Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM o0o PHẠM HẢI THOẠI ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG SINH TRƢỞNG VÀ PHÁT TRIỂN CỦA MỘT SỐ DÒNG ĐẬU TƢƠNG NHẬP NỘI TẠI HUYỆN LỤC YÊN TỈNH YÊN BÁI NĂM 2008 -2009 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH : TRỒNG TRỌT MÃ SỐ : 60. 62. 01 Ngƣời hƣớng dẫn : PGS.TS. Luân Thị Đẹp Th.S. Trần Văn Điền Thái Nguyên, năm 2009 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu và những số liệu trình bày trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chƣa hề sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn này đều đã đƣợc cảm ơn. Các thông tin, tài liệu trích dẫn trình bày trong luận văn này đều đã đƣợc ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày 18 tháng 9 năm 2009 Ngƣời viết cam đoan Phạm Hải Thoại Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp trong suốt quá trình thực hiện đề tài, tôi luôn nhận đƣợc sự quan tâm giúp đỡ của cô giáo PGS.TS Luân Thị Đẹp, và thầy giáo Th.s Trần Văn Điền. Các thầy, cô đã chỉ bảo tận tình về phƣơng pháp nghiên cứu, cũng nhƣ trong quá trình hoàn chỉnh luận văn. Tôi cũng nhận đƣợc sự quan tâm, giúp đỡ của các thầy giáo, cô giáo Khoa sau đại học, chính quyền địa phƣơng, các bạn đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp này, tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: 1. Cô giáo PGS. TS. Luân Thị Đẹp Trƣởng khoa Nông học Trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. Cô đã trực tiếp hƣớng dẫn, dành cho tôi sự giúp đỡ tận tình và sâu sắc trong suốt quá trình hoàn thành luận văn này. 2. Thầy giáo Thạc Sỹ Trần Văn Điền thầy đã giúp tôi rất nhiều trong quá trình thực tập và hoàn chỉnh luận văn. 3. Các thầy cô giáo trong khoa sau Đại học Trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. 4. Các bạn đồng nghiệp, gia đình và chính quyền địa phƣơng xã Mai sơn huyện Lục Yên đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Thái Nguyên, ngày 18 tháng 9 năm 2009 Tác giả Phạm Hải Thoại Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU Đ/c Đối chứng TGST Thời gian sinh trƣởng NSLT Năng suất lý thuyết NSTT Năng suất thực thu STT Số thứ tự TB Trung bình PGS.TS Phó giáo sƣ, tiến sỹ CS Cộng sự NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Tình hình sản xuất đậu tƣơng trên thế giới 5 năm gần đây 5 Bảng1.2. Tình hình sản xuất đậu tƣơng ở Mỹ 5 năm gần đây 7 Bảng1.3. Tình hình sản xuất đậu tƣơng ở Brazil 5 năm gần đây 8 Bảng 1.4. Tình hình sản xuất đậu tƣơng của Achentina 5 năm gần đây 9 Bảng 1.5. Tình hình sản xuất đậu tƣơng của Trung Quốc 5 năm gần đây. 10 Bảng 1.6. Tình hình sản xuất đậu tƣơng ở Việt Nam 5 năm gần đây 21 Bảng 1.7. Tình hình sản xuất đậu tƣơng của tỉnh Yên Bái từ năm 2004- 2008 31 Bảng 1.8. Tình hình sản xuất đậu tƣơng của huyện Lục Yên tỉnh Yên Bái từ năm 2005- 2008 32 Bảng 3.1. Các giai đoạn sinh trƣởng của các dòng đậu tƣơng thí nghiệm 40 Bảng 3.2: Đặc điểm thực vật học của các dòng đậu tƣơng thí nghiệm 44 Bảng 3.3. Một số đặc điểm hình thái của các dòng, giống đậu tƣơng thí nghiệm năm 2008 47 Bảng 3.4. Một số loài sâu hại chính và khả năng chống đổ của các dòng đậu tƣơng tham gia thí nghiệm 51 Bảng 3.5. Hàm lƣợng Protein, Lipit của các dòng đậu tƣơng thí nghiệm 54 Bảng 3.6. Các yếu tố cấu thành năng suất, năng suất lý thuyết của các dòng đậu tƣơng năm 2008. 