Thế kỉ XXI được xem là thời đại hoàng kim của khoa học. Đây cũng là thế kỉ mà con người phải đối mặt với nhiều nguy cơ nhất, trong đó có nguy cơ sinh thái. Đứng ở đỉnh cao của văn minh nhân loại, con người không thể thờ ơ với chính bầu sinh quyển mình đang hít thở. Bởi lẽ, càng ngày con người càng nhận ra cần phải duy trì sự hài hòa, ổn định, cân bằng hệ sinh thái là điều kiện để phát triển bền vững. Văn học vốn là một hình thái ý thức xã hội, hiển nhiên nó không thể đứng ngoài những vấn đề xã hội. Quan tâm đến mối quan hệ giữa văn học và tự nhiên, phê bình sinh thái đã ra đời. Từ nhiều ý kiến, có thể thấy, tinh thần chung của phê bình sinh thái là thông qua văn học, thẩm định lại văn hóa nhân loại, khảo nghiệm tư tưởng, văn hóa con người. Cùng với nhiều ngành khoa học, phê bình sinh thái kì vọng chỉ ra căn nguyên những nguy cơ sinh thái, thức tỉnh ý thức, tinh thần sinh thái ở mỗi người. Trong văn học Việt Nam đương đại, ở những mức độ khác nhau, vấn đề thời sự này đã được các tác giả như Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Quang Thiều, Nguyễn Ngọc Tư, Sương Nguyệt Minh… đề cập đến. Với Nguyễn Minh Châu, ý thức sinh thái được đặt ra theo một cách riêng và vô cùng bức thiết. Tinh thần sinh thái khiến “người mở đường tinh anh và tài năng nhất” ấy nhanh chóng thâu nhận và kịp thời phản ánh những vấn đề nóng hổi của đời sống. Điều này như chính ông quan niệm: “Văn học bao giờ cũng phải trả lời những câu hỏi của ngày hôm nay, bao giờ cũng phải đối mặt với những người đương thời về những câu hỏi cấp bách của đời sống” 11 , 401. Cảm nhận được một trong những vấn đề của “ngày hôm nay” mà Nguyễn Minh Châu gửi qua những trang viết, đặc biệt là ở truyện ngắn của ông sau 1975, khóa luận của chúng tôi dành sự quan tâm nghiên cứu: Truyện ngắn Nguyến Minh Châu sau 1975 từ góc nhìn phê bình sinh thái. 2. Lịch sử vấn đề Khi đánh giá cuộc đời và sự nghiệp của một nhà văn, người ta căn cứ vào những đóng góp tiêu biểu của nhà văn ấy đối với sự phát triển của một thời kỳ văn học. Thậm chí còn có thể nghiên cứu vai trò và những ảnh hưởng tích cực của họ đối với nền văn học. Phát triển cùng với một số nhà văn khác cùng thời, nhà văn quân đội Nguyễn Minh Châu đã chiếm được vị trí đáng trân trọng trong văn học Việt Nam hiện đại. Hoạt động văn học của ông khá phong phú và có nhiều thành công đáng kể. Chỉ riêng lĩnh vực sáng tác, nhiều tác phẩm của ông đã trở thành đề tài tìm hiểu cho hàng trăm bài báo, bài nghiên cứu và những chuyên luận, tiểu luận khoa học và ngoài nước. Khi tìm hiểu các tác phẩm của ông, có thể hình dung khá rõ, quá trình vận động về tư tưởng, tình cảm cũng như cách tiếp cận đời sống và bút pháp sáng tác nghệ thuật của ông. Về cuộc đời và sự nghiệp Nguyễn Minh Châu còn tiềm ẩn nhiều gợi ý, khả năng hứa hẹn cho việc tìm hiểu, nghiên cứu ở những bình diện và phương pháp tiếp cận mới. Từ trước tới nay đã có nhiều bài khác nhau về Nguyễn Minh Châu và các tác phẩm cụ thể của ông. Tiêu biểu: Trần Đình Sử nhận xét rằng: “Bắt đầu từ truyện ngắn Búc tranh, rồi tập Người đàn bà trên tuyến tàu tốc hành và nay là Bến quê, truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu xuất hiện như một hiện tượng văn học mới, một phong cách trần thuật mới... Đặc sắc của tập Bến quê là sự thể nghiệm một hướng trần thuật có chiều sâu..., phát hiện các hiện tượng đời sống như chiều sâu triết học và lịch sử, thể hiện nhu cầu chiêm nghiệm, tự đối thoại với chính mình và với ý thức của mình... Có thể nói thiên hướng muốn nắm bắt hiện thực ở bề sâu ẩn kín là một đặc điểm mới mẻ của phong cách Nguyễn Minh Châu”12. Lại Nguyên Ân, “khi nhận xét về xu hướng triết lí nhận thức trong những truyện ngắn gần đây của Nguyễn Minh Châu”, đã tạm xếp thử các truyện ấy vào một số dạng chính, “Từ loại truyện “tự thú” mà trung tâm thường là một nhân vật đang sám hối... nhà văn chuyển sang thể nghiệm, loại truyện tuy có dạng thức tự nhiên khách quan nhưng phê phán gay gắt những lối sống vô thức... Thêm một mức nữa, nhà văn đi tới loại truyện cũng có dạng khách quan tự nhiên, nhưng không phải để lên án phê phán đổi tượng cụ thể nào đó mà chủ yếu để nhận thức những tính thế, những khía cạnh trái ngược vốn có trong đời sống của con người...” 12;269. Một số ý kiến khác của Ngọc Trai, khi nhận xét đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Minh Châu, đã cho rằng: “Phần lớn các truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu là loại truyện luận đề những luận đề về đạo đức, nhân văn, về tâm lí xã hội...” 12;325. Ngoài ra, còn có nhiều bài viết khác đi vào bình giá, phân tích giá trị của từng truyện ngắn cụ thể, trong đó có sự ghi nhận những tìm tòi đổi mới của nhà văn ở cả hai phương diện tư tưởng và bút pháp thể hiện. Ở góc độ thi pháp thể loại, Bùi Việt Thắng đi vào tìm hiểu cấu trúc và tình huống trong truyện ngắn Nguyễn minh Châu, phân chia ra các dạng cơ bản là tình huống – tương phản, tình huống – thắt nút, tình huống – luận đề 12; 313. Cũng nhìn dưới góc độ thể loại, Phạm Vĩnh Cư phát hiện ra “những yếu tố tiểu thuyết trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu” 12;346. Nhìn chung, truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu cũng được rất nhiều nhà nghiên cứu tìm hiểu tiếp cận ở nhiều góc độ và đưa ra những nhận xét, đánh giá, chủ yếu là khái quát hoặc đi sâu vào phương diện nội dung hay hình thức nghệ thuật. Tìm hiểu truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu từ góc độ phê bình sinh thái đã được đề cập. Tác giả Thanh Hà trong bài Sinh thái đô thị viết “truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu là những “dự cảm” đầu tiên về mối quan hệ càng lúc càng trở nên “xa lạ hóa” của con người đô thị với thế giới tự nhiên” 8. Tác giả TS. Phạm Ngọc Lan khi nghiên cứu về sinh thái trong truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư trong bài “ Tìm về với mẹ thiên nhiên “Cánh đồng bất t¾n” của Nguyễn Ngọc Tư tù góc nhìn nũ quyền lu¾n sinh thái” tác giả có so sánh với vấn đề sinh thái được đề cập trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu “... ám ảnh đô thị của Nguyễn Minh Châu là một biểu tượng kép – vừa như một mối đe dọa tha hóa, mất gốc, vừa như một nỗi khát khao vươn tới” TS. Phạm Ngọc Lan(2016) Tìm về với mẹ thiên nhiên “Cánh đồng bất tận” của Nguyễn Ngọc Tư từ góc nhìn nữ quyền luận sinh thái”, ĐH Sư phạm Ttp. Hồ Chí Minh. Qua các ý kiến trên, có thể thấy, vấn đề sinh thái trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu đặc biệt là những truyện ngắn sau 1975 đề cập đến khá nhiều về vấn đề sinh thái mang ý thức giáo dục cao. Đây cũng chính là khoảng trống để chúng tôi đi sâu vào nghiên cứu đề tài này. 3. Mục đích nghiên cứu Tìm ra hướng tiếp cận mới khi tìm hiểu truyện ngắn Nguyễn Minh Châu. Đồng thời cũng nói lên thực trạng về vấn đề môi trường hiện nay một trong những vấn đề cấp thiết và nhức nhối của xã hội. Qua đó rung lên hồi chuông cảnh tỉnh về ý thức, thái độ của con người với bà mẹ Tự nhiên. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Tìm hiểu truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu sau 1975 từ góc nhìn phê bình sinh thái trên cả phương diện nội dung và hình thức thể hiện. 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5.1 Đối tượng nghiên cứu Truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu sau 1975 từ góc nhìn phê bình sinh thái. 5.2 Phạm vi tư liệu Phạm vi tư liệu của khóa luận giới hạn ở truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975. Đặc biệt là những truyện ngắn mang tinh thần sinh thái. Với khuôn khổ của một khóa luận tốt nghiệp Đại học với khả năng làm chủ tư liệu có hạn khóa luận sử dụng nguồn tài liệu chính là: Nguyễn Minh Châu tuyển tập truyện ngắn Nxb Văn học, 2006. 6. Phương pháp nghiên cứu Cùng với việc sử dụng các phương pháp thường dùng trong văn học ở bài khóa luận này chúng tôi chủ yếu sử dụng các phương pháp sau : Phương pháp nghiên cứu tác giả, tác phẩm Phương pháp phân tích tổng hợp Phương pháp so sánh đối chiếu Phương pháp nghiên cứu liên ngành 7. Đóng góp của khóa luận Khóa luận là công trình khoa học tìm hiểu về truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu sau 1975 từ góc nhìn phê bình sinh thái. Từ đó góp phần khẳng định những đóng góp và vị trí của Nguyễn Minh Châu trong văn học Việt Nam hiện đại. 8. Bố cục ngoài khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, Nội dung chính của khóa luận được triển khai làm ba chương: Chương 1 : Những vấn đề chung về phê bình sinh thái Chương 2 : Cảm quan phê bình sinh thái trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975 Chương 3 : Nghệ thuật thể hiện tinh thần phê bình sinh thái trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975
Lịchsửvấnđề
Khi đánh giá cuộc đời và sự nghiệp của một nhà văn, người ta thường dựa vào những đóng góp tiêu biểu của họ đối với sự phát triển của một thời kỳ văn học Nhà văn Nguyễn Minh Châu đã khẳng định được vị trí quan trọng trong văn học Việt Nam hiện đại với những hoạt động văn học phong phú và thành công đáng kể Nhiều tác phẩm của ông không chỉ được yêu thích mà còn trở thành đề tài nghiên cứu cho hàng trăm bài báo, chuyên luận và tiểu luận khoa học trong và ngoài nước.
