng xanh lại ngày xuân cũ

Thế giới mới là trời cao, biển rộng, chân trời, gió mới, vườn xuân:

Thế nhưng để có một thế giới mới đầy ánh sáng và hạnh phúc ấy

phải trải qua một cuộc đấu tranh đầy hi sinh, khó khăn mà tác giả hình

dung qua biển rộng, biển máu, trường giông tố…Thế giới cũ với những tủi

nhục và đau khổ:

Trăng lên trăng đứng trăng tàn

Sẽ không còn để nhường chỗ cho một thế giới mới tươi sáng hơn:

Răng không cô gái trên sông

(Tiếng hát sông Hương)

Bên cạnh đó, không gian đối lập còn được thể hiện ở tầng cao của

bọn giàu sang, áp bức bóc lột, tiệc rượu máu người, dội tiếng cười…Tầng

dưới địa ngục, hầm người, thây rơi, máu chảy…Không gian đối lập ấy

không quá xa lạ mà phản ánh ngay trong xã hội đời thường mà nhà nhà thơ

đang sống, đang chứng kiến

Ồ lạ chửa đứa xinh tròn mũm mĩm

Không gian đối lập xuất hiện không nhiều trong thơ Tố Hữu nhưng

lại mang ý nghĩa rất to lớn Trước hết là cách nhìn cuộc sống của tác giả, từ

những nhận thức về sự đối lập trong xã hội Qua đó thể hiện tình cản của

tác giả đối với những con người trong xã hội, những người thuộc tầng lớp

thấp, những người có cuộc sống khó khăn Để rồi nhà thơ thay mặt họ gửi

gắm ước mơ về một tương lai sáng hơn Đồng thời thể hiện niềm tin của

chính tác giả về cuộc đấu tranh đầy gian khổ cho thế giới mới hạnh phúc,

tốt đẹp hơn.Có thể nói thơ trữ tình chính trị đòi hỏi một hình ảnh tượng

trưng gợi cảm, khái quát cao độ, hàm súc như tranh cổ động đập ngay vào

giác quan và suy tưởng Đó là các tượng trưng về tổ quốc, nhân dân, dân

tộc, giai cấp, Đảng lãnh tụ, xã hội cũ, xã hội mới, cuộc đấu tranh, con

người mới, thời đại mới Tố Hữu đã góp phần đáng kể vào việc hình thành

các tượng tưng về không gian,trong đó có không gian đối lập với thế giới

cũ, thế giới mới,thế giới sung sướng,thế giới của đau phiền,tầng dưới tầng

cao…

2 Không gian đời thường

Không gian đời thường là không gian tồn tại, bao quanh con

người,xã hội đời thường rất thực, rất gần gũi với đời sống hàng ngày của

nhân dân Không gian đời thường không cao, viễn, rộng lớn, mênh mông

như không gian vũ trụ mà có một giới hạn nhất định, thường được đo bằng

những kích thước ở cấp độ vĩ mô hoặc thể hiện bằng những hình tượng có

tính chất tượng trưng

Không gian đời thường là loại không gian xã hội xuất hiện với tần số

khá nhiều trong thơ Tố Hữu, chiếm ưu thế trong không gian nghệ thuật thơ

của ông

Sở dĩ kiểu không gian đời thường xuất hiện nhiều trong thơ Tố Hữu

là bởi vì ngay từ buổi đầu đến với cách mang, ông đã tự nguyện gắn bó tâm

hồn và cuộc sống của mình với nhân dân đồng bào

Tôi buộc lòng tôi với mọi người

Chính vì gắn bó với cuộc sống đời thường nên không gian đời

thường xuất hiện nhiều trong thơ Tố Hữu là lẽ đương nhiên Không chỉ có

thế thơ Tố Hữu là thơ trữ tình chính trị, ông làm thơ là để phục vụ cách

mạng Do vậy thơ ông không thể là những không gian xa lạ với cuộc sống

thường ngày của quần chúng nhân dân, chỉ có hiện thực những gì đang diễn

ra hàng ngày mới tạo được sức thuyết phục, tính chân thực cho đối tượng

mà tác giả hướng đến Tố Hữu thường lấy nhân dân làm trung tâm trong tác

phẩm của mình bên cạnh những người chiến sỹ cách mạng và Bác Hồ kính

yêu Một khi người nhân dân làm trung tâm của tác phẩm nghệ thuật thì

không gian nghệ thuật bao quanh nhân vật trung tâm ấy tất yếu là phải

không gian đời thường

Không gian đời thường trong thơ Tố Hữu được biểu hiện dưới những

dạng khác nhau Trước hết là không gian cụ thể của thời hiện tại với những

địa danh cụ thể

- Thuỷ chung tình bạn chùm hoa tím

- Dốc Pha Đin chị gánh anh thồ

- Tháng tám vùng lên Huế của ta

(Huế tháng tám)

Không gian đời thường thể hiện qua cuộc sống sinh hoạt hàng ngày

của nhân dân, của những người dân cụ thể Trong bài thơ Tiếng chổi tre

không gian làm việc của chị lao công là những buổi đêm trời đã khuya:

Những đêm hè

Hay trong bài Bầm ơi cuộc sống lao động hàng ngày của một người

mẹ được phản ánh trong một không gian:

