Thực trạng mất cân bằng giới tính khi sinh tại huyện thiệu hóa – thanh hóa năm 2009 và một số yếu tố liên quan

ĐẶT VẤN ĐỀ Trong những năm gần đây, tình hình mất cân bằng giới tính khi sinh (CBGTKS) ở Việt Nam đang ngày càng rơi vào mức báo động. Nếu cách đây 10 năm, tỷ số chênh lệch giới tính khi sinh ở Việt Nam chỉ ngang bằng với mức độ trung bình của thế giới là cứ 100 bé gái thì có 104 – 106 bé trai, nay tỷ số giới tính khi sinh (TSGTKS) đã ở mức 110 bé trai100 bé gái 12. Tình hình mất CBGTKS này của nước ta đã được tổ chức y tế thế giới (WHO) cảnh báo, và nhiều nhà khoa học nhắc đến. Năm 2007, một nghiên cứu của viện nghiên cứu phát triển xã hội được thực hiện trên cả nước cho thấy TSGTKS có sự chênh lệnh đáng kể. Có tới 16 tỉnh thành có TSGTKS 115128 bé trai100 bé gái (tình trạng này tương ứng với Trung Quốc trong giai đoạn những năm 90). Bắc Ninh là 123100, Hà Tây 112100.v.v…6. Trước thực trạng trên, Tổng cục Dân số Kế hoạch hóa gia đình (DS KHHGĐ) đã quyết định triển khai Đề án can thiệp, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, thực hiện thí điểm tại 852 xã, phường thuộc 10 tỉnh có tỷ số giới tính khi sinh cao (từ 115100 trở lên) gồm: Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương, Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Bình Định, Ninh Thuận, Tiền Giang, Đồng Nai, Bạc Liêu 8. Thanh Hóa là một tỉnh có số dân đông thứ 3 cả nước sau Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh với tổng số dân năm 2008 là 3697,2 nghìn người. Tình trạng mất CBGT ở trẻ sơ sinh theo hướng các bé trai nhiều hơn các bé gái của Thanh Hóa năm 2008 là khá cao (122100), đứng thứ 2 trên toàn quốc 9. Vậy thực trạng mất CBGTKS hiện nay tại tỉnh như thế nào? Đâu là nguyên nhân chính gây nên thực trạng này? Và làm sao để công tác dân số tại tỉnh đạt hiệu quả cao, góp phần vào việc giảm tỷ lệ sinh và giảm sự mất CBGTKS, nâng cao đời sống kinh tế và chất lượng cuộc sống cho nhân dân? 2 Đi tìm câu trả lời cho những vấn đề trên, chúng tôi thực hiện nghiên cứu tại huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa với đề tài: “Thực trạng mất cân bằng giới tính khi sinh tại huyện Thiệu Hóa – Thanh Hóa năm 2009 và một số yếu tố liên quan”. Mục tiêu nghiên cứu là: 1. Mô tả TSGTKS tại huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa từ năm 2005 đến hết năm 2009. 2. Thăm dò một số yếu tố về văn hóa – xã hội, kinh tế, dịch vụ sàng lọc trước sinh có liên quan đến tình hình mất CBGTKS ở huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa. 3. Đề xuất các giải pháp can thiệp nhằm làm giảm tình hình mất CBGTKS.

NGUYỄN TRỌNG NGHĨA

THỰC TRẠNG MẤT CÂN BẰNG GIỚI TÍNH KHI SINH TẠI HUYỆN THIỆU HOÁ-THANH HÓA NĂM 2009

VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN Y KHOA

KHÓA 2006 - 2010

HÀ NỘI - 2010

NGUYỄN TRỌNG NGHĨA

THỰC TRẠNG MẤT CÂN BẰNG GIỚI TÍNH KHI SINH TẠI HUYỆN THIỆU HOÁ-THANH HÓA NĂM 2009

VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN Y KHOA

KHÓA 2006 - 2010

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TS NGUYỄN ĐĂNG VỮNG

HÀ NỘI - 2010

thành, tận đáy lòng mình, tôi chân thành tri ân đến:

Các thầy, cô giáo trường Đại học Y Hà Nội và các thầy, cô giáo trong khoa Y tế công cộng đã tận tình giảng dạy, hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành chương trình học tập

TS Nguyễn Đăng Vững, người đã nhiệt tình hướng dẫn cho tôi từ xác

định vấn đề nghiên cứu, xây dựng đề cương, chia sẻ thông tin và hoàn thành khóa luận này ThS Nguyễn Thị Thúy Hạnh cũng đã đóng góp nhiều ý tưởng cho nghiên cứu

Các bác, cô, chú đang công tác tại Chi cục DS - KHHGĐ tỉnh Thanh Hóa, Trung tâm DS - KHHGĐ huyện Thiệu Hóa, đặc biệt là cô Minh, cộng tác viên dân số xã Thiệu Đô đã giúp đỡ tôi khi xuống tiến hành điều tra thu thập số liệu tại địa bàn Tập thể nhân dân xã Thiệu Đô đã nhiệt tình tham gia vào nghiên cứu

Các anh em, bạn bè đã khuyến khích tôi trên con đường học tập 4 năm qua

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng cám ơn tới bố mẹ và chị gái tôi, những người đã quan tâm, chăm sóc và là nguồn động viên cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu này

Xin chân thành cảm ơn ! Hà Nội, ngày 24 tháng 05 năm 2010

Người thực hiện khóa luận

Nguyễn Trọng Nghĩa

DS – KHHGĐ Dân số - kế hoạch hóa gia đình

ĐTBĐDS Điều tra biến động dân số

TSGTKS Tỷ số giới tính khi sinh

UNFPA The United Nations Population Fund

(Quỹ dân số Liên Hợp Quốc)

(Tổ chức Y tế thế giới)

Bảng 1.2: Bảng liên quan giữa tỷ lệ mong muốn có con trai

của các phụ nữ với thứ tự sinh 7

Bảng 1.4: TSGTKS theo thứ tự sinh ngược (ĐTBĐDS năm 2007) 8

Bảng 2.5: Phương pháp thu thập thông tin và các chỉ số biến số 17

Bảng 3.6: Mô tả mẫu nghiên cứu 20

Bảng 3.7: TSGTKS của huyện Thiệu Hóa từ 2005 – 2009 21

Biểu đồ 1.1: Tỷ số gia tăng số lần sinh theo thứ tự sinh và cấu trúc giới tính của gia đình, điều tra dân số năm 2006 8

Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3

1.1 Tỷ số giới tình khi sinh 3

1.2 Thực trạng mất CBGTKS ở Việt Nam 3

1.3 Các yếu tố ảnh hưởng tới TSGTKS 6

1.4 Giải pháp làm giảm tình trạng mất CBGTKS 11

Chương 2 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 13

2.1 Địa điểm nghiên cứu 13

2.2 Đối tượng nghiên cứu 14

2.3 Phương pháp nghiên cứu 14

2.3.1 Cỡ mẫu và chọn mẫu 14

2.3.2 Kỹ thuật thu thập thông tin và quá trình thu thập số liệu 16

2.3.3 Các chỉ số, biến số và nội dung nghiên cứu 18

2.4 Xử lý và phân tích số liệu 19

2.5 Thời gian nghiên cứu 19

2.6 Các chú ý về khía cạnh đạo đức nghiên cứu 19

Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 21

3.1 Mô tả mẫu 21

3.2 Mô tả TSGTKS của huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa từ năm 2005 đến hết năm 2009 22

3.3 Các yếu tổ ảnh hưởng tới TSGTKS 23

4.1 Bàn luận về TSGTKS của huyện Thiệu Hóa năm 2009 31

4.2 Bàn luận về các yếu tố ảnh hưởng tới TSGTKS 32

4.3 Bàn luận về giải pháp làm giảm tình trạng mất CBGTKS 37

4.4 Bàn luận về phương pháp nghiên cứu 38

KẾT LUẬN 39

KHUYẾN NGHỊ 40 TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

tỷ số giới tính khi sinh (TSGTKS) đã ở mức 110 bé trai/100 bé gái [12]

Tình hình mất CBGTKS này của nước ta đã được tổ chức y tế thế giới (WHO) cảnh báo, và nhiều nhà khoa học nhắc đến Năm 2007, một nghiên cứu của viện nghiên cứu phát triển xã hội được thực hiện trên cả nước cho thấy TSGTKS có sự chênh lệnh đáng kể Có tới 16 tỉnh thành có TSGTKS 115-128 bé trai/100 bé gái (tình trạng này tương ứng với Trung Quốc trong giai đoạn những năm 90) Bắc Ninh là 123/100, Hà Tây 112/100.v.v…[6]

Trước thực trạng trên, Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (DS- KHHGĐ) đã quyết định triển khai Đề án can thiệp, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, thực hiện thí điểm tại 852 xã, phường thuộc

10 tỉnh có tỷ số giới tính khi sinh cao (từ 115/100 trở lên) gồm: Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương, Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Bình Định, Ninh Thuận, Tiền Giang, Đồng Nai, Bạc Liêu [8]

Thanh Hóa là một tỉnh có số dân đông thứ 3 cả nước sau Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh với tổng số dân năm 2008 là 3697,2 nghìn người Tình trạng mất CBGT ở trẻ sơ sinh theo hướng các bé trai nhiều hơn các bé gái của Thanh Hóa năm 2008 là khá cao (122/100), đứng thứ 2 trên toàn quốc [9] Vậy thực trạng mất CBGTKS hiện nay tại tỉnh như thế nào? Đâu là nguyên nhân chính gây nên thực trạng này? Và làm sao để công tác dân số tại tỉnh đạt hiệu quả cao, góp phần vào việc giảm tỷ lệ sinh và giảm sự mất CBGTKS, nâng cao đời sống kinh tế và chất lượng cuộc sống cho nhân dân?

