BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG NGUYỄN VĂN GIANG HỆ THỐNG NHƯỢNG QUYỀN THƯƠNG MẠI CỦA MỘT SỐ CÔNG TY TRÊN THẾ GIỚI VÀ KHẢ NĂNG PHÁT TRIỂN VÀO VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ THẾ GIỚI VÀ QUAN HỆ KINH TẾ QUỐC TẾ MÃ SỐ: 60.31.07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. VŨ CHÍ LỘC HÀ NỘI – 2008 Tên thành phố-năm i MỤC LỤC Trang LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU LỜI MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG I: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG NHƢỢNG QUYỀN THƢƠNG MẠI 4 1.1. Lịch sử hình thành và phát triển 4 1.2. Lý luận chung về hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại 7 1.3. Xây dựng, phát triển và bảo vệ hệ thống nhƣợng quyền 20 1.3.1. Bảo vệ tài sản trí tuệ 20 1.3.2. Lựa chọn mô hình phát triển nhƣợng quyền thƣơng mại 20 1.3.3. Xây dựng tính đồng bộ của hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại 21 1.3.4. Phát triển hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại 22 CHƢƠNG II: HỆ THỐNG NHƢỢNG QUYỀN THƢƠNG MẠI CỦA MỘT SỐ CÔNG TY TRÊN THẾ GIỚI VÀ THỰC TRẠNG Ở VIỆT NAM 29 2.1. Hệ thống nhƣợng quyền của một số công ty trên thế giới 29 2.1.1. Tổng quan hệ thống nhƣợng quyền một số nƣớc trên thế giới 29 2.1.2. Hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại của một số công ty trên thế giới và Việt Nam 34 2.2. Hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại tại Việt nam 52 2.2.1. Thực trạng hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại tại Việt Nam 52 2.2.2. Các quy định pháp lý về nhƣợng quyền thƣơng mại tại Việt nam 56 CHƢƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG NHƢỢNG QUYỀN THƢƠNG MẠI VÀO VIỆT NAM 58 3.1. Cơ hội và thách thức đối với việc phát triển nhƣợng quyền tại Việt Nam 58 3.1.1. Cơ hội đối với việc phát triển nhƣợng quyền thƣơng mại tại Việt Nam 61 3.1.2. Thách thức đối với việc phát triển nhƣợng quyền thƣơng mại tại Việt Nam 62 ii 3.2. Một số giải pháp phát triển hệ thống nhƣợng quyền vào Việt Nam 65 3.2.1. Nhóm các giải pháp về phía Nhà nƣớc 65 3.2.2. Nhóm các giải pháp về phía Doanh nghiệp 70 KẾT LUẬN 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC LỜI CẢM ƠN iii Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn PGS. TS. Vũ Chí Lộc - Chủ tịch Hội đồng Trƣờng đại học ngoại thƣơng đã tận tình hƣớng dẫn tác giả hoàn thành luận văn này. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo, đồng nghiệp và bạn bè đã nhiệt tình giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. NGUYỄN VĂN GIANG DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CCFA: China Chain Store & Franchise Association Hiệp hội nhƣợng quyền thƣơng mại và chuỗi cửa hàng Trung Quốc CFA: Canadian Franchise Association iv Hiệp hội nhƣợng quyền thƣơng mại Canada FLE: Franchising and Licensing Association (Singapore) Hiệp hội nhƣợng quyền và chuyển giao quyền sử dụng Singapore IFA: International Franchise Association Hiệp hội Nhƣợng quyền thƣơng mại quốc tế ITPC: Investment & Trade Promotion Centre, Ho Chi Minh City Trung tâm xúc tiến thƣơng mại và đầu tƣ thành phố Hồ Chí Minh JFA: Japan Franchise Association Hiệp hội nhƣợng quyền thƣơng mại Nhật Bản KFC: Kentucky Fried Chicken Gà rán Kentucky PEA: Philippine Franchise Association Hiệp hội nhƣợng quyền thƣơng mại Philippine UFOC: Uniform Franchise Offering Circular Bản tài liệu chào bán