QUÂN KHU TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ SỐ 20 - - GIÁO TRÌNH MƠN: KINH TẾ VẬN TẢI NGHỀ: MÁY TRƯỞNG HẠNG NHẤTPHƯƠNG TIỆN THỦY NỘI ĐỊA LƯU HÀNH NỘI BỘ Năm 2020 LỜI MỞ ĐẦU Việt Nam quốc gia nằm vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, dọc theo bờ Biển Đơng, kéo dài từ 8o5 đến 23o5 vĩ độ bắc với 3260 Km bờ biển Lịch sử phát triển tự nhiên lâu dài điều kiện mưa nhiều tạo số lượng sông, suối, kênh rạch lớn lên tới khoảng 2.360 sơng, kênh lớn nhỏ Chính điều kiện tự nhiên vơ thuận lợi tạo mạng lưới vận tải đường sông phát triển Từ điều kiện địa lý tự nhiên thuận lợi cho việc phát triển vận tải thủy ngoại thương đường thủy Kinh tế Vận tải thủy nghiên cứu hoạt động sản xuất giao thông vận tải thủy đề phương pháp tổ chức, khai thác kinh doanh hiệu nhằm mang lại lợi nhuận ngoại tệ cho đất nước Cùng với phát triển đất nước ngày nhiều mặt hàng có giá trị vận chuyển đường thủy Cho nên việc cập nhật, đào tạo kiến thức chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ, thuyền viên trở vấn đề cần thiết Để đáp ứng yêu cầu phận cơng Cục đường thủy nội địa Việt Nam, trường Cao đẳng nghề số 20 chúng tơi biên soạn giáo trình “Kinh tế vận tải” nhằm mục đích xây dựng tài liệu cho giáo viên biên soạn giảng, phục vụ công tác giảng dạy làm tài liệu tham khảo cho học viên Bộ giáo trình gồm chương: Chương I: Vị trí, vai trị đặc điểm ngành vận tải đường thủy nội địa Chương II: Những hình thức cơng tác đồn tàu Chương III: Các tiêu vận chuyển hàng hoá hành khách Chương IV: Năng suất lao động suất phương tiện vận tải thủy nội địa Chương V: Giá thành vận chuyển đường thủy nội địa Chương VI: Các phương thức giao nhận hàng hóa Do lần phân cơng biên soạn, lực cịn nhiều hạn chế, tài liệu tham khảo ít…nên giáo trình cịn nhiều thiếu sót Chúng tơi mong q vị độc giả, thầy cô giáo giảng dạy mơn điện tàu thủy góp ý xây dựng, bổ sung để giáo trình hồn thiện NỘI DUNG TỔNG QUÁT a) Mã số: MH 03 b) Thời gian: 45 c) Mục tiêu: Giúp người học có khả nắm phương pháp tính tốn số tiêu khai thác hệ thống động lực vận tải d) Nội dung: Thời gian STT Nội dung đào tạo (giờ) Chương I: Vị trí, vai trị đặc điểm ngành vận tải thủy nội địa 1.1 Vị trí, vai trị ngành vận tải thủy nội địa 1.2 Đặc điểm ngành vận tải thủy nội địa Chương II: Những hình thức cơng tác đồn tàu 2.1 Chuyến 2.2 Chuyến vòng tròn Chương III: Các tiêu vận chuyển hàng hóa hành khách 3.1 Các tiêu vận chuyển hành hóa 3.3 Các tiêu vận chuyển hành khách Chương IV: Năng suất lao động suất phương tiện vận tải thủy nội địa 10 4.1 Khái niệm 4.2 Cách tính suất lao động suất phương tiện Chương V: Giá thành vận chuyển đường thủy nội địa 5.1 Khái niệm 15 5.2 Cấu tạo giá thành 5.3 Biện pháp hạ giá thành Chương VI: Các phương thức giao nhận hàng hoá Kiểm tra định kỳ, kiểm tra kết thúc môn học Tổng cộng 45 CHƯƠNG I: VỊ TRÍ, VAI TRỊ VÀ ĐẶC ĐIỂM NGÀNH VẬN TẢI THỦY NỘI ĐỊA 1.1 Vị trí, vai trị ngành vận tải thủy nội địa - Giao thông vận tải tham gia vào việc cung ứng vật tư kĩ thuật, nguyên liệu, lượng cho sở sản xuất sản phẩm đến thị trường tiêu thụ, giúp cho trình sản xuất xã hội diễn liên tục bình thường Giao thơng vận tải phục vụ nhu cầu lại nhân dân, giúp cho hoạt động sinh hoạt thuận tiện - Các mối liên hệ kinh tế, xã hội địa phương thực nhờ mạng lưới giao thơng vận tải Vì thế, nơi gần tuyến vận tải lớn, đầu mối giao thông vận tải nơi tập trung ngành sản xuất, dịch vụ dân cư - Giao thông vận tải đường thủy nội địa có vai trị quan trọng phát triển kinh tế - xã hôi, bảo đảm an ninh, quốc phịng góp phần giao thương với số quốc gia lân cận, đồng thời ngành có tính chất xã hội hóa cao, nhiều thành phần kinh tế tham gia kinh doanh vận tải thủy nội địa Năm 1967 địch bắn phá ác liệt miền bắc nước ta, ngành vận tải đường thủy gánh vác nhiệm vụ vận chuyển lớn lao phát huy mạnh mẽ với ưu điểm đường sông thời chiến, thể qua tỷ trọng ngành vận tải tổng khối lượng vận chuyển là: Vận tải đường sông chiếm 48,7% Vận tải đường sắt chiếm 26,8% Vận tải đường ô tô chiếm 21,7% Vận tải đường biển chiếm 0,2% - Đảng Nhà nước ta quan tâm đến phát triển giao thông vận tải nói chung vận tải sơng nói riêng - Trong nghị đại hội lần thứ IV Đảng cộng sản Việt Nam nêu: “Đường sông phải sử dụng rộng rãi phù hợp với điều kiện sông nước ta Cố gắng khí hóa nhanh vận tải đường sông, đẩy mạnh sản xuất nhiều loại phương tiện vận tải, trọng xây dựng cảng sơng có trình độ khí hóa cao, có mức xếp dỡ lớn” - Trong việc thực bình đẳng đồn kết dân tộc, giao thông vận tải làm cho người trở nên gần gũi hơn, đồng thời cơng cụ để thực tốt sách - Vận tải yếu tố cần thiết tất giai đoạn trình sản xuất - Vận tải khơng tách rời khỏi q trình sản xuất xã hội Các nhà máy xí nghiệp phận thống hệ thống kinh tế quốc dân tiến hành sản xuất kinh doanh bình thường thuận lợi điều kiện có liên hệ mật thiết với trình sản xuất ngành vận tải 1.2 Đặc điểm ngành vận tải thủy nội địa - Vận tải thủy nội địa đời sớm so với nghành vận tải khác như: Vận tải đường biển, vận tải đường sắt, vận tải đường bộ, vận tải đường hàng không, vận tải đường ống Riêng nước ta từ cách mạng tháng thành công, vận tải sông chiếm 1/3 khối lượng hàng hóa vận chuyển tồn ngành giao thơng, có 124 sơng tổng số 2.360 sông khảo sát để vận chuyển 6000km đường sông sử dụng, số tuyến đường cải tạo Chính vận tải thủy nội địa có đặc điểm riêng, là: - Đặc điểm lớn hoạt động vận tải mang tính phục vụ Đặc điểm rõ vai trò vận tải kinh tế quốc dân - Mang tính thơng sản xuất tiêu thụ Tiêu thụ sản xuất gắn chặt với cách đồng thời Tính thống sản xuất tiêu thụ xét mặt: Thời gian, không gian quy mô - Trong hoạt động vận tải khơng có sản xuất dự trữ Đây tính thống sản xuất tiêu thụ Do đó, sản xuất vận tải phải có dự trữ phương tiện để đáp ứng nhu cầu vận tải - Trong vận tải khơng có hoạt động trung gian sản xuất tiêu thụ - Là hoạt động sản xuất phức tạp bao gồm nhiều phận hợp thành 1.2.1 Ưu điểm: - Vì ngành vận tải thủy nội địa đời sớm, nên phát huy ưu điểm sử dụng dòng nước sông tự nhiên - Hệ thống sông nước ta có khả thơng qua lớn, cho phép nhiều tàu thuyền qua lại lúc Tàu, thuyền có khả qua lại ngày lẫn đêm Vận tải thủy nội địa vận chuyển nhiều loại hàng: hàng nặng, hàng cồng kềnh mà số ngành vận tải khơng thể đảm nhận được, đối tượng phục vụ rộng rãi - Vốn đầu tư cho ngành vận tải thủy so với số ngành vận tải khác Chủ yếu đầu tư vào việc mua sắm phương tiện, phần đầu vào việc xậy dựng bến bãi, phao tiêu, báo hiệu, xây dựng kè tốn so với ngành khác - Chi phí nhiêm liệu tính bình qn cho 1TKm thấp, 1/16 so với ngành vận tải đường sắt, 1/6 so với ngành vận tải ô tô 1/20 so với ngành vận tải hàng khơng Nó cao ngành vận tải đường ống - Chi phí kim loại để đóng phương tiện thấp - Năng suất lao động ngành vận tải thủy nội địa cao nhiều so với số ngành khác So sánh suất lao động ta thấy: suất lao động ngành vận tải thủy nội địa > vận tải sắt > vận tải ô tô > vận tải hàng không thấp ngành vận tải biển - Ở nước ta đầu tư thích hợp vào việc nắn khúc sơng cong, chỉnh trị dịng chảy cách đặt kè; trang thiết bị xếp dỡ đại, thiết bị bến xếp dỡ hàng container kinh tế phát triển tốt - Từ ưu điểm trên, ta thấy giá thành vận tải đường thủy nội địa thấp so với số ngành vận tải khác 1.2.2 Nhược điểm: - Tốc độ trung bình ngành vận tải thủy nội địa thấp thống kê qua bảng sau: Vận tải sắt 25 ÷ 50 km/h Vận tải tơ 30 ÷ 60 km/h Vận tải thủy nội địa - Tàu đẩy: ÷ 12 km/h - Tàu khách: 15 ÷ 18 km/h Qua bảng ta thấy: Tốc độ trung bình ngành vận tải thủy nội địa < vận tải sắt < vận tải ô tô - Do sông thiên nhiên, nên phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên như: khí hậu, thời