Tiểu luận Quá trình hình thành và phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam L ỜI MỞ ĐẦU Năm 1986 tr ở v ề tr ướ c n ề n kinh t ế n ướ c ta là n ề n kinh t ế s ả n xu ấ t nh ỏ , mang tính t ự cung t ự c ấ p v ậ n hành theo cơ ch ế t ậ p trung quan liêu bao c ấ p. M ặ t khác do nh ữ ng sai l ầ m trong nh ậ n th ứ c v ề mô h ì nh kinh t ế x ã h ộ i ch ủ ngh ĩ a. N ề n kinh t ế n ướ c ta ngày càng t ụ t h ậ u, kh ủ ng ho ả ng tr ầ m tr ọ ng kéo dài, đờ i s ố ng nhân dân th ấ p. Mu ố n thoát kh ỏ i t ì nh tr ạ ng đó con đườ ng duy nh ấ t là ph ả i đổ i m ớ i kinh t ế . Sau đạ i h ôị Đả ng VI năm 1986 n ề n kinh t ế n ướ c ta chuy ể n sang m ộ t h ướ ng đi m ớ i :phát tri ể n kinh t ế hàng hoá nhi ề u thành ph ầ n v ậ n độ ng theo cơ ch ế th ị tr ườ ng có s ự qu ả n l ý c ủ a nhà n ướ c theo đị nh h ướ ng x ã h ộ i ch ủ ngh ĩ a- đó chính là n ề n kinh t ế th ị tr ườ ng đị nh h ướ ng x ã h ộ i ch ủ ngh ĩ a Vi ệ c nghiên c ứ u v ề kinh t ế th ị tr ườ ng-s ự h ì nh thành và phát tri ể n có ý ngh ĩ a vô cùng to l ớ n c ả v ề l ý thuy ế t l ẫ n th ự c t ế . M ộ t m ặ t, cho ta th ấ y đượ c tính khách quan c ủ a n ề n kinh t ế th ị tr ườ ng, và s ự c ầ n thi ế t ph ả i phát tri ể n kinh t ế Th ị tr ườ ng đị nh h ướ ng x ã h ộ i ch ủ ngh ĩ a có s ự qu ả n l ý c ủ a nhà n ướ c ở n ướ c ta hi ệ n nay, th ấ y đượ c nh ữ ng g ì đã đạ t đượ c và chưa đạ t đượ c c ủ a Vi ệ t nam . M ặ t khác, giúp chúng ta có cái nh ì n t ổ ng quan v ề n ề n kinh t ế n ướ c nhà, đồ ng th ờ i th ấ y đượ c vai tr ò to l ớ n c ủ a qu ả n l ý nhà n ướ c đố i v ớ i n ề n kinh t ế th ị tr ườ ng, nh ữ ng gi ả i pháp nh ằ m đưa n ướ c ta ti ế n nhanh lên n ề n kinh t ế th ị tr ườ ng đị nh h ướ ng x ã h ộ i ch ủ ngh ĩ a. Ở Vi ệ t Nam, phát tri ể n kinh t ế th ị tr ườ ng trong th ự c t ế không nh ữ ng là n ộ i dung c ủ a công cu ộ c đổ i m ớ i mà l ớ n hơn th ế c ò n là công c ụ , là phương th ứ c để n ướ c ta đi t ớ i m ụ c tiêu xây d ự ng ch ủ ngh ĩ a x ã h ộ i. Nhưng v ấ n đề đặ t ra là: Th ự c hi ệ n mô h ì nh này b ằ ng cách nào để h ạ n ch ế tiêu c ự c, tăng tích c ự c giúp cho kinh t ế n ướ c ta ngày càng phát tri ể n sánh vai cùng các c ườ ng qu ố c năm châu khác? Chính v ì v ậ y, vi ệ c nghiên c ứ u, b ổ sung và hoàn thi ệ n nh ữ ng quan đi ể m, bi ệ n pháp để n ề n kinh t ế n ướ c ta phát tri ể n theo đị nh h ướ ng x ã h ộ i ch ủ ngh ĩ a và gi ữ v ữ ng đị nh h ướ ng đó là công vi ệ c vô cùng thi ế t th ự c và c ầ n thi ế t, có ý ngh ĩ a to l ớ n đố i v ớ i m ỗ i nhà nghiên c ứ u và phân tích kinh t ế . Xu ấ t phát t ừ t ầ m quan tr ọ ng đó nên tôi quy ế t đị nh ch ọ n đề tài nghiên c ứ u: “Quá tr ì nh h ì nh thành và phát tri ể n n ề n kinh t ế th ị tr ườ ng theo đị nh h ướ ng x ã h ộ i ch ủ ngh ĩ a ở Vi ệ t Nam” Đây là m ộ t đề tài r ấ t r ộ ng mang tính khái quát cao, m ặ c dù r ấ t c ố g ắ ng, song bài vi ế t c ủ a tôi s ẽ không tránh kh ỏ i nh ữ ng h ạ n ch ế , thi ế u sót v ề n ộ i dung c ũ ng như h ì nh th ứ c. Kính mong các th ầ y cô xem xét và góp ý để bài vi ế t c ủ a tôi đượ c hoàn thi ệ n hơn. P HẦN 1 N HỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG I. Quá tr ì nh h ì nh thành n ề n kinh t ế th ị tr ườ ng. 1. Kinh t ế th ị tr ườ ng. Kinh t ế th ị tr ườ ng không ph ả i là m ộ t ch ế độ kinh t ế – x ã h ộ i. Kinh t ế th ị tr ườ ng là h ì nh th ứ c và phương pháp v ậ n hành kinh t ế . Các qui lu ậ t c ủ a th ị tr ườ ng chi ph ố i vi ệ c phân b ổ các tài nguyên, qui đị nh s ả n xu ấ t cái g ì , s ả n xu ấ t như th ế nào, và s ả n xu ấ t cho ai. Đây là m ộ t ki ể i t ổ ch ứ c kinh t ế h ì nh thành và phát tri ể n do nh ữ ng đò i h ỏ i khách quan c ủ a s ự phát tri ể n l ự c l ượ ng s ả n xu ấ t. Nó là phương th ứ c sinh ho ạ t kinh t ế c ủ a s ự phát tri ể n. Kinh t ế th ị tr ườ ng là h ì nh th ứ c phát tri ể n cao nh ấ t c ủ a kinh t ế hàng hoá. Khái ni ệ m kinh t ế th ị tr ườ ng ph ả n ánh tr ạ ng thái t ồ n t ạ i v ậ n độ ng c ủ a n ề n kinh t ế theo cơ ch ế th ị tr ườ ng, th ậ t ra kinh t ế th ị tr ườ ng là s ả n ph ẩ m c ủ a s ự phát tri ể n khách quan c ủ a x ã h ộ i loài ng ườ i. N ề n kinh t ế th ị tr ườ ng có kh ả năng “t ự độ ng” t ậ p h ợ p trí tu ệ và ti ề m l ự c c ủ a hàng tri ệ u con ng ườ i h ướ ng t ớ i l ợ i ích chung c ủ a x ã h ộ i, do đó nó thúc đẩ y tăng tr ưở ng kinh t ế , tăng năng su ấ t lao độ ng, hi ệ u qu ả s ả n xu ấ t, góp ph ầ n thúc đẩ y s ự phát tri ể n c ủ a m ộ t x ã h ộ i. Quá tr ì nh h ì nh thành và phát tri ể n kinh t ế th ị tr ườ ng là quá tr ì nh m ở r ộ ng phân công lao độ ng x ã h ộ i, phát tri ể n khoa h ọ c – công ngh ệ m ớ i và ứ ng d ụ ng chúng vào th ự c ti ễ n s ả n xu ấ t – kinh doanh. S ự phát tri ể n c ủ a kinh t ế th ị tr ườ ng g ắ n li ề n v ớ i quá tr ì nh phát tri ể n c ủ a n ề n văn minh nhân lo ạ i, c ủ a khoa h ọ c - k ĩ thu ậ t, c ủ a l ự c l ượ ng s ả n xu ấ t. 2. Quá tr ì nh h ì nh thành kinh t ế th ị tr ườ ng g ắ n v ớ i quá tr ì nh x ã h ộ i hoá s ả n xu ấ t thông qua các quá tr ì nh: 2.1. Quá tr ì nh t ổ ch ứ c phân công và phân công l ạ i đố i v ớ i lao độ ng x ã h ộ i. S ả n xu ấ t bao gi ờ c ũ ng mang tính ch ấ t x ã h ộ i.Tính x ã h ộ i c ủ a s ả n xu ấ t không ch ỉ t ồ n t ạ i trong bu ổ i đầ u h ì nh thành x ã h ộ i con ng ườ i, mà c ò n phát tri ể n cao hơn trong đi ề u ki ệ n c ủ a x ã h ộ i hi ệ n đạ i. X ã h ộ i hoá s ả n xu ấ t là s ự liên k ế t nhi ề u quá tr ì nh kinh t ế riêng bi ệ t thành quá tr ì nh kinh t ế - x ã h ộ i, t ồ n t ạ i, ho ạ t độ ng và phát tri ể n liên t ụ c như m ộ t quá h ệ th ố ng h ữ u cơ, đó là quá tr ì nh kinh t ế khách quan phù h ợ p v ớ i tr ì nh độ phát tri ể n cao c ủ a l ự c l ượ ng s ả n xu ấ t, ph ả n ánh xu th ế phát tri ể n t ấ t y ế u mang tính ch ấ t x ã h ộ i c ủ a s ả n xu ấ t. X ã h ộ i hoá đượ c bi ể u hi ệ n ở tr ì nh độ phát tri ể n c ủ a s ự phân công và phân công l ạ i lao độ ng x ã h ộ i . Phân công lao độ ng x ã h ộ i là vi ệ c phân chia ng ườ i s ả n xu ấ t vào nh ữ ng nghành ngh ề khác nhau c ủ a x ã h ộ i, là cơ s ở c ủ a s ả n xu ấ t và lưu thông hàng hoá. Theo d ò ng l ị ch s ử , phân công lao độ ng phát tri ể n cùng v ớ i s ự phát tri ể n c ủ a l ự c l ượ ng s ả n xu ấ t x ã h ộ i, phân công lao độ ng t ạ o ra s ự h ợ p tác và trao đổ i lao độ ng, h ì nh th ứ c đầ u tiên là hi ệ p tác gi ả n đơn. V ớ i h ì nh th ứ c này, l ầ n đầ u tiên lao độ ng đượ c x ã h ộ i hoá, “ ng ườ i lao độ ng t ổ ng h ợ p” xu ấ t hi ệ n, ti ế p đế n là s ự phân công trong công tr ườ ng th ủ công g ắ n li ề n v ớ i s ự chuyên môn hoá công c ụ th ủ công d ự a trên tay ngh ề c ủ a ng ườ i lao độ ng. Máy móc ra đờ i là m ộ t n ấ c thang m ớ i c ủ a s ự phát tri ể n l ự c l ượ ng s ả n xu ấ t là n ề n s ả n xu ấ t d ự a trên cơ khí, khi mà hi ệ p tác lao độ ng th ự c s ự tr ở thành " t ấ t y ế u k ỹ thu ậ t" l ấ y máy móc làm ch ủ th ể . Đế n l ượ t m ì nh, đạ i công nghi ệ p cơ khí thúc đẩ y s ự phân công lao độ ng và hi ệ p tác lao độ ng trên độ m ớ i cao hơn. 2.2. Quá tr ì nh đa d ạ ng hoá các h ì nh th ứ c s ở h ữ u đố i v ớ i tư li ệ u s ả n xu ấ t. Quá tr ì nh này g ắ n li ề n v ớ i đi ề u ki ệ n s ả n xu ấ t hàng hoá. Các h ì nh th ứ c t ừ s ở h ữ u phát tri ể n t ừ th ấ p đế n cao, t ừ s ở h ữ u riêng độ c l ậ p t ớ i s ở h ữ u chung, s ở h ữ u t ậ p th ể , s ở h ữ u nhà n ướ c, c ủ a các h ì nh th ứ c t ổ ch ứ c s ả n xu ấ t t ừ công ty tư nhân t ớ i công ty liên doanh đế n công ty trách nhi ệ m h ữ u h ạ n t ừ h ì nh th ứ c cac-ten t ớ i xanh-đi-ca, tơr ớ t, công-xac-xi-on, t ừ nh ữ ng công ty qu ố c gia đế n công ty đa qu ố c gia, xuyên qu ố c gia có các chi nhánh ở nhi ề u n ướ c. S ở h ữ u v ề tư li ệ u s ả n xu ấ t là h ì nh thái x ã h ộ i c ủ a s ự chi ế m h ữ u v ề tư li ệ u s ả n xu ấ t, m ộ t n ộ i dung ch ủ y ế u trong h ệ th ố ng các quan h ệ s ả n xu ấ t. V ì v ậ y h ì nh th ứ c, quy mô, ph ạ m vi c ũ ng như tính đa d ạ ng c ủ a s ở h ữ u không ph ả i do ý mu ố n ch ủ quan c ủ a con ng ườ i quy ế t đị nh mà là m ộ t quá tr ì nh phát tri ể n l ị ch s ử t ự nhiên. 2.3. Quá tr ì nh ti ế n hành cách m ạ ng công ngh ệ làm xu ấ t hi ệ n th ị tr ườ ng m ớ i X ã h ộ i hoá s ả n xu ấ t bi ể u hi ệ n ở m ố i liên h ệ gi ữ a các ngành, các ngh ề , các vùng ngày càng cao và ch ặ t ch ẽ . M ố i liên h ệ này không ch ỉ di ễ n ra trên l ĩ nh v ự c lưu thông mà c ò n di ễ n ra trong l ĩ nh v ự c đầ u tư, h ợ p tác khoa h ọ c- công ngh ệ và d ướ i các h ì nh th ứ c liên doanh liên k ế t đa d ạ ng, phong phú. Quá tr ì nh h ì nh thành kinh t ế th ị tr ườ ng g ắ n li ề n v ớ i quá tr ì nh cách m ạ ng khoa h ọ c- công ngh ệ làm xu ấ t hi ệ n th ị tr ườ ng đầ u vào s ả n xu ấ t. Công ngh ệ là tinh hoa trí tu ệ , là lao độ ng sáng t ạ o c ủ a con ng ườ i để ph ụ c v ụ con ng ườ i. Chính công ngh ệ là ch ì a khoá cho s ự phát tri ể n, là cơ s ở và là độ ng l ự c thúc đẩ y phát tri ể n kinh t ế -x ã h ộ i d ự a trên nèn t ả ng phát tri ể n công ngh ệ b ề n v ữ ng và tăng tr ưở ng cao. Công ngh ệ làm bi ế n đổ i cơ c ấ u x ã h ộ i đồ ng th ờ i nó c ũ ng là k ế t qu ả c ủ a s ự thay đổ i x