Bộ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO - BỘ Y TÉ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỌNG NGUYÊN VIỆT NGA ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG TU VẤN XÉT NGHIỆM TỤ NGUYỆN TẠI QUẬN HOÀN KIÉM GIAI ĐOẠN 2005-2008 * Giáo viên hướng dân khoa học LUẬN VĂN THẠC sĩ Y TẾ CÔNG CỌNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.76 HÀ NỘI, 2008 LỜI CẢM ƠN (Đe hoàn thành buận vân này, dã nhận dược nhiều giúp dỡ thầy cô giáo, cấc anil chị dồng nghiệp gia đình Tơi yịn bày tỏ bịng kính trọng biêỉ ơn sâu sắc tới Tiêh sỷ Nguyễn Thanh Long, người thầy dã tận tình hướng dẫn truyền dạt cho kiên thức kinh nghiệm quý báu suốt q trình thực íuận văn Tơi yin chân thành cảm ơn (Ban Qiám hiệu, thầy giáo, mơn phịng ban Trường (Đại học y tê'Công cộng dã trang bị kịêh thức, tạo diều kiện thuận [ợi cho suốt thời gian học tập Trường thực buận văn tốt nghiệp Tôi yin trân trọng cảm ơn giúp dỡ nhiệt tình, tạo điểu kịện Cục (phịng, chống NrC/JUTS, (Ban Quản bý dự án Quỹ todn cầu quốc gia, Trung tâm phịng, chơng NlT/jAPDS Nà Nội, Trung tâm Ttê'quận Nồn Tjếm suốt q trình thu thập sô' kiệu phục vụ buận văn Tôi yịn bày tỏ bòng biết ơn tới Lãnh dạo Cục Phòng, chống Nb'C/yJL'DS, Lãnh dạo (phòng Qidm sát NV/dLIDS/STl dã tạo diều kịện thụân bợi cho tơi suốt q trình học tập Tôi yin chân thành cảm ơn bạn bè, dồng nghiệp dã dóng góp nhiêu ý kiên quý báu dể tơi hồn thành Cuận văn Tơi vơ biết ơn người thân gia dinh dã buôn buôn giúp dỡ, dộng viên dể tơi hồn thành trình học tập nghiên cứu bMột bần yin chân thành cảm ơn! IĨỔ Nội, tháng năm 2003 DANH MỤC CÁC CHỬ VÀ KÝ HIỆU VIẾT TẮT AIDS : Hội chứng suy giám miễn dịch mắc phải (Acquired Immune Deficiency Syndrome) BCS : Bao cao su BKT : Bơm kim tiêm BLTQĐTD ĐTTV : Bệnh lây truyền qua đường tình dục : Đối tượng tư vấn GMD HIV : Gái mại dâm : Virus gây hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải người (Human Immunodeficiency Virus) : Người tiêm chích ma NTCMT túy KH : Khách hàng PNCT PLTMC : Phụ nữ có thai : Phòng lây truyền mẹ QHTD : Quan hệ tình dục QTC : Quỹ tồn cầu phịng chống lao, sốt rét HIV/AIDS TCMT : Tiêm chích ma tuý TCYTTG : Tổ chức Y tế giới TNKTNVQS : Thanh niên khám tuyển nghĩa vụ quân TVV : Tư vấn viên TVXNTN : Tư vấn xét nghiệm HIV tự nguyện XNV : Xét nghiệm viên ii i TÓM TÁT ĐÉ TÀI NGHIÊN cứu Hoạt động Tư vấn xét nghiệm tự nguyện (TVXNTN) bắt đầu thực Việt Nam từ năm 2002 có 212 phịng TVXNTN tồn quốc Các mơ hình hoạt động thống chuẩn hoá theo Hướng dẫn quốc gia TVXNTN ban hành kèm theo Quyết định số 647/2007/QĐ - BYT ngày 22/2/2007 Một mục tiêu cùa chương trình phịng, chống HIV/AIDS Quốc gia việc thiết lập hệ thống TVXNTN sẵn có địa phương, nhiên việc thiết lập hệ thống có đảm bảo chất lượng hoạt động tuyển hay khơng Vì nghiên cứu “Đánh giá kểt hoạt động tư vẩn xét nghiệm tự nguyện cùa Quận Hoàn Kiếm, giai đoạn 2005-2008” với mục tiêu mô tả thực trạng hoạt động tư vấn xét nghiệm đánh giá kết hoạt động tư vấn xét nghiệm Quận Hoàn kiếm giai đoạn 20052008 đưa đề xuất khuyến nghị tãng cường hoạt động thực Nghiên cứu sử dụng phương pháp đánh giá định tính có tham gia cộng đồng kết hợp với phương pháp quan sát thu thập phân tích số liệu sẵn có qua ghi chép báo cáo định kỳ Thông tin thu thập bàng quan sát trực tiếp sở vật chất trang thiết bị, 30 TVXNTN theo theo chu kỳ lặp lại sau ngày, vẩn sâu 10 khách hàng, 05 người nhiễm H1V, tư vấn viên, chuyên trách chương trình AIDS cùa địa phương, 02 thảo luận người nhiễm HIV đổi tượng nguy cao, tổng hợp phân tích số liệu có sẵn ghi chép hoạt động giai đoạn 2005-2008 để làm luận đánh giá kết hoạt động TVXNTN phân tích yếu tố ảnh hưởng đến kết hoạt động Kểt nghiên cứu cho thấy ràng: thực trạng hoạt động sở TVNXNT bước chuấn hoá theo quy định, kết hoạt động đáp ứng so với mục tiêu đề nhà quản lý dự án tài trợ cho hoạt động Nghiên cứu đưa khuyển nghị địa phương việc hoàn thiện sở vật chất kỹ thuật cần tăng cường việc quàng bá hoạt động truyền thông thông qua mạng lưới y tế sở Đối với nhà quản lý cần phải chuẩn hoá tài liệu hướng dẫn chuyên môn kỹ thuật ứng dụng công nghệ thông tin phần mềm triển khai hoạt động tư vấn xét nghiệm tự nguyện MỤC LỤC ĐẶT VÁN ĐÊ MỤC TIÊU CỦA NGHIÊN CỨU: TỔNG QUAN TÀI LIỆU I Tư VẤN XÉT NGHIỆM Tự NGUYỆN II GIỚI THIỆU VÈ ĐỊA BÀN THAM GIA ĐÁNH GIÁ 20 PHƯƠNG PHÁP 29 Thiết kế đánh giá 29 Đối tượng, thời gian địa điếm nghiên cứu đánh giá 30 Xác định cỡ mẫu, cách chọn mẫu 30 Xác định sổ, biến số cần đánh giá 34 Phương pháp thu thập số liệu 45 Phương pháp phân tích xử lý số liệu 48 Khía cạnh đạo đức nghiên cứu: ,, 49 Hạn chế nghiên cứu đánh giá: 50 KẾT QUẢ NGHIÊN cứu 51 Thực trạng hoạt động phịng TVXNTN cùa Quận Hồn Kiếm .51 Kết hoạt động phòng TVXNTN thời gian triển khai hoạt động: 66 Các yếu tổ ảnh hường đến kết hoạt động: 71 BÀN LUẬN 74 Thực trạng hoạt động TVXNTN Quận Hoàn Kiểm: .74 Kết hoạt động TVXNTN Quận Hoàn Kiếm 76 Những yểu tố góp phần ảnh hưởng đến kết hoạt động: .77 Khó khăn/hạn chế: 79 KẾT LUẬN 83 Thực trạng hoạt động sở TVXNTN 83 Kểt hoạt động sở TVXNTN: 85 Bài học kinh nghiệm trì mở rộng hoạt động: 85 KHUYẾN NGHỊ VÀ PHỔ BIỀN KẾT QUẢ .88 Khuyến nghị: 88 Ke hoạch phố biến kết với bên liên quan: 89 PHỤ LỤC 93 ĐẬT VẤN ĐỀ Đại dịch HIV/AIDS vấn đề y tế xã hội nghiêm trọng tồn cầu Theo ước tính Tổ chức Y tế Thế giới Chương trình Phối hợp Liên Họp quốc HIV/AIDS, tính đển cuối năm 2006, tồn giới có khoảng 40.3 triệu người sống chung với HIV/AIDS Riêng năm 2005, có thêm 4.9 triệu người nhiễm mới, 3.1 triệu người chết AIDS Mỗi ngày trơi qua, có 14.000 trường họp nhiễm (trong có 2.000 trẻ em) 95% trường hợp nhiễm xảy nước phát triển Nhiễm H1V/AIDS thực trở thành vấn đề xúc Việt Nam Theo số liệu