tiết, thủy văn, thủy triều không tận dụng khả sử dụng phương tiện - Tính linh hoạt động kém, địi hỏi phải có ngành vận tải khác đảm nhận để nối liền khu vực kinh tế với CHƯƠNG II: NHỮNG HÌNH THỨC CƠNG TÁC CỦA ĐỒN TÀU 2.1 Hình thức chuyến đơn giản (simple voyage): Là tổng hợp trình làm việc gắn liền với di chuyển tàu từ bến khởi hành tới bến đến Chuyến đoàn tàu thành phần trình vận tải Trong chuyến lại phân chuyến có hàng chuyến khơng hàng hay cịn gọi chuyến ngược chuyến xi - Cách tình thời gian chuyến đi: +Đối với đầu máy: tcđ = tđ + ttc + tdđ + tc (h ngày) Trong đó: tcđ: thời gian tổng hợp toàn chuyến tđ: thời gian làm thao tác bến đầu bao gồm: chờ điều động, làm thủ tục giấy tờ, xếp hàng hóa (nếu có), lĩnh nhiên liệu, mua lương thực, thực phẩm, thành lập đội hình ttc: tổng thời gian tàu chạy đường chuyến tdđ: tổng thời gian tàu đỗ dọc đường để làm thao tác như: nghỉ đêm, chờ cầu, chờ nước, lấy thêm lương thực, thực phẩm, chờ tháo bớt nối thêm sà lan, hay thay đổi đội hình, tc: tổng thời gian tàu đỗ bến cuối để làm công việc: nộp giấy tờ vào cảng, giải tán đội hình, giao hàng sà lan, + Đối với đoàn sà lan: Thời gian chuyến t’cđ Với sà lan, chuyến có biểu thức sau : T’cđ = t’đ + t’tc + t’dđ + t’c (h ngày) Trong đó: t’cđ: Tổng số thời gian chuyến sà lan t’d: Thời gian đỗ trạm đầu làm thao tác cần thiết như: Chờ điều động, làm thủ tục giấy tờ, lấy nhiên liệu, lương thực, thực phẩm v.v… t’tc: Tổng thời gian tàu chạy đường chuyến t’dđ: Tổng thời gian sà lan đỗ dọc đường nghỉ đêm, chờ cầu; chờ nước xếp dỡ thêm bớt hàng lấy thêm lương thực, thực phẩm, lập đội hình v.v… t’c: Thời gian đỗ trạm cuối làm công việc như: Giấy tờ giao nhận, giải tán đội hình dỡ hàng 2.2 Hình thức chuyến vịng trịn (round voyage) 2.2.1 Khái niệm Chuyến vòng tròn tổng hợp nhiều chuyến kể từ lúc khởi hành bến đầu đến hoàn thành nhiệm vụ trở bến đầu khởi hành Chuyến vòng tròn đơn giản: chuyến vịng trịn gồm q trình (1 tuyến) Chuyến vòng tròn phức tạp: chuyến vòng trịn có q trình 2.2.2 Cách tính thời gian chuyến vòng tròn: + Đối với đầu máy (hay đầu tự hành) Tvt = Tđ + Tch + Toh + Tdđ + Tc (h ngày) Trong đó: Tvt: tổng thời gian làm thao tác chuyến vòng tròn tàu từ khởi hành đến hoàn thành nhiệm vụ quay bến đầu (bến khởi hành) Tđ: tổng thời gian làm thao tác bến đầu tuyến (bến khởi hành) lúc lúc Tch: tổng thời gian tàu chạy có hàng chuyến vịng trịn Toh: tổng thời gian tàu chạy không hàng chuyến vòng tròn Tdđ: tổng thời gian tàu đỗ dọc đường làm thao tác xếp, dỡ hàng bến dọc đường chuyến vòng tròn, chờ nước, nghỉ đêm, Tc: tổng thời gian tàu đỗ làm thao tác bến cuối tuyến (từ lúc đến tàu đi) + Đối với đoàn sà lan T‘vt = T‘đ + T‘ch + T‘oh + T‘dđ + T‘c (h ngày) 2.2.3 Các nhân tố ảnh hưởng tới thời gian chuyến chuyến vịng trịn - Nhân tố hàng hóa: thời gian đưa hàng đến cảng, phẩm chất hàng hóa, số lượng hàng hóa co ảnh hưởng đến thời gian đỗ phương tiện cảng, bến - Nhân tố bến cảng: Năng suất xếp dỡ, thủ tục ra, vào bến, công tác chuẩn bị ảnh hưởng đến thời gian đỗ phương tiện cảng, bến - Tình hình khí hậu, thời tiết, luồng lạch ảnh hưởng đến thời gian chạy tàu - Tình hình phương tiện: Loại phương tiện tốt, máy móc tốt Để rút ngắn thời gian chuyến cán khai thác điều độ thuyền viên tàu phải tìm đủ cách loại bỏ thời gian đỗ dọc đường thời gian tàu đỗ cảng khơng làm nhiệm vụ xếp dỡ hàng hóa, rút ngắn thời gian chạy tàu CHƯƠNG III: CÁC CHỈ TIÊU VẬN CHUYỂN HÀNG HÓA VÀ HÀNH KHÁCH 3.1 Các tiêu vận chuyển hàng hóa 3.1.1 Chỉ tiêu sản lượng: a Lượng hàng hóa vận chuyển: - Khái niệm: Lượng hàng hóa vận chuyển số lượng hàng thực tế vận chuyển tính tấn, đơn vị vận tải vận chuyển thời gian - Cơng thức tính: = q1 + q2 + + qn (T) Trong đó: + Nếu tính cho chuyến ∑qi tổng lượng hàng hóa vận chuyển chuyến đó; q1, q2, ,qn lượng hàng dỡ khỏi tàu bến khác hay