Khi nghiên cứu các tác phẩm của Nguyễn Minh Châu, chúng ta có thể nhận thấy sự phát triển trong tư tưởng, cảm xúc và cách tiếp cận cuộc sống của ông Cuộc đời và sự nghiệp của ông vẫn còn nhiều điều bí ẩn, mở ra cơ hội cho những nghiên cứu mới Nhiều bài viết đã được công bố về Nguyễn Minh Châu và các tác phẩm nổi bật của ông.
Tập truyện ngắn "Bến quê" của Nguyễn Minh Châu được xem là một hiện tượng văn học mới với phong cách trần thuật độc đáo Tác phẩm thể hiện sự thể nghiệm trong việc khám phá chiều sâu của hiện thực, phản ánh các hiện tượng đời sống như chiều sâu triết học và lịch sử Nguyễn Minh Châu khéo léo thể hiện những nỗi niềm ẩn kín, tự đối thoại với chính mình và với ý thức của nhân vật Đây là đặc điểm mới mẻ trong phong cách sáng tác của ông, góp phần làm phong phú thêm nền văn học Việt Nam.
Lại Nguyên Ân, “khi nhận xét về xu hướng triết lí nhận thức trongn h ữ n g t r u y ệ n n g ắ n g ầ n đ â y c ủ a N g u y ễ n M i n h C h â u ” , đ ã t ạ m x ế p t h ử c á c t r u y ệ n ấ y v à o m ộ t s ố d ạ n g c h í n h , “ T ừ l o ạ i t r u y ệ n
Truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu thể hiện sự đa dạng trong nội dung và hình thức, thường mang tính luận đề về đạo đức và nhân văn, phản ánh những khía cạnh trái ngược của đời sống con người Nhiều nhà phê bình, như Ngọc Trai, đã chỉ ra rằng các tác phẩm của ông không chỉ đơn thuần là kể chuyện mà còn khám phá những vấn đề xã hội sâu sắc Bùi Việt Thắng phân tích cấu trúc và tình huống trong truyện ngắn của Châu, phân loại chúng thành các dạng như tình huống tương phản, thắt nút và luận đề Phạm Vĩnh Cư cũng nhấn mạnh sự hiện diện của yếu tố tiểu thuyết trong các tác phẩm ngắn của ông, cho thấy sự đổi mới trong tư tưởng và bút pháp của nhà văn.
Truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu từ nhiều góc độ khác nhau, với những nhận xét và đánh giá chủ yếu xoay quanh nội dung và hình thức nghệ thuật Đặc biệt, việc nghiên cứu tác phẩm của ông từ góc độ phê bình sinh thái cũng đã được đề cập, như trong bài viết của tác giả Thanh Hà về sinh thái đô thị.
Trong bài viết "Tìm về với mẹ thiên nhiên: Cánh đồng bất tận" của TS Phạm Ngọc Lan, tác giả đã phân tích vấn đề sinh thái trong truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư, đồng thời so sánh với tác phẩm của Nguyễn Minh Châu Ông chỉ ra rằng ám ảnh đô thị trong sáng tác của Nguyễn Minh Châu mang tính chất kép, vừa thể hiện mối đe dọa về sự tha hóa và mất gốc, vừa phản ánh nỗi khát khao vươn tới những giá trị tự nhiên và bản sắc văn hóa.
Bài viết của TS Phạm Ngọc Lan (2016) mang tên "Tìm về với mẹ thiên nhiên: Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư từ góc nhìn nữ quyền luận sinh thái" phân tích mối liên hệ giữa con người và thiên nhiên trong tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tư Tác giả nhấn mạnh cách mà nữ quyền và sinh thái học tương tác, phản ánh sự khát khao trở về với nguồn cội tự nhiên Qua đó, bài viết mở ra một cái nhìn sâu sắc về vai trò của người phụ nữ trong việc bảo vệ và gìn giữ thiên nhiên, đồng thời khẳng định giá trị văn hóa và tinh thần của vùng đất miền Tây Nam Bộ.
Qua các ý kiến trên, có thể nhận thấy rằng vấn đề sinh thái trong các truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu, đặc biệt là những tác phẩm sau 1975, được đề cập một cách sâu sắc và mang tính giáo dục cao Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức về môi trường trong sáng tác của ông.
Mụcđíchnghiêncứu
Tìm hiểu truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu mang đến một cách tiếp cận mới, đồng thời phản ánh thực trạng môi trường hiện nay - một vấn đề cấp bách và nghiêm trọng trong xã hội Qua đó, tác phẩm gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về ý thức và thái độ của con người đối với mẹ thiên nhiên.
Nhiệmvụ nghiêncứu
Tìm hiểu truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu sau 1975 từ góc nhìn phê bình sinh thái trên cả phương diện nội dung và hình thức thể hiện.
Đốitượngvàphạmvinghiêncứu
Khóa luận này tập trung vào các truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu sau năm 1975, đặc biệt là những tác phẩm mang tinh thần sinh thái Với giới hạn về tài liệu trong khuôn khổ một khóa luận tốt nghiệp Đại học, nghiên cứu chủ yếu dựa vào tuyển tập truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu được xuất bản bởi Nxb Văn học năm 2006.
Phươngphápnghiêncứu
Cùng với việc sử dụng các phương pháp thường dùng trong văn học ở bài khóa luận này chúng tôi chủ yếu sử dụng các phương pháp sau :
Phươngphápnghiêncứutácgiả,tácphẩm Phương pháp phân tích - tổng hợp
Phương pháp so sánh đối chiếu
Đónggópcủakhóaluận
Khóa luận là công trình khoa học tìm hiểu về truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu sau 1975 từ góc nhìn phê bình sinh thái.
Từđó gópphầnkhẳng định nhữngđóng gópvà vị trí của Nguyễn Minh Châu trong văn học Việt Nam hiện đại.
Bốcụcngoàikhóaluận
Giớithuyếtchungvềphêbìnhsinhthái
Sinh thái, từ tiếng Hi Lạp "oikos," nghĩa là nhà ở, là lĩnh vực nghiên cứu về nơi sinh sống của sinh vật, bao gồm cả con người Sinh thái học tập trung vào các mối tương tác giữa các cơ thể sống và môi trường xung quanh Đây là một bộ môn liên quan chặt chẽ đến sinh học, đồng thời mở rộng ra nhiều lĩnh vực khoa học khác, trong đó có khoa học xã hội và nhân văn.
Phê bình sinh thái(ecocritsim) còn được gọi bởi những cái tên khác như
“phê bình (văn hóa) xanh” (green (cultural) studies), “thi pháp sinh thái” (ecopetics) hay “phê bình văn học môi trường” (environmental literarycriticism)
In 1978, William Rueckert introduced the term "ecocriticism" in his essay "Literature and Ecology: An Experiment in Ecocriticism." His aim was to apply ecological principles and terminology to the study of literature, bridging the gap between environmental science and literary analysis.
Vào giữa thập kỷ 80 của thế kỷ XX, phê bình sinh thái đã trở thành một phong trào mạnh mẽ nhờ sự hợp tác của các học giả Năm 1992, Hiệp hội Nghiên cứu Văn học và Môi trường được thành lập tại Đại học Nevada, Mỹ Đến năm 1994, Kroeber đã xuất bản cuốn chuyên luận "Phê bình văn hóa sinh thái: tưởng tượng lãng mạn và sinh thái tinh thần", đề xuất khái niệm "phê bình văn học của sinh thái học" hoặc "phê bình có khuynh hướng sinh thái học" Từ đó, các tác phẩm phê bình sinh thái đã xuất hiện ngày càng nhiều.