Đi tìm câu trả lời cho những vấn đề trên, chúng tôi thực hiện nghiên

cứu tại huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa với đề tài: “Thực trạng mất cân

bằng giới tính khi sinh tại huyện Thiệu Hóa – Thanh Hóa năm 2009 và một số yếu tố liên quan”

Mục tiêu nghiên cứu là:

1 Mô tả TSGTKS tại huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa từ năm 2005 đến hết năm 2009

2 Thăm dò một số yếu tố về văn hóa – xã hội, kinh tế, dịch vụ sàng lọc trước sinh có liên quan đến tình hình mất CBGTKS ở huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa

3 Đề xuất các giải pháp can thiệp nhằm làm giảm tình hình mất CBGTKS

Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Tỷ số giới tính khi sinh (TSGTKS)

Tỷ số giới tính là một chỉ số nhân khẩu học phản ánh cơ cấu giới tính của một quần thể dân số, trong đó TSGTKS thường được các nhà nhân khẩu học quan tâm nhất

TSGTKS là tỷ số giữa số trẻ em sinh ra là trai và số trẻ em sinh ra là gái được biểu thị bằng số bé trai trên 100 bé gái trong tổng số sinh 12 tháng trước điều tra [2]

TSGTKS được xác định bằng số trẻ em trai được sinh ra trên một trăm trẻ em gái Tỷ số này thông thường là 104-106/100 [12] Một điểm lưu ý là giá trị của tỷ số này rất ổn định qua thời gian và không gian, giữa các châu lục, quốc gia, khu vực và chủng tộc người Bất kỳ một sự thay đổi đáng kể nào của tỷ số này chênh lệch khỏi mức sinh học bình thường này đều phản ánh những can thiệp có chủ định, ở các mức độ khác nhau đến sự cân bằng tự nhiên này [12]

1.2 Thực trạng mất CBGTKS ở Việt Nam

Những nghiên cứu về TSGTKS đã chỉ ra một xu hướng biến động dân

số không mong muốn, bắt đầu diễn ra từ những năm 1980 của thế kỷ trước

Đó là sự gia tăng liên tục TSGTKS ở một số quốc gia châu Á Sau khi kết quả của cuộc tổng điều tra dân số và nhà ở năm 1999 được công bố, những quan ngại về khả năng Việt Nam cũng sẽ đối mặt với nguy cơ gia tăng TSGTKS đã được đề cập đến Nhưng những tranh cãi xung quanh câu chuyện này dường như bị lãng quên cho đến năm 2006, khi Tổng cục Thống kê với sự giúp đỡ

về kĩ thuật của Quỹ Dân Số Liên Hợp Quốc (UNFPA) đã thu thập những số

liệu quan trọng và công bố TSGTKS của Việt Nam ở mức 110/100 theo kết

quả của cuộc ĐTBĐDS năm 2006 do cơ quan này tiến hành [12]

Đến năm 2007, một nghiên cứu của viện nghiên cứu phát triển xã hội được thực hiện trên cả nước cho thấy TSGTKS có sự chênh lệnh đáng kể Có tới 16 tỉnh thành có TSGTKS 115-128 bé trai/100 bé gái, trong đó nổi bật là Bắc Ninh 123/100, Hà Tây 112/100 v.v…(tình trạng này tương đương với Trung Quốc trong giai đoạn những năm 90) [6]

Theo số liệu thống kê sơ bộ thu thập được từ cuộc Tổng điều tra dân số

và nhà ở năm 2009, TSGTKS đã tăng lên trong 10 năm qua, rõ nét nhất là trong vòng 5 năm trở lại đây Năm 1999 tỷ số này là 108 bé trai/100 bé gái Đến nay đã tăng lên 111 bé trai/100 bé gái Đây là chủ đề xã hội nóng đã được dư luận nước ta đặc biệt quan tâm trong những năm gần đây [1]

Tuy chưa thực sự đáng nguy hiểm trong thời điểm hiện tại, nhưng nếu như không có những biện pháp khắc phục thì chắc chắn Việt Nam sẽ phải đối mặt với những hậu quả trong tương lai, giống như Trung Quốc và Ấn Độ hiện nay

Nguồn: Thực trạng dân số Việt Nam 2008,[11]

