1 ĐẶT VẤN ĐỀ Viêm gan vi-rút B vấn đề sức khỏe toàn cầu, đặc biệt nước phát triển khu vực Á - Phi Theo thống kê Tổ chức Y Tế Thế Giới có khoảng tỷ người bị nhiễm vi-rút viêm gan B [7] Số người mang vi-rút viêm gan B mạn tính có xu hướng ngày gia tăng Năm 1980 có 175 triệu người [14], năm 1996 có khoảng 350 triệu người mang mầm bệnh [7] ước tính đầu kỷ 21 số người mang mầm bệnh lên đến 400 triệu [2] Vi-rút viêm gan B thường nguyên nhân dẫn đến viêm gan mạn, xơ gan ung thư gan nguyên phát với tỷ lệ tử vong hàng năm - triệu người [7] Việt Nam quốc gia nằm vùng lưu hành cao nhiễm vi-rút viêm gan B, với tỷ lệ nhiễm Hà Nội vào khoảng 15 - 20 %, Thành phố Hồ Chí Minh 11,4% [7] Tỷ lệ ung thư gan nguyên phát có mang vi-rút viêm gan B cao, Hà Nội 82%, Trung tâm Ung bướu Thành phố Hồ Chí Minh 70,7% [2] Vấn đề nghiêm trọng nhiễm vi-rút viêm gan B không tần suất cao, giá thành điều trị đắt tiền, hiệu khơng ổn định mà cịn phương diện lây truyền phức tạp Chính nên phịng ngừa đóng vai trò quan trọng Cùng với bùng nổ thông tin nay, cập nhật kiến thức bệnh cần thiết Để làm điều địi hỏi phải có tham gia tích cực toàn xã hội Mọi người dân cần phải biết đầy đủ nguy hiểm bệnh, phương thức lây truyền cách phịng bệnh thơng thường Do tiến hành nghiên cứu đề tài “Tìm hiểu kiến thức người dân phường Thuận Thành-Huế bệnh viêm gan vi-rút B” nhằm đánh giá hiểu biết người dân phường Thuận Thành, thành phố Huế : Một số đặc điểm bệnh viêm gan vi-rút B Các yếu tố nguy lây truyền vi-rút viêm gan B Cách phòng ngừa bệnh viêm gan vi-rút B Từ nhằm đề biện pháp nội dung tuyên truyền thích hợp cho nhân dân góp phần vào cơng tác chăm sóc sức khỏe ban đầu tuyến y tế sở Chương TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 SƠ LƯỢC LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VI - RÚT VIÊM GAN B Hiện tượng “vàng da dịch tể” biết từ thời Hippocrates (460-375 năm trước công nguyên) [7] Đến kỷ XVII – XVIII, thời kỳ chiến tranh Châu Âu Châu Mỹ người ta mô tả bệnh xuất thành vụ dịch lớn đơn vị lính chiến với biểu bật vàng da nên gọi "Bệnh vàng da lính" Năm 1865 R Viếc-khốp đề xuất tách bệnh thành bệnh riêng biệt lấy tên "bệnh vàng da xuất tiết" Năm 1887 S P Bốt-kin mô tả kỹ bệnh nên từ có tên bệnh Bốt-kin [4] Năm 1947, Mac Callum đưa danh từ viêm gan A cho “viêm gan nhiễm trùng” “viêm gan dịch tể” viêm gan B cho “viêm gan huyết thanh” Định danh TCYTTG thừa nhận vào năm 1973 [7] Năm 1964 Blumberg phát thành phần kháng nguyên lúc gọi kháng nguyên Úc Kháng nguyên Úc ngày biết kháng nguyên bề mặt vi-rút viêm gan B với ký hiệu quốc tế HBsAg Mười năm sau (năm 1975) hình dạng hồn chỉnh VRVGB miêu tả đầy đủ mang tên tiểu thể Dane [10] 1.2 TÌNH HÌNH NHIỄM VI - RÚT VIÊM GAN B 1.2.1 Thế giới : Hiện theo thống kê Tổ Chức Y Tế Thế Giới có khoảng tỷ người bị nhiễm VRVGB khoảng 350 triệu người mang mầm bệnh mạn tính 85% số người mang mầm bệnh cư ngụ khu vực Á - Phi, số có đến 60% vùng Tây Thái Bình Dương [2] Tình hình nhiễm VRVGB thay đổi theo khu vực địa dư Tùy theo tỷ lệ người mang HBsAg dương tính mà người ta chia khu vực sau : - Vùng lưu hành thấp : với tỷ lệ HBsAg (+) vào khoảng 0,1 - 1% dân số Bắc