S húa bi Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.lrc-tnu.edu.vn đại học thái nguyên Tr-ờng đại học s- phạm lê thị thu mai sử dụng thí nghiệm học sinh khi dạy học phần quang hình học vật lí 11 góp phần nâng cao chất l-ợng dạy học vật lí ở tr-ờng phổ thông dân tộc nội trú luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục Thái Nguyên - 2010 S húa bi Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn http://www.lrc-tnu.edu.vn đại học thái nguyên Tr-ờng đại học s- phạm Lê thị thu mai sử dụng thí nghiệm học sinh khi dạy học phần quang hình học vật lí 11 góp phần nâng cao chất l-ợng dạy học vật lí ở tr-ờng phổ thông dân tộc nội trú Chuyên ngành: Lý luận và Ph-ơng pháp dạy học Vật lí Mã số: 60.14.10 luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục Ng-ời h-ớng dẫn khoa học: PGS-TS. Tô Bình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Th¸i Nguyªn - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành dưới sự hướng dẫn tận tình của PGS-TS.Tô Bình. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến người Thầy của mình đã từng bước hướng dẫn và giúp đỡ tác giả trong nghiên cứu khoa học. Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, khoa Sau Đại học trường ĐHSP - ĐHTN đã tạo mọi điều kiện thuận lợ i cho tác giả trong suốt quá trình học tập và làm luận văn. Xin chân thành cảm ơn các thày cô giáo trong khoa Vật l í trường ĐHSP - ĐHTN đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ và đưa ra nhiều ý kiến quý báu về mặt chuyên môn trong quá trình tác giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2010 Tác giả LÊ THỊ THU MAI Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn MỘT SỐ CỤM TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN DTNT : Dân tộc nội trú GV : Giáo viên HS : Học sinh SGK : Sách giáo khoa TN : Thí nghiệm TNSP : Thực nghiệm sư phạm TNHS : Thí nghiệm học sinh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. Vấn đề dạy học và nâng cao chất lƣợng dạy học 5 1.1.1 Mục tiêu, nhiệm vụ dạy học Vật lí ở trường phổ thông 5 1.1.2. Chất lượng và đánh giá chất lượng 7 1.1.3. Vấn đề dạy và học 14 1.2. Đặc điểm hoạt động học tập của học sinh DTNT 22 1.2.1. Mục đích và động cơ học tập 22 1.2.2. Năng lực học tập 22 1.2.3. Phương pháp học tập 23 1.2.4. Quan hệ giao tiếp trong học tập 23 1.3. Các biện pháp nâng cao chất lƣợng dạy học vật lí 24 ở trƣờng phổ thông DTNT 1.3.1. Định hướng nâng cao chất lượng dạy học vật lí 24 1.3.2. Các giải pháp 29 1.4. Thí nghiệm vật lí ở trƣờng phổ thông DTNT 33 1.4.1. Thí nghiệm Vật lí 33 1.4.2. Đặc điểm của thí nghiệm Vật lí 33 1.4.3. Các chức năng của thí nghiệm trong 34 dạy học Vật lí ở trường phổ thông 1.4.4. Phân loại thí nghiệm trong dạy học Vật lí 37 1.4.5. Sơ đồ cấu trúc các bước tiến hành thí nghiệm 38 1.5. Thí nghiệm học sinh trong giờ học vật lí 39 1.5.1. Vị trí của TNHS trong giờ học vật lí 39 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1.5.2. Phân loại TNHS 41 1.5.3. Các biện pháp tổ chức, hướng dẫn thí nghiệm HS 45 trong dạy học vật lí góp phần nâng cao chất lượng dạy học Kết luận chƣơng 1 57 Chƣơng 2. SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM HỌC SINH KHI DẠY HỌC MỘT SỐ BÀI CỦA PHẦN “QUANG HÌNH HỌC” - VẬT LÝ 11 GÓP PHẦN NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC VẬT LÝ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ 2.1. Sử dụng TNHS trong giờ học vật lí để nâng cao chất lƣợng dạy học vật lí 58 2.2. Sử dụng TNHS khi dạy học một số bài của phần 62 “Quang hình học” - vật lí 11 2.2.1. Cấu trúc và đặc điểm phần “Quang hình học” 62 2.2.2. Tìm hiểu thực tế dạy học phần “Quang hình học” - vật lí 11 ở một số trường DTNT 66 2.2.3. Ý đồ sư phạm của ba bài soạn 70 2.2.4. Thiết kế phương án dạy học có sử dụng TNHS một số bài 71 của phần “Quang hình học” - vật lí 11 2.2.4.1. Tiến trình xây dựng kiến thức bài 1 72 2.2.4.2. Tiến trình xây dựng kiến thức