ã h ộ i, s ự phát tri ể n khoa h ọ c- công ngh ệ làm xu ấ t hi ệ n th ị tr ườ ng v ố n, th ị tr ườ ng lao độ ng k ỹ thu ậ t. Ngoài ra, x ã h ộ i hoá s ả n xu ấ t c ò n bi ể u hi ệ n ở tính ch ấ t x ã h ộ i hoá c ủ a s ả n ph ẩ m. Trong n ề n s ả n xu ấ t x ã h ộ i hoá, s ả n ph ẩ m làm ra ph ả i qua tay nhi ề u ng ườ i , nhi ề u công đo ạ n. Tính đa d ạ ng c ủ a nhu c ầ u ph ổ bi ế n và s ự khác nhau trong đi ề u ki ệ n thu ậ n l ợ i cho s ả n xu ấ t ở các nu ứ c đò i h ỏ i b ấ t c ứ n ề n kinh t ế nào c ũ ng ph ả i có s ự trao đổ i k ế t qu ả ho ạ t độ ng lao độ ng v ớ i bên ngoài v ớ i m ứ c độ và ph ạ m vi khác nhau. S ự tham gia vào phân công lao độ ng qu ố c t ế d ướ i nhi ề u h ì nh th ứ c s ẽ ra tăng s ự thích ứ ng và phù h ợ p v ề cơ c ấ u c ủ a n ề n kinh t ế v ớ i bên ngoài. Ngày nay trong đi ề u ki ệ n phân công chuyên môn hoá và h ợ p tác qu ố c t ế th ì m ộ t s ả n ph ẩ m không ch ỉ m ộ t công ty hay m ộ t qu ố c gia s ả n xu ấ t ra mà có th ể do nhi ề u công ty thu ộ c nhi ề u qu ố c gia s ả n xu ấ t ra. II. Các b ướ c phát tri ể n kinh t ế th ị tr ườ ng. Kinh t ế th ị tr ườ ng phát tri ể n qua 3 b ướ c: T ừ kinh t ế t ự nhiên sang n ề n kinh t ế hàng hoá gi ả n đơn; t ừ kinh t ế hàng hoá gi ả n đơn sang kinh t ế th ị tr ườ ng t ự do; t ừ kinh t ế th ị tr ườ ng t ự do sang kinh t ế h ỗ n h ợ p. 1.T ừ kinh t ế t ự nhiên phát tri ể n sang kinh t ế hàng hoá gi ả n đơn. Trong n ề n kinh t ế t ự nhiên, s ả n xu ấ t nh ỏ chi ế m ưu th ế . N ề n kinh t ế t ự nhiên do nhi ề u đơn v ị kinh t ế thu ầ n nh ấ t h ợ p thành(các gia đì nh nông dân gia tr ưở ng, các công x ã nông nông thôn, các l ã nh đị a phong ki ế n) và m ỗ i đơn v ị kinh t ế ấ y làm đủ m ọ i công vi ệ c đẻ t ạ o ra s ả n ph ẩ m cu ố i cùng. Trong các n ề n kinh t ế t ự nhiên, ru ộ ng đấ t là tư li ệ u s ả n xu ấ t ch ủ y ế u; nông nghi ệ p là ngành s ả n xu ấ t cơ b ả n, công c ụ k ỹ thu ậ t canh tác l ạ c h ậ u d ự a vào chân tay là ch ủ y ế u ch ỉ có m ộ t s ố trang tr ạ i c ủ a đị a ch ủ ho ặ c ph ườ ng h ộ i m ớ i có hi ệ p tác lao độ ng gi ả n đơn. Đây chính là mô h ì nh kinh t ế đóng kín, không có s ự giao lưu s ả n ph ẩ m v ớ i bên ngoài, nó t ồ n t ạ i su ố t m ộ t th ờ i k ỳ dài cho đế n ch ế độ phong ki ế n. B ướ c đi ch ủ y ế u c ủ a s ả n xu ấ t t ự cung, t ự c ấ p là ti ế n lên s ả n xu ấ t hàng hoá gi ả n đơn. Đi ề u ki ệ n cho quá tr ì nh chuy ể n hoá này là s ự phát tri ể n c ủ a kinh t ế hàng hoá. Phân công x ã h ộ i là cơ s ở c ủ a kinh t ế hàng hoá. Nh ữ ng ng ườ i s ả n xu ấ t ở nh ữ ng vùng khác nhau có nh ữ ng đi ề u ki ệ n t ự nhiên khác nhau, có kh ả năng và ưu th ế trong s ả n xu ấ t ra nh ữ ng s ả n ph ẩ m khác nhau đạ t hi ệ u qu ả cao hơn. Ngay trong m ộ t vùng, m ộ t đị a phương nh ữ ng ng ườ i s ả n xu ấ t c ũ ng có nh ữ ng kh ả năng, đi ề u ki ệ n và kinh nghi ệ m s ả n xu ấ t khác nhau. M ỗ i ng ườ i ch ỉ t ậ p trung s ả n xu ấ t nh ữ ng s ả n ph ẩ m nào mà m ì nh có ưu th ế , đem s ả n ph ẩ m c ủ a m ì nh trao đổ i l ấ y nh ữ ng s ả n ph ẩ m c ầ n thi ế t cho s ả n xu ấ t và đờ i s ố ng c ủ a m ì nh, h ọ tr ở thành nh ữ ng ng ườ i s ả n xu ấ t hàng hoá cùng trao đổ i mua bán hàng hoá v ớ i nhau, trên cơ s ở đó th ị tr ườ ng, ti ề n t ệ c ũ ng ra đờ i và phát tri ể n. S ả n xu ấ t hàng hoá ra đờ i lúc đầ u d ướ i h ì nh th ứ c s ả n xu ấ t nh ỏ , gi ả n đơn nhưng là m ộ t b ướ c ti ế n trong l ị ch s ử phát tri ể n x ã h ộ i. S ả n xu ấ t hàng hoá gi ả n đơn là s ả n xu ấ t d ự a trên ch ế độ tư h ữ u v ề tư li ệ u s ả n xu ấ t trong đi ề u ki ệ n k ỹ thu ậ t th ủ công l ạ c h ậ u. Khi tr ì nh độ l ự c l ượ ng s ả n xu ấ t phát tri ể n cao hơn, s ả n xu ấ t hàng hoá gi ả n đơn chuy ể n sang s ả n xu ấ t hàng hoá quy mô l ớ n hơn. Quá tr ì nh đó di ễ n ra trong th ờ i k ỳ quá độ t ừ x ã h ộ i phong ki ế n lên x ã h ộ i tư b ả n. 2.T ừ kinh t ế hàng hoá gi ả n đơn lên kinh t ế th ị tr ườ ng t ự do. N ề n kinh t ế th ị tr ườ ng t ự do ra đờ i t ừ t ừ n ề n kinh t ế hàng hoá gi ả n đơn nhưng có nh ữ ng đặ c đi ể m cơ b ả n khác v ớ i n ề n kinh t ế hàng hoá gi ả n đơn. Ở đây ng ườ i s ả n xu ấ t tr ự c ti ế p là công nhân làm thuê, không ph ả i là ng ườ i s ở h ữ u tư li ệ u s ả n xu ấ t mà tư li ệ u s ả n xu ấ t là c ủ a nhà tư b ả n. S ả n ph ẩ m lao độ ng do nh ữ ng công nhân làm ra thu ộ c v ề nhà tư b ả n. Trong n ề n s ả n xu ấ t hàng hoá gi ả n đơn, tác độ ng c ủ a qui lu ậ t giá tr ị d ẫ n t ớ i s ự phát tri ể n t ự phát c ủ a l ự c l ượ ng s ả n xu ấ t. Do tác độ ng t ự phát đó, do s