lượng vận chuyển mặt hàng chuyến + Nếu tính cho nhiều chuyến đi, chuyến vòng tròn hay kỳ kinh doanh ∑qi tổng lượng hàng hóa vận chuyển nhiều chuyến đi, chuyến vòng tròn hay kỳ kinh doanh; q1, q2, qn lượng hàng dỡ khỏi tàu bến khác chuyến đi, chuyến vòng tròn hay phần kỳ kinh doanh b Lượng hàng hóa luân chuyển: - Khái niệm: Lượng luân chuyển hàng hóa số hàng ln chuyển tính kilơmét (T.Km) đơn vị vận tải làm khoảng thời gian định qng đường - Cơng thức tính: ∑QL = = q1l1 + q2l2 + + qnln (T.Km) Trong đó: q1; q2; qn (T): lượng hàng hóa vận chuyển l1;l2; ln : quãng đường vận chuyển (Km) tương ứng với q1; q2; qn 3.1.2 Chỉ tiêu sử dụng phương tiện: 10 a Sức tải khởi hành tàu khách (P’K) - Khái niệm: Sức tải khởi hành taug khách tỷ số số khách thức tế xuống tàu so với chỗ ngồi quy định tàu khách mà quan đăng kiểm cho phép - Cách tính: +Tính cho tàu: P’K = Y (khách/chỗ ngồi) M dk Trong đó: Y: số khách thực tế xuống tàu bến khởi hành Mdk: số chỗ ngồi tàu khách quan đăng kiểm cho phép + Tính cho đội tàu: P’K = δK Y M (khách/chỗ ngồi) dk Trong đó: δK: hệ số luân lưu hành khách (khách/ chỗ ngồi) ∑Y: tổng số khách xuống tàu bến thời gian định (khách) ∑Mdk: số chỗ ngồi quy định tàu khách (do quan đăng kiểm cho phép) b Hệ số vận chuyển không đồng theo thời gian (p): Trong công tác vận tải đường thủy nội địa, muốn đánh giá công tác vận tải cách sâu sắc, toàn diện, đồng thời đảm bảo việc xây dựng kế hoạch chạy tàu số tàu phục vụ cho nhu cầu vận chuyển ngành theo thời kỳ, ta phải xác định khối lượng vận chuyển mùa để có kế hoạch phục vụ, phải tính đến chênh lệch khối lượng vận chuyển mùa Vì ta phải tính đến tiêu vận chuyển khơng đồng theo thời gian Hệ số vận chuyển không đồng theo thời gian đánh giá chênh lệch khối lượng vận chuyển theo mùa lớn trung bình, từ ta thấy việc bố trí phương tiện vận chuyển sửa chữa cho kịp thời phục vụ ngành yêu cầu p= Trong đó: 15 Qmax: khối lượng hàng tính vận chuyển lớn tháng quý năm kinh doanh : khối lượng hàng tính vận chuyển trung bình tháng quý năm kinh doanh Hay: pK = Trong đó: Ymax: lượng hành khách (người) vận chuyển lớn tháng quý năm kinh doanh : khối lượng hành khách (người) vận chuyển trung bình tháng quý năm kinh doanh 16 CHƯƠNG IV: NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG VÀ NĂNG SUẤT PHƯƠNG TIỆN Trong ngành sản xuất, sản phẩm làm phải biểu thị thời gian định Do đó, ngành lấy đơn vị thời gian để đánh giá khả lao động mình, máy… với số sản phẩm làm thời gian Ngành vận tải thủy nội địa ngành sản xuất khác, biểu thị kết lao động sản xuất qua suất người, đầu máy phương tiện chở hàng 4.1 Khái niệm Năng suất lao động thuyền viên, đầu máy suất phương tiện số sản phẩm tính T.km người làm việc phương tiện, mã lực hay phương tiện làm đơn vị thời gian (đơn vị thời gian thường tính ngày vận doanh) 4.2 Cách tính suất lao động vận tải thủy nội địa 4.2.1 Năng suất lao động thủy thủ (Ptt) * Tính cho đồn tàu: Ptt = (T.km/Người.ngày vận doanh) Trong đó: ∑qili: tổng lượng hàng hóa luân chuyển (T.km) chuyến đi, chuyến vòng tròn kỳ kinh doanh m; m’: số người bố trí đầu máy sà lan (người) t; t’: thời gian vận doanh đầu máy sà lan (ngày) * Đối với tàu tự hành: Ptt = (T.km/Người.ngày vận doanh) * Đối với tàu khách: PttK = (T.km/Người.ngày vận doanh) Trong đó: ∑Yili: lượng hành khách luân chuyển (người.km) chuyến đi, chuyến vòng tròn kỳ kinh doanh m: số người làm việc tàu 4.2.2 Tính suất phương tiện * Năng suất đầu máy: - Tàu chở hàng: Pdm = (T.km/cv.ngày vận doanh) 17 - Tàu chở khách: PttK = (người.km/cv.ngày vận doanh) * Năng suất sà lan: Psl = (T.km/TPT.ngày vận doanh) Trong đó: ∑qdk: tổng trọng tải đăng ký phương tiện (TPT) t': thời gian vận doanh sà lan (ngày) 4.2.3 Ý nghĩa việc nâng cao suất vận tải thủy nội địa - Hạ giá thành vận tải thủy nội địa, tích lũy vốn cho doanh nghiệp