bài 2 84 2.2.4.3. Tiến trình xây dựng kiến thức bài 3 92 Kết luận chƣơng 2 101 Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 102 3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm 102 3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm 102 3.3. Đối tượng và cơ sở thực nghiệm sư phạm 102 3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 103 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3.5. Phương pháp đánh giá kết qủa sư phạm 103 3.6. Khống chế các tác động đến thực nghiệm sư phạm 104 3.7. Các giai đoạn của thực nghiệm sư phạm 105 3.7.1. Công tác chuẩn bị cho thực nghiệm sư phạm 105 3.7.2. Tiến hành thực nghiệm sư phạm 106 3.7.3. Xử lý và phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm 107 3.8. Đánh giá chung về thực nghiệm sư phạm 124 Kết luận chƣơng 3 126 KẾT LUẬN 128 TÀI LIỆU THAM KHẢO 130 PHỤ LỤC 134 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Đổi mới nội dung và phƣơng pháp dạy học nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học đã và đang đƣợc Đảng và Nhà nƣớc ta rất quan tâm. Nghị quyết Hội nghị lần II Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng khoá VIII đã nêu rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo khắc phục lối truyền thụ một chiều rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng những phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh (HS) …Tất cả các trường phổ thông đều phải có tủ sách thư viện và các trang thiết bị tối thiểu để thực hiện các TN trong chương trình, sớm chấm dứt tình trạng “dạy chay”… [ 23] Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng Cộng Sản Việt Nam nhấn mạnh: “ Tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học…Phát huy tinh thần độc lập suy nghĩ và sáng tạo của HS, sinh viên, đề cao năng lực tự học, tự hoàn thiện học vấn và tay nghề”. Nâng cao chất lƣợng giáo dục là một nhiệm vụ quan trọng của ngành Giáo dục và Đào tạo. Đặc biệt hơn nữa là phải đẩy nhanh chất lƣợng giáo dục miền núi nhằm đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực để phát triển kinh tế văn hoá ở khu vực chiến lƣợc này. Đảng và nhà nƣớc ta đã nhấn mạnh: phải nhanh chóng đƣa miền núi tiến kịp miền xuôi. Nguyên tổng bí thƣ BCH TW Đảng Đỗ Mƣời nhận định: “Thực trạng giáo dục miền núi đang đặt ra nhiều vấn đề cần tiếp tục khẩn trƣơng giải quyết, đặc biệt là việc đào tạo giáo viên và xây dựng lại chƣơng trình, nội dung, phƣơng pháp dạy học đối với HS miền núi, dạy những gì và dạy nhƣ thế nào để con em đồng bào các dân tộc thiểu số tiếp thu đƣợc, hào hứng học tập và ứng dụng đƣợc kiến thức vào phát triển kinh tế - xã hội tại quê hƣơng mình”. Tuy nhiên thực [...]... trƣờng phổ thông DTNT khi dạy phần Quang hình học Vật lí 11 Vì vậy chúng tôi nghiên cứu đề tài: Sử dụng thí nghiệm học sinh khi dạy học phần Quang hình học – Vật lí 11 góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học Vật lí ở trƣờng phổ thông dân tộc nội trú II MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Nghiên cứu các biện pháp sử dụng TNHS trong giờ học để góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học Vật lí ở trƣờng phổ thông DTNT khi dạy phần. .. hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 4 Điều tra thực trạng về việc sử dụng TNHS trong quá trình dạy học phần Quang hình học - Vật lí 11 ở một số trƣờng Phổ thông DTNT 5 Nghiên cứu hệ thống các biện pháp tổ chức, hƣớng dẫn TNHS để góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học 6 Thiết kế phƣơng án giảng dạy có sử dụng TNHS một số bài của phần Quang hình học - Vật lí 11. .. Quang hình học – Vật lí 11 III KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU - Khách thể: HS 11 phổ thông DTNT - Đối tƣợng nghiên cứu: TNHS, các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng TNHS trong giờ học Vật lí IV NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 1.Nghiên cứu lí luận về dạy và học Vấn