1.3 Các yếu tố ảnh hưởng tới TSGTKS

1.3.1 Tư tưởng trọng nam khinh nữ

Việt Nam là một nước châu Á còn mang nặng tư tưởng “trọng nam khinh nữ”, nếu chưa sinh được con trai để “nối dõi tông đường” thì các gia đình sẽ tiếp tục sinh thêm Việc này không phải là mới Tuy nhiên, trong quá khứ, khi mỗi gia đình thường có từ 3-4 con, thì việc sinh con này không ảnh hưởng gì đến cơ cấu giới tính của dân số Nhưng ngày nay, khi mỗi gia đình chỉ được phép có 1-2 con, thì số lượng con trai ngày càng trở nên nhiều hơn

so với số con gái Phần lớn những người phụ nữ phải chịu áp lực phải sinh

được con trai từ chính gia đình mình Vì thế nhiều người khi mang thai đến tháng thứ 4, thứ 5, nếu kết quả siêu âm là con gái họ sẵn sàng phá bỏ thai nhi

nữ đó để đợi lần mang thai sau Cũng có nhiều phụ nữ ở các vùng nông thôn không có khả năng tiếp cận dịch vụ chẩn đoán giới tính thai nhi sớm, nên cứ

vô tư sinh tiếp con thứ 3, thứ 4 cho đến khi có con trai mới chịu dừng

Theo quan niệm đã ăn sâu vào trong tiềm thức của người Việt Nam, mỗi gia đình đều phải có ít nhất 1 người con trai để “nối dõi tông đường” Chính vì quan niệm này, người phụ nữ đã có áp lực rất lớn trong việc bắt buộc phải sinh được con trai cho gia đình nhà chồng, người phụ nữ mà không sinh được con trai để hương hỏa cho tổ tiên thì sẽ bị gia đình nhà chồng khinh

rẻ, coi thường, không có tiếng nói trong gia đình [13]

Tư tưởng “trọng nam khinh nữ” còn xuất hiện cả trong suy nghĩ của những người là Đảng viên, cán bộ nhà nước, những người đang sinh sống ở các thành phố lớn Họ cố tình hiểu sai tinh thần của Pháp lệnh dân số năm 2003: “Các cặp vợ chồng có quyền quyết định số con và thời điểm sinh con” (Điều 10) và Điều 4 của pháp lệnh quy định nên sinh ít con nhưng không nói

rõ số lượng là bao nhiêu Vì thế, nhiều cặp vợ chồng muốn có con trai hoặc thích có nhiều con nên dù đã “có nếp có tẻ” vẫn tiếp tục sinh thêm con trai để

đề phòng Chính điều này là một trong những nguyên nhân quan trọng làm gia tăng TSGTKS

1.3.2 Tác động của thứ tự lần sinh

Khi phương pháp lựa chọn giới tính trước sinh có chất lượng thì TSGTKS luôn luôn có sự biến đổi lớn theo sự kết hợp giữa thứ tự sinh và giới tính

Bảng 1.2: Bảng liên quan giữa tỷ lệ mong muốn có con trai của các phụ

Phụ nữ chưa có con trai

Biểu đồ 1.1: Tỷ số gia tăng số lần sinh theo thứ tự sinh và cấu trúc giới tính của gia đình, điều tra dân số năm 2006

Nguồn: Những biến đổi gần đây về Tỷ số giới tính khi sinh ở Việt Nam, 2009, tr.26 [12]

Bảng 1.3: TSGTKS theo thứ tự sinh ngược (ĐTBDDS năm 2007)

Nguồn : Những biết đổi gần đây về TSGTKS ở Việt Nam, 2009, tr.28 [12]

1.3.3 Chính sách dân số ảnh hưởng tới TSGTKS

Ở nhiều nước, chính sách dân số đã phát huy tác dụng to lớn trong việc điều tiết các quá trình vận động dân số theo hướng cần thiết

Chính sách một con giúp Trung Quốc giảm bớt tốc độ gia tăng dân số, song một số người cho rằng đó là lý do chính khiến nhiều gia đình siêu âm trước khi sinh để lựa chọn giới tính của thai nhi nhằm bảo đảm rằng đứa bé sinh ra là con trai Hiện nay, Trung Quốc là quốc gia thiếu phụ nữ trầm trọng nhất thế giới, các thống kê cho thấy, tình trạng này trở nên trầm trọng kể từ khi chính sách một con được thực thi vào cuối những năm 70 Tháng 1/2005 Bắc Kinh thông báo trên toàn quốc cứ 100 bé gái thì có 119 bé trai Các nhà nhân khẩu học dự báo rằng, trong vài thập kỷ tới, khoảng 40 triệu chàng trai Trung Quốc sẽ không tìm được bạn đời [10]

Ở nước ta, nhờ chính sách dân số, trong những năm gần đây tốc độ gia tăng dân số đã giảm đáng kể Thế nhưng, cũng giống như Trung Quốc, sự ưa thích con trai kết hợp với chính sách giảm sinh, quy mô gia đình nhỏ khiến Việt Nam bắt đầu có sự gia tăng TSGTKS và có xu hướng tăng trong vài năm trở lại đây