Mỹ, Tây Âu Úc Tỷ lệ người mang HBsAg cao khoảng tuổi 20 - 40, trẻ em bị nhiễm Tình trạng nhiễm VRVGB thường phát đối tượng có nguy theo kiểu lây truyền hàng ngang [7] - Vùng trung bình : với tỷ lệ HBsAg (+) vào khoảng - 7%, thường gặp Đông Âu , Nga, Địa Trung Hải, Trung Đơng, Nam Mỹ Thỉnh thoảng tìm thấy nhiễm VRVGB trẻ em, nhiễm trùng sơ sinh VRVGB gặp [2] - Vùng lưu hành cao : với tỷ lệ HBsAg (+) vào khoảng - 20% khu vực Đông Nam Á, Trung Quốc Phi Châu Đặc điểm dịch tễ học vùng nhiễm VRVGB thường gặp trẻ em lây truyền qua đường chu sinh đóng vai trị quan trọng [2] [7] Bệnh viêm gan vi-rút B vấn đề y tế quan trọng vùng Đông Nam Á Tỷ lệ người mang HBsAg lớn, có khuynh hướng tăng dần theo chiều từ Bắc xuống Nam, cụ thể Miền Nam Trung Quốc tỷ lệ mang HBsAg mạn tính khoảng 15 - 20%, phía Bắc Trung Quốc, Đại Hàn tỷ lệ nhiễm vào khoảng 10%, Nhật Bản có tỷ lệ nhiễm VRVGB khoảng 1% [7] 1.2.2 Trong nước : Việt Nam quốc gia nằm vùng nội dịch lưu hành cao nhiễm VRVGB Một nghiên cứu 109 bệnh nhân Khoa Truyền nhiễm Bệnh viện Hà Tĩnh cho thấy tỷ lệ HBsAg (+) 31,19%; tỷ lệ Anti-HBs (+) không chủng ngừa 42,20%; tỷ lệ bệnh nhân nhiễm vi-rút viêm gan B 33,39% [13] Tại trung tâm truyền máu huyết học Thành phố Hồ Chí Minh, 49634 người xét nghiệm tìm HBsAg huyết có kết sau: tỷ lệ HBsAg (+) người cho máu 11,4%; người chích ma túy 16%; gái mại dâm 10,4%; thủy thủ tàu Viễn Dương 16,1%; phụ nữ mang thai 10%; sinh viên, học sinh 11,6%; cơng nhân 14,4% [3] Tình hình nhiễm VRVGB nước ta có thay đổi theo tuổi đối tượng Một nghiên cứu Trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh khảo sát 9038 đối tượng từ tuổi trở lên cho thấy tỷ lệ mang HBsAg sau: Tuổi 1- 4- 7- 10 1115 Tỷ lệ 7,8 10,3 12,2 16 21- 31- 41- 51- Trên -20 30 40 50 60 60 18,7 13,6 13,4 13,5 13,3 16,3 16,3 % Những nghiên cứu thời gian qua cho thấy tình hình nhiễm VRVGB giới nói chung Việt Nam nói riêng ln mức báo động khuyến cáo tầm quan trọng việc phòng chống lây truyền VRVGB cộng đồng [7] 1.3 DIỄN BIẾN LÂM SÀNG CỦA NHIỄM VI - RÚT VIÊM GAN B Diễn biến lâm sàng nhiễm VRVGB thay đổi, nhiễm trùng khơng triệu chứng đến thể lâm sàng có triệu chứng diễn tiến sang thể tối cấp với tỷ lệ tử vong cao Bệnh chuyển sang giai đoạn mạn tính từ khơng triệu chứng đến dạng viêm gan mạn tính làm tăng nguy phát triển thành xơ gan, ung thư gan nguyên phát [2] [7] Về tỷ lệ tiến triển sang xơ gan bệnh nhân mang VRVGB mạn tính, có hai nghiên cứu đáng lưu ý sau : Ở Đài Loan, nghiên cứu theo dõi 684 người mang VRVGB vòng 35 tháng đoán xơ gan năm 2,4% người HBeAg(+) 1,3% người có anti HBeAg (+) Một nghiên cứu khác Ý 105 người mang VRVGB mạn, xơ gan phát triển khoảng 20% tần suất hàng năm 59% Dựa phân tích người ta nhận thấy khả tiến triển sang xơ gan người Anti HBeAg(+) 1% người HBeAg(+) 12,1% [7] Hai biến chứng nguy hiểm nhiễm VRVGB xơ gan ung thư biểu mô tế bào gan Nguy ung thư biểu mô tế bào gan cao thời gian nhiễm bệnh dài Một nghiên cứu tiến hành Đài Loan ghi nhận người mang VRVGB mạn tính có nguy mắc ung thư gan gấp 98 lần cao người bình thường sau - năm theo dõi [7] Như rõ ràng VRVGB để lại nhiều hậu trầm trọng 1.4 CÁC YẾU TỐ LÂY