ự bi ế n độ ng c ủ a giá c ả , c ạ nh tranh đã làm phân hoá nh ữ ng ng ườ i s ả n xu ấ t hàng hoá và trong giai đo ạ n phát tri ể n l ị ch s ử nh ấ t đị nh làm n ả y sinh ch ủ ngh ĩ a tư b ả n. Kinh t ế hàng hoá gi ả n đơn đẻ ra ch ủ ngh ĩ a tư b ả n, s ả n xu ấ t hàng hoá trong th ờ i k ỳ này c ạ nh tranh gay g ắ t. Trong đi ề u ki ệ n s ả n xu ấ t qui mô l ớ n, các ngu ồ n l ự c t ự nhiên ngày càng khan khi ế m bu ộ c ng ườ i s ả n xu ấ t ph ả i không ng ừ ng c ả i ti ế n đổ i mơí k ỹ thu ậ t, công ngh ệ , nâng cao năng su ấ t, ch ấ t l ượ ng và hi ệ u qu ả s ả n xu ấ t, s ử d ụ ng ti ế t ki ệ m các y ế u t ố s ả n xu ấ t. Đây là độ ng l ự c m ạ nh m ẽ cho s ự phát tri ể n n ề n s ả n xu ấ t hàng hoá. 3.T ừ kinh t ế th ị tr ườ ng t ự do sang kinh t ế h ỗ n h ợ p Xu ấ t phát c ủ a quan đi ể m “kinh t ế h ỗ n h ợ p” có t ừ cu ố i nh ữ ng năm c ủ a th ế k ỷ XIX. Sau khi th ờ i k ỳ chi ế n tranh, nó đượ c các nhà kinh t ế h ọ c M ỹ , như A.Hasen, ti ế p t ụ c nghiên c ứ u. Tư t ưở ng này đượ c phát tri ể n trong “kinh t ế h ọ c” c ủ a P.A.Samuelson. N ế u các nhà kinh t ế h ọ c C ổ đi ể n và C ổ đi ể n m ớ i say sưa v ớ i “bàn tay vô h ì nh” và “cân b ằ ng t ổ ng quát”, tr ườ ng phái Keynes và Keynes m ớ i say sưa v ớ i “bàn tay nhà n ướ c”, th ì P.A.Samuelson ch ủ trương phát tri ể n kinh t ế ph ả i d ự a vào c ả “hai bàn tay”, là cơ ch ế th ị tr ườ ng và nhà n ướ c. Ông cho r ằ ng di ề u hành m ộ t n ề n kinh t ế không có chính ph ủ ho ặ c th ị tr ườ ng th ì c ũ ng như v ỗ tay b ằ ng m ộ t bàn tay”. Cơ ch ế th ị tr ườ ng là m ộ t h ì nh th ứ c t ổ ch ứ c kinh t ế , trong đó, cá nhân ng ườ i tiêu dùng và các nhà kinh doanh tác độ ng l ẫ n nhau qua th ị tr ườ ng để xác đị nh ba v ấ n đề trung tâm c ủ a t ổ ch ứ c kinh t ế là: cái g ì ? Như th ế nào? Và cho ai? Cơ ch ế th ị tr ườ ng “không ph ả i là m ộ t s ự h ỗ n h ợ p mà là tr ậ t t ự kinh t ế ”. M ộ t n ề n kinh t ế th ị tr ườ ng là m ộ t cơ ch ế tinh vi để ph ố i h ợ p m ộ t cách không t ự giác nhân dân và doanh nghi ệ p thông qua h ệ th ố ng giá c ả th ị tr ườ ng. Nó là m ộ t phương ti ệ n giao ti ế p để t ậ p h ợ p tri th ứ c và hành độ ng c ủ a hàng tri ệ u cá nhân khác nhau, không có b ộ n ã o trung tâm, nó v ẫ n gi ả i đượ c bài toán mà máy tính l ớ n nh ấ t ngày nay không th ể gi ả i n ổ i. Không ai thi ế t k ế ra nó. Nó t ự nhiên, và c ũ ng như x ã h ộ i loài ng ườ i, nó đang thay đổ i. Th ị tr ườ ng là m ộ t quá tr ì nh mà trong đó, ng ườ i bán m ộ t th ứ hàng hoá tác độ ng qua l ạ i l ẫ n nhau đ ể xác đị nh giá c ả và s ố l ượ ng hàng hoá. Như v ậ y, nói đế n th ị tr ườ ng và cơ ch ế th ị tr ườ ng là ph ả i nói t ớ i hành hoá, ng ườ i bán và ng ườ i mua, giá c ả hàng hoá. Hàng hoá bao g ồ m tiêu dùng, d ị ch v ụ và y ế u t ố s ả n xu ấ t như lao độ ng, đấ t đai, tư b ả n. T ừ đó h ì nh thành nên th ị tr ườ ng hàng tiêu dùng và th ị tr ườ ng các y ế u t ố s ả n xu ấ t. Trong h ệ th ố ng th ị tr ườ ng, m ỗ i hàng hoá, m ỗ i lo ạ i d ị ch v ụ đề u có giá c ả c ủ a nó. Giá c ả mang l ạ i thu nh ậ p cho hàng hoá mang đi bán. Và m ỗ i ng ườ i l ạ i dùng thu nh ậ p đó để mua hàng m ì nh c ầ n. N ế u m ộ t lo ạ i hàng hoá nào đó có nhi ề u ng ườ i mua, th ì ng ườ i bán s ẽ tăng giá lên để phân ph ố i m ộ t l ượ ng cung h ạ n ch ế . Giá lên cao s ẽ thúc đẩ y ng ườ i s ả n xu ấ t làm ra nhi ề u hàng hoá hơn. Khi có nhi ề u hàng hoá, ng ườ i bán mu ố n mua nhanh để gi ả i quy ế t hàng c ủ a m ì nh nên h ạ giá xu ố ng. Khi h ạ giá, s ố ng ườ i mua hàng đó tăng lên. Do đó, ng ườ i bán l ạ i tăng giá lên. Như v ậ y, trong cơ ch ế th ị tr ườ ng có m ộ t h ệ th ố ng t ự t ạ o ra s ự cân đố i gi ữ a giá c ả và s ả n xu ấ t. “Giá c ả là phương ti ệ n tín hi ệ u c ủ a x ã h ộ i”. Nó ch ỉ cho ng ườ i s ả n xu ấ t bi ế t s ả n xu ấ t cái g ì và như th ế nào và c ũ ng thông qua đó th ự c hi ệ n phân ph ố i cho ai. Nói đế n cơ ch ế th ị tr ườ ng là ta ph ả i nói đế n cung - c ầ u hàng hoá, đó là s ự khái quát c ủ a hai l ự c l ượ ng ng ườ i bán và ng ườ i mua trên th ị tr ườ ng. S ự bi ế n độ ng c ủ a giá c ả đã làm cho tr ạ ng thái cân b ằ ng cung - c ầ u th ườ ng xuyên bi ế n đổ i và đó c ũ ng chính là n ộ i dung c ủ a quy lu ậ t cung - c ầ u hàng hoá. N ề n kinh t ế th ị tr ườ ng ch ị u s ự đi ề u khi ể n c ủ a hai ông vua: Ng ườ i tiêu dùng và k ỹ thu ậ t. Ng ườ i tiêu dùng th ố ng tr ị th ị tr ườ ng, v ì h ọ là ng ườ i b ỏ ti ề n ra để mua hàng hoá do doanh nghi ệ p s ả n xu ấ t. Song, k ỹ thu ậ t h ạ n ch ế ng ườ i tiêu dùng v ì n ề n s ả n xu ấ t