56 Bảng 3.7. Năng suất thực thu của các dòng, giống đậu tƣơng thí nghiệm năm 2008. 60 Bảng 3.8. Năng suất thực thu của các dòng đậu tƣơng thử nghiệm tại mô hình không chủ động nƣớc( đất đồi thấp) 62 Bảng 3.9. Kết quả đánh giá của ngƣời dân đối với 3 dòng đậu tƣơng trong mô hình trình diễn ở vụ xuân năm 2009. 63 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn 6 MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Mục đích của đề tài 3 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4 1.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài 4 1.1.1. Cơ sở khoa học của đề tài 4 1.1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài 4 1.2. Tình hình sản xuất, chọn tạo giống đậu tƣơng trên thế giới và Việt Nam 5 1.2.2. Tình hình sản xuất và chọn tạo giống đậu tƣơng ở Việt Nam 19 Chƣơng 2: VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 33 2.1. Vật liệu, địa điểm, thời gian nghiên cứu 33 2.2. Nội dung và phƣơng pháp nghiên cứu 33 2.2.1. Nội dung nghiên cứu 33 2.2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu 34 2.3. Mô hình trình diễn 37 2.4. Đánh giá lựa chọn dòng 38 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 39 3.1. Một số đặc điểm sinh trƣởng và phát triển của các dòng đậu tƣơng thí nghiệm 39 3.1.1. Các giai đoạn sinh trƣởng và phát triển của các dòng đậu tƣơng . 39 3.1.2. Đặc điểm thực vật học của các dòng đậu tƣơng thí nghiệm năm 2008 43 3.1.3. Đặc điểm hình thái của các dòng đậu tƣơng thí nghiệm vụ xuân và vụ đông năm 2008 46 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn 7 3.1.4. Khả năng chống chịu của các dòng đậu tƣơng thí nghiệm ở vụ xuân và vụ đông năm 2008 50 3.2. Một số chỉ tiêu sinh hoá của các dòng, giống đậu tƣơng thí nghiệm 54 3.3. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các dòng đậu tƣơng thí nghiệm 55 3.3.1. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất lý thuyết của các dòng đậu tƣơng thí nghiệm 55 3.3.2. Năng suất thực thu của các dòng đậu tƣơng tham gia thí nghiệm năm 2008 59 3.4. Mô hình trình diễn đậu tƣơng tại huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái 61 3.4.1. Năng suất thực thu của các dòng đậu tƣơng trình diễn tại xã Mai sơn, huyện Lục Yên, vụ xuân 2009 61 3.4.2. Đánh giá của ngƣời dân đối với các dòng đậu tƣơng trình diễn ở vụ xuân năm 2009 63 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 65 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn 1 ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng ngành nông nghiệp Việt Nam có nhiều vận hội mới đồng thời cũng có nhiều thách thức lớn. Ngành nông nghiệp nƣớc ta phải cạnh tranh với những nƣớc có nền nông nghiệp phát triển trên thế giới, đặc biệt là khi rào cản thuế quan không còn giá trị, thì sự cạnh tranh diễn ra càng khốc liệt hơn. Tăng năng suất và sản lƣợng cây trồng nói chung và cây đậu tƣơng nói riêng là đòi hỏi cấp thiết của nông nghiệp nƣớc ta, đồng thời chúng ta phải xây dựng cho đƣợc chiến lƣợc phát triển nền nông nghiệp hiện