TRUYỀN VI-RÚT VIÊM GAN B Phương thức lây truyền chủ yếu VGVRB lây qua đường ngồi tiêu hóa, lây truyền dễ dàng xảy máu dịch tiết bệnh nhân nhiễm có nồng độ vi-rút cao bệnh nhân tiếp xúc thường xuyên với yếu tố nguy thời gian dài Việc lây truyền VRVGB cịn phụ thuộc tình hình kinh tế xã hội, lối sống, phong tục, nghề nghiệp địa dư Về phương diện dịch tễ học, có nhóm lây truyền VRVGB sau : 1.4.1 Lây truyền qua tiếp xúc với máu dịch tiết : Cách lây truyền thường gặp nhân viên y tế, người truyền máu nhiều lần lọc máu thận Máu người bị nhiễm yếu tố lây lan quan trọng Ngồi bệnh lây qua đường tiêm chích thực thủ thuật gây sang chấn da, niêm mạc mà dụng cụ không đảm bảo vô khuẩn phẫu thuật, nội soi đường tiêu hóa, châm cứu, xỏ lỗ tai, xăm mình, giác hút, chữa người nghiện ma túy sử dụng chung ống tiêm [7] 1.4.2 Lây truyền qua đường sinh dục : Trên thực tế người ta nhận thấy VRVGB lây truyền qua giao hợp đối tượng có HBsAg (+), HBeAg(+) tỷ lệ lây truyền 78,3% [10] Vào năm đầu thập niên 70, người ta nhận thấy có lây nhiễm VRVGB qua cách tiếp xúc tình dục đồng tính số thành phố lớn Châu Âu Hoa Kỳ Tỷ lệ nhiễm VRVGB đàn ơng đồng tính luyến vào khoảng 80%, tỷ lệ gấp 10 - 20 lần so với đối tượng khác [7] 1.4.3 Lây truyền từ mẹ sang con: Ở vùng có dịch địa phương nặng Châu Á truyền dọc từ mẹ sang kiểu lây quan trọng Khoảng 95% trường hợp lây dọc từ mẹ sang xảy lúc sinh, 5% cịn lại nhiễm thời kỳ thai nhi Nếu viêm gan cấp (có HBeAg) xảy người mẹ vào tháng đầu thai kỳ tỷ lệ lây nhiễm khơng đáng kể, vào tháng tỷ lệ bị lây nhiễm khoảng 6%, vào tháng cuối tỷ lệ lây nhiễm lên đến 67% [6] Một nghiên cứu theo dõi 64 cặp mẹ-con cho thấy tỷ lệ lây truyền sang sinh 87,5%, sau 12 tháng 67,17% [5] Nếu người mẹ có HBsAg (+) mạn kèm HBeAg (+) nguy lây nhiễm từ mẹ cho trẻ sơ sinh 70 - 90% 90-100% tuỳ theo tác giả [7] [9] Trong tình 90% trẻ sơ sinh bị lây nhiễm trở thành người mang HBsAg mạn với nguy bị viêm gan B mạn 30 -50 % [9] Những trẻ sau bị bệnh mạn tính gan xơ gan, ung thư gan, lứa tuổi cịn trẻ [2] HBsAg có sữa mẹ lây truyền chủ yếu trẻ bú có cắn đầu vú mẹ làm trầy sướt da [7] 1.4.4 Lây truyền người sống chung gia đình: Sự lây truyền xảy qua da niêm mạc bị xây xát dùng chung vật dụng cá nhân dao cạo, bàn chải đánh [7] Chưa thấy lây nhiễm VRVGB qua tiếp xúc da, niêm mạc nguyên vẹn [3] HBsAg diện nước bọt bệnh nhân bị viêm gan vi-rút B cấp mạn, lây truyền qua miệng cịn bàn cãi [7] Ngồi ra, y học công bố tư liệu cho thấy có HBsAg muỗi, rệp tồn tuần-1 tháng [3] [10] Tuy nhiên người ta công nhận lây truyền qua rệp cắn, cịn qua muỗi đốt khơng rõ ràng [3] 1.5 BIỆN PHÁP DỰ PHÒNG NHIỄM VI-RÚT VIÊM GAN B [1] 1.5.1 Kiểm soát nguồn lây chung : Tiệt trùng vật dụng tiêm chích, châm cứu, xỏ lỗ tai, xăm tránh dùng chung dụng cụ lây nhiễm máu tinh dịch dao cạo râu, bàn chải đánh răng, kềm cắt móng tay Kiểm tra vi- rút viêm gan B người cho máu 1.5.2 Kiểm sốt nguồn lây gia đình : Nếu gia đình có người bị nhiễm VRVGB, phải lưu ý khơng dùng chung vật dụng bị dính máu, tinh dịch người bị bệnh 1.5.3 Kiểm soát nguồn lây bệnh viện : Các bệnh phẩm bệnh nhân nhiễm VRVGB nguồn lây, máu Do phải xử lý tốt dụng cụ có liên quan đến bệnh phẩm Nhân viên y tế phải tuân thủ quy tắc chăm sóc điều trị bệnh nhân nhiễm VRVGB để tránh nguy lây nhiễm cho thân cho cộng đồng 1.5.4 Kiểm soát cộng đồng : Phát người mang VRVGB mạn tính để giáo dục phương thức lây truyền bệnh, diễn biến bệnh để họ tự bảo vệ tham gia bảo vệ cộng đồng Tiêm vắc-xin phòng viêm gan vi-rút B rộng rãi cho toàn dân, đặc biệt cho đối tượng có nguy cao Tóm lại, VGVRB cịn vấn đề y tế nan giải nước phát triển Đó nguy dẫn đến viêm gan mạn, xơ gan ung thư gan, làm gia tăng tỷ lệ tử vong nước Việc đánh giá hiểu biết quần chúng nhân dân phương thức lây truyền biện pháp phòng ngừa để làm tiền đề cho cơng tác giáo dục đóng vai trò quan trọng chiến dịch phòng chống bệnh VGVRB 10 Chương ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Chúng tiến hành điều tra nghiên cứu hộ gia đình nhân dân phường Thuận Thành, thành phố Huế 2.1.1 Cỡ mẫu : N = 200 2.1.2 Tiêu chuẩn chọn mẫu : - Lứa tuổi : từ 16 tuổi trở lên - Khơng phân biệt giới tính - Khơng phân biệt trình độ văn hóa 2.1.3 Cách chọn mẫu : Chọn ngẫu nhiên 200 người đại diện cho 200 hộ gia đình phường Thuận Thành, Huế 2.1.4 Tiêu chuẩn loại trừ : Chúng loại khỏi mẫu nghiên cứu trường hợp sau : - Những người không hợp tác - Những người khơng bình thường tinh thần trí tuệ 2.2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.2.1 Thiết kế nghiên cứu : Nghiên cứu tiến hành theo kiểu nghiên cứu ngang 2.2.2 Phương pháp thu thập liệu : Gồm bước : Bước1: lập phiếu thăm dò Phiếu thăm dò gồm hai phần : 22 Chương BÀN LUẬN 4.1 TÌNH HÌNH ĐỐI TƯỢNG ĐIỀU TRA Trong nghiên cứu chúng tôi, tổng số người điều tra 200 Kết bảng cho thấy nhóm có trình độ văn hố từ cấp II trở xuống gồm 97 người (nhóm I) nhóm có trình độ văn hố từ cấp III trở lên gồm 103 người (nhóm II) Trong nhóm I, lứa tuổi 60 chiếm nhiều ngược lại nhóm II lứa tuổi 16-30 chiếm nhiều Về phân bố theo giới, nhận thấy nữ chiếm đa số nhóm I (65,97%), nam chiếm đa số nhóm II (64,07%) Nhìn chung, 100% đối tượng điều tra có nghe nói đến bệnh VGVRB Điều phù hợp với tình hình kinh tế đất nước đà phát triển, người dân có điều kiện tiếp cận với nhiều phương tiện thông tin họ quan tâm vấn đề sức khoẻ Ngồi cịn lý khơng phần quan trọng tình hình nhiễm VRVGB ngày gia tăng 4.2 HIỂU BIẾT VỀ MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CỦA BỆNH VGVRB 4.2.1 Lứa tuổi mắc bệnh : Trong 200 người dân điều tra có 62,5% trả lời lứa tuổi mắc bệnh (bảng 2) Nghiên cứu Đinh Đức Thuỷ, Nguyễn Phương, Trần Xuân Chương thực 200 sinh viên Đại học Huế năm 2001 có đến 84% trả lời [12], cao nghiên cứu (p < 0,0001) Điều hợp lý, đối tượng điều tra nghiên cứu sinh viên nên có trình độ nhận thức cao nhiều so với nhân dân phường Thuận Thành Tuy nhiên, nghiên cứu chúng tơi, khơng có khác biệt có ý nghĩa thống kê tỷ lệ nhận thức lứa tuổi mắc bệnh nhóm khác trình độ văn hố Có 37,5% nhận thức sai lứa tuổi mắc bệnh, cho 23 trẻ em (20%) cho người lớn (17,5%) mắc bệnh Điều dẫn đến xem thường vấn đề phịng bệnh cho đối tượng khơng nằm lứa tuổi mà người dân nghĩ khơng mắc bệnh Vì vậy, phổ biến kiến thức bệnh VGVRB cho người dân, cán y tế cần phải quan tâm đến vấn