Năm 1996, tập bài viết về phê bình sinh thái lần đầu tiên được xuất bản tại
Văn bản "Văn bản phê bình sinh thái" do Cheryll Glotfelty và Harold From chủ biên định nghĩa phê bình sinh thái là nghiên cứu mối quan hệ giữa văn học và môi trường tự nhiên, mang đến một cách tiếp cận lấy trái đất làm trung tâm trong nghiên cứu văn học Phê bình sinh thái là một lí thuyết liên ngành, kết hợp giữa văn học và các ngành khoa học khác, nhằm phân tích các diễn ngôn về thiên nhiên và môi trường, từ đó tác động đến tâm thức con người và điều chỉnh nhận thức về môi trường Mặc dù không đưa ra giải pháp trực tiếp cho các vấn đề môi trường nghiêm trọng, phê bình sinh thái góp phần hình thành một chủ nghĩa nhân văn mới, khuyến khích con người lắng nghe tiếng nói của thiên nhiên Thông qua nghiên cứu văn học, phê bình sinh thái giúp nhìn nhận lại văn hóa con người và chỉ ra rằng thái độ ngạo mạn đối với tự nhiên đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường Điều này đánh dấu sự thay đổi trong cách tiếp cận nghiên cứu, khi mà phê bình sinh thái lấy sinh thái làm trung tâm, khác với các phong trào nghiên cứu trước đó.
Theo Glotfelty, giới học thuật chính thống đã bỏ qua một vấn đề cấp bách và nền tảng: cuộc khủng hoảng môi trường toàn cầu Nhận thức hạn chế về thế giới bên ngoài sẽ dẫn đến việc không thể hiểu rõ về sự sống của Trái đất, điều này đang bị đe dọa bởi áp lực khủng khiếp Trong bối cảnh Trái đất nóng lên, văn học không thể làm ngơ trước sự tàn phá môi trường mà không có bất kỳ phản ứng nào Văn học không chỉ là một diễn ngôn ý thức hệ, mà còn là một phần của thiết chế văn hóa, góp phần tạo ra lăng kính để chúng ta nhìn nhận và hiểu biết về thế giới tự nhiên.
Mỗi nhà nghiên cứu đều có những hướng đi riêng, nhưng họ cùng chia sẻ nỗi hoang mang về tương lai của nhân loại Thực tế là chúng ta đang tiến vào kỷ nguyên mới, nơi mà môi trường sống đang bị đe dọa nghiêm trọng Không ai có thể phủ nhận rằng chúng ta đang đối mặt với những thách thức lớn, từ việc hủy hoại môi trường đến nguy cơ diệt vong của chính loài người Nếu không hành động kịp thời, chúng ta sẽ phải đối mặt với thảm họa toàn cầu, có thể phá hủy mọi thứ tốt đẹp và tiêu diệt nhiều giống loài.
Phê bình sinh thái ra đời từ nỗi lo âu và cảm giác tội lỗi của con người đối với hành động của mình, nhấn mạnh đến khía cạnh đạo đức trong mối quan hệ với môi trường Hành vi tàn phá của con người đối với Trái đất đã dẫn đến nhiều thảm họa, khiến tự nhiên nổi giận Để thức tỉnh nhân loại và ngăn chặn những nguy cơ tiềm ẩn, văn học, như một hình thức ý thức xã hội, đã tham gia tích cực vào công cuộc bảo vệ sinh thái trong nhiều nỗ lực toàn cầu.
Sự nóng lên toàn cầu và thay đổi khí hậu đang gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho thiên nhiên, thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học, nhà môi trường, nhà văn và nhà giáo dục trên toàn thế giới Nhiều ý kiến cho rằng nguy cơ sinh thái hiện nay là thách thức lớn nhất mà nhân loại phải đối mặt Thế kỷ 21 được dự đoán sẽ là thời đại của trào lưu sinh thái và xây dựng văn minh sinh thái Các nhà phê bình sinh thái nhận thức rằng văn học cần có trách nhiệm với vấn đề này, vì chính văn học cũng góp phần tạo ra nguy cơ Greg Garrard nhấn mạnh rằng vấn đề môi trường cần được phân tích không chỉ từ góc độ khoa học mà còn từ góc độ văn hóa Do đó, các nhà văn và nhà phê bình cần cải tạo văn học và quan niệm văn học để hạn chế sai lầm với tự nhiên và khôi phục mối quan hệ với thiên nhiên Văn chương thế giới với tinh thần phê bình sinh thái đã phản ánh rõ ràng những vấn đề liên quan đến thiên nhiên và môi trường, trong đó có nhiều tác phẩm quan trọng của tác giả người Mỹ A L.
Gorenómang đến cho người đọc những xúc cảm sâu sắc về thực trạng môi trường thế giới Các tác phẩm sinh thái nuôi dưỡng tình cảm tốt đẹp của con người dành cho Bà Mẹ Trái đất, đồng thời khơi gợi ý thức trách nhiệm của mỗi cá nhân trong việc bảo vệ môi trường sinh thái của hành tinh xanh, nơi duy nhất sự sống tồn tại và phát triển.
So với các nước Âu - Mĩ và các nước trong khu vực như Nhật Bản, Trung Quốc thì các nhà văn Việt Nam vẫn “phản ứng chậm” hơn.
Việt Nam đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và suy thoái sinh thái Những vấn đề này được truyền thông nhấn mạnh hàng ngày, phản ánh mặt trái của sự phát triển đô thị, bao gồm hiệu ứng nhà kính, chất thải công nghiệp và khai thác tài nguyên bừa bãi Hệ quả của những hành động này đang đẩy xã hội vào con đường phát triển không bền vững, khiến con người phải trả giá đắt cho sự thiếu cảm thông với thiên nhiên Nhiều tác giả như Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Quang Thiều và Nguyễn Ngọc Tư đã đề cập đến vấn đề này, nhưng Nguyễn Minh Châu đã thể hiện một cách nhìn tinh tế và bức thiết hơn về các vấn đề sinh thái.
Nguyễn Minh Châu, giống như nhiều nhà văn khác, luôn chú trọng đến những vấn đề thực tại trong cuộc sống và thời đại của mình Ngay từ những ngày đầu cầm bút, ông đã khẳng định rằng văn học cần phải đáp ứng những câu hỏi của hiện tại và đối diện với những thách thức cấp bách mà con người đang phải đối mặt.
Cảm nhận được một trong những vấn đề của “ngày hôm nay” màN g u y ễ n
TácgiảNguyễnMinhChâu
Nguyễn Minh Châu (1930-1989) là một nhà văn quan trọng trong nền văn xuôi hiện đại Việt Nam, xuất thân từ huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An Ông nổi bật trong văn học sử thi thời kỳ kháng chiến chống Mỹ và là một trong những nhà văn tiên phong trong công cuộc đổi mới văn học sau năm 1975 Sau khi tốt nghiệp trường Kỹ nghệ Huế năm 1945, ông theo học chuyên khoa tại trường Huỳnh Thúc Kháng và gia nhập quân đội vào năm 1950 Từ năm 1952 đến 1956, ông công tác tại Ban tham mưu các tiểu đoàn thuộc sư đoàn 320 và sau đó làm trợ lý văn hóa trung đoàn 64 Năm 1962, ông về công tác tại phòng Văn nghệ quân đội và chuyển sang tạp chí Văn nghệ quân đội Ông cũng được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam năm 1972.
Nguyễn Minh Châu, một sĩ quan tham mưu trong quân đội, đã sống và làm việc như một người lính trong khi vẫn theo đuổi đam mê văn chương Ông tham gia nhiều chiến dịch và trải qua những khó khăn gian khổ, đặc biệt là tại rừng Trường Sơn Sau khi hòa bình lập lại, ông có cơ hội đi nhiều nơi, từ thành phố Hồ Chí Minh đến Hà Nội, nhưng miền Trung luôn là nơi để lại cho ông nhiều kỷ niệm và trăn trở nhất Những năm cuối đời, ông ấp ủ dự định viết một tiểu thuyết về cuộc chiến tại thành cổ Quảng Trị, nhưng thật tiếc, ông không thể hoàn thành tác phẩm này do bệnh ung thư máu hiểm nghèo, và đã ra đi vào ngày 23 tháng 1 năm 1989 tại viện Quân y.
VớinhữngđónggópcủamìnhvàonềnvănhọcViệtNam, NguyễnMinh Châu đã nhận được nhiều giải thưởng, trong đó có Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học và nghệ thuật năm 2000.
Nguyễn Minh Châu là một trong những nhà văn tiêu biểu của văn xuôi Việt Nam đương đại, với sự nghiệp sáng tác phản ánh chân thực quá trình phát triển của thể loại này Các tác phẩm của ông không chỉ có giá trị nội dung phong phú mà còn thể hiện giá trị nghệ thuật sâu sắc, góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn học Việt Nam.