vận tải nhiều hơn, góp phần tái sản xuất tái sản xuất mở rộng, thúc đẩy sản xuất ngày phát triển từ làm cho suất lao động nâng cao - Năng suất lao động thủy thủ cao chứng tỏ việc tổ chức nhân lực hợp lý, tay nghề thủy thủ điêu luyện làm việc có kỹ năng, kỹ xảo tốt, đưa hàng nhanh chóng, an tồn trọn vẹn - Năng suất đầu máy cao chứng tỏ việc sử dụng sức máy hợp lý, tận dụng công suất máy tốt, khai thác phương tiện có hiệu - Năng suất lao động cao chứng tỏ việc tổ chức nhân lực hợp lý, tay nghề thuyền viên nâng cao; thể trình độ tổ chức sản xuất, thơng minh sáng tạo, biết phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật áp dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến vào thực tế sản xuất vận tải 4.2.4 Biện pháp tăng suất vận tải thủy nội địa - Rút ngắn thời gian chuyến hay quay vòng đầu máy sà lan - Tận dụng hết trọng tải dung tích phương tiện, sức kéo đầu máy, khai thác luồng hàng hai chiều cách tích cực tăng cường trang bị đầu máy, phương tiện có cơng suất, trọng tải lớn đồng thời có tính kỹ thuật tốt sử dụng dễ dàng - Nâng cao khả thông qua tuyến đường bến cảng, cải tiến thiết bị luồng lạch máy xếp dỡ, cải tạo luồng lạch cho đoàn tàu lớn lại thuận lợi - Nâng cao trình độ chun mơn nghiệp vụ cho cán thuyền viên để sử dụng thành thạo đầu máy phương tiện lớn - Tổ chức quản lý nhân lực tốt, bố trí nhân lực hợp lý phát động phong trào thi đua sản xuất sâu rộng, đồng thời phải động viên khen thưởng kịp thời để tạo nhiều đơn vị tiên tiến 18 CHƯƠNG V: GIÁ THÀNH VẬN CHUYỂN ĐƯỜNG THỦY NỘI ĐỊA 5.1 Khái quát giá thành vận chuyển 5.1.1 Khái niệm Giá thành vận chuyển tổng khoản chi phí cần thiết hợp lý q trình sản xuất vận tải đường thủy nội địa để làm đơn vị sản phẩm (đơn vị sản phẩm ngành vận tải 1T hay 1T.km) 5.1.2 Ý nghĩa giá thành vận chuyển - Giá thành vận chuyển tiêu chất lượng quan trọng có khả quản lý mặt hình thức tiền tệ Đồng tiền giá thành vận chuyển đánh giá mức khả quản lý tài vụ, khả cung cấp vật tư, quản lý lao động, khả sử dụng phương tiện cải tiến kỹ thuật - Muốn kinh doanh tốt phải xây dựng tiêu kế hoạch giá thành cho loại hàn tuyến đường, dựa sở giá thành vận chuyển năm trước, tiến khoa học kỹ thuật ngành, biến động giá chi phí hội (nếu có) Giá thành xây dựng xác, mốc để doanh nghiệp phấn đấu đưa đến lợi nhuận cao phục vụ xã hội tốt 5.1.3 Ảnh hưởng giá thành đến kinh tế quốc dân - Trong xã hội thiếu khâu lưu thơng phân phối hàng hóa xã hội Vận tải làm nhiệm vụ lưu thông phân phối hàng hóa xã hội Trong ngành sản xuất sản phẩm cho xã hội, có mặt hàng chi phí vận chuyển chiếm lớn Vì hạ giá thành vận chuyển sở để hạ mặt hàng khác Giúp cho việc mở rộng phạm vi tiêu dùng sử dụng hàng hóa xã hội - Giá cước xây dựng sở giá thành, giá thành vận chuyển hạ tạo điều kiện để hạ giá cước, đồng thời quan hệ chủ hàng chủ phương tiện ngày tốt Đó sở để tạo cho ngành khác phát triển Trong quan hệ ngành với xã hội công nghiệp với nông nghiệp, sản xuất tiêu dùng ngày gắn bó.Đồng thời phan bố lại dân cư phân vùng kinh tế nước - Giá thành vận chuyển hạ, chứng tỏ ngành vận tải kinh doanh tốt, góp phần tích lũy vốn cho doanh nghiệp để tái sản xuất tái sản xuất mở rộng cho ngành cho kinh tế quốc dân phục vụ đắc lực cho công tác bảo vệ trị an củng cố quốc phòng 19 5.2 Cấu tạo giá thành vận tải đường thủy nội địa Trong sản xuất vận tải, chi phí từ phận gián tiếp hành nghiệp đến lực lượng sản xuất trực tiếp đội ngũ cán thuyền viên tính vào giá thành vận tải T T.km Do cách tính giá thành có nhiều cách như: - Tính theo nhu cầu đội tàu vận tải - Tính theo tiêu kinh doanh - Tính theo thời gian chuyến hay chuyến vòng tròn - Tính theo thành phần q trình vận tải Trong ngành vận tải thủy nội địa người ta thường tính theo khoản mục chi phí nhờ q trình hạch tốn tính theo khoản mục chi phí nhờ q trình thống