đề 4.2.2 Triệu chứng thông thường bệnh viêm gan vi-rút B : Kết bảng cho thấy đại đa số người dân (84%) biết vàng da triệu chứng thường gặp VGVRB, so với kết nghiên cứu Đinh Đức Thuỷ, Nguyễn Phương, Trần Xn Chương khơng có khác biệt có ý nghĩa thống kê (87,5%; p > 0,05) [12] Trong nghiên cứu chúng tơi có nửa người dân (52,5%) có lưu ý đến triệu chứng mệt mỏi bệnh Mệt mỏi dấu hiệu xuất sớm VGVRB cấp [2]ì, triệu chứng thường gặp VGVRB mạn tính [8] Vì cần phổ biển rộng rãi cho người dân nhằm mục đích phát bệnh sớm Như biết VGVRB có nhiều thể đặc biệt trường hợp VGVRB mạn tính (thể tồn tại) khơng có triệu chứng mà bệnh nhân nhận biết vàng da, đau bụng, mệt mỏi Đây lý làm bệnh nhân không khám điều trị xuất biến chứng xơ gan, ung thư gan Bảng cho thấy có 33% người dân biết VGVRB khơng có triệu chứng Nhóm II có tỷ lệ biết cao nhóm I, nhiên cịn thấp, 39,8% Vì vậy, việc khuyến cáo người dân đến sở y tế để kiểm tra xem có bị nhiễm VRVGB khơng, đến khám bệnh tư vấn sở chuyên khoa quan trọng vấn đề quản lý phòng chống bệnh VGVRB 4.2.3 Hậu bệnh viêm gan vi-rút B : 24 Bệnh VGVRB có tỷ lệ diễn biến thành mạn tính cao, với biến chứng xơ gan ung thư gan, năm có 1-2 triệu người chết có liên quan VRVGB [2] Qua bảng 4, chúng tơi nhận thấy 73,5% người dân biết hậu bệnh, đồng thời khơng có khác biệt hai nhóm trình độ văn hố Điều chứng tỏ người dân có quan tâm tìm hiểu bệnh VGVRB Chúng hy vọng rằng, sở để họ trọng đến việc phòng lây nhiễm VRVGB 4.2.4 Cách phát nhiễm vi-rút viêm gan B : Qua bảng 5, nhận thấy có 65% người dân biết phải xét nghiệm máu phát nhiễm VRVGB Đặc biệt tỷ lệ nhận thức nhóm II cao hẳn nhóm I (72,81% so với 56,70%; p < 0,05) Khám lâm sàng quan trọng bệnh nhân viêm gan kết luận có phải VRVGB hay khơng Bảng cho thấy 32% người dân cho khám bệnh phát nhiễm VRVGB Như người dân có nhận thức tốt việc phát nhiễm VRVGB nhóm II có nhận thức tốt so với nhóm I, có 25,25% nhóm II cho khám bệnh phát nhiễm VRVGB, nhóm I có đến 39,18% kết luận (p < 0,05) Ngày nay, phương tiện siêu âm trở nên phổ biến người dân có thói quen nghĩ siêu âm phát bá bệnh Thật đáng mừng, nghiên cứu có 3% cho cần siêu âm để phát nhiễm VRVGB Đây dấu hiệu khả quan nhận thức người dân 4.3 HIỂU BIẾT VỀ PHƯƠNG THỨC LÂY TRUYỀN VI-RÚT VIÊM GAN B : 4.3.1 Các đường lây truyền : Kết bảng cho thấy tỷ lệ người dân biết VRVGB lây truyền qua đường máu cao, đến 67,5% Không có khác biệt có ý nghĩa thống 25 kê nhóm I nhóm II Ngồi ra, so sánh với tỷ lệ 68,5% nghiên cứu sinh viên chúng tơi nhận thấy khơng có khác biệt (p > 0,05) [12] Điều cho thấy hiểu biết việc VRVGB lây truyền qua đường máu đồng đối tượng có trình độ văn hố khác Đối với đường lây truyền từ mẹ sang trình mang thai sinh nở, nghiên cứu cho thấy có 34% biết Kết thấp so với nghiên cứu sinh viên Đại học Huế (34% so với 54%; p < 0,0001) [12] Ngay nghiên cứu chúng tơi có khác biệt có ý nghĩa thống kê nhóm I (25,37%) nhóm II (41,74%) Như vậy, hiểu biết đường lây truyền nhân dân chưa cao, tuỳ thuộc vào trình độ văn hố Trong đó, lây truyền từ mẹ sang phương thức lây truyền đáng quan tâm Những người mẹ nhiễm VRVGB có HBeAg (-) nguy lây truyền cho 5-20% có HBeAg (+) nguy lên đến 90-100% [7] Ngồi tỷ lệ đứïa trẻ bị nhiễm từ thời kỳ sơ sinh chuyển thành mang VRVGB mạn tính cao (đến 90%) [6] Sự lây nhiễm dẫn đến ung thư gan lứa tuổi trẻ [2] Vì vậy, đường lây truyền cần đặc biệt quan tâm công tác tuyên truyền giáo dục, cho phụ nữ độ tuổi sinh đẻ Một đường lây truyền khác quan trọng lây truyền qua quan hệ tình dục Tỷ lệ người dân biết đường lây truyền thấp, 29%, khơng có khác biệt hai nhóm trình độ văn hố (bảng 6) Điều giảm tỷ lệ người dân biết phòng ngừa VGVRB cách sử dụng bao cao su QHTD Một điều đáng lưu ý 33% cho VRVGB lây truyền qua đường tiêu hoá Từ quan điểm người dân cho vệ sinh ăn uống phịng bệnh VGVRB Nghiên cứu chúng tơi cho thấy nhóm II có nhận thức tốt nhóm I vấn đề này, có 26,21% chọn đường lây truyền nhóm II so với nhóm I 40,21% (p < 0,05) 26 Trong nghiên cứu chúng tơi 17% cho có lây truyền qua đường hô hấp Thực tế y văn không ghi nhận đườngû lây truyền VRVGB 4.2.2 Nhóm người có nguy nhiễm VRVGB : Kết bảng cho thấy đa số người dân biết nhóm người tiêm chích ma t, QHTD với nhiều người đối tượng có nguy cao Tỷ lệ người trả lời 78,5% 73,5%, khơng có khác biệt có ý nghĩa thống kê nhóm I nhóm II Sự nhận định nhóm người tiêm chích ma t có nguy cao nhiễm VRVGB nghiên cứu nghiên cứu Đinh Đức Thuỷ, Nguyễn Phương, Trần Xn Chương khơng có khác biệt (78,5% so với 76%; p > 0,05) [12] Mặc dù có 29% người dân biết đường lây truyền qua QHTD (bảng 6), tỷ lệ người biết nhóm nguy QHTD với nhiều người cao Có lẽ theo người dân, nhóm QHTD với nhiều người có lối sống buông thả, không lành mạnh nên bị VGVRB nhiều bệnh khác Tiêm chích ma tuý QHTD với nhiều người nhóm nguy cần quan tâm xã hội khơng họ dễ bị nhiễm VRVGB mà nguồn lây cho người khác (nếu họ bị nhiễm) Với hiểu biết người dân nhóm nguy này, hy vọng họ tránh lối sống không lành mạnh để hạn chế nhiễm VRVGB Một nhóm người có nguy cao cần đáng lưu tâm gái mại dâm, nguồn lây đáng kể Tuy nhiên nghiên cứu có 49,5% cho gái mại dâm nhóm nguy cao, khơng có khác biệt có ý nghĩa thống kê hai nhóm I II Đồng tính luyến nhóm người có nguy cao nhiễm VRVGB mà chúng tơi có đề cập đến phần tổng quan Tuy nhiên, phong tục tập quán điều kiện xã hội nước ta khác với nước phương Tây nên nhóm nguy xã hội quan tâm Trong nghiên cứu chúng tơi có 27 16,5% người điều tra biết nhóm nguy này, khơng có khác biệt có ý nghĩa thống kê hai nhóm I II Về nhóm nhân viên y tế, nghiên cứu 500 nhân viên Trung tâm Bệnh Nhiệt Đới thành phố Hồ Chí Minh cho thấy tỷ lệ HBsAg (+) 16,8%, riêng tỷ lệ dương tính người làm phòng cấp cứu 25,6% phịng chăm sóc bệnh nhân viêm gan 30,4% [2] Trong nghiên cứu chúng tơi, có 28,5% người dân biết nhân viên y tế nhóm nguy cao bị nhiễm VRVGB, khơng có khác biệt với nghiên cứu sinh viên Đại học Huế (20,5%; p > 0,05) Tuy nghiên cứu chúng tơi nhóm II có tỷ lệ biết cao so với nhóm I (p < 0,01) nhìn chung cịn thấp, 37,86% 4.2.3 Những sinh hoạt có nguy lây truyền vi-rút viêm gan B : Bảng cho thấy có tỷ lệ chưa cao nhận thức việc dùng chung dao cạo, thói quen làm móng tay, móng chân, chích lễ sinh hoạt có nguy lây truyền VRVGB Trong nghiên cứu tỷ lệ 54%, 43% 56,5%, khơng có khác biệt hai nhóm