Các tác phẩm của Nguyễn Minh Châu trước 1975 thể hiện rõ tính chất sử thi với tinh thần cộng đồng và cảm hứng anh hùng, nổi bật qua những tác phẩm như "Của sông", "Dấu chân người lính", và "Mảnh trăng cuối rừng" Nhà văn đã khắc họa sinh động cuộc chiến đấu và hình tượng cao đẹp của những người Việt Nam từ nhiều thế hệ Đồng thời, ông cũng khám phá và suy ngẫm về các vấn đề xã hội và số phận con người trong bối cảnh chiến tranh.
Sau năm 1975, dân tộc ta bước vào một giai đoạn mới, chuyển từ "cuộc chiến đấu cho quyền sống của cả dân tộc" sang "cuộc chiến đấu cho quyền sống của từng con người." Nền văn học dân tộc phải mở rộng biên độ phản ánh để có thể tiếp cận và truyền tải những vấn đề bức xúc trong thời kỳ hậu chiến Là một nhà văn tâm huyết, tôi nhận thức rõ trách nhiệm của mình đối với nghệ thuật.
Nguyễn Minh Châu đã mạnh dạn tự đổi mới bản thân trên các trang viết, phản ánh những vấn đề mới mẻ và độc đáo của cuộc sống mà văn học chưa có điều kiện để khai thác Với “sự dũng cảm điềm đạm,” ông đã đối chứng lại những quan niệm sơ lược về nhân sinh và đấu tranh cho sự hoàn thiện chính mình, đồng thời thể hiện sự quan tâm đến một dòng chảy trăn trở trong suốt cuộc đời Các tác phẩm của ông trong giai đoạn này mang đậm tính triết lý và thông điệp, thể hiện những trăn trở sâu sắc về cuộc đời và con người.
Nguyễn Minh Châu, được xem là một trong những nhà văn tài năng và tiên phong, đã khẳng định rằng "cuộc đời vốn đa sự con người thì đa đoan" Với sự nhạy bén trong việc cảm nhận những biến đổi của xã hội, ông đã làm mới các tác phẩm của mình thông qua việc đổi mới nghệ thuật, điều này đã mang lại thành công cho sự nghiệp sáng tác Các tác phẩm của ông thể hiện giá trị nghệ thuật độc đáo, thường hướng vào thế giới nội tâm và sự tự nhận thức, tự phê phán con người dưới ánh sáng của lương tâm và đạo đức Đồng thời, ông cũng phê phán những điều xấu xa, ác độc trong đời sống thường ngày Tất cả các tác phẩm sau 1975 đều phản ánh quan điểm nghệ thuật nhằm chỉ ra những mặt tối để góp phần hoàn thiện nhân cách con người, nâng cao chất lượng cuộc sống, đúng như ông đã từng khẳng định: “Nhà văn không có quyền nhắm sự thật một cách đơn giản, mà cần phấn đấu để đào xới bản chất con người vào các tầng sâu lịch sử.”
CẢM QUAN PHÊ BÌNH SINH THÁI TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄNMINHCHÂUSAU1975
Cảmquansinh tháitựnhiên
Phê bình sinh thái nghiên cứu mối quan hệ giữa con người và môi trường, tương tự như phê bình nữ quyền và phê bình Mác xít Nó ra đời như một phản ứng trước tình trạng môi trường toàn cầu đang xấu đi, nhấn mạnh rằng văn học cần thực hiện sứ mệnh phản ánh và thức tỉnh con người về trách nhiệm với tự nhiên Con người thường vì lợi ích cá nhân mà quên đi sự tồn tại của thiên nhiên, dẫn đến việc khai thác tài nguyên và hủy hoại môi trường Nếu tiếp tục theo đuổi quan niệm này, nhân loại sẽ tự đào huyệt chôn mình Nguyễn Minh Châu, với nhãn quan tinh tế, đã phản ánh những vấn đề cấp bách qua các tác phẩm như "Chiếc thuyền ngoài xa", "Sống mãi với cây xanh", và "Bến quê", thể hiện tình yêu và sự tôn trọng đối với thiên nhiên, đồng thời chống lại những hành động tàn phá môi trường.
Nguyễn Minh Châu, nhà văn của những điều bình dị, thường khắc họa không gian thôn dã trong tác phẩm của mình, đặc biệt là trong "Bến quê" Không gian này phản ánh môi trường sống của làng quê Việt Nam, mang lại niềm vui giản dị và sự hòa quyện với thiên nhiên Bến quê đã trở thành điểm hẹn bình yên trong tâm thức người Việt, gắn liền với lối sống tập thể và suy nghĩ chân chất của người dân Nhân vật chính Nhĩ, dù đã đi khắp nơi, lại phải nằm trên giường bệnh vào những ngày cuối đời, và trong khoảnh khắc ấy, anh nhận ra vẻ đẹp bình dị nhưng quyến rũ của bãi bồi bên kia sông Hồng, nơi gợi nhớ về quê hương và những kỷ niệm đau thương.
Tiết trời đầu thu mang đến cho con sông Hồng một màu đỏ nhạt, khiến mặt sông như rộng hơn và vòm trời có vẻ cao hơn Những tia nắng sớm từ từ di chuyển từ mặt nước lên các khoảng bãi bờ bên kia sông, tạo nên một vùng phù sa sâu lắng của bãi bồi bên kia.
Hồng hiện lên trước cửa sổ gian gác nhà Nhĩ với sắc vàng thau hòa quyện cùng màu xanh non, tạo nên những màu sắc quen thuộc như da thịt và hơi thở của đất đai màu mỡ.
Bến quê trong truyện không chỉ là hình ảnh của thiên nhiên mà còn là biểu tượng cho vẻ đẹp giản dị của cuộc sống, nơi mà Nhĩ chỉ nhận ra giá trị sau những tháng năm dài Đây là nơi bình yên, điểm tựa cho cuộc đời anh, với gia đình và quê hương làm nền tảng Thiên nhiên luôn chào đón con người, dù họ có đi đâu, và cái bãi bồi bên kia sông là hình ảnh gần gũi nhưng xa lạ với Nhĩ, nhắc nhở rằng con người thường quên đi những điều quen thuộc để tìm kiếm cái mới mẻ Trong những ngày cuối đời, Nhĩ cảm nhận được vẻ đẹp của thiên nhiên, từ những bông hoa bằng lăng đến dòng sông uốn lượn, tạo nên một bức tranh sống động và đầy cảm xúc Anh nhận ra tình yêu với thiên nhiên, sự giản dị và gần gũi, nhưng cũng thấy nó trở nên xa vời, như một miền đất không thể chạm tới, chỉ có thể ngắm nhìn từ xa qua ô cửa sổ.
Bờ bên kia không chỉ mang ý nghĩa hiện thực mà còn chứa đựng những giá trị biểu tượng thiêng liêng, đại diện cho cuộc đời chưa khám phá và những ước mơ vô hạn của mỗi con người Đó có thể là quê hương, nơi mang lại cảm giác bình yên và gắn bó, cùng những giá trị tinh thần sâu sắc Bãi bồi, bến sông và con đò là hình ảnh giản dị nhưng gần gũi, phản ánh cuộc sống gia đình và quê hương Khao khát tìm về những giá trị chân thật trong cuộc sống, nơi mà con người từng bỏ qua trong những năm tháng tuổi trẻ đầy hoài bão, tạo nên một thực tại vừa tĩnh lặng vừa đầy nỗi niềm.
Nỗi niềm hối hận và xót xa khi con người nhận thức được quy luật khắc nghiệt của cuộc sống, như Nhĩ đã trải nghiệm, phản ánh sự thức tỉnh về việc quên lãng những giá trị bình dị của thiên nhiên Khi chúng ta theo đuổi những điều xa xôi, đến khi nhận ra giá trị thật sự của thiên nhiên thì có thể đã quá muộn Thiên nhiên vẫn hiện hữu, nhưng liệu chúng ta còn cơ hội để gần gũi với nó hay không? Đây là câu hỏi lớn mà xã hội hiện đại cần suy ngẫm.
Trong tác phẩm "Đất rừng phương Nam," Đoàn Giỏi khắc họa hình ảnh một cậu bé thành phố lạc lõng giữa miền sông nước, thể hiện cái nhìn chiêm ngưỡng và tò mò về vẻ đẹp thiên nhiên Nhân vật bác Thông trong "Sống mãi với cây xanh" không thể tưởng tượng được sự tàn phá môi trường vì tham vọng hiện đại hóa Huân, chàng trai trẻ Sài Gòn, đại diện cho lý tưởng thay đổi, nhưng cũng không nhận ra sự khó khăn trong việc hòa hợp giữa đô thị và sinh thái Sự hấp dẫn của đời sống đô thị khiến vẻ đẹp giản dị của nông thôn trở nên nhạt nhòa, dẫn đến việc nhiều người rời bỏ quê hương để tìm kiếm không gian đô thị, mặc dù họ thường mang theo nỗi nhớ và hoài niệm về nơi chốn đã bỏ lại.