b ằ ng ti ề n c ủ a ng ườ i mua, không th ể quy ế t đị nh v ấ n đề ph ả i s ả n xu ấ t hàng g ì . Như v ậ y, nhu c ầ u ph ả i ch ị u theo cung ứ ng c ủ a ng ườ i kinh doanh. V ì ng ườ i s ả n xu ấ t ph ả i đị nh giá hàng c ủ a m ì nh theo chi phí s ả n xu ấ t. Nên h ọ s ẵ n sàng chuy ể n sang l ĩ nh v ự c nhi ề u l ợ i nhu ậ n hơn. Như v ậ y th ị tr ườ ng ch ị u s ự chi ph ố i c ủ a c ả chi phí kinh doanh, l ẫ n các quy ế t đị nh cung-c ầ u c ủ a ng ườ i tiêu dùng quy đị nh. Ở đây, th ị tr ườ ng đóng vai tr ò môi gi ớ i trung gian hoà gi ả i s ở thích ng ườ i tiêu dùng và h ạ n ch ế k ỹ thu ậ t. C ũ ng trong n ề n kinh t ế th ị tr ườ ng, l ợ i nhu ậ n là độ ng l ự c chi ph ố i ho ạ t độ ng c ủ a ng ườ i kinh doanh. L ợ i nhu ậ n đưa các nhà doanh nghi ệ p đế n các khu v ự c s ả n xu ấ t hàng hoá mà ng ườ i tiêu dùng c ầ n nhi ề u hơn, b ỏ qua các khu v ự c ít có ng ườ i tiêu dùng. L ợ i nhu ậ n đưa các nhà doanh nghi ệ p đế n vi ệ c s ử d ụ ng k ỹ thu ậ t s ả n xu ấ t hi ệ u qu ả nh ấ t. Như v ậ y, h ệ th ố ng th ị tr ườ ng luôn ph ả i là m ộ t h ệ th ố ng h ỗ n h ợ p để gi ả i quy ế t t ố t nh ấ t ba v ấ n đề có b ả n c ủ a n ề n kinh t ế . IIICơ ch ế th ị tr ườ ng 1.Hàng hoá. Hàng hoá là s ả n ph ẩ m c ủ a lao độ ng , m ộ t là nó có th ể tho ả m ã n đượ c nhu c ầ u nào đó c ủ a con ng ườ i, hai là nó đượ c s ả n xu ấ t ra không ph ả i để ng ườ i s ả n xu ấ t ra nó tiêu dùng mà là để đem ra trao đổ i. Hàng hoá có hai thu ộ c tính: Bao g ồ m thu ộ c tính giá tr ị và giá tr ị s ử d ụ ng. Giá tr ị là lao độ ng x ã h ộ i c ủ a ng ườ i s ả n xu ấ t hàng hoá k ế t tinh trong hàng hoá. S ả n ph ẩ m nào mà không ch ứ a đự ng lao độ ng c ủ a con ng ườ i th ì không có giá tr ị , khi giá tr ị thay đổ i th ì giá tr ị trao đổ i c ũ ng thay đổ i. Giá tr ị trao đổ i chính là h ì nh th ứ c bi ể u hi ệ n c ủ a giá tr ị . Giá tr ị là m ộ t ph ạ m trù l ị ch s ử nó g ắ n li ề n v ớ i n ề n s ả n xu ấ t hàng hoá, khi nào c ò n s ả n xu ấ t và trao đổ i hàng hoá th ì c ò n t ồ n t ạ i ph ạ m trù giá tr ị . Giá tr ị s ử d ụ ng là công d ụ ng c ủ a s ả n ph ẩ m có th ể tho ả m ã n m ộ t nhu c ầ u nào đó c ủ a con ng ườ i. Công d ụ ng c ủ a s ả n ph ẩ m do thu ộ c tính t ự nhiên c ủ a s ả n ph ẩ m đó qui đị nh. Giá tr ị s ử d ụ ng th ể hi ệ n ở vi ệ c s ử d ụ ng hay tiêu dùng nó là n ộ i dung c ủ a c ủ a c ả i, không k ể h ì nh th ứ c x ã h ộ i c ủ a c ả i đó như th ế nào. V ớ i ý ngh ĩ a như v ậ y th ì giá tr ị s ử d ụ ng là m ộ t ph ạ m trù v ĩ nh vi ễ n. M ộ t s ả n ph ẩ m đã là hàng hoá th ì nh ấ t thi ế t ph ả i có giá tr ị s ử d ụ ng nhưng không ph ả i b ấ t c ứ s ả n ph ẩ m g ì có giá tr ị s ử d ụ ng c ũ ng đề u là hàng hoá. Trong kinh t ế hàng hoá, giá tr ị s ử d ụ ng là cái mang giá tr ị trao đổ i. 2.Ti ề n t ệ Trong giai đo ạ n đầ u c ủ a trao đổ i hàng hoá, ng ườ i ta đổ i tr ự c ti ế p m ộ t v ậ t này l ấ y m ộ t v ậ t khác, v ớ i s ự phát tri ể n ti ế p t ụ c c ủ a phân công lao độ ng x ã h ộ i và trao đổ i hàng hoá trong th ờ i k ì suy tàn c ủ a ch ế độ công x ã nguyên thu ỷ , nh ữ ng nh ượ c đi ể m c ủ a h ì nh thái giá tr ị toàn b ộ hay m ở r ộ ng càng th ể hi ệ n r õ r ệ t.Trong quá tr ì nh troa đổ i hàng hoá xu ấ t hi ệ n m ộ t nhu c ầ u là nh ữ ng ng ườ i ch ủ hàng hoá ph ả i t ì m đượ c m ộ t lo ạ i hàng hoá nào mà đượ c nhi ề u ng ườ i ưa thích để đổ i hàng hoá c ủ a m ì nh l ấ y hàng hoá đó. Sau đó dùng hàng hoá ấ y đổ i l ấ y th ứ hàng hoá mà m ì nh c ầ n. Như v ậ y vi ệ c trao đổ i không c ò n là tr ự c ti ế p mà ph ả i qua m ộ t b ướ c trung gian. L ự c l ượ ng s ả n xu ấ t ti ế p t ụ c phát tri ể n cu ộ c phân công lao độ ng x ã h ộ i l ớ n l ầ n th ứ hai thúc đẩ y m ạ nh s ự phát tri ể n c ủ a s ả n xu ấ t và lưu thông hàng hoá, đi ề u đó đò i h ỏ i ph ả i có v ậ t ngang giá chung th ố ng nh ấ t gi ữ a các vùng, như v ậ y ti ề n t ệ đã xu ấ t hi ệ n. Ti ề n t ệ xu ấ t hi ệ n là k ế t qu ả lâu dài và t ấ t nhiên c ủ a trao đổ i hàng hoá. Ti ề n t ệ có kh ả năng trao đổ i tr ự c ti ế p v ớ i m ọ i hàng hoá,nó tr ở thành phương ti ệ n bi ể u hi ệ n giá tr ị c ủ a các hàng hoá. Ti ề n t ệ là th ứ hàng hoá đặ c bi ệ t đượ c t ạ o ra là v ậ t ngang giá chung cho các hàng hoá khác. Nó th ể hi ệ n giá tr ị lao độ ng x ã h ộ i và bi ể u hi ệ n quan h ệ gi ữ a nh ữ ng ng ườ i s ả n xu ấ t hàng hoá. T ừ s ự phát tri ể n m ạ nh m ẽ c ủ a s ả n xu ấ t và trao đổ i đã ra đờ i m ộ t lo ạ i hàng hoá đặ c bi ệ t đóng vai tr ò v ậ t ngang giá chung. Đó là ti ề n t ệ . Trong l ị ch s ử ti ề n t ệ , nhi ề u lo ạ i hàng hoá đã đượ c s ử d ụ ng cho vai tr ò này như v ỏ ố c, gia súc, s ắ t, đồ ng, b ạ c, vàng B ả n thân chúng là nh ữ ng y ế u t ố v ậ t ch ấ t và có giá tr ị . S ự ra đờ i c ủ a ti ề n gi ấ y đánh d ấ u m ộ t s ự thay đổ i to l ớ n trong quá tr ì nh phát tri ể n c ủ a chúng tính b ằ ng b ạ c, ho ặ c vàng. Nhưng ngày nay m ọ i n ề n kinh t ế hi ệ n đạ i đề u không có b ấ t k ỳ m ộ t s ự h ứ a h ẹ n đả m b ả o “giá tr ị th ự c” c ủ a chúng. Nhu c ầ u trao đổ i đã phát tri ể n đế n m ứ c c ầ n có nh ữ ng lo ạ i ti ề n m ớ i không ch ỉ là ti ề n gi ấ y, séc mà c ò n th ẻ tín d ụ ng, ti ề n đi ệ n t ử v.v Nó đượ c chuy ể n nh ượ ng thông qua các máy tính, đườ ng đi ệ n tho ạ i và th ậ m chí có th ể t ồ n t ạ i trên gi ấ y t ờ . Như v ậ y ngày nay, ti ề n đượ c coi là m ọ i th ứ đượ c x ã h ộ i ch ấ p nh ậ n dùng làm phương ti ệ n thanh toán và trao đổ i. B ả n thân chúng có th ể có ho ặ c không có giá tr ị riêng. 3. Giá c ả . Giá c ả là bi ể u hi ệ n b ằ ng ti ề n c ủ a giá tr ị hàng hoá. Trong n ề n kinh t ế hàng hoá nói chung c ũ ng như n ề n kinh t ế hàng hoá nhi ề u thành ph ầ n trong th ờ i k ì quá độ ở n ướ c ta, giá c ả là công c ụ vô cùng quan tr ọ ng không nh ữ ng đẻ b ả o đả m cho lưu thông hàng hoá c ũ ng t ứ là cho sinh ho ạ t ho ạ t độ ng thương nghi ệ p đượ c thu ậ n l ợ i mà c ò n để đi ề u ti ế t s ả n xu ấ t và tiêu dùng theo h ướ ng có l ợ i cho lao độ ng. Giá c ả trong th ờ i k ì quá độ th ể hi ệ n nh ữ ng l ợ i ích khác nhau, cho nên ph ả i có chính sách đúng đắ n để t ạ o ra m ộ t s ự nh ấ t trí gi ữ a các l ợ i ích đa d ạ ng đó. Giá c ả ph ả n ánh t ì nh h ì nh cung-c ầ u, có th ể nh ậ n bi ế t s ự khan hi ế m tương đố i c ủ a hàng hoá qua s ự bi ế n đổ i giá c ả . Tin t ứ c v ề giá c ả có th ể h ướ ng d ẫ n đơn v ị kinh t ế có liên quan đị nh ra nh ữ ng quy ế t sách đúng đắ n, không có nh ữ ng thông tin v ề giá c ả quy ế t sách s ẽ không chu ẩ n xác th ậ m trí có nh ữ ng quy ế t sách mù quáng.Trong l ĩ nh v ự c phân ph ố i,lưu thông và tiêu dùng, s ự bi ế n đổ i giá c ả c ũ ng cung c ấ p nh ữ ng thông tin c ầ n thi ế t để chính ph ủ , xí nghi ệ p và cá nhân đị nh ra nh ữ ng quy ế t đị nh. S ự bi ế n độ ng c ủ a giá c ả có th ể d ẫ n t ớ i s ự bi ế n độ ng c ủ a cung c ầ u, s ả n xu ấ t và tiêu dùng, bi ế n độ ng v ề lưu chuy ể n tài nguyên. Khi giá c ả c ủ a m ộ t lo ạ i hàng hoá nào đó tăng lên th ì ng ườ i s ả n xu ấ t nói chung có th ể tăng s ả n xuâts m ặ t hàng đó và t ấ t nhiên s ẽ thu hút tài nguyên x ã h ộ i lưu chuy ể n vào ngành đó nhưng giá c ả tăng có th ể làm cho tiêu dùng gi ả m nhu c ầ u v ề lo ạ i hàng hoá đó. Khi giá c ả gi ả m ng ườ i s ả n xu ấ t nói chung có th ể gi ả m s ả n xu ấ t lo ạ i hàng hoá ấ y và do đó m ộ t ph ầ n tài nguyên có th ể không lưu chuy ể n vào ngành ấ y, tiêu dùng l ạ i có th ể tăng lên. Chính trong quá tr ì nh này mà giá c ả đi ề u ti ế t qui mô s ả n xu ấ t c ủ a xí nghi ệ p s ự b ố trí tài nguyên gi ữ a các ngành và cân đố i gi ữ a t ổ ng c ầ u và t ổ ng cung c ủ a x ã h ộ i. Giá c ả lên xu ố ng như m ộ t bàn tay vô h ì nh đi ề u ti ế t l ợ i ích c ủ a m ọ i ngư ờ i, ch ỉ huy hành độ ng c ủ a ng ườ i s ả n xu ấ t, đi ề u ti ế t hành vi c ủ a ng ườ i tiêu dùng.Giá c ả c ò n có ch ứ c năng thúc đẩ y ti ế n b ộ k ỹ thu ậ t, gi ả m l ượ ng lao độ ng x ã h ộ i trung b ì nh c ầ n thi ế t và ch ứ c năng phân ph ố i và phân ph ố i l ạ i thu nh ậ p qu ố c dân, thu nh ậ p cá nhân. Giá c ả ch ỉ có th ể phát huy các ch ứ c năng trên d ự a vào ti ề n t ệ . Giá c ả có đầ y đủ tính đàn h ồ i, th ị tr ườ ng ph ả i có tính c ạ nh tranh đầ y đủ n ế u không s ẽ làm thi ệ t h ạ i ch ứ c năng c ủ a giá c ả . Tr ướ c đây do cơ ch ế kinh t ế k ế ho ạ ch t ậ p trung quan liêu nên tác d ụ ng c ủ a qui lu ậ t giá tr ị b ị xem nh ẹ , v ì th ế h ệ th ố ng giá c ả c ủ a n ướ c ta r ấ t b ấ t h ợ p lí. Giá c ả không ph ả n ánh đượ c giá tr ị c ũ ng không ph ả n ánh đượ c cung- c ầ u, t ỷ giá gi ữ a các hàng hoá khác nhau c ũ ng như gi ữ a các hàng hoá cùng lo ạ i c ũ ng b ấ t h ợ p lí. S ự b ấ t h ợ p lí trên làm cho giá c ả không phát huy đượ c vai tr ò là đò n b ẩ y kinh t ế m ạ nh m ẽ đố i v ớ i s ự phát tri ể n c ủ a s ả n xu ấ t và phát huy tính tích c ự c c ủ a ng ườ i lao độ ng. Để chuy ể n sang cơ ch ế th ị tr ườ ng, đi ề u đầ u tiên đặ t ra đố i v ớ i s ự h ì nh thành giá c ả là ph ả i l ấ y giá tr ị làm cơ s ở và d ự a vào yêu c ầ u c ủ a qui lu ậ t giá tr ị Đồ ng th ờ i s ự h ì nh thành giá c ả hàng hoá c ò n ph ả i ch ị u quan h ệ c ủ a