trình độ văn hố Đối với yếu tố nguy bấm lỗ tai với dụng cụ chung, xăm thói quen dùng chung bàn chải tỷ lệ nhận thức người dân cịn thấp hơn, 37%, 35% 28% Riêng nhóm II có tỷ lệ biết dùng chung bàn chải yếu tố nguy cao nhóm I có ý nghĩa thống kê Tuy nhiên với tỷ lệ 36,89% thấp Sáu sinh hoạt vừa kể yếu tố nguy công nhận y văn [7] Nghiên cứu tác giả Hà Thị Minh Thi, Võ Hữu Toàn, Nguyễn Hoàng Vũ năm 2001 cho thấy sinh hoạt có nguy lây truyền VRVGB cạo râu chung dao làm móng tay, chân [11] Nghiên cứu F E Martison cho thấy dùng chung bàn chải yếu tố nguy [15] Nhiệm vụ cán y tế phải nâng cao hiệu giáo dục truyền thông bệnh VGVRB, nội dung giáo dục phải thật cụ thể Bởi qua nghiên cứu chúng tơi nhận thấy người dân biết VRVGB 28 lây truyền qua đường máu vào trường hợp cụ thể sinh hoạt có nguy lây truyền VRVGB dùng chung vật dụng làm xây xát da, niêm mạc họ lại nhận biết chưa rõ ràng Chỉ có 8,5% người dân cho lây truyền qua bắt tay người VGVRB tỷ lệ vừa phải 34% cho nói chuyện trực tiếp với người VGVRB bị lây Tuy nhiên, vấn đề ăn chung người nhiễm VRVGB có đến 55,5% cho bị lây nhiễm khơng có khác biệt hai nhóm trình độ văn hố Đây điều cán y tế cần phải quan tâm giải thích rõ cho người dân để tránh tình trạng cách ly người bị nhiễm VRVGB với người khác gia đình e ngại cộng đồng giao tiếp với người Thực tế, HBsAg diện nước bọt bệnh nhân VGVRB, nghiên cứu thực nghiệm khỉ cho thấy nước bọt gây nhiễm cho nuốt bơm vào nướu [3] 4.4 HIỂU BIẾT VỀ CÁCH PHÒNG NGỪA BỆNH VIÊM GAN VI-RÚT B : Bảng cho thấy phần lớn người dân biết biện pháp phòng ngừa tiêm vắc-xin, với tỷ lệ 89,5%, với tỷ lệ nghiên cứu sinh viên Đại học Huế [12] Trong nghiên cứu chúng tơi khơng có khác biệt nhóm I nhóm II Tiêm vắc-xin biện pháp phòng ngừa hữu hiệu Qua điều tra, chúng tơi nhận thấy có tỷ lệ cao quần chúng nhân dân hiểu điều Đây tín hiệu đáng mừng cho chiến dịch phịng chống bệnh VGVRB Tỷ lệ nhận thức khơng tiêm ma tuý phòng ngừa bệnh VGVRB cao, 78,5% Đây người biết tiêm chích ma t nhóm có nguy cao lây nhiễm VRVGB Từ năm 80, việc áp dụng rộng rãi dụng cụ bảo vệ QHTD làm giảm rõ rệt tỷ lệ lây nhiễm VRVGB qua đường tình dục [7] Tuy nhiên, 29 kết nghiên cứu bảng 9, có 36% người dân biết biện pháp phòng ngừa cách dùng bao cao su QHTD Điều này phù hợp với tỷ lệ người dân biết đường lây truyền qua QHTD nghiên cứu thấp Mặc dù khơng đồng tình với lối sống nhiều bạn tình phương diện giáo dục cộng đồng phải hướng dẫn cho người dân biết cách phòng ngừa tình cần thiết Vệ sinh ăn uống biện pháp phòng ngừa tốt tránh lây nhiễm vi-rút viêm gan A, VRVGB khơng có ý nghĩa Trong nghiên cứu chúng tơi có 39% cho biện pháp phòng ngừa lây nhiễm VRVGB Tuy quan niệm chưa vơ hại Có quan điểm sai lầm vấn đề phịng ngừa lây truyền VRVGB người dân cho cần cách ly người bị VGVRB Hiện chưa có chứng khả lây nhiễm nước mắt, phân, nước tiểu sữa mẹ Đối với lây nhiễm qua nước bọt nhiều bàn cãi, thực tế người ta ghi nhận vài trường hợp lây nhiễm đặc biệt qua vết cắn gây xây xát da, nước bọt có dính máu tiếp xúc với da, niêm mạc khơng lành lặn [3] Mặc dù kết bảng cho thấy tỷ lệ người dân có quan điểm cách ly không cao (36%) cần phải quan tâm