1.3.4 Các yếu tố kinh tế - xã hội

Mối quan hệ giữa dân số, xã hội và kinh tế với TSGTKS đã được đề cập đến trong các cuộc ĐTBĐDS và rút ra những kết luận có giá trị về thực trạng tình hình mất CBGTKS và những ảnh hưởng của kinh tế - xã hội tới TSGTKS

Những phụ nữ có trình độ học vấn cao, kinh tế khá giả và sống ở các thành phố lớn giúp họ có khả năng tiếp cận nhiều hơn với những dịch

vụ y tế hiện đại so với những phụ nữ nghèo có trình độ văn hóa thấp hơn

Ví dụ, có tới 87% phụ nữ có trình độ đại học biết trước giới tính thai nhi Ngược lại, tỷ lệ phụ nữ biết trước giới tính khi sinh là thấp nhất ở nhóm những phụ nữ có trình độ học vấn thấp, chưa đến 28% số phụ nữ mù chữ biết giới tính của thai nhi [12]

Nhóm những người phụ nữ sống ở vùng sâu xa, nơi kỹ thuật xác định giới tính như siêu âm còn rất hiếm và nếu có thì họ cũng không đủ khả năng chi trả, những phụ nữ này lại là những người muốn sinh thêm con và thường không sử dụng biện pháp tránh thai [12] Điều này phản ánh phần nào kết quả của việc sinh con gái không mong muốn ở lần sinh trước Họ không thể hoặc không muốn thực hiện lựa chọn giới tính do vậy họ muốn sinh thêm con càng sớm càng tốt

Ngoài ra, còn có nguyên nhân khác là việc hệ thống Uỷ ban Dân số - Gia đình và trẻ em các tỉnh bị giải thể và sáp nhập cùng với ngành y tế khiến việc tuyên truyền, vận động kế hoạch hoá gia đinh kém hiệu quả, sinh con do tin đồn năm tốt, năm đẹp.v.v…

1.3.5 Các biện pháp sàng lọc trước sinh

Nguồn gốc của sự gia tăng TSGTKS liên quan đến việc rất nhiều quốc gia châu Á cho phép nạo phá thai khi biết giới tính thai nhi Có nhiều phương

pháp khác để thay đổi TSGTKS tại các nước công nghiệp cho các cặp vợ chồng lựa chọn (chẳng hạn như kỹ thuật thụ tinh trong ống nghiệm) nhưng tình trạng nạo thai khi biết giới tính thai nhi nữ rất phổ biến và là nguyên nhân chính gây ra sự mất CBGTKS quan sát được tại châu Á Khởi đầu của tình trạng này liên quan mật thiết đến sự xuất hiện của siêu âm và kỹ thuật chọc ối

từ cuối những năm 1970, kỹ thuật này giúp cho cha mẹ biết được giới tính của thai nhi Siêu âm là kỹ thuật đầu tiên được sử dụng để xác định giới tính thai nhi và đã trở nên thông dụng Kỹ thuật này được sử dụng phổ biến ở các bệnh viện công và các cơ sở y tế tư do giá thành lắp đặt và sử dụng giảm đi nhanh chóng Kết hợp với nạo phá thai hợp pháp, việc xác định giới tính thai nhi cho phép các bậc cha mẹ tránh sinh ra những đứa trẻ có giới tính không mong muốn, và ngay lập tức việc thay đổi hành vi này phản ánh sự thay đổi về TSGTKS [7]

1.4 Giải pháp làm giảm tình hình mất CBGTKS

Nhiều giải pháp đã được đưa ra với mục đích làm giảm TSGTKS xuống mức bình thường hay chỉ với mục tiêu hạn chế TSGTKS tiếp tục gia tăng Phần lớn khuyến nghị và giải pháp của các nghiên cứu được đưa ra tập trung vào việc nâng cao chất lượng cán bộ thống kê cơ sở và cộng tác viên truyền thông cơ sở; quản lý các cơ sở y tế cung cấp dịch vụ siêu âm và nạo hút thai

Nâng cao chất lượng cán bộ để tránh việc thống kê sót trẻ sơ sinh nữ Nâng cao kiến thức và kỹ năng truyền thông cho các cộng tác viên cơ sở để tuyên truyền cho người dân hiểu về hậu quả của việc mất CBGTKS, thay đổi

sự phân biệt giới tính thai nhi và không sử dụng các biện pháp sàng lọc trước sinh vào mục đích lựa chọn giới tính

Quản lý các cơ sở y tế cung cấp dịch vụ siêu âm, nạo hút thai chặt chẽ

Xử lý nghiêm các cơ sở có hành vi trái pháp luật như cung cấp giới tính thai nhi dưới mọi hình thức, thực hiện nạo hút thai với mục đích lựa chọn giới tính, v.v