Tác phẩm gợi nhắc chúng ta về sự hình thành không gian đô thị, là kết quả của quá trình chinh phục thiên nhiên Tuy nhiên, việc hòa hợp với thiên nhiên là điều cần thiết và quan trọng Trong cuộc sống đô thị, bạn đã bao giờ lắng nghe âm thanh của sông Hồng hay dừng lại nâng niu một cành cây gãy? Tình yêu và tuổi thơ của chúng ta gắn liền với màu xanh của cây cối và những kỷ niệm ngọt ngào trong thiên nhiên Tự nhiên là nơi chốn nuôi dưỡng tâm hồn, nơi mà chúng ta tìm thấy vẻ đẹp và sự thanh thản Thế nhưng, trong nhịp sống hối hả, chúng ta dễ dàng quên đi những điều giản dị và quý giá từ thiên nhiên xung quanh.
Nguyễn Minh Châu thể hiện sự nhạy cảm với sự "phản bội" nhanh chóng của con người, khi họ chuẩn bị cắt bỏ những cành cây đã lâu nay mang lại bóng mát Họ thảo luận sôi nổi về cách hạ cành mà không gây tai nạn hay đổ sập nhà cửa, trong khi những ngôi nhà đã chất đầy những mảnh vụn Sự ích kỷ của con người được thể hiện qua những chi tiết nhỏ, và cuối cùng chỉ còn lại một cái thân cây đã bị lột vỏ, đứng thẳng giữa cảnh vật đã thay đổi Cảnh tượng này gợi lên nỗi buồn và sự cô đơn, khi cây cối vẫn đứng vững, nhưng lại mang trong mình những vết thương của sự tàn phá.
Cây sấu gợi lên hình ảnh một sinh thể sống, thể hiện sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên Khi chứng kiến cảnh chặt hạ cây sấu cổ thụ, nhân vật cảm thấy như chính mình bị tổn thương, biểu hiện sự đau đớn và cô đơn Cảnh tượng này không chỉ là sự mất mát về môi trường mà còn là một cuộc hành hình thảm khốc, phản ánh sự thỏa mãn nông nổi của những kẻ triệt phá thiên nhiên vì lợi ích cá nhân Tác giả khắc họa chân thực hình ảnh những con người tàn sát thiên nhiên để phục vụ cho mục đích tư lợi, qua đó nhấn mạnh sự cần thiết phải bảo vệ môi trường và giữ gìn mối quan hệ với tự nhiên.
“dở tính”, lẩn thẩn nhưng với thiên nhiên cây cối bác là một vị khách duy nhất tại
“Đại hội các loài cây” khắc họa hình ảnh bác Thông, người hiểu ngôn ngữ của cây cối, nhưng bất lực trước sự tàn phá môi trường của đám đông vô cảm Sự phát triển đô thị hóa đã khiến con người trở nên lạc lõng, coi những người yêu thiên nhiên như bác là “dở hơi” Nguyễn Minh Châu đã thể hiện nỗi đau của thiên nhiên qua tác phẩm, phản ánh sự suy thoái đạo đức trong xã hội hiện đại Hai nhân vật nữ trong câu chuyện, sau hai chục năm, nhớ về bác Thông và những kỷ niệm với thiên nhiên đã mất Tốc độ đô thị hóa nhanh chóng đã xóa nhòa cảnh quan thiên nhiên, làm con người quên đi sự kết nối với môi trường xung quanh Cuộc sống hiện đại đã biến thiên nhiên thành công cụ, trong khi những không gian làng quê dần bị phá hủy Văn học, trong bối cảnh này, trở thành một tiếng nói quan trọng phản ánh những lo âu và hoang mang trước sự hủy diệt môi trường.
Tác phẩm thể hiện niềm khao khát của tác giả về việc khôi phục những con người gắn bó với thiên nhiên trong xã hội hậu công nghiệp, những người luôn tạo dựng cuộc sống hòa hợp với môi trường văn hóa và lịch sử Dù việc tìm kiếm hình ảnh của những nhân vật như bác Thông trong thời đại công nghiệp có vẻ khó khăn, nhưng hy vọng về sự trở lại của họ vẫn tồn tại.
Câu chuyện "Khách ở quê ra" phản ánh những cảm xúc của quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa qua nhân vật Huệ - một cô gái thành phố, kết hôn với lão Khúng, một người nông dân Huệ không chọn cuộc sống thôn quê vì tình yêu, mà là để trốn chạy khỏi một mối tình phụ bạc và che giấu đứa con vô thừa nhận Nỗi nhớ về thành phố luôn hiện hữu trong tâm trí Huệ, ngay cả khi cuộc sống của cô đã bị biến đổi Những đứa con của Huệ cũng cảm nhận được sự khao khát về đời sống đô thị, thể hiện qua những trải nghiệm cụ thể trong cuộc sống hàng ngày Mặc dù nhà văn đã xây dựng nhiều mối liên hệ trong cốt truyện, nhưng vấn đề về sự tác động của đô thị hóa đến ý thức người nông dân vẫn chưa được khai thác sâu sắc Sức hấp dẫn của tác phẩm nằm ở bức chân dung đặc sắc về người nông dân, đặc biệt là lão Khúng, một hình tượng đáng chú ý trong văn học Việt Nam hiện đại Nguyễn Minh Châu đã khéo léo thể hiện tính chất lập nghiệp và tham vọng của người nông dân, cho phép nhân vật trở thành đại diện cho một bộ phận lớn người dân trong xã hội.
Trong tác phẩm, tác giả khắc họa không gian sống của nhân vật Khúng như một vùng hoang vu hẻo lánh, tương tự như cuộc sống của Robinson, nơi mà bất kỳ cô gái nào, kể cả những người thành phố như Huệ, cũng có thể lạc lối và không tìm được đường về Điều này không chỉ nhấn mạnh tính chất cổ lỗ của Khúng mà còn cho thấy sự tách biệt với thực tế hợp tác hóa đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến diện mạo nông thôn miền Bắc suốt ba thập kỷ.
Cảmquansinhtháitinhthần
Phê bình sinh thái tinh thần là một nhánh của phê bình sinh thái, bên cạnh phê bình sinh thái tự nhiên và xã hội Nó nghiên cứu mối quan hệ giữa môi trường tinh thần xã hội và đời sống tinh thần, cũng như tác động của văn học đối với môi trường tinh thần của con người Theo các nhà phê bình sinh thái Mỹ và Trung Quốc như Lỗ Khu Nguyên, Vương Nhạc Xuyên, phê bình văn học tinh thần tập trung vào tư tưởng sinh thái, nhằm giải quyết các vấn đề sinh thái xã hội, khẳng định tư tưởng sống đẹp và khắc phục ô nhiễm tinh thần, từ đó góp phần làm sạch tinh thần và ổn định xã hội.
Cách tiếp cận này tập trung vào khái niệm sinh thái văn hóa tinh thần, trong đó văn hóa được hiểu là toàn bộ phương thức tồn tại của con người Văn học nghệ thuật được xem như một hiện tượng sống động của xã hội, phản ánh nhu cầu xã hội và phát triển cùng với nó Mối quan hệ giữa văn học và môi trường sinh thái tinh thần bao gồm các yếu tố như cội nguồn, thích nghi, lựa chọn, biến đổi và phát triển, đồng thời phản ánh sự biến dạng theo các điều kiện môi trường.
Sinh thái tinh thần, xã hộic ó t í n h l ị c h s ử , b i ế n đ ộ n g c ủ a t h ờ i g i a n X ã h ộ i V i ệ t N a m s a u c h i ế n t r a n h v ớ i b i ế t b a o v ế t t h ư ơ n g M ộ t x ã h ộ i t i ế n l ê n h i ệ n đ ạ i h ó a t r o n g b ố i c ả n h t o à n c ầ u h ó a , k i n h t ế t h ị t r ư ờ n g , x ã h ộ i t i ê u t h ụ , t ố c độđôthịhóachóngmặt, nôngthônđổithay,bấtbìnhxãhộigiatăng,giàu nghèo phân cực.
Chúng tôi xem phê bình sinh thái tinh thần là một cách tiếp cận mới, trong đó đời sống tinh thần xã hội được coi là bối cảnh quan trọng cho sự sáng tạo văn học Các yếu tố như ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, không khí, nước và phần của môi trường tinh thần đều ảnh hưởng đến chất lượng sáng tác văn nghệ.
Truyện ngắn "Bến quê" của Nguyễn Minh Châu mang đến cho người đọc cảm nhận sâu sắc về vẻ đẹp bình dị của quê hương Nhĩ, nhân vật chính, nhận ra vẻ đẹp quen thuộc nhưng mới mẻ của nơi mình sống khi đối diện với cái chết Anh thấu hiểu giá trị bền vững và sâu sắc của cuộc sống, những điều mà trước đây đã bị lãng quên Trong những phút cuối đời, Nhĩ cảm nhận được sự giàu có của cảnh vật xung quanh, nhưng lại không thể thực hiện ước muốn đặt chân lên bờ bên kia dòng sông mơ ước Anh gửi gắm niềm tin vào Tuấn, con trai mình, mặc dù Tuấn chưa thể hiểu được ý nghĩa thiêng liêng trong ước vọng của cha Nhĩ từng trải qua nhiều cung bậc cảm xúc, nên anh mới nhận ra giá trị của những điều giản dị trong cuộc sống, điều mà chỉ những người đã sống trọn vẹn mới cảm nhận được.