nhƣợng quyền thống nhất VFA: Viet Nam Franchise Association Hiệp hội Nhƣợng quyền thƣơng mại Việt Nam WFC: World Franchise Council Hội đồng Nhƣợng quyền thƣơng mại thế giới WTO: World Trade Organization Tổ chức thƣơng mại thế giới YRI: YUM ! Restaurant International Tập đoàn YUM DANH MỤC BẢNG BIỂU TRAN G v BẢNG Bảng 1.1 Mƣời nghành kinh doanh có hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại nhiều nhất trên thế giới 5 Bảng 2.1 Mƣời hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại hàng đầu của Mỹ 29 Bảng 2.2 Cửa hàng nhƣợng quyền thƣơng mại 7-Eleven trên thế giới 47 Bảng 2.3 Một số hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại của Việt Nam 54 Bảng 3.1 Top 10 thị trƣờng bán lẻ có sức hấp dẫn nhất năm 2007 59 BIỂU ĐỒ Biểu đổ 2.1 Sự phát triển nhƣợng quyền thƣơng mại ở Trung Quốc 31 Biểu đồ 2.2 Sự phát triển nhƣợng quyền thƣơng mại ở Nhật Bản 34 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Nhượng quyền thương mại được nhìn nhận như là một hệ thống đầu tiên ở Mỹ vào giữa thế kỷ 19. Hiện nay, hệ thống nhượng quyền thương mại đã có mặt ở nhiều nước trên thế giới và đang tiếp tục tăng trưởng cả về số lượng lẫn qui mô ở khắp mọi nơi. Theo thống kê của Hội đồng nhượng quyền thương mại thế giới (WFC), trên thế giới có trên 19.000 hệ thống nhượng quyền thương mại hoạt động trong hơn 100 lĩnh vực khác nhau. Doanh thu hàng năm từ hoạt động của hệ thống nhượng quyền là trên 2.000 tỷ USD tăng gấp đôi so với năm 2000 và tạo hơn 20 triệu việc làm [22]. Kết quả thực tiễn tại nhiều nước trên thế giới cũng đã chứng minh hoạt động của hệ thống nhượng quyền thương mại đã đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của cả một nền kinh tế. ở Việt Nam, hệ thống nhượng quyền thương mại xuất hiện từ những năm 90 của thế kỷ 20. Theo thống kê của WFC năm 2004, Việt Nam có khoảng 70 hệ thống nhượng quyền hoạt động, trong đó đa phần là các thương hiệu nước ngoài. Đến năm 2006, Việt nam có khoảng 530 hồ sơ đăng ký nhượng quyền thương mại trong nhiều lĩnh vực khác nhau [2]. Tuy nhiên, cùng với sự hội nhập ngày càng sâu rộng với nền kinh tế thế giới và đặc biệt là từ khi Việt Nam gia nhập tổ chức thương mại thế giới (WTO) với cam kết mở cửa thị trường dịch vụ, hoạt động của hệ thống nhượng quyền thương mại sẽ tiếp tục đạt tốc độ tăng trưởng 25-30% trong 2-3 năm tới [2]. Có thể thấy rằng do lĩnh vực nhượng quyền còn khá mới mẻ tại Việt Nam nên chỉ có một số ít thương hiệu Việt đã và đang áp dụng hình thức này như cà phê Trung Nguyên, Phở 24, Kinh Đô, Foci, Ninomaxx, T&T,… Mặc dù vẫn còn nhiều hạn chế trong việc hình thành và phát triển hệ thống này nhưng hiệu quả của nó là không thể phủ nhận. Khi hoạt động nhượng quyền còn đang trong quá trình xây dựng một hệ thống hoàn chỉnh, từ lý luận, hành lang pháp lý đến các nguyên tắc căn bản, thì một hệ thống nhượng quyền thương mại chuẩn mực cho các doanh nghiệp Việt nam là vô cùng quan trọng và hữu ích. Chính vì thế nghiên cứu tổng quan về hệ thống 2 nhượng quyền thương mại, phân tích hệ thống nhượng quyền của một số công ty điển hình trên thế giới và Việt Nam, từ đó đưa ra giải pháp phát triển hệ thống kinh doanh này tại Việt Nam là một vấn đề thời sự, mang tính lý luận và thực tiễn cao trong giai đoạn hiện nay. Do vậy tác giả đã lựa chọn đề tài: “Hệ thống nhượng quyền thương mại của một số công ty trên thế giới và khả năng phát triển vào Việt nam’’ làm đề tài