* Hậu quả của mất CBGTKS

Việc giữ cho tỷ lệ gia tăng dân số tự nhiên hàng năm ở mức ổn định nhưng đồng thời cũng không được để ảnh hưởng tới TSGTKS sẽ đảm bảo sự phát triển bền vững Nhiều chuyên gia cảnh báo, với đà tăng dân số và sự chênh lệch giới tính ngày càng cao như hiện nay, trong những năm tới, Việt Nam sẽ phải đối mặt với nhiều vấn đề khó khăn như:

 Thay đổi cơ cấu dân số trong tương lai, thay đổi tỷ số giới tính ở các nhóm kéo theo sự thay đổi cơ cấu nghề

 Thiếu hụt phụ nữ ở độ tuổi lập gia đình dẫn đến tình trạng một tỷ lệ nam giới còn tồn thừa ở độ tuổi cao hơn sẽ phải trì hoãn cưới xin

 Cấu trúc gia đình thay đổi đáng kể, một số nam giới có thể phải lựa chọn (hoặc buộc phải rơi vào) tình trạng sống độc thân

 Gia tăng tội phạm liên quan đến lạm dụng tình dục

 Tình trạng khan hiếm phụ nữ sẽ cản trở việc nâng cao địa vị của họ trong xã hội từ nhiều lý do: tăng áp lực cuới xin dẫn đến xây dựng gia đình sớm, áp lực của tệ nạn buôn bán phụ nữ dưới hình thức hôn nhân v.v…

Chương 2 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1 Địa điểm nghiên cứu

Nghiên cứu được tiến hành tại huyện Thiệu Hóa của tỉnh Thanh Hóa Thanh Hóa là một tỉnh thuộc khu vực Bắc Trung Bộ, có diện tích tự nhiên 11.120km2 với tổng số dân trên 3,7 triệu người, mật độ dân số 335 người/km2, cao hơn bình quân cả nước tới 1,5 lần Đơn vị hành chính của tỉnh

có 27 huyện thị, thành phố Có 634 xã phường, thị trấn Địa bàn của tỉnh rộng, địa hình phức tạp, giao thông đi lại khó khăn [9]

Huyện Thiệu Hóa là một huyện có vị trí địa lý thuận lợi, nằm ở trung tâm các huyện đồng bằng của tỉnh Thanh Hóa và có ranh giới với nhiều huyện:

Phía Đông giáp với: Thành phố Thanh Hóa và huyện Hoằng Hóa Phía Tây giáp với: huyện Triệu Sơn và Thọ Xuân

Phía Nam giáp với: huyện Đông Sơn và Triệu Sơn

Phía Bắc giáp với: huyện Yên Định

Trung tâm huyện là Thị Trấn Vạn Hà

Thiệu Hóa có địa hình tương đối bằng phẳng, không quá phức tạp, đại đa số các xã đều là đồng bằng thuận tiện cho việc hình thành các vùng chuyên canh tập trung có diện tích tương đối lớn Tổng quỹ đất toàn huyện quản lý sử dụng là 17.547,52 ha, trong đó đất nông nghiệp và lâm nghiệp chiếm khoảng 64% [9]

Thiệu Hóa có 30 xã và 1 thị trấn, với tổng nhân khẩu năm 2008 là 192.153 người Tổng số lao động chiếm 49,64% dân số toàn huyện Trong đó

lao động nông lâm ngư nghiệp chiếm 72,95%, dân số nông thôn chiếm 96,4%, dân số thành thị chiếm 3,6% Sự phân bố dân cư khá đều đặn trên toàn huyện nằm dọc hai bên bờ tả, hữu sông Chu hình thành 6 cụm kinh tế thuận tiện cho việc chỉ đạo của huyện Đường sông bao gồm có sông Mã, sông Chu, sông Cầu Chày thuận tiện cho việc giao lưu với các vùng trong tỉnh [9]

2.2 Đối tượng nghiên cứu

 Trung tâm DS – KHHGĐ huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa

 Nhóm cán bộ xã

 Những người đàn ông có vợ

 Những người phụ nữ có chồng

 Những gia đình đã sinh con thứ 3 là con trai từ năm 2005 trở lại đây

2.3 Phương pháp nghiên cứu:

- Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang

- Thu thập số liệu sẵn có và sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính bao gồm thảo luận nhóm (TLN) và phỏng vấn sâu (PVS)

2.3.1 Cỡ mẫu và chọn mẫu

2.3.1.1 Cỡ mẫu

- Tiến hành 3 cuộc TLN cho các nhóm:

+ Nhóm cán bộ xã: 5 đối tượng

+ Nhóm những người đàn ông có vợ: 7 đối tượng

+ Nhóm những người phụ nữ có chồng: 10 đối tượng

Như vậy tổng số đối tượng tham gia TLN là 22 đối tượng

- Tiến hành 7 cuộc PVS với 7 gia đình sinh con thứ 3 là con trai từ năm

2005 trở lại đây

2.3.1.2 Chọn mẫu

- Đối tượng cho TLN: Chọn các đối tượng có chủ đích cho thảo luận nhóm

- Đối tượng cho PVS: Những gia đình sinh con thứ 3 là con trai trong

xã Thiệu Đô từ năm 2005 trở lại đây (bà mẹ, ông bố, bố chồng)