đại có tính bền vững cao . Cây đậu tƣơng của Việt Nam đứng sau cây lúa , ngô, khoai. Khi nhu cầu lƣơng thực đƣợc thoả mãn thì đậu tƣơng trở thành một trong những cây trồng mũi nhọn trong chiến lƣợc phát triển kinh tế của đất nƣớc. Cây đậu tƣơng (tên khoa học Glycine max. L) thuộc cây họ đậu, là cây công nghiệp ngắn ngày. Nó đƣợc xem là “cây thần diệu”, còn đƣợc ví là “vàng mọc từ đất” sở dĩ cây đậu tƣơng đƣợc đánh giá cao nhƣ vậy là do giá trị kinh tế của nó. Giá trị kinh tế chủ yếu của cây đậu tƣơng đƣợc quyết định bởi các thành phần dinh dƣỡng quan trọng chứa trong hạt đậu tƣơng bao gồm Protein chiếm khoảng 40%, lipít 18- 25%, gluxit 10-15%. Trong hạt đậu tƣơng có chứa đầy đủ và cân đối các loại axít amin, đặc biệt là các axit amin không thể thay thế cần thiết cho cơ thể con ngƣời nhƣ Triptophan, leuxin, Izolơxin, valin, lizin, methiomin. Ngoài ra còn có các muối khoáng nhƣ: Ca, Fe, Mg, Na, P, K…, các vitamin B1, B2, D, K, E…. Protein của đậu tƣơng có phẩm chất rất tốt, có thể thay thế hoàn toàn đạm động vật trong khẩu phần ăn hàng ngày của con ngƣời, vì nó chứa một lƣợng đáng kể các amino acid không thay thế cần thiết cho cơ thể . Đậu tƣơng còn đƣợc chế biến thành 600 loại thực phẩm khác nhau, bao gồm các loại thức ăn cổ truyền: đậu phụ, tƣơng chao, sữa đậu nành tới các loại thực phẩm, chế phẩm hiện đại nhƣ: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn 2 Kẹo, bánh đậu tƣơng, bacon đậu tƣơng, hotdogs đậu tƣơng, đậu hũ cheese, các loại thịt nhân tạo (Trần Đình Long, 2000) [20] tất cả các loại sản phẩm đều thơm ngon và có giá trị dinh dƣỡng cao. Kết quả nghiên cứu của Bùi Tƣờng Hạnh -1997 [11] cho thấy trong hạt đậu tƣơng có chất IZOFLAVONE có tác dụng làm giảm đáng kể lƣợng Cholesterol trong máu khi sử dụng sản phẩm làm từ đậu tƣơng. Trong công nghiệp dầu đậu tƣơng đƣợc sử dụng làm si, sơn, mực in, xà phòng, chất dẻo, cao su nhân tạo (Đoàn Thị Thanh Nhàn và CS 1996) [21] đậu tƣơng còn cung cấp nguyên liệu cho ngành chế biến thực phẩm dƣợc, ngành công nghiệp ép dầu. Trong điều kiện nhiệt đới nóng, ẩm nhƣ nƣớc ta thì đậu tƣơng dễ đƣa vào hệ thống luân canh, xen canh, gối vụ với cây trồng khác góp phần nâng cao năng suất cây trồng, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng đất. Vấn đề này rất có ý nghĩa trong việc chuyển đổi cơ cấu và đa dạng hoá cây trồng ở nƣớc ta hiện nay, đặc biệt là chiến lƣợc thâm canh tăng vụ. Một tác dụng có ý nghĩa và đóng vai trò quan trọng của cây đậu tƣơng trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp đó là khả năng cố định đạm do vi khuẩn nốt sần Rhizobium Japonicum sống cộng sinh ở rễ cho nên đậu tƣơng là một trong những cây trồng có khả năng cải tạo đất rất tốt. Các nốt sần ở bộ rễ cây đậu tƣơng đƣợc coi nhƣ những “nhà máy phân đạm tí hon”, bởi những vi khuẩn trong nốt sần hoạt động rất cần mẫn tổng hợp đạm khí trời, làm giàu đạm cho đất, không gây ô nhiễm môi trƣờng, mặt khác nó còn làm sạch bầu khí quyển giúp không khí trong lành hơn. Sau một vụ thu hoạch cây đậu tƣơng đã trả lại cho đất một lƣợng đạm đáng kể khoảng 50-80 kg đạm/ha, ngoài lƣợng đạm rễ cây cung cấp cho đất thì thân lá của cây đậu tƣơng cũng là nguồn