cho luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu: Đề tài được nghiên cứu trong bối cảnh hệ thống nhượng quyền thương mại đã được xây dựng, duy trì và phát triển thành công ở nhiều công ty nước ngoài. Trên thế giới, có nhiều đề tài nghiên cứu, sách giáo khoa, báo, tạp chí và các trang web viết về nhượng quyền thương mại, trong đó có thể kể đến cuốn “Franchising for dummies” của tác giả Dave Thomas & Michael Seid, cuốn “Tips & traps when buying a franchise” của tác giả Mary E.Tomzack, cuốn “Franchising & Licensing: Two Powerful Way to Grow Business in Any Economy” của tác giả Andrew J.Sherman. ở Việt Nam, có thể kể đến cuốn “Franchise- Bí quyết thành công bằng mô hình nhượng quyền kinh doanh ở Việt Nam”, cuốn “ Mua franchise- Cơ hội mới dành cho các doanh nghiệp Việt Nam” của TS. Lý Quí Trung hay cuốn “Franchise chọn hay không?” của tác giả Nguyễn Khánh Trung và một số đề tài nghiên cứu về nhượng quyền thương mại của các nhà khoa học, các bài viết có liên quan đến hệ thống nhượng quyền thương mại của các chuyên gia kinh tế Việt Nam và đây sẽ là luận văn thạc sĩ đầu tiên nghiên cứu về hệ thống nhượng quyền thương mại một cách hoàn chỉnh. 3. Mục đích nghiên cứu: Nghiên cứu các vấn đề lý luận cơ bản về hệ thống nhượng quyền thương mại, hệ thống nhượng quyền thương mại của một số công ty trên thế giới và thực trạng tại Việt Nam, từ đó đề xuất những giải pháp tăng cường khả năng áp dụng và phát triển vào Việt Nam. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để thực hiện mục đích nói trên, đề tài có các nhiệm vụ cụ thể sau đây: 3 - Nghiên cứu tổng quan hệ thống nhượng quyền và hệ thống hoá các vấn đề lý luận cơ bản về hệ thống nhượng quyền thương mại. - Phân tích hệ thống nhượng quyền thương mại của một số công ty điển hình trên thế giới và Việt Nam. - Phân tích thực trạng hệ thống nhượng quyền thương mại tại Việt Nam. - Phân tích cơ hội và thách thức đối với sự phát triển hệ thống nhượng quyền thương mại tại Việt Nam. - Đề xuất một số giải pháp để tăng cường khả năng áp dụng và phát triển hệ thống nhượng quyền thương mại vào Việt nam. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: - Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống nhượng quyền thương mại của một số công ty điển hình trên thế giới và tại Việt Nam. - Phạm vi nghiên cứu: Do khuôn khổ có hạn, đề tài chỉ nghiên cứu một số lý luận chung về hệ thống nhượng quyền thương mại, phân tích hệ thống nhượng quyền thương mại của một số công ty điển hình trên thế giới kết hợp với việc phân tích thực trạng hệ thống nhượng quyền thương mại tại Việt Nam . 6. Phƣơng pháp nghiên cứu: Đề tài dựa trên phương pháp luận nghiên cứu của chủ nghĩa Mác- Lênin về duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Ngoài ra, đề tài còn áp dụng các phương pháp nghiên cứu khác như: phương pháp nghiên cứu tại bàn, phương pháp phân tích-tổng hợp, phương pháp thống kê, phương pháp so sánh, diễn giải-quy nạp. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài lời nói đầu và kết luận, kết cấu của luận văn gồm 3 chương: Chƣơng 1: Tổng quan về hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại. Chƣơng 2: Hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại của một số Công ty trên thế giới và thực trạng tại Việt Nam. Chƣơng 3: Một số giải pháp phát triển hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại vào Việt nam. 4 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG NHƢỢNG QUYỀN THƢƠNG MẠI 1.1. Lịch sử hình thành và phát triển Nhượng quyền thương mại được nhìn nhận như là một hệ thống đầu tiên là ở Mỹ nhưng khởi sự phát triển như là hình thức nhượng quyền thương mại dường như được nhận thấy là ở Trung Quốc. Khi mà một số những điểm bán hàng nhỏ lẻ từ 2-3 cửa hàng được hình thành tại các tỉnh thành khác nhau nhưng của cùng một dòng họ, họ tuân thủ cách bài trí, bảng hiệu, bí quyết bán hàng, nguồn hàng hóa và duy trì các mối quan hệ rất bền chặt để cùng phát triển. Tất nhiên, đây chỉ là những thỏa thuận ngầm giữa họ và gần như không hề có văn bản hay giấy tờ nào qui định về sự thỏa thuận này. Tuy nhiên, điều này cũng được coi là tiền đề cho sự hình thành và phát triển của hệ thống nhượng quyền thương mại hiện nay. Hiện nay, hệ thống nhượng quyền thương mại đã có mặt ở rất nhiều nước trên thế giới và đang tiếp tục tăng trưởng cả về số lượng lẫn qui mô ở khắp mọi nơi. Tùy theo tình hình kinh tế, chính trị, xã hội và đặc thù của mỗi nước mà hệ thống nhượng quyền thương mại có tốc độ và qui mô phát triển mạnh yếu khác nhau. Theo thống kê của WFC, trên thế giới hiện nay có trên 19.000 hệ thống nhượng quyền thương mại hoạt động trong hơn 100 lĩnh vực khác nhau và đang không ngừng phát triển. Có thể nói những con số thống kê trên đây chỉ có tính chất tương đối vì thống kê ở mỗi nước có thể đã không loại trừ được hết những hệ thống cùng xuất hiện ở nhiều nước khác nhau. Tuy nhiên, điều này vẫn không làm mất đi giá trị mà hệ thống này mang đến cho thế giới. Doanh thu hàng năm của hoạt động nhượng quyền trên thế giới là trên 2.000 tỷ USD tăng gấp đôi so với năm 2000 và tạo hơn 20 triệu việc làm. Cũng theo tổ chức này, có ít nhất 100 công ty nhượng quyền nổi tiếng đang có mặt ở 29 quốc gia và vùng lãnh thổ trên toàn thế giới [22]. Ngày nay, hệ thống nhượng quyền thương mại phát triển mở rộng lĩnh trên rất nhiều ngành nghề khác nhau. Theo dòng lịch sử hệ thống nhượng quyền có thể thấy những ngành kinh doanh phổ biến nhất như thức ăn nhanh, cửa hàng bán lẻ, [...]... NHƢỢNG QUYỀN THƢƠNG MẠI CỦA MỘT SỐ CÔNG TY TRÊN THẾ GIỚI VÀ THỰC TRẠNG CỦA VIỆT NAM 2.1 Hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại của một số công ty trên thế giới 2.1.1 Tổng quan hệ thống nhƣợng quyền thƣơng mại của một số nƣớc trên thế giới 2.1.1.1 Hệ thống nhượng quyền tại Mỹ Mặc dù Trung Quốc được ghi nhận là nước xuất hiện hình thức nhượng quyền sớm nhất nhưng Mỹ được xem là nước đầu tiên có hệ thống nhượng quyền. .. doanh và sản phẩm, dịch vụ hay công nghệ Trên cơ sở đối tượng nhượng quyền này, nhà nhượng quyền xây dựng thành một hệ thống nhượng quyền mà những người tham gia có trách nhiệm bảo tồn và phát triển hệ thống đó Theo qui định về nhượng quyền thương mại tại Việt Nam được qui định lần đầu tiên tại Luật Thương mại 2005 định nghĩa: Nhượng quyền thương mại là 13 một hoạt động thương mại, theo đó bên nhượng quyền. .. ràng, tốc độ và số lượng của các hệ thống nhượng quyền có giá thành thấp phát triển rất nhanh tại các quốc gia đang phát triển hoặc có thu nhập thấp Suy cho cùng, điều này cũng thật dễ hiểu vì khi thực hiện nhượng quyền các hệ thống nhượng quyền như vậy, họ biết khách hàng của họ là ai 7 Mặc dù hệ thống của những nhà nhượng của các công ty trên thế giới phát triển rộng khắp trên thế giới nhưng các... nhiều công ty trên thế giới Hơn nữa, thành công của hệ thống