đề chất lƣợng và nâng cao chất lƣợng dạy học 2 Nghiên cứu TN Vật lí nói chung và TNHS nói riêng trong dạy học 3 Nghiên cứu đặc điểm HS Phổ thông. .. nghiệm sƣ phạm (TNSP) V GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu giáo viên có biện pháp tổ chức, hƣớng dẫn TNHS trong giờ học Vật lí phù hợp thì sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng học tập của HS phổ thông DTNT VI PHƢƠNG PHÁP nghiên CỨU 1 Nghiên cứu lí luận 2 Điều tra khảo sát thực trạng về việc sử dụng TNHS trong quá trình dạy học phần Quang hình học Vật lí 11 ở một số trƣờng Phổ thông DTNT 3 Thực nghiệm sƣ phạm.( Sử. .. vật lí ở trƣờng phổ thông có các nhiệm vụ cơ bản nhƣ sau: 1 Trang bị cho HS các kiến thức vật lí phổ thông cơ bản, hiện đại, có hệ thống bao gồm: các hiện tƣợng vật lí, các khái niệm vật lí, các định luật vật lí, nội dung chính của các thuyết vật lí, các TN vật lí cơ bản, một số kiến thức về lịch sử vật lí, các tƣ tƣởng và phƣơng pháp nghiên cứu vật lí, các ứng dụng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại... vƣớng mắc…[24] 1.3 CÁC BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC VẬT LÍ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ 1.3.1 Định hƣớng nâng cao chất lƣợng dạy học vật lí * Về phƣơng pháp dạy học a Các phƣơng pháp dạy học cần phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS, bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học cũng nhƣ rèn luyện năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS b Việc dạy học mỗi chủ đề, mỗi bài cần... trong giờ học Vật lí - Kêt qua nghiên cƣu c ó thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho những ́ ̉ ́ giáo viên quan tâm đến TNHS Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 Chƣơng 1- CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1 VẤN ĐỀ DẠY HỌC VÀ NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC PHỔ THÔNG 1.1.1 Mục tiêu, nhiệm vụ dạy học Vật lí ở trƣờng phổ thông 1.1.1.1 Mục tiêu Theo Luật Giáo dục phổ thông năm 2005:... gỡ Vật lí là khoa học thực nghiệm, vì vậy TN Vật lí giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo của môn Vật lí ở phổ thông Hiện nay các trƣờng phổ thông đƣợc trang bị ngày càng tốt hơn các TN Vật lí, tạo điều kiện cho giáo viên và học sinh làm các TN theo yêu cầu của chƣơng trình Vật lí phổ thông Vấn đề cấp thiết hiện nay là phải tăng cƣờng và sử dụng có hiệu quả TN Vật lí. .. Sử dụng Thống kê toán học để phân tích số liệu) VII GIỚI HẠN ĐỀ TÀI Nghiên cứu các biện pháp sử dụng TNHS Thiết kế phƣơng án giảng dạy có sử dụng TNHS một số bài của phần Quang hình học - Vật lí 11 VIII ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI - Góp phần giúp giáo viên và HS thấy rõ hơn tầm quan trọng của TN đặc biệt là TNHS trong dạy học Vật lí - Cung cấp cho giáo viên biện pháp tổ chức, hƣớng dẫn TNHS trong giờ học Vật. .. lí 11) ” - Luận văn thạc sĩ giáo dục 2007 Các công trình này cho thấy trong dạy học Vật lí việc sử dụng TN HS phù hợp là điều rất cần thiết và không thể thiếu Tuy nhiên mỗi công trình mới chỉ nghiên cứu một phần của TNHS, nhƣng mới có rất ít công trình nghiên cứu một cách tổng quan về TNHS và nghiên cứu cụ thể các biện pháp sử dụng TNHS trong giờ học để góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học Vật lí ở . lí ở trƣờng phổ thông DTNT khi dạy phần Quang hình học Vật lí 11. Vì vậy chúng tôi nghiên cứu đề tài: Sử dụng thí nghiệm học sinh khi dạy học phần Quang hình học – Vật lí 11 góp phần nâng. nâng cao chất lượng dạy học Kết luận chƣơng 1 57 Chƣơng 2. SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM HỌC SINH KHI DẠY HỌC MỘT SỐ BÀI CỦA PHẦN QUANG HÌNH HỌC” - VẬT LÝ 11 GÓP PHẦN NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC VẬT. học thái nguyên Tr-ờng đại học s- phạm Lê thị thu mai sử dụng thí nghiệm học sinh khi dạy học phần quang hình học vật lí 11 góp phần nâng cao chất l-ợng dạy học vật lí ở