đạm có tác dụng tốt làm tăng thêm độ xốp, màu mỡ cho đất. Cây đậu tƣơng có vai trò quan trọng trong việc luân canh , cải tạo đất, tăng độ phì cho đất (Lê Hoàng Độ và cộng sự-1997) [7]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn 3 Sản phẩm đậu tƣơng không chỉ có giá trị trong xuất khẩu thu đổi ngoại tệ, mà nó còn là động lực thúc đẩy nghành chăn nuôi trong nƣớc phát triển. Trƣớc những lợi ích lớn lao do cây đậu tƣơng mang lại, hơn nữa nhu cầu sử dụng sản phẩm từ đậu tƣơng trong nƣớc ngày càng tăng. Cho nên, Đảng và Nhà nƣớc ta rất quan tâm tới việc phát triển cây đậu tƣơng theo hƣớng tăng cả về diện tích và năng suất. Trong đó tăng năng suất là vấn đề cốt lõi, năng suất có tăng thì mới giảm đƣợc chi phí và hạ giá thành sản phẩm. Vì vậy, cần nhanh chóng đi sâu nghiên cứu, ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào công tác giống, nhằm tạo ra các giống có năng suất cao, phẩm chất tốt, có khả năng thích ứng rộng. Hiện nay ở huyện Lục Yên đang gieo trồng rất nhiều giống đậu tƣơng khác nhau kể cả giống có nguồn gốc từ Trung Quốc song vẫn chƣa có đƣợc những giống cho năng suất cao nhƣ mong muốn của ngƣời sản xuất. Xuất phát từ yêu cầu thực tế trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá khả năng sinh trưởng và phát triển của một số dòng đậu tương nhập nội tại huyện Lục Yên tỉnh Yên Bái năm 2008- 2009”. 2. Mục đích của đề tài Tìm ra đƣợc những dòng đậu tƣơng có khả năng sinh trƣởng, phát triển tốt, cho năng suất cao, chất lƣợng tốt phù hợp với vụ xuân và vụ đông nhằm bổ sung vào cơ cấu giống của tỉnh Yên Bái nói chung và huyện Lục Yên nói riêng. [...]... FAOSTATDatabase,2009 Trong vòng 5 năm gần đây diện tích trồng đậu tƣơng của Mỹ không ngừng gia tăng, năng suất cao nhất đạt 29 tạ/ha vào năm 2006, sản lƣợng đạt trên 87 triệu tấn, đây là năm mà nƣớc Mỹ đạt đỉnh cao cả về diện tích cũng nhƣ năng suất và sản lƣợng, khẳng định vị trí số một của mình về sản xuất đậu tƣơng Tới năm 2007 năng suất đậu tƣơng của Mỹ giảm 6 tạ/ha so với năm 2006, do đó sản lƣợng đậu tƣơng giảm... Nghiên cứu hệ số tƣơng quan và biến dị di truyền của các tính trạng số lƣợng ở đậu tƣơng - Xác định mức độ biến dị và di truyền của các tính trạng số lƣợng là cơ sở đầu tiên để đánh giá giá trị của nguồn gen và xây dựng chƣơng trình chọn giống thích hợp Khi nghiên cứu sự biến dị di truyền do môi trƣờng của hai quần thể các dòng đậu tƣơng ở nhiều nơi và qua nhiều năm, Johnson và cộng tác viên (1955) cho... Alams và cộng tác viên (1983) [29] đã xác định đƣợc hệ số di truyền có giá trị cao đối với số hạt/quả và thời gian sinh trƣởng Đánh giá hệ số tƣơng quan di truyền và kiểu hình trên cây đậu tƣơng của tất cả các dạng kết hợp có thể của bảy tính trạng ở ba quần thể đậu tƣơng thế hệ F2, cho thấy năng suất hạt có mối tƣơng quan thuận chắc chắn với thời gian sinh trƣởng và khối lƣợng hạt Khi nghiên cứu hệ số. .. hình và di truyền của mƣời một tính trạng số lƣợng ở ba tổ hợp lai đậu tƣơng cũng cho thấy, năng suất hạt có mối quan hệ với thời gian sinh trƣởng, số cành/cây, số quả/cây, số hạt/quả và hàm lƣợng dầu trong hạt, số đốt/cây có hệ số tƣơng quan di truyền thuận với năng suất hạt Ở kết quả