Không gian đời thường không mở rộng với xu hướng giãn nở để con

người lan toả, giao hoà với ngoại giới mà có xu hướng bị thu hẹp, dồn nén

con người vào những địa dư chật hẹp, những không gian của cuộc sống

sinh hoạt.con người không còn được bay lượn trong bầu trời mênh mông

nữa mà rớt xuống đất bằng với đời thường vất vả nhọc nhằn.( Thi pháp thơ

đường)

Ở trong không gian đời thường con người không còn hăm hở đăng

cao, viễn vọng nữa mà họ bám lấy đất bằng để tồn sinh một cách vất vả cực

nhọc

Không gian đời thường trong thơ tố hữu rất thực và gần gũi với tất cả

người dân Việt Nam đương thời Đó là cuộc sống của một chị vú em:

Rồi từ hôm ấy dưới đêm sâu

Rồi một lão đầy tớ:

Đến già còn bửa củi

Hay một lão đan rổ:

Lão ngồi bên cửa sổ

Đó là thực tế của cuộc sống nghèo khổ và khó khăn của những con

người thuộc tầng lớp dưới, những người dân cơ cực bần cùng

Có thể nói dù mang thính chất đời thường nhưng biết bao con người

biết bao số phận khi đã soi rọi qua ánh sáng tâm hồn nhà thơ đều hiện lên

vẻ đẹp tinh khiết và thuần phác Dù chỉ là không gian trong một đêm bình

thường ở Việt Bắc:

Hay một cuộc gạp gỡ với anh vệ quốc quân:

Tất cả những gì đời thường nhất, dung dị nhất cũng đều đi vào thơ

của nhà thơ Nếu trong thơ Đường ,thế giới cảnh vật quanh cuộc đời vất vả

của người dân đen mang màu sắc u tối, nhợt nhạt:

Thì không gian đời thường trong thơ Tố hữu luôn mang một màu sắc

sáng, mới hơn từ đó làm không gian cuộc sống của những người nghèo

khổ, dù trong bóng đêm mịt mù vẫn có ánh sáng của hi vọng ngày mai

Có thể thấy cuộc sống đời thường đã đi vào thơ Tố Hữu và trở thành

một không gian đầy đủ sắc màu cuộc sống, đầy đủ tầng lớp nhân dân, đủ

mọi tâm trạng cung bậc tình cảm Trên cái nền không gian đời thường ấy,

Tố Hữu đã nói lên được biết bao vấn đề chính trị lớn lao, dể người đọc

nhận thấy một điều rằng: Cách mạng là nhiệm vụ chung của tất cả mọi

người dân Việt Nam Không gian đời thường đã góp phần làm cho thơ Tố

Hữu vừa trữ tình chính trị, đậm đà bản sắc dân tộc, vừa gần gũi,quen thuộc

với tất cả mọi người

4 Không gian vũ trụ

Không gian vũ trụ là không gian bao bọc con người, trong không

gian ấy con người luôn ở vị trí trung tâm Không gian vũ trụ thường được

mở ra theo mọi phía, mọi chiều hướng nên luôn mang tính chất rộng lớn

bao la như: trời, đất, núi, sông…Con người ở trong không gian ấy thường

cảm thấy bé nhỏ, cô độc giữa vũ trụ vô hạn Không gian vũ trụ là môi

trường, là tấm gương phản chiếu tâm tình của con người vũ trụ

Trong thơ cổ, không gian vũ trụ thường xuất hiện dưới hai dạng:

Không gian thứ lữ và không gian tống biệt

Kiểu không gian thứ lữ xuất hiện nhiều là do thi nhân thời cổ thich

du sơn ngoạn thuỷ, thích đăng cao viễn vọng Vì thế họ chiếm lĩnh chiều

rộng không gian bằng cách đi xa.Con đường thường trải ra mời gọi bàn

chân, võ ngựa, lòng sông mở ra cho những cánh buồm Không gian tống

biệt làm nên không gian thứ lữ trong thơ

Không gian tống biệt là một thứ bản lề khép mở hai vùng trời của

người đi và kẻ ở Những cuộc chia tay ấy thường được hiện lên giưa đất

trời Đó là những cuộc chia ly vũ trụ:

Cố nhân tây từ Hoàng Hạc Lâu

( Lý Bạch- Hoàng Hạc Lâu tóng Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng)

Không gian vũ trụ mang hai đặc điểm lớn: Không gian lớn lao, bất

tận vĩ đại và hoà nhập với con người( qua thiên nhiên) Khác với không

gian đời thường chật chội đầy ưu hoạn, không gian vũ trụ luôn có sự rộng

mở xa xăm thoáng đãng mênh mông, đến mức con người luôn thấy mình

bé nhỏ:

Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp

Vũ trụ chỉ có thể được đo bằng thiên lý,vạn lý Thiên lý, vạn lý ở đây

chỉ là những con số tượng trưng phiếm chỉ để thể hiện sự xa, rộng,vô cùng

chứ không phải là con số thực Khi không dùng số đo vì cảm thấy số đo bất

lực hoặc không cần dùng số đo thì nhà thơ thường dùng đến hình dung từ

thể hiện sự rộng mở,xa xăm,vô cùng: