Bộ giáo dục và đào tạo Trờng Đại học nông nghiệp Hà nội Nguyễn Khắc Quỳnh Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai THƯƠNG PHẩM ở các Hộ NÔNG DÂN vùng đồng bằng sông hồng Luận án tiến sĩ kinh tế Hà Nội - 2010 Bộ giáo dục và đào tạo Trờng Đại học nông nghiệp hà nội Nguyễn Khắc Quỳnh Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai THƯƠNG PHẩM ở các hộ NÔNG DÂN vùng đồng bằng sông hồng Luận án tiến sĩ kinh tế Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp M số: 62.31.10.01 Ngời hớng dẫn khoa học: 1: PGS.TS. Ngô Thị Thuận 2: PGS.TS. Quyền Đình Hà Hà Nội - 2010 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹ khoa học kinh tế…………… i LỜI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực, chưa từng ñược sử dụng ñể bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam ñoan rằng, mọi sự giúp ñỡ thực hiện luận án này ñã ñược cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận án ñều ñã ñược chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, tháng 12 năm 2010 Tác giả Nguyễn Khắc Quỳnh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹ khoa học kinh tế…………… ii LỜI CẢM ƠN ðể hoàn thành bản Luận án này tôi ñã nhận ñược sự giúp ñỡ quý báu của các cơ quan, các cấp lãnh ñạo và các cá nhân. Tôi xin ñược bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả tập thể và cá nhân ñã tạo ñiều kiện, giúp ñỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận án. Trước hết xin ñược bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Ngô Thị Thuận và PGS. TS. Quyền ðình Hà ñã tận tâm hướng dẫn, giúp ñỡ, ñộng viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành Luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp ñỡ rất nhiệt tình của các Thầy, Cô và cán bộ Viện ðào tạo Sau ñại học, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội ñã dành cho tôi trong suốt quá trình tôi thực hiện cũng như hoàn tất Luận án. Xin trân trọng cảm ơn các Thầy, Cô Bộ môn Phân tích ñịnh lượng ñã tận tình giúp ñỡ tôi trong quá trình thực tập và làm Luận án tại Bộ môn. Xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội, Ban Lãnh ñạo và các Thầy Cô Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, ñã tạo ñiều kiện, giúp ñỡ tôi hoàn thành nghiên cứu này. Cảm ơn lãnh ñạo Trung tâm Tài nguyên thực vật, Phòng Khoa học và HTQT Trung tâm Tài nguyên thực vật ñã tạo mọi ñiều kiện có thể ñể tôi hoàn tất bản Luận án. Xin cảm ơn sự giúp ñỡ, ñộng viên của lãnh ñạo Trung tâm nghiên cứu và Phát triển lúa lai, Phòng Khoa học và HTQT Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Việt Nam. Cảm ơn cán bộ Phòng Cây lương thực, Cục Trồng trọt thuộc Bộ Nông nghiệp và PTNT, các Sở, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các công ty giống, Trung tâm Khuyến nông và Khuyến ngư Quốc gia, lãnh ñạo các HTX và bà con nông dân tại các tỉnh nghiên cứu ñã giúp ñỡ tôi có những thông tin, tư liệu quý giá trong suốt quá trình ñiều tra làm Luận án. Cảm ơn gia ñình, bạn bè, ñồng nghiêp ñã giúp ñỡ, ñộng viên tôi trong suốt quá trình làm Luận án. Hà Nội, tháng 12 năm 2010 Nguyễn Khắc Quỳnh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹ khoa học kinh tế…………… iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ðOAN i LỜI CẢM ƠN ii MỤC LỤC iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT vi DANH MỤC BẢNG vii DANH MỤC HÌNH x PHẦN MỞ ðẦU 1 1.1. Tính cấp thiết của ñề tài 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của ñề tài 3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu 4 1.4. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu 4 1.5. Những ñóng góp mới của luận án 5 CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ðỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HIỆU QUẢ KINH TẾ TRONG SẢN XUẤT LÚA LAI THƯƠNG PHẨM Ở HỘ NÔNG DÂN 6 1.1. Một số vấn ñề lý luận về hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương phẩm ở hộ nông dân 6 1.1.1. Khái niệm về bản chất hiệu quả kinh tế trong sản xuất lúa lai 6 1.1.2. ðặc ñiểm kỹ thuật chủ yếu trong sản xuất lúa lai thương phẩm 14 1.1.3. ðặc ñiểm hiệu quả kinh tế trong sản xuất lúa lai ở hộ nông dân 17 1.1.4. Những yếu tố ảnh hưởng ñến hiệu quả kinh tế trong sản xuất lúa lai thương phẩm ở hộ nông dân 27 1.1.5. Các vấn ñề cần ñặt ra cho nghiên cứu ñánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương phẩm ở hộ nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng 32 1.2. Tình hình nghiên cứu ñánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương phẩm trên thế giới và ở Việt Nam 33 1.2.1. Tình hình ñánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương phẩm trên thế giới 33 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹ khoa học kinh tế…………… iv 1.2.2. Tình hình nghiên cứu ñánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai ở Việt Nam 40 1.3. Những nhận xét rút ra từ nghiên cứu một số lý luận và thực tiễn về ñánh giá hiệu quả kinh tế trong sản xuất lúa lai thương phẩm ở hộ nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng. 46 CHƯƠNG 2 ðẶC ðIỂM ðỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 48 2.1. ðặc ñiểm ñịa bàn nghiên cứu 48 2.1.1. ðặc ñiểm tự nhiên vùng ñồng bằng sông Hồng 48 2.1.2. ðặc ñiểm kinh tế xã hội 49 2.1.3. ðánh giá thuận lợi, khó khăn và thách thức của vùng 52 2.2. Phương pháp nghiên cứu 55 2.2.1. Chọn ñiểm nghiên cứu 55 2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin 58 2.2.3. Quản lý và tổng hợp thông tin 61 2.2.4. Phương pháp phân tích số liệu 62 2.2.5. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu 66 CHƯƠNG 3 ðÁNH GIÁ THỰC TRẠNG VÀ HIỆU QUẢ KINH TẾ 68 SẢN XUẤT LÚA LAI THƯƠNG PHẨM Ở CÁC HỘ NÔNG DÂN VÙNG ðỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 68 3.1. Tổng quan về sản xuất lúa lai thương phẩm vùng ñồng bằng sông Hồng 68 3.1.1. Diện tích lúa lai thương phẩm vùng ñồng bằng sông Hồng 68 3.1.2. Năng suất lúa lai thương phẩm vùng ñồng bằng sông Hồng 70 3.1.3. Sản lượng lúa lai thương phẩm vùng ñồng bằng sông Hồng 72 3.1.4. Giống lúa lai ñang ñược sử dụng ở vùng ñồng bằng sông Hồng 72 3.2. Thực trạng và hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương phẩm ở hộ nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng 73 3.2.1. ðặc ñiểm cơ bản của hộ sản xuất lúa lai thương phẩn vùng ñồng bằng sông Hồng 73 3.2.2. Diện tích, năng suất, sản lượng lúa lai thương phẩm tại hộ nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng 75 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹ khoa học kinh tế…………… v 3.2.4. Kết quả và hiệu quả sản xuất lúa lai thương phẩm của hộ nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng 80 3.3. Thực trạng hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương phẩm của các hộ nông dân vùng ðBSH thông qua một số phương pháp ñánh giá 92 3.3.1. So sánh ñánh giá HQKT lúa lai thương phẩm so với lúa thuần 92 3.3.2. Xác ñịnh ñiểm hòa vốn trong sản xuất lúa lai ở hộ nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng 107 3.3.3. Ý kiến ñánh giá của hộ nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng về lúa lai thương phẩm 109 3.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng ñến kết quả và hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai 114 CHƯƠNG 4 GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ KINH TẾ LÚA LAI THƯƠNG PHẨM Ở CÁC HỘ NÔNG DÂN VÙNG 128 ðỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 128 4.1. Căn cứ khoa học ñể xây dựng các giải pháp 128 4.1.1. An ninh lương thực trên thế giới và ở Việt Nam 128 4.1.2. ðịnh hướng phát triển lúa lai thương phẩm vùng ñồng bằng sông Hồng 129 4.1.3. Thực trạng hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương phẩm ở hộ nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng 131 4.2. Một số giải pháp ñịnh hướng chính sách nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai vùng ñồng bằng sông Hồng 136 4.2.1. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng kỹ thuật tiến bộ của lúa lai 136 4.2.2. Giải pháp giảm chi phí ñầu vào, tăng giá bán lúa lai 140 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 145 Kết luận 145 Kiến nghị 146 TÀI LIỆU THAM KHẢO 148 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹ khoa học kinh tế…………… vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nguyên nghĩa AE Hiệu quả phân bổ, viết tắt từ tiếng Anh: Allocative Efficiency BVTV Bảo vệ thực vật CPSX Chi phí sản xuất CTV Cộng tác viên ðBSH ðồng bằng sông Hồng EE Hiệu quả kinh tế, viết tắt từ tiếng Anh: Economic Efficiency F1 Chỉ con lai (hạt lai) thế hệ ñầu tiên khi tiến hành lai giống FAO Tổ chức Nông lương của Liên hiệp quốc, viết tắt từ tiếng Anh: Food and Agriculture Organization GDP Tổng sản phẩm quốc nội, viết tắt từ tiếng Anh: Gross Domestic Products GO Giá trị sản xuất, viết tắt từ tiếng Anh: Gross Output HQKT Hiệu quả kinh tế HTX Hợp tác xã IC Chi phí trung gian, viết tắt từ tiếng Anh: Intermediate Cost/Consumption IRRI Viện Lúa Quốc Tế, viết tắt từ tiếng Anh: International Rice Research Institute LCC Bảng so màu lá lúa, viết tắt từ tiếng Anh: Leaf Colour Chart MI Thu nhập hỗn hợp, viết tắt từ tiếng Anh: Mix Income PBA ðánh giá tài chính từng phần, viết tắt từ tiếng Anh: Partial Budget Analysis PRA ðánh giá nông thôn có s ự tham gia, viết tắt từ tiếng Anh: Participatory Rural Appraisal PTNT Phát triển nông thôn TE Hiệu quả kỹ thuật, viết tắt từ tiếng Anh: Technical Efficiency Venn Tên một công cụ của PRA VCR Tỷ lệ giá trị thu tăng thêm so với chi phí tăng thêm, Viết tắt từ tiếng Anh: Value Cost Rate Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹ khoa học kinh tế…………… vii DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang Bảng 1.1: Diện tích và cơ cấu diện tích lúa lai qua các vùng sinh thái 42 Bảng 1.2: So sánh hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai và lúa thuần, 2004 45 Bảng 2.1: Tình hình sử dụng ñất ñai vùng ñồng bằng sông Hồng, 1990 - 2006 49 Bảng 2.2: Số lượng tỉnh, huyện, xã và hộ ñại diện ñiều tra 58 Bảng 3.1: Năng suất lúa lai thương phẩm tại các vùng sinh thái của Việt Nam ở một số vụ sản xuất (tạ/ha) 71 Bảng 3.2: Thông tin về hộ và chủ hộ ñược phỏng vấn 73 Bảng 3.3: Tình hình sản xuất lúa và lúa lai thương phẩm của hộ ñiều tra năm 2004 75 Bảng 3.4: Năng suất lúa lai giữa hai vụ tại các hộ ñiều tra vùng ðBSH năm 2004 76 Bảng 3.5: Số hộ sử dụng các giống lúa lai thương phẩm ở hộ nông dân vùng ðBSH qua từng vụ năm 2004 77 Bảng 3.6: Chi phí sản xuất bình quân 1 ha gieo trồng lúa lai thương phẩm của các hộ nông dân tại vùng ðBSH, vụ xuân 2004 81 Bảng 3.7: Kết quả và hiệu quả sản xuất lúa lai thương phẩm của các hộ nông dân vùng ðBSH vụ xuân năm 2004 83 Bảng 3.8: Chi phí sản xuất bình quân 1 ha gieo trồng lúa lai của các hộ nông dân tại tỉnh nghiên cứu vùng ðBSH, vụ mùa 2004. 84 Bảng 3.9: Kết quả và hiệu quả sản xuất lúa lai của các hộ nông dân vùng ðBSH vụ mùa năm 2004 85 Bảng 3.10: Năng suất lúa lai theo các mức ñầu tư khác nhau ở ðBSH vụ xuân 2004 86 Bảng 3.11: Năng suất lúa lai theo các mức ñầu tư khác nhau ở ðBSH vụ mùa 2004 87 Bảng 3.12: Chi phí sản xuất 1 ha lúa lai theo mức ñầu tư khác nhau ở ðBSH vụ xuân năm 2004 88 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹ khoa học kinh tế…………… viii Bảng 3.13: Chi phí sản xuất 1 ha lúa lai theo mức ñầu tư khác nhau ở ðBSH vụ mùa năm 2004 89 Bảng 3.14: Kết quả và hiệu quả sản xuất lúa lai thương phẩm với các mức ñầu tư khác nhau ở vùng ðBSH vụ xuân 2004 90 Bảng 3.15: Kết quả và hiệu quả sản xuất lúa lai thương phẩm với các mức ñầu tư khác nhau ở vùng ðBSH vụ mùa 2004 91 Bảng 3.16: So sánh HQKT sản xuất lúa lai và lúa thu ần của các hộ nông dân các tỉnh ñiều tra vùng ðBSH vụ xuân 2004 94 Bảng 3.17: So sánh mức ñầu tư phân hoá học giữa lúa lai và lúa thuần của các hộ nông dân các tỉnh ñiều tra vùng ðBSH vụ xuân 2004 94 Bảng 3.18: So sánh HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần của các hộ nông dân vùng ðBSH vụ mùa 2004 96 Bảng 3.19: So sánh mức ñầu tư phân hoá học giữa lúa lai và lúa thuần của các hộ nông dân các tỉnh ñiều tra vùng ðBSH vụ mùa 2004 97 Bảng 3.20: Chỉ số VCR so sánh hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai với lúa thuần của các hộ nông dân vung ðBSH 98 Bảng 3.21: So sánh chi phí và HQKT sản xuất lúa lai và lúa thu ần của các hộ nông dân vùng ðBSH năm 2004 99 Bảng 3.22: HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần của các hộ nông dân vùng ðBSH vụ xuân 2004 thông qua phương pháp PBA 100 Bảng 3.23: HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần của các hộ nông dân vùng ðBSH vụ mùa 2004 thông qua phương pháp PBA 100 Bảng 3.24: So sánh chi phí và HQKT sản xuất lúa lai và lúa thu ần của các hộ nông dân vùng ðBSH năm 2006 101 Bảng 3.25: So sánh chi phí và HQKT sản xuất lúa lai và lúa thu ần của các hộ nông dân vùng ðBSH năm 2007 và 2008 102 Bảng 3.26: Chi phí và HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần chất lượng ở các hộ nông dân vùng ðBSH năm 2006 104 Bảng 3.27: HQKT sản xuất lúa lai thương phẩm và lúa thuần chất lượng ở các hộ nông dân vùng ðBSH vụ xuân 2006 thông qua PBA 104 [...]... các câu h i nghiên c u sau: - Hi u qu kinh t s n xu t lúa lai thương ph m c a các h nông dân vùng ñ ng b ng sông H ng (ðBSH) ñư c xác ñ nh như th nào? - C n s d ng các phương pháp nào trong ñánh giá hi u qu kinh t lúa lai thương ph m c a các h nông dân vùng ðBSH? - Bi n ñ ng v di n tích, năng su t và s n lư ng lúa lai thương ph m vùng ðBSH nh ng năm qua như th nào? - Hi u qu kinh t trong s n xu t lúa. .. tài: “ðánh giá hi u qu kinh t s n xu t lúa lai thương ph m các h nông dân vùng ð ng b ng Sông H ng” 1.2 M c tiêu nghiên c u c a ñ tài * M c tiêu nghiên c u chung: Trên cơ s ñánh giá ñúng th c tr ng s n xu t, hi u qu kinh t và các y u t nh hư ng trong s n xu t lúa lai thương ph m c a các h nông dân vùng ñ ng b ng sông H ng, qua ñó ñ xu t các gi i pháp chính sách nh m phát tri n lúa lai c a vùng trong... ti n v ñánh giá hi u qu kinh t s n xu t lúa lai thương ph m t i h nông dân vùng ñ ng b ng sông H ng; - ðánh giá th c tr ng s n xu t và hi u qu kinh t s n xu t lúa lai thương ph m c a h nông dân vùng ñ ng b ng sông H ng nh ng năm qua; - ð xu t m t s gi i pháp nh m phát tri n s n xu t lúa lai vùng ñ ng b ng sông H ng nh ng năm t i Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n án ti n s khoa h c kinh t ……………... t lúa lai thương ph m và lúa thu n ch t lư ng c a các h nông dân vùng ðBSH v mùa 2006 thông qua PBA 105 B ng 3.29: HQKT s n xu t lúa lai và lúa thu n ch t lư ng v mùa 2007 và xuân 2008 106 B ng 3.30: ði m hoà v n theo năng su t lúa lai thương ph m vùng ðBSH, 2004 .108 B ng 3.31: ði m hoà v n theo giá bán lúa lai h nông dân vùng ðBSH, 2004 .108 B ng 3.32: K t qu ñánh giá. .. lúa lai thương ph m các h nông dân vùng ðBSH ra sao? So v i lúa thu n thì lúa lai có hi u qu hơn không? - Nh ng y u t nào nh hư ng tr c ti p ñ n hi u qu kinh t c a lúa lai thương ph m vùng ðBSH? - Gi i pháp nào nh m góp ph n nâng cao hi u qu kinh t và phát tri n s n xu t b n v ng lúa lai thương ph m vùng ðBSH nh ng năm t i? 1.4 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u * ð i tư ng nghiên c u: Các h nông dân. .. m lúa lai Nói tóm l i, b n ch t HQKT trong s n xu t lúa lai là hi u qu c a ng d ng m t ti n b k thu t v ưu th lai vào s n xu t nông nghi p Hi u qu kinh t trong s n xu t lúa lai cũng bao g m hi u qu k thu t và hi u qu phân b 1.1.2 ð c ñi m k thu t ch y u trong s n xu t lúa lai thương ph m Lúa lai là m t ti n b k thu t v ưu th lai trên lúa H u h t các công b ñ u kh ng ñ nh ưu th lai c a lúa lai vư t lúa. .. b o cho các h nông dân s n xu t lúa lai có HQKT cao h r t c n có s ñ u tư giúp ñ ti n mua h t gi ng, phân bón thông qua các hình th c cho vay, h tr lãi su t vv 1.1.3.1 ð c ñi m ñánh giá hi u qu kinh t s n xu t lúa lai a) H th ng tài kho n xác ñ nh hi u qu kinh t h nông dân h nông dân Do m c tiêu s n xu t h nông dân khác v i doanh nghi p nên cách xác ñ nh hi u qu kinh t trong s n xu t h nông dân c n... ng lúa lai c a các h ñi u tra vùng ðBSH 114 B ng 3.37: K t qu ư c lư ng các y u t nh hư ng ñ n năng su t lúa lai v xuân và v mùa c a các h ñi u tra vùng ðBSH .116 B ng 3.38: K t qu thăm dò ý ki n h nông dân v vai trò khuy n nông trong s n xu t lúa lai 123 B ng 4.1: Các bi n pháp nâng cao năng l c c a các bên liên ñ i chính trong s n xu t lúa lai c a vùng ðBSH .138 Trư ng ð i h c Nông. .. dân tr ng lúa lai thương ph m và lúa thu n 2 v s n xu t lúa chính (v mùa và v ñông xuân); M t s gi ng lúa lai và lúa thu n thương ph m ch y u * Ph m vi nghiên c u: - V n i dung: T p trung nghiên c u th c tr ng s n xu t, ñ u tư, k t qu và hi u qu kinh t s n xu t lúa lai thương ph m t i các h nông dân vùng ðBSH Xác ñ nh các y u t nh hư ng, t ñó ñ xu t các gi i pháp ch y u nh m nâng cao hi u qu kinh t và... tra s n xu t lúa vùng ðBSH 60 Hình 2.2: Sơ ñ trình t t ng h p và qu n lý s li u 62 Hình 3.1: ð th bi u di n di n tích lúa lai thương ph m vùng ðBSH, 2000-2009 69 Hình 3.2: Cơ c u di n tích lúa lai thương ph m vùng ðBSH so v i các vùng sinh thái khác 69 Hình 3.3: Nămg su t lúa lai thương ph m vùng ðBSH, 2000-2007 70 Hình 3.4: Cơ c u gi ng lúa lai t ng v c a các h ñi u tra,