Bộ Y tế, đến tháng 09/2007, lũy tích trường hợp nhiễm HIV cịn sống báo cáo tồn quốc 114.391 người, có 23.881 trường họp tiến triển thành AIDS sống 17.476 người chết AIDS Theo kết ước tính dự báo nhiễm HIV/AIDS Việt Nam, đến năm 2010 có khoảng 350.970 trường hợp nhiễm HIV/AIDS, trung bình mồi năm có thêm khoảng 20.000 - 30.000 người nhiễm số lượng người nhiễm gia tăng làm nhu cầu ve tư vấn, chăm sóc, hỗ trợ cho người nhiễm HIV/AIDS ngày lớn, đặc biệt cộng đồng Giải vấn đề xác định nội dung trọng tâm Chiến lược Quốc gia phịng, chống HIV/AIDS đến năm 2010 tầm nhìn 2020 Một thành phần trung tâm chiến lược chàm sóc tồn diện người nhiễm HIV/AIDS bao gồm lồng ghép tồn kế hoạch phịng chống điều trị với can thiệp Chương trình TVXNTN coi cốt lõi sách quốc gia chương trình HIV/AIDS đảm bảo tính nhân quyền, tri hệ thống châm sóc sức khoẻ cộng đồng, phần thiết yểu chương trinh dự phòng chãm sóc HIV/AIDS tồn diện từ dịch vụ dự phịng, chăm sóc hỗ trợ khác hình thành Hoạt động Tư vấn xét nghiệm tự nguyện cung cấp cho đối tượng tư vấn bí mật tìm hiểu nguy lây nhiễm H1V, tình trạng kết xét nghiệm HIV thân để dự phòng lây nhiễm HIV cho thân gia đình cộng đồng, giúp họ chấp nhận đối mặt với tình trạng nhiễm HIV/AIDS, hỗ trợ người nhiễm tâm lý tinh thần, dinh dưỡng, kiến thức phòng, chống HIV/AIDS để thay đổi hành vi sổng tích cực hơn, phát triển kế hoạch cho tương lai, dự phòng lây truyền từ mẹ sang con, giới thiệu dịch vụ chuyển tuyến khác đe chăm sóc hỗ trợ tồn diện Theo tun bố sách WHO UNAIDS xét nghiệm HIV [181 nước có thu nhập thấp trung bình có 10% số người cần cung cấp dịch vụ TVXNTN bị phơi nhiễm HIV tiếp cận với dịch vụ TVXNTN triển khai Việt Nam nãm 2002 với mơ hình tư vẩn phịng, chống giảm thiểu nguy tập trung vào dối tượng nguy cao để giảm bớt số lượng nhiễm HIV thơng qua tư vấn hành vi, xét nghiệm chấn đốn nhiễm HIV liên kết với dịch vụ phòng chổng chăm sóc HIV [10Ị Theo báo cáo Quốc gia lần thứ ba việc thực tuyên bố cam kết HIV/AIDS [81 Việt Nam dịch vụ TVXNTN bao phủ 63/63 tỉnh thành phổ tồn quốc có 212 phịng TVXNTN, Năm 2007 Huớng dẫn quy trình TVXNTN Quốc gia ban hành thống toàn quốc Chương trình TVXNTN phát triển, tồn quốc tỷ lệ người tuổi từ 15-49 xét nghiệm HIV 12 tháng qua biết kết xét nghiệm 2.3%, 15% số phụ nừ mại dâm 11,4% người TCMT, 16,3% MSM xét nghiệm HIV lần vòng 12 tháng qua biết kết xét nghiệm Trong việc tàng cường tiếp cận dịch vụ TVXNTN tăng cường việc sử dụng dịch vụ lại người có hành vi nguy cao chưa bị nhiễm HIV lại hạn chế Hiện hoạt động TVXNTN nhiều dự án khác hỗ trợ CDC, Life- GAP, FHI, Quỳ toàn cầu, Ngân hàng the giới mơ hình lồng ghép với dịch vụ sức khoẻ sinh sản Sau năm thực dịch vụ TVXNTN, với việc đời Quyết định 647/2007/QĐ - BYT Bộ Y tế Hướng dẫn thực hoạt động TVXNTN Quốc gia, việc tiến hành nghiên cứu đánh giá kết hoạt động TVXNTN cần