Truyện kết thúc với hình ảnh "chuyến đò ngang mỗi ngày một chuyến vừa chạm vào cái bờ đất lở dốc đứng phía bên này", thể hiện sự đối lập giữa thị thành và bến quê Bên này là sự chênh lệch, xói lở, trong khi bên kia là sự vững bền, bồi đắp Sự tương phản này như một lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc gìn giữ những giá trị bình dị và vẻ đẹp thân tình, gần gũi, để con người không phải bàng hoàng khi "những tảng đất đổ oà vào giấc ngủ".
Truyện ngắn "Bến quê" của Nguyễn Minh Châu thể hiện những suy ngẫm sâu sắc về con người và cuộc đời Tác giả khám phá đề tài nông thôn, thể hiện mong muốn trở về cội nguồn và tìm về miền đất bình yên trong tâm hồn Tình yêu quê hương luôn hiện hữu, dù đi đâu, với tấm lòng trĩu nặng yêu thương, lòng biết ơn và tự hào vô bờ bến.
Biết ơn quê hương và cha mẹ đã sinh thành, che chở cho mình, tác giả thể hiện niềm tự hào về những truyền thống văn hóa tốt đẹp của làng quê, nơi nuôi dưỡng tâm hồn và dạy cho mình những bài học quý giá Những hình ảnh thân thuộc như bông hoa bằng lăng, chuyến đò ngang, bãi bồi, và những người hàng xóm tốt bụng tạo nên cảm xúc sâu sắc về quê hương Đây là những giá trị bình dị nhưng bền vững, nhắc nhở chúng ta hãy giữ gìn và trân trọng bến quê của mỗi người.
Phê bình sinh thái, chịu ảnh hưởng từ tư tưởng sinh thái học bề sâu, tôn trọng sự bình đẳng của mọi sinh vật trong hệ thống tự nhiên, bác bỏ quan niệm "con người là trung tâm" đã ăn sâu trong văn hóa phương Tây Nguyễn Minh Châu đã đặt ra nhiều vấn đề cho con người hiện đại suy ngẫm, đặc biệt trong xã hội phát triển với lòng tham vô độ Hình ảnh cây sấu im lặng, chết đi trong sự phản bội của con người, đặt ra câu hỏi về tầng văn hóa mỏng manh của chúng ta Văn hóa, mặc dù nảy sinh từ tự nhiên và được nuôi dưỡng bởi nó, vẫn nhỏ bé so với sự vĩ đại của thiên nhiên Đồng thời, văn hóa cũng là lớp áo che đậy tự nhiên nhằm thỏa mãn quyền năng và lợi ích của con người, trong khi thiên nhiên thực sự là người bạn và là nơi che chở cho chúng ta Chúng ta thường quên rằng thiên nhiên không chỉ là nguồn sống mà còn là nơi mang lại bình yên và giá trị tinh thần cho cuộc sống của mình.
Con người đã tự cho mình quyền lực và muốn thiên nhiên phục tùng, dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng Trong tác phẩm "Sống mãi với cây xanh," Nguyễn Minh Châu đã cảnh tỉnh ý thức con người từ góc độ sinh thái, khẳng định rằng văn học không thể xa rời thực tế Ông sử dụng chất liệu từ đời sống để phản ánh đúng sự thật, từ đó thúc giục con người nhận thức về những nguy cơ mà chính mình gây ra Thiên nhiên, qua tiếng nói của những cây sấu già và bà mẹ Đất, đã lên tiếng kêu gọi bảo vệ môi trường sống Tác phẩm của Nguyễn Minh Châu đặt ra sự đối lập giữa hành động của con người trong xã hội hiện đại và sự cam chịu của thiên nhiên, chạm đến nỗi đau sâu thẳm của nhân loại.
Nguyễn Minh Châu, với cách viết gần gũi thiên nhiên, đã khơi dậy những giá trị văn hóa từ xa xưa, khi con người coi thiên nhiên như người bạn tâm giao Tuy nhiên, ông đã đề xuất một cách nhìn mới, khuyến khích con người từ bỏ cái tôi trung tâm để hòa mình vào vạn vật, nhận ra vẻ đẹp vô tư của tự nhiên Thông qua việc cảm nhận và quan sát, con người sẽ tìm thấy sự gắn kết với thiên nhiên, điều mà lâu nay họ đã lãng quên, đồng thời khẳng định giá trị của cái đẹp trong cuộc sống.
Trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu, tác giả khẳng định rằng nghệ thuật cần phải xuất phát từ những dòng chảy sâu thẳm của cuộc sống Văn chương không chỉ đơn thuần phản ánh hiện thực bên ngoài mà còn phải thể hiện chân thực những trải nghiệm và cảm xúc từ cuộc sống Quan niệm này đã trở thành một chân lý trong nghệ thuật.
Truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" không chỉ khắc họa vẻ đẹp thiên nhiên mà còn phản ánh cuộc sống khắc nghiệt của người dân chài Đối với du khách, bãi biển là điểm đến lý tưởng, nhưng với người dân chài, cái đẹp ấy có ý nghĩa gì khi họ phải vật lộn với mưu sinh? Những bông tuyết ở Sa Pa, dù đẹp đẽ, cũng ẩn chứa nỗi lo mất mùa và cái rét cắt da cắt thịt Cuộc sống của họ là chuỗi ngày lam lũ, khi biển động kéo dài, gia đình họ chỉ sống nhờ vào những cây xương rồng Sự khắc nghiệt của cuộc sống không chỉ đến từ thiên nhiên mà còn từ chính con người Họ sống chậm rãi, thiếu đi niềm khao khát, không còn hy vọng cho tương lai tươi sáng mà chỉ mong muốn sự yên ổn Bạo lực gia đình và sự nghèo đói trở thành vòng luẩn quẩn, gây tổn thương cho những đứa trẻ, khiến cho cuộc sống trở nên tăm tối Qua tác phẩm, Nguyễn Minh Chây phê phán cái nhìn lãng mạn, một chiều về cuộc sống của những con người nơi đây.
Nguyễn Minh Châu đã khéo léo chỉ ra những nghịch lý trong cuộc sống, từ đó mang đến một cái nhìn sâu sắc về con người và thực tại Nhân vật Phùng không chỉ đơn thuần ngắm nhìn vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn phải đối diện với sự thật phũ phàng ẩn sau những hình ảnh đẹp đẽ Cảnh biển và con thuyền trong sương sớm không chỉ là biểu tượng của cái đẹp mà còn phản ánh cuộc sống vật lộn, bi kịch của con người Sự cay đắng và thực tại trần trụi đã thay thế niềm hạnh phúc, khi những hình ảnh lãng mạn trở thành những ký ức đau thương Cuộc sống của những ngư dân không chỉ là một bức tranh nghệ thuật mà còn là một câu chuyện đầy bi kịch, khiến người xem phải suy ngẫm về những giá trị thực sự của cuộc sống.
NguyễnMinhChâutừngkhẳngđịnh:“Nhàvănkhôngcóquyềnnhìnsựvật một cách đơn giản, và nhà văn cần phấn đấu để đào xới bản chất con người vào các tầng sâu lịch sử”.
Phê bình sinh thái nhấn mạnh tầm quan trọng của nghệ thuật trong việc duy trì mối quan hệ hài hòa giữa con người và tự nhiên, từ đó tạo nên cái đẹp Trong tác phẩm "Chiếc thuyền ngoài xa" của Nguyễn Minh Châu, thiên nhiên được miêu tả như một nguồn cảm hứng mang lại sự bình yên và thanh lọc tâm hồn con người Tác giả thể hiện sự ca ngợi vẻ đẹp và sự hữu ích của thiên nhiên, cho thấy rằng cuộc sống của con người luôn gắn liền với môi trường xung quanh Quan điểm của tác giả không chỉ là việc thưởng thức vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn nhấn mạnh trách nhiệm bảo vệ nó, bởi vì thiên nhiên sẽ không tồn tại mãi nếu con người không biết cách gìn giữ và bảo vệ.
V i ệ c c o n n g ư ờ i t ì m c à n g h i ể u b i ế t s â u s ắ c h ơ n v ề g i ớ i t ự n h i ê n , c ó k h ả n ă n g c h i n h p h ụ c h ữ u h i ệ u h ơ n v ớ i t ự n h i ê n k h ô n g c ó n g h ĩ a l à c o n n g ư ờ i n g à y c à n g t r ở t h à n h k ẻ t h ù h ủ y d i ệ t c ủ a t h i ê n n h i ê n C o n n g ư ờ i v à t h i ê n n h i ê n c ó m ố i q u a n h ệ k h ă n g k h í t v ớ i n h a u n h ư n g t r ê n t h ự c t ế s ự t r a o đ ổ i ấ y n g à y c à n g d i ễ n r a m ộ t c h i ề u , k h o t à n g t ự n h i ê n n g à y c à n g p h ả i g á n h c h ị u h ậ u q u ả n ặ n g n ề h ơ n C h í n h v ì v ậ y , c o n n g ư ờ i p h ả i ý t h ứ c h ơ n t r o n g v i ệ c b ả o v ệ v à k h a i t h á c c á c t à i n g u y ê n t h i ê n n h i ê n C ầ n p h ả i n â n g c a o ý t h ứ c g i ữ g ì n , b ả o v ệ s ự t u y ệ t m ỹ củathiênnhiên.Bảovệthiênnhiênchínhlàbảovệcuộcsốngcủachính chúngta.Conngườicầnphảilinhhoạttrongứngxửvớithiênnhiên.Cầnnắm được quy luật tương giao giữa trời và đất, giữa vật và người nếu muốn chinh phục thiên nhiên.