qui lu ậ t cung - c ầ u hàng hoá, s ố l ượ ng phát hành ti ề n gi ấ y v ớ i chính sách kinh t ế c ủ a nhà n ướ c ở m ỗ i th ờ i k ì nh ấ t đị nh Qui lu ậ t giá tr ị quy ế t đị nh giá c ả thông qua cung c ầ u có ý ngh ĩ a quan tr ọ ng trong n ề n kinh t ế th ị tr ườ ng. Cho nên v ậ n d ụ ng qui lu ậ t giá tr ị , t ì nh h ì nh cung c ầ u trên th ị tr ườ ng để h ì nh thành giá c ả là phương ti ệ n và là con đườ ng quan tr ọ ng thúc đẩ y ti ế n b ộ x ã h ộ i. M ặ c dù cơ ch ế th ị tr ườ ng ở n ướ c ta trong th ờ i k ì quá độ lên CNXH là cơ ch ế có s ự qu ả n l ý c ủ a nhà n ướ c theo đị nh h ướ ng x ã h ộ i ch ủ ngh ĩ a, song cơ ch ế h ì nh thành giá c ả ph ả i t ừ th ị tr ườ ng là ch ủ y ế u, ng ườ i s ả n xu ấ t kinh doanh có quy ề n đị nh giá.Cơ ch ế h ì nh thành giá này đò i h ỏ i nhà n ướ c trong khi ch ỉ đạ o và qu ả n l ý giá c ả ph ả i làm cho tuy ệ t đạ i đa s ố hàng hoá phù h ợ p v ớ i giá th ị tru ờ ng do các t ổ ch ứ c kinh t ế căn c ứ vào quan h ệ cung c ầ u c ủ a th ị tr ườ ng qui đị nh, thông qua giá c ả nhà n ướ c đi ề u ti ế t, h ướ ng d ẫ n vi ệ c đầ u tư m ộ t cách h ợ p l ý . 4. L ợ i nhu ậ n. Do có s ự chênh l ệ ch gi ữ a giá tr ị hàng hoá và chi phí s ả n xu ấ t tư b ả n ch ủ ngh ĩ a, nên khi bán hàng hoá theo giá c ả th ị th ườ ng (b ằ ng giá tr ị hàng hoá) nhà tư b ả n thu đượ c m ộ t kho ả n ti ề n l ờ i g ọ i là l ợ i nhu ậ n. So sánh l ợ i nhu ậ n v ớ i giá tr ị th ặ ng dư cho th ấ y: V ề l ượ ng, n ế u cung b ằ ng c ầ u và do đó giá hàng hoá bán ra theo đúng giá tr ị c ủ a nó th ì s ố l ượ ng l ợ i nhu ậ n thu đượ c b ằ ng giá tr ị th ặ ng dư. N ế u cung nh ỏ ho ặ c l ớ n hơn c ầ u giá c ả hàng hoá có th ể s ẽ cao hơn l ượ ng hay th ấ p hơn giá tr ị c ủ a nó th ì t ừ ng tư b ả n cá bi ệ t có th ể thu đượ c m ộ t l ượ ng l ợ i nhu ậ n l ớ n hơn ho ặ c nh ỏ hơn l ượ ng giá tr ị th ặ ng dư. Nhưng trong toàn x ã h ộ i, t ổ ng s ố giá c ả ngang b ằ ng v ớ i t ổ ng s ố giá tr ị c ủ a hàng hoá, t ổ ng s ố l ợ i nhu ậ n ngang b ằ ng v ớ i t ổ ng s ố giá tr ị th ặ ng dư. V ề ch ấ t, giá tr ị th ặ ng dư là b ộ ph ậ n giá tr ị m ớ i do lao độ ng mà công nhân t ạ o ra trong l ĩ nh v ự c s ả n xu ấ t dôi ra ngoài phânf bù l ạ i giá tr ị trung b ì nh kh ả bi ế n mà nhà tư b ả n đã tr ả cho công nhân, c ò n l ợ i nhu ậ n là h ì nh th ứ c bi ể u hi ệ n bên ngoài c ủ a giá tr ị th ặ ng dư, là giá tr ị th ặ ng d ự khi nó đưị c quan ni ệ m là con đẻ c ủ a toàn b ộ tư b ả n ứ ng ra, là k ế t qu ả ho ạ t độ ng c ủ a toàn tue b ả n đầ u tư vào s ả n xu ấ t và kinh doanh. C.Mác vi ế t: “giá tr ị th ặ ng dư hay là l ợ i nhu ậ n, chính là ph ầ n giá tr ị dôi ra ấ y c ủ a giá tr ị hàng hoá so v ớ i chi phí s ả n xu ấ t c ủ a nó, ngh ĩ a là ph ầ n dôi ra c ủ a t ổ ng s ố l ượ ng lao độ ng ch ứ a đự ng trong hàng hoá so v ớ i s ố l ượ ng lao độ ng đượ c tr ả công ch ứ a đự ng trong hàng hoá”. Ph ạ m trù l ợ i nhu ậ n ph ả n ánh sai l ệ ch b ả n ch ấ t quan h ệ s ả n xu ấ t gi ữ a tư b ả n và lao độ ng, v ì nó làm cho ng ườ i ta t ưở ng r ằ ng giá tr ị th ặ ng dư không ph ả i ch ỉ do lao độ ng làm thuê t ạ o ra. Th ự c ch ấ t l ợ i nhu ậ n và giá tr ị th ặ ng dư c ũ ng là m ộ t, l ợ i nhu ậ n ch ẳ ng qua ch ỉ là m ộ t h ì nh thái th ầ n bí c ủ a giá tr ị th ặ ng dư ‘ 5.Quy lu ậ t giá tr ị . Quy lu ậ t giá tr ị là quy lu ậ t kinh t ế căn b ả n c ủ a s ả n xu ấ t và trao đổ i hàng hoá. Ch ừ ng nào c ò n trao đổ i hàng hoá th ì ch ừ ng đó c ò n quy lu ậ t giá tr ị . Theo quy lu ậ t này, s ả n xu ấ t và trao đổ i hàng hoá ph ả i d ự a trên cơ s ở l ượ ng giá tr ị hàng hoá hay th ờ i gian lao độ ng c ầ n thi ế t. Trong n ề n kinh t ế hàng hoá, v ấ n đề quan tr ọ ng là hàng hoá s ả n xu ấ t ra có bán đượ c hay không? Để hàng hoá có th ể bán đượ c th ì hao phí lao độ ng cá bi ệ t để s ả n xu ấ t ra hàng hoá ph ả i phù h ợ p v ớ i m ứ c hao phí lao độ ng x ã h ộ i c ầ n thi ế t, t ứ c là ph ả i phù h ợ p v ớ i m ứ c hao phí mà x ã h ộ i có th ể ch ấ p nh ậ n đượ c. Trong trao đổ i hàng hoá c ũ ng ph ả i d ự a vào hao phí lao độ ng x ã h ộ i c ầ n thi ế t. Hai hàng hoá có giá tr ị s ử d ụ ng khác nhau có th ể trao đổ i v ớ i nhau đượ c khi l ượ ng giá tr ị c ủ a chúng ngang nhau. Theo ngh ĩ a đó th ì trao đổ i ph ả n ánh theo nguyên t ắ c [...]