- Tiêu chuẩn chọn :

 Đối tượng cho TLN là:

 Những người nằm trong độ tuổi từ 18 đến 60

 Có đủ tư cách pháp nhân

 Có mặt ở thời điểm nghiên cứu

 Đối tượng cho PVS là: Tương tự tiêu chuẩn chọn đối tượng cho TLN, nhưng các đối tượng của PVS phải là thành viên của những gia đình gia đinh có sinh con thứ 3 là con trai (bà mẹ, ông bố, bố

mẹ chồng)

*Các đối tượng nghiên cứu được chọn thông qua cán bộ chuyên trách

dân số của xã Thiệu Đô, huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa theo những tiêu chuẩn đã được đưa ra ở trên Đây là người hiểu rõ về tình hình địa phương và quen thuộc với các đối tượng nghiên cứu

2.3.2 Kỹ thuật thu thập thông tin và quá trình thu thập số liệu

* Thu thập thông tin có sẵn tại trung tâm DS-KHHGĐ huyện Thiệu

Hóa, tỉnh Thanh Hóa bằng các biểu mẫu thiết kế sẵn

* Tiến hành 3 cuộc TLN tập trung vào tháng 10 năm 2009 Hướng dẫn

thảo luận được thiết kế sẵn để đưa ra thảo luận Mỗi cuộc thảo luận kéo dài từ 1-1,5 tiếng Người hướng dẫn TLN là các thành viên trong nhóm nghiên cứu Trong đó, hướng dẫn thảo luận cho nhóm nữ là 1 nữ giới, hướng dẫn thảo luận cho nhóm nam là 1 nam giới, nhóm cán bộ xã do 1 tiến sỹ y khoa và là nam giới hướng dẫn thảo luận Các cuộc thảo luận đều được ghi âm, đồng thời có thư ký ghi chép nội dung các cuộc thảo luận

- Chủ đề chính được đưa ra thảo luận là: Tình hình mất CBGTKS ở địa phương, các yếu tố liên quan đến tình hình mất CBGTKS và đề xuất giải pháp can thiệp làm giảm tình trạng mất CBGTKS

- Các câu hỏi được đưa ra để hướng dẫn thảo luận dưới dạng mở, với mong muốn thu được những quan điểm cá nhân của các đối tượng nghiên cứu Chẳng hạn: Các Bác/Anh/Chị thấy những gia đình có nhiều con trai/thích sinh con trai có những đặc điềm gì? Hay: Nếu gia đình đã có 1 con gái, ở lần mang thai tiếp theo, nếu biết được thai nhi là con gái, theo như Bác/Anh/Chị biết họ sẽ để sinh hay nạo, hút thai? Hay: Để giúp công tác dân số đạt hiệu quả tốt, cải thiện tình hình mất cân bằng giới tính khi sinh, theo Bác/Anh/Chị, chúng ta phải làm những gì? (nhà nước, Bộ Y tế, Chi cục Dân số, các cấp chính quyền, ủy ban, cán bộ xã, y tế xã, v.v )

* Thực hiện 7 cuộc PVS tại nhà của các đối tương nghiên cứu Phỏng

vấn dựa vào bản hướng dẫn PVS Mỗi cuộc phỏng vấn kéo dài từ 30 đến 45 phút Người phỏng vấn là 2 thành viên trong nhóm nghiên cứu gồm 1 nam và

1 nữ, tiến hành phỏng vấn đồng thời từng đối tượng nghiên cứu Các cuộc PVS đều được người nghiên cứu ghi âm và ghi chép lại tóm tắt nội dung của cuộc phỏng vấn

- Chủ đề chính được đưa ra để PVS là: Tình hình mất CBGTKS ở địa phương và các yếu tố liên quan đến tình hình mất CBGTKS

- Câu hỏi được đưa ra đề PVS cũng được viết dưới dạng mở, với mong muốn thu được những quan điểm cá nhân của các đối tượng nghiên cứu Được sắp xếp và thay đổi tùy theo hoàn cảnh của từng đối tượng nghiên cứu nhằm thu được những quan điểm cá nhân và lý do lý do cụ thể dẫn đến hành

vi sinh thêm con trai của họ Chẳng hạn như: Xin Bác/Anh/Chị cho biết lý do Bác/Anh/Chị quyết định sinh thêm cháu trai trong gia đình là gì? Hay: Xin Bác/Anh/Chị cho biết, bản thân Bác/Anh/Chị đã làm những gì để sinh được con trai?