giáo dục Vì quan điểm dẫn đến thái độ hành động không giao tiếp với người nhiễm VRVGB Từ có ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống tâm lý người nhiễm VRVGB dẫn đến tình trạng bi quan, giấu bệnh 4.5 NGUỒN THƠNG TIN ĐỂ CĨ HIỂU BIẾT VỀ BỆNH VIÊM GAN VIRÚT B: Qua kết nghiên cứu bảng 10, nhận thấy đa số nhân dân biết thông tin bệnh VGVRB từ phương tiện truyền thông đại chúng (80%) Rõ ràng phương tiện thiếu xã hội phát triển ngày chúng có ưu điểm phổ biến cho nhiều đối tượng lúc 30 Sự phổ biến thông tin cho người thân, bạn bè góp phần nâng cao hiểu biết cộng đồng cần đề phòng trường hợp dễ xảy nhân rộng thông tin hiểu biết lệch lạc Trong nghiên cứu tỷ lệ nhận thông tin từ bạn bè người thân thấp (28,5%) Bảng 10 cho thấy, có 29% người dân nhận thơng tin bệnh VGVRB từ cán y tế, khác biệt có ý nghĩa thống kê hai nhóm trình độ văn hố Tuy nhiên, so với kết nghiên cứu 200 sinh viên Đại học Huế, chúng tơi có tỷ lệ nhận thơng tin từ cán y tế cao (29% so với 19%, p < 0,05) [12] Điều phù hợp với đặc điểm giao tiếp hai nhóm đối tượng Nhìn chung, người dân có mối liên hệ mật thiết với cán y tế địa phương thành phần sinh viên Qua tỷ lệ người dân nhận thơng tin từ cán y tế cịn thấp nêu trên, cho cán y tế chưa thực làm tròn trách nhiệm việc tuyên truyền giáo dục cho người dân Vì vậy, ngành y tế nói chung y tế địa phương nói riêng cần có biện pháp nâng cao số lượng chất lượng tuyên truyền giáo dục cho nhân dân Tóm lại, qua điều tra chúng tơi nhận thấy tất người dân có nghe nói đến bệnh VGVRB hiểu biết họ bệnh phương thức lây truyền cách phòng ngừa nhiều hạn chế Đa số người dân biết hậu nguy hiểm bệnh VGVRB cách phát nhiễm VRVGB Họ biết VRVGB lây truyền qua đường máu lại khơng có mối liên hệ cụ thể với sinh hoạt thông thường sống Sự hiểu biết đường lây truyền qua QHTD lây truyền từ mẹ sang thấp Đặc biệt, số người dân quan niệm ăn uống chung với người VGVRB bị lây nhiễm Từ nảy sinh thái độ hành động không họ muốn tự bảo vệ khỏi lây bệnh Tuy nhiên, hầu hết người dân biết đến biện 31 pháp phòng ngừa cách tiêm vắc-xin Một điều cần lưu ý có người nhận thông tin bệnh VGVRB từ cán y tế KẾT LUẬN Qua việc điều tra 200 người đại diện cho 200 hộ gia đình nhân dân phường Thuận Thành, thành phố Huế, rút số kết luận sau : Sự hiểu biết đặc điểm bệnh viêm gan vi - rút B : - 100% có nghe nói bệnh viêm gan vi-rút B - 62,5% người điều tra biết lứa tuổi mắc bệnh viêm gan vi-rút B - Về triệu chứng viêm gan vi-rút B, có 84% biết vàng da, 52,5% biết mệt mỏi Tuy nhiên 33% biết khơng có triệu chứng dễ nhận thấy vàng da, đau bụng mệt mỏi; có khác biệt hai nhóm trình độ văn hố (tỷ lệ biết nhóm I 25,7%; nhóm II 39,8%, p < 0,05) 32 - 73,5% người dân biết hậu viêm gan virút B xơ gan, ung thư gan tử vong - 65% người dân biết muốn phát nhiễm VRVGB phải xét nghiệm máu, có khác biệt hai nhóm trình độ văn hố (nhóm I : 56,7%; nhóm II : 72,81%) Sự hiểu biết phương thức lây truyền vi-rút viêm gan B : - Tỷ lệ người dân biết vi-rút viêm gan B lây truyền qua đường máu 67,50% 34% người dân biết đường lây từ mẹ sang con, hiểu biết tuỳ thuộc vào trình độ văn hố (tỷ lệ biết nhóm I 25,37%, nhóm II 41,74%; p