Tómlại, văn học Việt Namsau 1975 mải mê với hiện thực cõi nhân sinh bằng cách thểh i ệ n n h ữ n g đ ề t à i t h ờ i s ự : p h ơ i b à y n h ữ n g m ặ t t r á i c ủ a h i ệ n t h ự c , p h ê p h á n x ã h ộ i , k h i ế n c h o t i n h t h ầ n s i n h t h á i c ó n g u y c ơ x u ố n g d ố c
Chương3.NGHỆTHUẬTTHỂHIỆNTINHTHẦNPHÊBÌNHSINH THÁI TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYẾN MINH CHÂU SAU 1975
Nhanđềmangýnghĩasinhthái
Sau năm 1975, các tác phẩm văn học chuyển hướng từ đề tài chiến tranh sang những vấn đề thời sự, đặc biệt là mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên Những tác phẩm như "Bến quê" và "Sống mãi với cây xanh" thể hiện sự gắn bó sâu sắc của con người với quê hương và thiên nhiên, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường trong bối cảnh đô thị hóa Các tác giả không chỉ phản ánh hiện thực mà còn đặt ra những câu hỏi về tác động của công nghiệp hóa đến đời sống và tâm lý người dân Nhan đề của các tác phẩm này không chỉ mang ý nghĩa nội dung mà còn thể hiện góc nhìn phản ánh của tác giả đối với những vấn đề xã hội cấp bách, nhằm thức tỉnh và giáo dục con người.
Tìnhhuốngtruyệnmangtinhthầnsinhthái
Nhà văn Nguyễn Minh Châu nhấn mạnh rằng truyện ngắn, đặc biệt khi được viết bởi những tác giả có kinh nghiệm, có khả năng khắc họa những tình huống vừa cá biệt vừa mang tính phổ quát Ông cho rằng những nhà văn tài năng có thể chọn ra những khoảnh khắc đặc biệt trong dòng chảy của cuộc sống, nơi mà ý nghĩa và cảm xúc được dồn nén nhất Những khoảnh khắc này không chỉ thể hiện bản chất con người mà còn có thể chứa đựng toàn bộ cuộc đời và trải nghiệm của nhân loại.
Nguyễn Minh Châu mang đến một quan niệm độc đáo về tình huống truyện, tạo nên sự đa dạng và phong phú trong các tác phẩm của ông Điều này không chỉ thu hút mà còn gây ấn tượng mạnh mẽ với người đọc, khiến họ cảm thấy hứng thú và say mê khi khám phá những sáng tác của ông.
Năm 1975, tác phẩm "Bến quê" của Nguyễn Minh Châu khắc họa những nghịch lý sâu sắc trong cuộc sống Nhân vật chính, Nhĩ, dù đã từng khám phá khắp nơi trên thế giới, nhưng vào những ngày cuối đời lại phải nằm bất động trên giường bệnh, phụ thuộc hoàn toàn vào sự chăm sóc của vợ, Liên Hình ảnh chiếc giường bệnh trở thành chiếc nôi, khiến Nhĩ nhận ra sự mong manh của cuộc sống Nghịch lý thứ hai thể hiện khi Nhĩ không thể tận hưởng vẻ đẹp của bãi bồi bên kia sông, một nơi mà anh luôn khao khát khám phá Điều này phản ánh một nhận thức về cuộc đời, nơi mà những ước mơ đôi khi không thể thành hiện thực Qua tác phẩm, tác giả gửi gắm thông điệp về việc trân trọng những giá trị giản dị của quê hương, nơi mà mỗi con người dù đi xa đến đâu cũng sẽ tìm về khi mệt mỏi Bãi bồi bên sông và con đò trở thành biểu tượng cho cuộc sống giản dị, nơi con người luôn có thể trở về để tìm lại chính mình.
H ã y y ê u c á i v ẻ đ ẹ p t h â n t h u ộ c b ì n h d ị ấ y n g a y từ hômnay Và hành động cuối cùng của Nhĩ “giơ một cánh tay gầy guộc ra phía ngoài cửa sổ khoát khoát y như đang khẩnk h i ế t r a h i ệ u c h o m ộ t n g ư ờ i n à o đ ó ” H à n h đ ộ n g n à y n h ư g ử i t ớ i m ọ i n g ư ờ i l ờ i n h ắ n n h ủ , t h ứ c t ỉ n h k h o á t k h ỏ i s ự v ò n g v è o , c h ù n g c h ì n h đ ể h ư ớ n g t ớ i g i á t r ị đ í c h t h ự c m à g ầ n g ũ i t r o n g c u ộ c s ố n g
Truyện ngắn "Bến quê" của Nguyễn Minh Châu không chỉ phản ánh những trải nghiệm sâu sắc về cuộc sống mà còn thể hiện nỗi trăn trở của tác giả qua những khó khăn, thử thách mà con người phải đối mặt Ngòi bút của ông mang đến những khám phá mới mẻ và cái nhìn từng trải của người đã trải qua chiến tranh, tạo nên một tác phẩm mang ý nghĩa triết lý sâu sắc Độc giả không thể không cảm thấy nỗi buồn và sự xúc động khi gấp lại trang sách, cùng với những cảm nhận về vẻ đẹp giản dị, gần gũi của quê hương sẽ mãi lắng đọng trong tâm hồn mỗi người.
Trong tác phẩm "Chiếc thuyền ngoài xa", tình huống truyện nghịch lý được thể hiện qua những phát hiện của nghệ sĩ Phùng Để đáp ứng yêu cầu của trưởng phòng, Phùng đã dồn toàn bộ tâm huyết vào việc ghi lại vẻ đẹp của thiên nhiên và con người Khi đến vùng biển, anh nhận ra những phát hiện mang tính nghịch lý, đặc biệt là hình ảnh chiếc thuyền ngoài xa hiện lên tuyệt đẹp giữa khung cảnh bình yên Toàn bộ cảnh vật hòa quyện từ đường nét đến ánh sáng, tạo nên một bức tranh hoàn mỹ khiến trái tim Phùng thắt lại vì hạnh phúc Anh khám phá ra chân lý của cái đẹp nghệ thuật: cái đẹp chính là đạo đức, làm thanh lọc tâm hồn con người và thể hiện vẻ đẹp của chân, thiện, mỹ.
Phát hiện thứ hai của người nghệ sĩ là một trò đùa quái ác của cuộc sống, khi sự toàn thiện bên trong lại không phải là đạo đức hay lý tưởng Khi chiêm ngưỡng vẻ đẹp của biển, Phùng đã chứng kiến một cảnh tượng đau lòng: một người đàn ông vũ phu đang đánh vợ Người phụ nữ ấy, mặc dù chịu đựng sự tàn nhẫn, vẫn toát lên vẻ đẹp đầy bi kịch Cảm giác ngây ngất trước cái đẹp đã nhanh chóng bị thay thế bởi thực tại phũ phàng mà Phùng phải đối diện Sự đối lập giữa vẻ đẹp tự nhiên và cuộc sống khắc nghiệt của con người đã khiến anh nhận ra những quan niệm sâu sắc về cuộc đời và mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên.
Tác phẩm “Sống mãi với cây xanh” của tác giả nổi bật với hình ảnh những người nghèo như bác Thông, bà Ngan và cô Loan, không đặt họ trong sự đối lập với những người giàu có, mà tạo ra một cuộc đối lập khác Cuộc sống của những nhân vật này gắn bó sâu sắc với thiên nhiên và môi trường văn hóa nghèo nàn, chứa đựng nhiều kỷ niệm lịch sử Tác phẩm thể hiện rõ sự kết nối giữa con người và cây cối, đồng thời phản ánh những giá trị văn hóa lịch sử của cộng đồng, từ đó nhấn mạnh tầm quan trọng của cây xanh trong đời sống và môi trường tự nhiên.
Trong thiên truyện, có một nghịch lý thú vị khi nhân vật bác Thông, mặc dù bị xã hội coi là “dở tính” và lẩn thẩn, nhưng lại được xem là vị khách quý trước thiên nhiên cây cối.
Tác giả sử dụng những nghịch lý để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn môi trường thiên nhiên và văn hóa lịch sử, điều này là cần thiết cho thế hệ tương lai trong bối cảnh công nghiệp hóa và đô thị hóa.
Cốttruyệnhayýthứctổchứcluậnđềsinhthái
Nguyễn Minh Châu là một nhà văn tinh tế, nhận thức được sự cần thiết phải thay đổi nền văn học trong bối cảnh dân chủ và cởi mở của thời kỳ đổi mới Ông đã âm thầm tự thay đổi, góp phần làm phong phú thêm tư duy văn học Những thành công của ông trong những năm gần đây nhấn mạnh sự cần thiết phải cải cách toàn diện hệ thống lý thuyết văn học, đặc biệt là trong bối cảnh văn học hiện đại Việt Nam, nơi mà lý thuyết truyền thống đang dần trở nên lạc hậu.