thiết để cải thiện tăng cường hoạt động hệ thống TVXNTN với quy mơ rộng tồn quốc Cũng có vài nghiên cứu tư vấn xét nghiệm tự nguyện triển khai lồng ghép nghiên cứu khác H1V/AIDS dừng việc mô tả hành vi nguy nhóm đối tượng đen với dịch vụ TVXNTN, nội dung tư vấn, chưa đề cập đến chất lượng dịch vụ kết hoạt động dịch vụ yếu tố thúc khách hàng đến với dịch vụ hay mức độ hài lòng khách hàng cung cấp dịch vụ Hoạt động TVXNTN Quận Hoàn Kiếm bắt đầu triển khai từ năm 2005 sau 03 năm liên tục tăng cường cải thiện có mang lại nhiều lợi ích cho cộng đồng hay khơng, có tuân thủ theo hướng dẫn quốc gia hay khơng, kết hoạt động có phù hợp hay không Việc đánh giá hoạt động TVXNTN Quận cần thiết vừa bước khởi đồng thí điểm cho việc đánh giá quy mơ rộng tồn quốc vào năm 2010 chương trình phịng, chống HIV/AIDS quốc gia, đồng thời cung cấp thông tin cho nhà quản lý hoạch định chương trình để định hướng cho việc triển khai hoạt động phòng, chổng HIV/ AIDS thời gian tới Với hỗ trợ kỹ thuật Cục phòng, chống HIV/AIDS, Trường đại học Y tế công cộng, giúp đỡ Trung tâm Phòng, chổng HIV/AIDS thành phố Hà Nội, Trung tâm Y tế dự phịng Quận Hồn Kiêm, chúng tơi tiến hành nghiên cứu đề tài Đánh giả kết hoạt động Phòng Tư vẩn xét nghiệm tự nguyên Quặn Hoàn Kiếm giai đoạn 2005-2008 MỤC TIÊU CỦA NGHIÊN CỨU: Mục tiêu cụ thế: Mô tả thực trạng hoạt động tư vân xét nghiệm tự nguyện địa bàn Quận Hoàn Kiếm thời điểm nghiên cứu Đánh giá kết hoạt động phòng tư vấn xét nghiệm tự nguyện Quận Hoàn Kiếm, giai đoạn 2005-2008 đề xuất khuyến nghị để tăng cường chất lượng hoạt động Chương TỐNG QUAN TÀI LIỆU L TƯ VẮN XÉT NGHIỆM Tự NGUYỆN KHÁI NIỆM, MỤC ĐÍCH, TẦM QUAN TRỌNG TƯ VÁN XÉT NGHIỆM HIV Tự NGUYỆN 1.1 Các khái niệm 1.1.1 Các thuật ngữ Tư vấn xét nghiệm tự nguyện (TVXNTN) khơng áp dụng cho hình thức xét nghiệm bắt buộc quy định Điều 28 Luật phòng, chống nhiễm vi rút gây hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải người (HIV/AIDS) [14], Tư vấn HIV/AỈDS (sau gọi chung tư vấn) q trình trao đổi, cung cấp kiến thức, thơng tin cần thiết phòng, chống HIV/AIDS người tư vấn người tư vấn nhàm giúp người tư vấn tự định, giải vân đê liên quan đến dự phòng lây nhiễm HIV cơng tác chăm sóc điều trị người nhiễm Tư vấn HIV/AIDS trình tương tác hai hay nhiều người làm cho người tư vẩn hỗ trợ mặt để họ tự định vẩn đề, phát triển tiềm thân để tự tin hành động theo định Chính thể, tư vấn khuyên bảo, dạy dỗ đối tượng tư vẩn (ĐTTV) nên làm gì, mà tiến trình giúp ĐTTV nhận biết tâm tình, ý nghĩ mình, tự tin vào thân để tự giải vân đê Tư vấn HIV/AỈDS liên quan tới nhiều phương diện người, từ thể chất, tâm lý xã hội mối quan hệ xã hội Đây loại hình tư vấn đặc biệt bao gồm việc cung cấp kiến thức dự phòng lây nhiễm HIV/AIDS, hỗ trợ cho việc thay dối hành vi, vượt qua mặc cảm, khủng hoảng bị nhiễm HIV để tiếp tục sống hữu ích