2.3.3 Các chỉ số, biến số và nội dung nghiên cứu

Bảng 2.4: Các chỉ số, biến số và phương pháp thu thập thông tin

Phương pháp nghiên cứu – công

cụ nghiên cứu

1 Mô tả tỷ số giới tính khi

sinh tại huyện Thiệu Hóa tỉnh

Thanh Hóa từ nằm 2005 đến

hết năm 2009

Số trẻ đẻ sống của huyện Thiệu Hóa trong các năm từ 2005 đến hết năm 2009

Tỷ số giới tính khi sinh của huyện Thiệu Hóa trong các năm từ 2005 đến năm 2009

Tỷ số giới tính khi sinh tại các

xã của huyện Thiệu Hóa trong các năm từ 2005 đến 2009

2 Thăm dò một số yếu tố về

văn hóa-xã hội, kinh tế, dịch

vụ sàng lọc trước sinh có liên

Yếu tố gia đình, dòng họ, mối quan hệ xã hội

TLN dựa vào hướng dẫn TLN có ghi âm

 Thông tin thu được từ TLN và PVS được ghi âm lại, rồi gỡ băng

 Áp dụng phương pháp phân tích theo chủ đề và nội dung “content

analysis” - Philip Burnard [14]

 Hai thành viên trong nhóm nghiên cứu làm việc độc lập nhau, đọc kỹ bản gỡ băng, dữ liệu sau đó được mã hóa mở, sau đó những mã tương

tự nhau được nhóm lại thành một nhóm trong những thư mục nhỏ category), và cuối cùng hình thành nên những thư mục lớn hơn (category) liên quan đến 2 chủ đề chính nghiên cứu (themes) Sau đó 2

(sub-người phân tích này sẽ so sánh kết quả phân tích và thống nhất lại với nhau

2.5 Thời gian nghiên cứu:

Từ tháng 9 năm 2009 đến tháng 6 năm 2010

2.6 Các chú ý về khía cạnh đạo đức

Trong quá trình điều tra tại thực địa, các tôn chỉ đạo đức sau đây được

áp dụng :

 Đề cương nghiên cứu đã được các thầy cô Bộ môn dân số học,

phòng đào tạo đại học trường đại học Y Hà Nội thông qua

 Nghiên cứu được các cấp chính quyền tỉnh Thanh Hóa, huyện

Thiệu Hóa, xã Thiệu Đô chấp nhận

 Các đối tượng tham gia nghiên cứu trên cơ sở tự nguyện, hợp

tác, không ép buộc

 Giải thích rõ cho đối tượng mục đích, ý nghĩa của cuộc nghiên

cứu

 Sẵn sàng tư vấn cho đối tượng nếu đối tượng có nhu cầu

 Có quà tặng cho đối tượng đã tham gia và cộng tác trong phạm vi

cho phép của kinh phí đề tài

 Có phản hồi kết quả nghiên cứu cho đối tượng

Chương 3 KẾT QUẢ 3.1 Mô tả mẫu

- Tổng số đối tượng tham gia thảo luận nhóm bao gồm 22 đối tượng

- Tổng số đội tượng được phỏng vấn sâu bao gồm 7 đối tượng

Bảng 3.5 : Mô tả mẫu nghiên cứu

NC Nhóm thảo luận 1: cán bộ xã: 1 trưởng

ban văn hóa xã, 1 thường trực Đảng ủy

nữ đã có chồng

Thiệu Đô Phỏng vấn sâu: 7 đối tượng: 5 bà mẹ, 1

ông bố, 1 bố chồng

3.2 Mô tả TSGTKS của huyện Thiệu Hóa tỉnh Thanh Hóa từ năm

Số bé gái (trẻ)

Số bé trai (trẻ)

 Số bé trai sinh ra trong các năm đều nhiều hơn so với các bé gái cùng sinh tra trong năm đó

Tất cả các ý kiến trong các cuộc TLN và PVS đều cho rằng, họ nhận thấy thực trạng hiện nay tại địa phương mình, số trẻ em nam nhiều hơn số trẻ

“Người ta muốn có nếp có tẻ cái số sinh nhiều con trai thì không lớn lắm, có nhưng ít thôi Nhà trẻ mẫu giáo trai nhiều hơn 15-20% trở lên”

(TLN, Đàn ông, 53 tuổi)

“Hai năm nay tỷ lệ sinh con trai vẫn nhiều hơn… Đa số các cặp sinh con thứ 3 thì 10 cặp sinh con thứ 3 thì 8 cặp sinh con trai ”(TLN, Cán bộ,

38 tuổi)

3.3 Các yếu tố ảnh hưởng tới TSGTKS

3.3.1 Các yếu tố văn hóa - xã hội có ảnh hưởng tới TSGTKS

3.3.1.1 Thích sinh con trai

Hầu hết những người tham gia TLN đều cho rằng trong gia đình cần có

một đứa con trai “… Ở đây thì chỉ thích con trai thì hầu như không có, người

ta muốn có nếp có tẻ…” (TLN, Đàn ông, 53 tuổi, có 2 con gái, 1 con trai,

Thiệu Đô)