Nguyễn Minh Châu thể hiện một cách sâu sắc cuộc sống hiện thực trong bối cảnh xã hội đầy biến động Các tác phẩm của ông không chỉ đơn thuần tuân theo quy tắc văn học mà còn mang tính triết lý sâu sắc, phản ánh những nguyên tắc tiêu biểu trong nghệ thuật kể chuyện Cốt truyện tâm lý trong tác phẩm "Bến quê" nổi bật qua sự tự ý thức cao độ của nhân vật Nhĩ, với mạch tâm trạng diễn ra qua hai giai đoạn: trước và sau khi Nhĩ nhờ con trai sang sông Hành động cuối cùng của Nhĩ không chỉ là sự thúc giục mà còn là một lời nhắc nhở về việc thoát khỏi những vòng vèo trong cuộc sống để hướng tới những giá trị đơn giản và bền vững "Bến quê" không chỉ là tác phẩm triết lý về con người và cuộc đời mà còn là lời thức tỉnh nhẹ nhàng, khuyến khích mọi người sống sao cho đến cuối đời không phải ân hận.
Cốt truyện nghịch lý trong tác phẩm của Nguyễn Minh Châu cho thấy sự tương phản giữa nghệ thuật và cuộc sống, qua đó phản ánh quan niệm nghệ thuật của tác giả Nghệ sĩ Phùng, sau khi chứng kiến thực trạng gia đình người đàn bà hàng chài, đã có cái nhìn mới về đời sống, nhận ra rằng nghệ thuật chân chính phải gắn liền với cuộc sống thực tế Tác phẩm khẳng định rằng cuộc sống đầy rẫy khó khăn và bạo lực là nguyên nhân gây ra nạn bạo hành đối với phụ nữ và trẻ em Thông điệp mạnh mẽ của tác phẩm là nghệ thuật không thể tách rời khỏi cuộc sống, và để cảm nhận vẻ đẹp của nghệ thuật, con người cần tiếp cận và sống cùng cuộc đời Cuối tác phẩm, hình ảnh người đàn bà hiện lên với vẻ đẹp giản dị nhưng đầy sức mạnh, nhắc nhở chúng ta về sự cần thiết phải nhận ra những uẩn khúc của cuộc sống Trong tác phẩm "Sống mãi với cây xanh", nét viễn tưởng được thể hiện qua sự giao hòa giữa con người và thiên nhiên, tạo nên một giọng điệu trong trẻo, đầy thi vị.
Bác Thông được xây dựng từ cảm hứng tôn vinh “một ông lão biết trò chuyện với cây cối” và “còn có thể giao tiếp với đất” Ông sở hữu năng lực đặc biệt, tạo nên sự kết nối sâu sắc với thiên nhiên.
Bác Thông, người có khả năng "trò chuyện với cây cối và đất cát", có thể bị xem là lẩn thẩn, nhưng lại là vị khách quý tại "đại hội các loài cây" Câu chuyện như một bài thơ dài, mang đến nhiều nét mới mẻ và xây dựng những xung đột nhẹ nhàng, êm đềm Tác phẩm mang lại giá trị nhận thức cao, thức tỉnh con người về việc không nên vì tham muốn, ích kỷ bản thân mà đối xử nhẫn tâm với tự nhiên Tự nhiên cũng là một thực thể sống cần được tôn trọng và bảo vệ.
Các truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu, đặc biệt là những tác phẩm sau 1975, nổi bật với những vấn đề sinh thái cấp thiết Phê bình sinh thái trong tác phẩm của ông được thể hiện đa chiều, thể hiện khát vọng trở về một bến đỗ bình yên và ý thức về cái đẹp hoàn mỹ Đồng thời, ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ vẻ đẹp tự nhiên và nhận thức về những nguy cơ sinh thái trong bối cảnh đô thị hóa Để bảo vệ môi trường và gìn giữ các giá trị văn hóa, tinh thần của cuộc sống, chúng ta cần có cái nhìn đúng đắn và các biện pháp thích hợp.
Văn học là một bộ phận quan trọng và có quan hệ mật thiết với đời sống,
Văn học phản ánh chân thực và rõ nét những vấn đề của đời sống, đóng vai trò quan trọng trong việc chạm tới cảm xúc và thức tỉnh con người Trong xã hội hiện nay, khi môi trường đang đối mặt với nhiều thách thức, văn học không thể chỉ là những lời văn sáo rỗng mà cần thực hiện sứ mệnh thiêng liêng là thức tỉnh nhân loại Nó giúp con người có cái nhìn đúng đắn và thay đổi hành vi để bảo vệ môi trường sống.
Sau năm 1975, Nguyễn Minh Châu đã khẳng định tài năng và phong cách văn học độc đáo của mình, phản ánh nhãn quan sắc bén về những vấn đề sinh thái cấp bách trong xã hội Thời kỳ sau giải phóng, khi đất nước bước vào công cuộc xây dựng cuộc sống mới, con người dần quên đi những giá trị tự nhiên và chạy theo lợi ích cá nhân, gây hại cho môi trường Sự phát triển nhanh chóng của đô thị hóa đã dẫn đến những hệ lụy tiêu cực, khi mà con người xem thiên nhiên như một điều hiển nhiên và có trách nhiệm phục vụ mình Tuy nhiên, thiên nhiên là một thực thể sống cần được bảo vệ và không thể tồn tại mãi mãi Mỗi con người đều có sự rung động trước vẻ đẹp của thiên nhiên, và khi hòa mình vào đó, tâm hồn sẽ được thanh lọc Việc chặt phá rừng, ô nhiễm biển và đô thị hóa nhanh chóng đã khiến chúng ta phải suy ngẫm về trách nhiệm của mình đối với môi trường Văn học của Nguyễn Minh Châu chính là tiếng nói cảnh tỉnh trước những biến đổi này.
Sau năm 1975, truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu đã phản ánh rõ nét cảm quan sinh thái tự nhiên và tinh thần, như một chiếc đồng hồ báo thức con người về trách nhiệm bảo vệ môi trường Tác phẩm của ông nhắc nhở chúng ta không nên ngủ quên trên những lợi ích nhỏ bé mà cần nhìn nhận toàn cảnh sinh thái, từ đó thấy được sự nhẫn tâm của mình với thiên nhiên Bảo vệ sinh thái chính là bảo vệ cuộc sống của chính chúng ta Về mặt nghệ thuật, các tác phẩm của Nguyễn Minh Châu đã có nhiều đổi mới, giúp độc giả có cái nhìn đúng đắn và sâu sắc hơn về những vấn đề cấp thiết của xã hội Qua những câu chuyện, ông đã thể hiện rằng vấn đề sinh thái không chỉ là vấn đề của hiện tại mà còn ảnh hưởng đến các thế hệ tương lai Thông qua thiên nhiên, nhà văn gửi gắm những suy nghĩ và chiêm nghiệm, khẳng định rằng bảo vệ môi trường là trách nhiệm của mỗi cá nhân trong xã hội.
Mỗi tác phẩm văn học có thể được khai thác theo nhiều cách khác nhau Khóa luận của chúng tôi chỉ mới chạm đến một số vấn đề, và vẫn còn nhiều khía cạnh chưa được nghiên cứu do hạn chế về thời gian và điều kiện Chúng tôi dự định sẽ tiếp tục nghiên cứu những vấn đề còn bỏ ngỏ trong tương lai khi có cơ hội.
1 ĐỗHữuChâu(2001),Ðạicương ngôn ngũ họctập 1,Nxb
3 NguyễnM i n h C h â u ( 2 0 0 7 ) C ô n g c u c đ ổ i m ớ i v ă n h ọ c V i ệ t N a m s a u 1 9 7 5, Nxb Đại học Sư phạm.
7.Nhiều tácgiả(1991),Nguyễn Minh Châu,con người và tácphẩm,Nxb Hội Nhà văn.
8 Thanh Hà (2015), Vấn đề sinh thái-đô thị trong văn xuôi Việt Nam thờiĐổimới http://vannghequandoi.com.vn/binh-luan-van-nghe/ van-de- sinh- thai-do-thi-trong-van-xuoi-viet-nam-thoi-doi-moi-7607.html.
9 Phan Thị Thu Hà (2014),Mối quan tâm về sinh thái và vấn đề phát triểns i n h t h á i b ề n v ũ n g t r o n g c á c t á c p h ẩ m c h ọ n l ọ c c ủ a t á c g i ả A L G o r e http://123doc.org/document/4129410-moi-quan-tam-ve- sinh-thai-va-van-de- phat-trien-sinh-thai-ben-vung-trong-cac-tac-pham-chon- loc-cua-tac-gia-al- gore.htm
11 Đỗ Văn Hiểu (2012),Phê bình sinh thái – khuynh hướng nghiên cúu văn học mang tính cách tân. http://tapchisonghuong.com.vn/tin-tuc/p0/c7/n11088/Phe-binh-sinh-thai- khuynh-huong-nghien-cuu-van-hoc-mang-tinh-cach-tan.html,26/11/2012.
12 Nguyễn Trọng Hoàn giới thiệu và tuyển chọn (2007),Nguyễn Minh Châu về tác giả và tác phẩm, Nxb Giáo dục.