kê Trong chương trình chúng tơi giới thiệu tính giá thành theo khoản mục chi phí nhờ q trình hạch tốn Các hạch toán bao gồm: a Lương (E1): Là khoản chi trả cho cán công nhân viên trực tiếp gián tiếp tham gia vào trình sản xuất vận tải Để tính cho thuận tiện lương tính theo chi phí cố định (như tiền cơng trả theo thời gian khối hành tiền công thuyền viên trả theo tháng ) tính theo chi phí biến động (tiền lương sản phẩm doanh thu ) b Chi phí nhiên liệu (E2 thực tế thường gọi Ent) Là khoản mua dầu đốt dàu nhờn tham gia vào q trình chạy máy, khoản chi phí phụ thuộc vào yếu tố như: thời gian hoạt động máy (t); tình trạng kỹ thuật máy, cụ thể suất tiêu hao nhiên liệu (e) công suất máy (Nđk) Vậy E2 xác định theo công thức: E2 = Nđk.a.∑t.e (đ) Hay: E2 = Nđk.a.(t1.e1+ t2.e2+ t3.e3+ + tn.en) (đ) Trong đó: Nđk: cơng suất đăng kiểm máy (tính cv kw) 20 a: giá nhiên liệu (đ/kg hay đ/lít) t1, t2, t3, tn: thời gian hoạt động máy thời điểm khác (h) e1, e2, e3, en: mức tiêu hao nhiên liệu máy (kg/cv.h hay lít/cv.h) ứng với thời điểm t1, t2, t3, tn Nếu chi phí nhiên liệu làm số sản phẩm ∑ql (T.km) chi phí nhiên liệu bình quân cho 1T.km xác định: Snl = (đ/T.km) (đ/T.km) Snl = Tiêu hao nhên liệu xác định sau: Qnl = Nđk ∑t.e = Nđk.a.(t1.e1+ t2.e2+ t3.e3+ + tn.en) (kg hay lít) Tiêu hao nhiên liệu tính bình qn cho 1T.km xác định: Knl = (kg hay lít/T.km) Hay: Knl = (kg hay lít/T.km) Từ cơng thức ta có: Snl = Knl.a (đ) c Chi phí vật liệu (E3) Là khoản mua sắm vật liệu để trang bị cho vỏ, máy vật liệu tiêu thụ khác d Chi phí rẻ tiền mau hỏng (E4) Là khoản chi phí để mua vật liệu rẻ tiền mau hỏng Vật liệu rẻ tiền mau hỏng loại vật liệu có thời hạn sử dụng nhỏ năm (còn giá trị theo văn Bộ Tài chính) Những loại vật liệu rẻ tiền mau hỏng cấp phát lần, không lý e Chi phí sửa chữa thường xuyên (E5) Chi phí sửa chữa thường xun khoản chi phí có kế hoạch sửa chữa vừa nhỏ công tác bảo dưỡng f Chi phí khấu hao (E6) 21 - Khấu hao bản: khoản tiền hoàn lại vốn ban đầu phương tiện vận tải tham gia vào trình sản xuất vận tải - Khấu ho sửa chữa: khoản chi phí sửa chữa phương tiện, nhằm khơi phục lại tình trạng kỹ thuật phương tiện tham gia vào trình sản xuất vận tải g Lệ phí đăng kiểm (E7) Lệ phí đăng kiểm khoản tiền chi cho quan đăng kiểm làm thủ tục đăng ký phương tiện (theo quy định hành quan đăng kiểm) h Chi phí quản lý (E8) Chi phí quản lý bao gồm: cơng tác quản lý hành chính, bảo hộ lao động, đào tạo cán bộ, đài thọ cấp xuống đơn vị cơng cơng tác (theo văn tài chính) i Bồi thường va chạm (E9) Khoản chi phí nằm ngồi kế hoạch k Chi phí th tàu (E10) Đối với doanh nghiệp cần thuê tàu, khoản chi phí cịn phải trả cho bên thuê khoản tiền theo hợp đồng… l Chi phí bảo hiểm tàu hàng hóa (E11) Trong q trình vận chuyển, việc phải mua bảo hiểm tàu theo luật định cịn phải mua bảo hiểm hàng hóa theo giá trị hàng (% giá trị hàng hóa theo quy định công ty bảo hiểm) m Các khoản chi khác (E12) Ngoài khoản chi trên, mà có khoản chi theo nguyên tắc tài đưa vào khoản mục này… Vậy tổng chi phí (hay gọi tổng giá thành) xác định: ∑E = E1 + E2 + E3 +…+En Giá thành đơn vị (hay chi phí bình qn tính cho 1T hay 1T.km) là: Tính cho 1T:   12 S= i =1 n Ei q i =1 i Tính cho 1T.km: 22 (đ/T)   12 i =1 n S= Ei (đ/T.km) ql i =1 i i 5.3 Biện pháp hạ giá thành vận chuyển Qua cơng thức tính giá thành vận chuyển:   12 S= i =1 n i =1 Ei qi S =   12 i =1 n i =1 Ei qi li Ta thấy, giá thành phụ thuộc vào yếu tố ∑E ∑ql Khi ∑ql tăng ∑E tăng theo Vậy muốn hạ giá thành ta phải cho ∑ql tăng nhanh so với ∑E Để làm điều ta cần thực số biện pháp sau: 5.3.1 Giảm khoản chi phí khơng cần thiết (∑E giảm) - Giảm khoản chi phí nhiên liệu, vật liệu, vật rẻ tiền mau hỏng…trên sở cán thuyền viên phải biết sử dụng thành thạo, tiết kiệm vật liệu sẵn có nước tránh phải mua nước phải đảm bảo kỹ thuật - Giảm khoản chi phí sửa chữa đột xuất, bồi thường va chạm…trên sở cán thuyền viên nâng cao trình độ kỹ thuật nghiệp vụ quản lý kinh tế, tổ chức phổ biến thành tựu khoa học mới, kinh nghiệm tiên tiến công tác huy chạy tàu 5.3.2 Tăng lượng hàng hóa luân chuyển (∑ql tăng) - Giảm thời gian chuyến hay vòng tròn phương tiện Trên sở chủ hàng, cảng chủ phương tiện phải phối hợp nhịp nhàng với dây truyền sản xuất vận tải - Tận dụng triệt để công suất máy, trọng tải dung tích sà lan Triệt để khai thác nguồn hàng, tiến tới tổ chức hàng chiều 5.3.3 Áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất - Đáp ứng nhu cầu sản xuất ngày gia tăng ngành vận tải, cần tăng cường trang bị cho tàu sàn lan mới, có tính kỹ thuật tốt, sử dụng dễ dàng áp dụng phương án chạy tàu tối ưu 5.3.4 Phát động phong trào thi đua: - Thường xuyên phát động phong trào thi đua ngành sâu rộng Động viên khen thưởng kịp thời vật chất tinh thần cho tập thể cá nhân có sáng kiến, cải tiến kỹ thuật áp dụng có hiệu sản xuất vận tải 5.3.5 Cải tạo luồng lạch - Nắn khúc sông cong, nạo vét luồng để tăng độ sâu, cải tiến thiết bị luồng lạch Tăng cường phao tiêu, báo hiệu luồng để phương tiện hoạt động suốt ngày đêm 23 CHƯƠNG VI: CÁC PHƯƠNG THỨC GIAO NHẬN HÀNG HÓA Theo Điều 15 Các phương thức giao, nhận hàng hóa Thông tư 61/2015/TT-BGTVT ngày 02/11/2015 Quy định vận tải hàng hóa đường thủy nội địa Căn vào hợp đồng Giấy vận chuyển, việc giao nhận hàng hóa thực theo nguyên tắc nhận hàng theo phương thức trả hàng theo phương thức Việc giao, nhận hàng hòa thực theo phương thức sau đây: - Giao nhận theo số lượng bao, kiện, container - Giao, nhận theo nguyên hầm, cặp chì - Giao nhận theo trọng lượng (cân toàn cân giám định theo tỷ lệ), theo khối lượng (đo mét khối đong, đếm lít) - Giao nhận theo mớn nước, bên thống xác định tỷ trọng nước nước xếp nơi dỡ hàng 6.1 Giao nhận theo số lượng bao, kiện, container: - Khi giao nhận hàng hóa theo số lượng bao, kiện, container; bao, kiện nguyên vẹn container ngun cặp chì người kinh doanh vận tải khơng chịu trách nhiệm tình trạng hàng hóa bên - Trong trình xếp dỡ, bao bì bị rách, vỡ mức quy định thỏa thuận người thuê xếp dỡ chịu trách nhiệm thu gom, đóng gói lại chịu chi phí phát sinh Nếu phần rách, vỡ mức quy định thỏa thuận bên có lỗi phải chịu chi phí phát sinh - Đối với giao nhận theo hình thức phải đếm theo mã hàng phát chỗ bao, kiện, hịm, bì, thùng bị vỡ để ghi vào giấy giao nhận Nếu trình xếp dỡ bao bì bị rách, vỡ mức quy định thỏa thuận người thuê xếp dỡ chịu trách nhiệm thu gom, đóng gói lại, chịu chi phí phát sinh Nếu phần rách, vỡ mức quy định thỏa thuận bên có lỗi phải chịu chi phí phát sinh 6.2 Giao nhận nguyên hầm, cặp chì - Khi giao nhận hàng hóa theo ngun hầm kẹp chì, container kẹp chì niêm phong, kẹp chì cịn ngun vẹn người kinh doanh vận tải khơng chịu trách nhiệm hàng hóa bị hư hỏng, thiếu hụt mát, trừ trường hợp bất khả kháng 24 6.3 Giao nhận theo trọng lượng (cân toàn cân giám định theo tỷ lệ), theo khối lượng (đo mét khối đong đếm lít) 6.3.1 Giao nhận theo trọng lượng (cân giám định theo tỷ lệ hay cân toàn bộ): Theo hợp đồng thỏa thuận đôi bên Trường hợp bên khơng thỏa thuận cử người áp tải 6.3.2 Giao nhận theo khối lượng (đo mét khối đong đếm lít): - Đối với hàng hóa, bên thống với cách đo tàu hay bờ dựa vào thiết kế tàu để tính Trường hợp đo bờ, thống cách đo cách tính - Đối với hàng thể lịng (xăng, dầu) theo cách tính tổng công ty xăng dầu Việt Nam đưa density với nhiệt độ tiêu chuẩn d415 để tính 6.4 Giao nhận hàng hóa theo mơn nước phương tiện 6.4.1 Khái niệm Giao nhận hàng hóa mớn nước phương tiện phương pháp giao nhận hàng hóa dựa sở xác định chiều chìm thực tế tàu (Ttt), từ tra sổ thể tích lượng chiếm nước (SI – 03), xác định thể tích phần ngâm nước tàu (V) để làm sở tính tốn