... lấy kinh tế thị trường làm chủ đạo mà tất yếu phải lấy định hướng xã hội chủ nghĩa làm chủ đạo Nền kinh tế nước ta hiện nay chưa phải là nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa mà còn là một nền kinh tế quá độ: nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Tức một nền kinh tế thị trường tuy còn chưa thoát khỏi đặc điểm của kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa nhưng bước đầu đã mang những yếu tố xã. .. đạo.Việc xác định kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo là sự khác biệt có tính chất bản chất giữa kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với kinh tế thị trường cuả các nước khác Tính định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế thị trường ở nước ta đã quy định kinh tế nhà nước phải giữ vai trò chủ đạo trong cơ cấu kinh tế nhiều thành phần Bởi lẽ, mỗi một chế độ xã hội đều có một cơ sở kinh tế tương... lợi ích của người lao động và của toàn thể nhân dân IV Thực trạng và giải pháp của quá hình thành và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam 1.Thực trạng của quá trình hình thành và phát triển kinh tế thị trường 1.1 .Thành tựu đạt được Gần 20 năm bước vào công cuộc đổi mới nền kinh tế đang được cấu trúc lại, hình thành các hình thức sở hữu và kinh doanh đa dạng, năng động... của chủ nghĩa xã hội Đây chính là mô hình kinh tế “mở”, trong đó có sự kết hợp giữa cái chung và cái đặc thù Cái chung kà nền kinh tế thị trường, cái đặc thù - định hướng xã hội chủ nghĩa Chúng ta không chủ trương xây dựng mô hình kinh tế thị trường bất kỳ, trừu tượng, càng không chủ trương xây dựng mô hình kinh tế tư bản mà chủ trương xây dựng mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. .. dạy bộ môn kinh tế chính trị đã giúp đỡ tôi thực hiện đề án này Mục lục Trang Lời mở đầu 1 Phần 1: Những vấn đề lý luận chung về nền kinh tế thị trường 2 I .Quá trình hình thành kinh tế thị trường 2 1 .Kinh tế thị trường 2 .Quá trình hình thành kinh tế thị trường gắn liền với quá trình 3 4 II.Các bước phát triển kinh tế thị trường 1.Từ kinh tế tự nhiên sang kinh tế hàng hoá giản đơn 4 2.Từ kinh tế Hàng... nền kinh tế Để sớm có chủ nghĩa xã hội, chúng ta đã sử dụng mô hình kinh tế mà LiênXô và các nước xã hội chủ nghĩa khác đang có Để là nền kinh tế xã hội chủ nghĩa với sự thống trị của chế độ công hữu xã hội chủ nghĩa về tư liệu sản xuất dưới hai hình thức: sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể, trong đó sở hữu toàn dân đóng vai trò chủ đạo Xuất phát từ quan niệm nền kinh tế xã hội chủ nghĩa là một nền kinh. .. dân được cải thiện, kinh tế đất nước tăng trưởng Song nước ta vẫn là một nước chậm phát triển, công nghệ kỹ thuật lạc hậu, nền kinh tế còn tồn tại nhiều vấn đề bức xúc III.Đặc trưng của nền kinh tế thị trường ở Việt Nam Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cũng có những tính chất chung của nền kinh tế : nền kinh tế vận động theo những quy luật vốn có của nền kinh tế thị trường như quy luật... hàng hoá theo đúng giá trị giá cả bằng giá trị Khi đó cân bằng thị trường xuất hiện tại mức giá mà tại đó lượng cung và cầu bằng nhau Mức giá đó gọi là giá cân bằng, sản lượng đó gọi là sản lượng cân bằng PHẦN 2 SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG THEO ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM I.Sự cần thiết khách quan hình thành và phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam 1.Cơ... chuyển đổi nền kinh té nước ta sang nền kinh tế thị trường là đúng đắn phù hợp với thực tế, qui luật kinh tế và xu thế của thời đại 2 .chủ trương phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa Trong khi các nước trong khu vực đã đạt được những bước phát triển nhảy vọt dựa vào cơ chế kinh tế thị trường, mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, xây dựng cơ cấu kinh tế hướng bên... phối bởi điều kiện lịch sử và đặc biệt là chế độ xã hội của nước đó, và do đó có những đặc điểm riêng phân biệt với nền kinh tế thị trường của các nước khác Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có những đặc trưng sau đây : 1.Về chế độ sở hữu Nền kinh tế dựa trên cơ sở cơ cấu đa dạng về hình thức sở hữu , trong đó sở hữu làm chủ đạo Do đó nền kinh tế gồm nhiều thành phần, trong đó kinh tế . Tiểu luận Quá trình hình thành và phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam L ỜI MỞ ĐẦU Năm 1986 tr ở v ề tr ướ c n ề n kinh t ế . S Ự HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG THEO ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở V IỆT NAM. I.S ự c ầ n thi ế t khách quan h ì nh thành và phát tri ể n kinh. tr ạ ng và gi ả i pháp c ủ a quá h ì nh thành và phát tri ể n kinh t ế th ị tr ườ ng đị nh h ướ ng x ã h ộ i ch ủ ngh ĩ a ở Vi ệ t Nam. 1.Th ự c tr ạ ng c ủ a quá tr ì nh h ì nh thành và phát