nghiên cứu khác, năng suất có tƣơng quan thuận với số quả/cây (0,72); Khối lƣợng 1000 hạt (0,255) và thời gian sinh. .. Dân và cộng sự, 1999) [5] Tốc độ phát triển sản xuất đậu tƣơng ở Việt Nam cũng đƣợc đánh giá là khá và là một trong những quốc gia có tốc độ phát triển nhanh so với nhiều quốc gia khác trên thế giới Kết quả này có đƣợc là do có sự quan tâm đúng mức của Đảng và Nhà nƣớc ta trong việc phát triển cây đậu tƣơng Văn kiện Đại hội V Đảng Cộng Sản Việt Nam, [28] , tập 2, trang 37 đã ghi: Đậu tương cần được phát. .. trên thân chính- Vũ Tuyên Hoàng và cộng sự (1993) [13] Khi đánh giá khả năng thích ứng của một số dòng đậu tƣơng đột biến qua các thời vụ Trần Đình Đông và cộng tác viên, (1994) [8] đã xác định đƣợc một số dòng: S13,, S25, S31, S52 ít nhậy cảm với điều kiện môi trƣờng và có năng suất ổn định qua các thời vụ, các tác giả cho rằng những giống này có thể gieo trồng đƣợc cả ba vụ trong năm Nguyễn Huy Hoàng,... tám dòng có hàm lƣợng đạm cao nhất và tiếp tục dùng mƣời tám dòng này để đánh giá trong năm môi trƣờng cho năng suất hạt, dầu và Protein, thì thấy năng suất hạt Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn 19 trung bình giảm 6% ở hầu hết các dòng có hàm lƣợng Protein cao so với dòng có hàm lƣợng dầu cao Mặc dù, khi so sánh năng suất hạt của hai dòng có hàm lƣợng dầu và. .. thuật nhƣ lai tạo, nhập nội, chọn lọc hoặc dùng các tác nhân vật lý, hoá học để tạo giống mới có năng suất cao, khả năng chống chịu tốt khả năng thích ứng rộng để thƣờng xuyên bổ sung giống mới cho sản xuất Thông qua con đƣờng nhập nội, chọn lọc, lai tạo và gây đột biến mà quốc gia sản xuất đậu tƣơng hàng đầu thế giới là Mỹ đã tạo ra đƣợc nhiều giống đậu tƣơng mới Các dòng nhập nội có năng suất cao đều... Diện tích đậu tƣơng của nƣớc ta tăng khá nhanh từ 165.600 ha năm 2003 lên 280.000 ha, sản lƣợng cũng tăng gần gấp đôi vào năm 2007, trong vòng 4 năm diện tích đã tăng khoảng 120.000 ha.Tuy nhiên, xét về mặt năng suất thì năng suất đậu tƣơng của nƣớc ta còn thấp hơn nhiều so với năng suất bình quân chung của thế giới, năm 2005 năng suất đậu tƣơng của Việt Nam đạt 14,341 tạ/ha, trong khi đó năng suất... thực phẩm và làm rau - Chọn tạo giống đậu tƣơng có khả năng thích ứng rộng có thể trồng đƣợc cả ba vụ trong năm, đồng thời có khả năng cố định đạm cao Mƣời năm trở lại đây, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn đã công nhận và đồng thời cho phép khu vực hoá hàng chục giống có tiềm năng triển vọng trong khảo nghiệm Quốc gia Các giống này cho năng suất cao, chất lƣợng hạt tốt, có thời gian sinh trƣởng . TRƢỞNG VÀ PHÁT TRIỂN CỦA MỘT SỐ DÒNG ĐẬU TƢƠNG NHẬP NỘI TẠI HUYỆN LỤC YÊN TỈNH YÊN BÁI NĂM 2008 -2009 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH : TRỒNG TRỌT MÃ SỐ :. dòng đậu tương nhập nội tại huyện Lục Yên tỉnh Yên Bái năm 2008- 2009”. 2. Mục đích của đề tài Tìm ra đƣợc những dòng đậu tƣơng có khả năng sinh trƣởng, phát triển tốt, cho năng suất cao,. cho năng suất cao nhƣ mong muốn của ngƣời sản xuất. Xuất phát từ yêu cầu thực tế trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: Đánh giá khả năng sinh trưởng và phát triển của một số dòng đậu tương