trọng lượng tàu (D), trọng lượng hàng hóa xếp xướng tàu (Qhx) dỡ khỏi tàu (Qhd) 6.4.2 Sổ thể tích lượng chiếm nước Gồm có: - Sơ đồ bố trí khoang, két nước ngọt, két dầu thông số kỹ thuật - Cung cấp ba rem thể tích ngâm nước phương tiện thủy giá trị hồnh độ trọng tâm diện tích đường nước (Xf) để xác định xác chiều chìm đường nước chíu mũi tương đương theo cm chiều chìm Phần số để tra Xf V có nội dung bảng sau: V (m3) T (cm) Xf (m) V0 X0 V1 X1 25 V2 X2 … … … - Sổ SI – 03 cấp phần mềm máy tính quan đăng kiểm kiểm tra xác nhận đăng ký kỹ thuật cho tàu cấp số (có kèm theo biên kiểm tra thể tích chiếm nước (SA – 03) - Việc giao nhận hàng hóa theo mớn nước phương tiện biên liên quan chấp nhận việc kiểm tra tính tốn cấp sổ thể tích chiếm nước SI – 03 chủ tàu có yêu cầu Việc lưu hành sổ sử dụng giao nhận mang tính xã hội hóa cao - Trong q trình khai thác tàu chủ hàng có nhu cầu giao nhận hàng hóa theo mớn nước chủ tàu ln mang theo số SI – 03 để làm sở giao nhận hàng hóa theo mớn nước Khi giao nhận bên liên quan dùng sổ SI – 03 biên SA – 03 để thực kiểm tra sốt xét, đo tính 26 TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Giáo trình bổ túc cấp GCNKNCM Máy trưởng hạng môn Kinh tế vận tải – Cục Đường thủy nội địa VN [2] Chương VII – Luật Giao thông Đường thủy nội địa Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày 17 tháng năm 2014 [3] Giáo trình khai thác vận tải sơng - nhà xuất công nhân kỹ thuật năm 1980 [4] Giáo trình xếp dỡ hàng hóa – nhà xuất giao thơng vận tải năm 1999 [5] Hàng hóa - nhà xuất giao thông vận tải năm 1999 [6] Giáo trình khai thác vận tải sơng - nhà xuất giao thông vận tải năm 1990 [7] Thông tư số Số: 61/2015/TT-BGTVT ngày 02 tháng 11 năm 2015 Quy định vận tải hang hóa đường thủy nội địa [8] Nghị định số 93/2013/NĐ-CP thông tư số 32/2013/TT-BGTVT – NXB Giao thông vận tải 27 MỤC LỤC CHƯƠNG 1: VỊ TRÍ, VAI TRỊ VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA NGÀNH VT THỦY NỘI ĐỊA 1.1 Vị trí, vai trị ngành vận tải thủy nội địa 1.2 Đặc điểm ngành vận tải thủy nội địa 1.2.1 Ưu điểm … 1.2.2 Nhược điểm CHƯƠNG 2: NHỮNG HÌNH THỨC CƠNG TÁC CỦA ĐỒN TÀU 2.1 Hình thức chuyến đơn giản 2.2 Hình thức chuyến vịng trịn 10 2.2.1 Khái niệm 10 2.2.2 Cách tính thời gian chuyến vòng 10 2.2.3 Các nhân tố ảnh hưởng tới thời gian chuyến chuyến vòng.Error! Bookmark CHƯƠNG III : CÁC CHỈ TIÊU VẬN CHUYỂN HÀNG HÓA VÀ HÀNH KHÁCH 12 3.1 Các tiêu vận chuyển hàng hóa 12 3.1.1 Chỉ tiêu sản lượng 12 3.1.2 Chỉ tiêu sử dụng phương tiện 12 3.1.3 Chỉ tiêu tốc độ 13 3.1.4 Hệ số lợi dụng quãng đường 14 3.1.5 Chỉ tiêu thời gian 14 3.2 Các tiêu vận chuyển hành khách 16 3.2.1 Chỉ tiêu sản lượng 16 3.2.2 Chỉ tiêu sử dụng phương tiện 16 CHƯƠNG IV: NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG VÀ NĂNG SUẤT PHƯƠNG TIỆN19 4.1 Khái niệm 19 28 4.2 Cách tính suất lao động vận tải thủy nội địa 19 4.2.1 Năng suất lao động thủy thủ 19 4.2.2 Tính suất phương tiện 20 4.2.3 Ý nghĩa việc nâng cao sản xuất vận tải thủy nội địa 20 4.2.4 Biện pháp tăng suất vận tải thủy nội địa 20 CHƯƠNG V: GIÁ THÀNH VẬN CHUYỂN ĐƯỜNG THỦY NỘI ĐỊA 22 5.1 Khái quát giá thành vận chuyển 22 5.1.1 Khái niệm 22 5.1.2 Ý nghĩa giá thành vận chuyển 22 5.1.3 Ảnh hưởng giá thành vận chuyển đến kinh tế quốc dân 22 5.2 Cấu tạo giá thành vận tải đường thủy nội địa 23 5.3 Biện pháp hạ giá thành vận chuyển 26 5.3.1 Giảm khoản chi phí khơng cần thiết 26 5.3.2 Tăng lượng hàng hóa luân chuyển 5.3.3 Áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất 26 5.3.4 Phát động phong trào thi đua 26 5.3.5 Cải tạo luồng lạch 27 CHƯƠNG VI: CÁC PHƯƠNG THỨC GIAO NHẬN HÀNG HÓA 28 6.1 Giao nhận hàng hóa theo số lượng bao, kiện, container 28 6.2 Giao nhận nguyên hầm, cặp chì 28 6.3 Giao nhận theo trọng lượng 29 6.4 Giao nhận hàng hóa theo mớn nước phương tiện 29 29