nhượng quyền không đến từ một người, một đơn vị độc lập mà là tập hợp của của cả một tổ chức, một tập thể Một tập thể biết đoàn kết và biết chia sẻ thì tập thể ấy nhất định sẽ rất hùng mạnh, nếu một hệ 8 thống nhượng quyền có sự kết nối các nguồn lực tốt thì hệ thống ấy nhất định sẽ thành công phát triển 1.2 Lý luận chung về hệ thống nhƣợng quyền. .. hoạch bán hàng và marketing: Thành công của một chương trình nhượng quyền thương mại nhờ vào khả năng thực thi, hiệu quả của chiến lược bán hàng và marketing của công ty nhượng quyền Các công ty nhượng quyền cần phải soạn thảo kế hoạch marketing với những đặc điểm của những đại lý nhận quyền Các công ty nhượng quyền cần phải soạn thảo kế hoạch marketing với đặc điểm của những đại lý nhận quyền được lựa... chúng và có sự hiểu biết về luật pháp liên quan đến nhượng quyền thương mại [24] Nhượng quyền thương mại riêng lẻ (Single-unit franchising) là phương thức nhượng quyền thương mại khá phổ biến Trong đó nhà nhận quyền ký một hợp đồng nhượng quyền trực tiếp với nhà nhượng quyền và nhà nhượng quyền này có thể là chủ hệ thống nhượng quyền hay chỉ là một đại lý độc quyền Còn nhà nhận quyền có thể là một cá... bên nhượng quyền - Bên nhượng quyền cung cấp thông tin không chính xác, khiến bên nhận quyền đánh giá sai về giá trị thương hiệu của hệ thống nhượng quyền 1.3 Xây dựng, phát triển và bảo vệ hệ thống nhƣợng quyền 1.3.1 Bảo vệ tài sản trí tuệ Trong hệ thống nhượng quyền, nền tảng thành công của hệ thống là tài sản trí tuệ của công ty nhượng quyền Tài sản này đã được phát triển, cải thiện qua nhiều năm... hiệu thương mại và nhãn 21 hiệu dịch vụ; bí quyết kinh doanh; bản quyền; bằng sáng chế truyền thống và bí quyết kinh doanh Trong hệ thống nhượng quyền thương mại, nhà nhượng quyền trao cho nhà nhận quyền một giấy phép không độc quyền để sử dụng các nhãn hiệu của nhà nhượng quyền trong những sản phẩm và dịch vụ của nhà nhận quyền hoặc sự xác nhận hoạt động kinh doanh được coi như một hệ thống nhượng quyền. .. trong hệ thống nhượng quyền thương mại giữa các đại lý nhận quyền và công ty nhượng quyền là không thể tránh khỏi Tuy vậy, việc xử lý xung đột này thông qua tranh chấp pháp lý lại rất tốn kém, mất thời gian và nhiều khi có thể kìm hãm sự phát triển của công ty nhượng quyền hay khiến họ lơ là mục tiêu kinh doanh Mối quan hệ giữa công ty nhượng quyền và đại lý nhận quyền vốn đã chứa đựng mâu thuẫn và căng... bộ của hệ thống nhượng quyền thương mại Hình ảnh đồng bộ của một thương hiệu là một trong những chìa khóa thành công khi xây dựng hệ thống nhượng quyền thương mại Khách hàng phải thấy chất lượng và tiêu chuẩn của tất cả các cửa hàng mang cùng một nhãn hiệu là giống nhau hay ít ra là tương đương nhau Chỉ một cửa hàng trong hệ thống nhượng quyền có chất lượng phục vụ kém sẽ ảnh hưởng đến hình ảnh và . NHƢỢNG QUYỀN THƢƠNG MẠI CỦA MỘT SỐ CÔNG TY TRÊN THẾ GIỚI VÀ THỰC TRẠNG Ở VIỆT NAM 29 2.1. Hệ thống nhƣợng quyền của một số công ty trên thế giới 29 2.1.1. Tổng quan hệ thống nhƣợng quyền một số. hệ thống nhượng quyền thương mại. - Phân tích hệ thống nhượng quyền thương mại của một số công ty điển hình trên thế giới và Việt Nam. - Phân tích thực trạng hệ thống nhượng quyền thương mại. về hệ thống nhượng quyền thương mại, hệ thống nhượng quyền thương mại của một số công ty trên thế giới và thực trạng tại Việt Nam, từ đó đề xuất những giải pháp tăng cường khả năng áp dụng và