VIệN NGHIÊN CứU Xã HộI THàNH PHố Hồ CHí MINH Sở KHOA HọC Và CÔNG NGHệ THàNH PHố Hồ CHí MINH Quản lý, dạy nghề & giáo dục phục hồi nhân cách cho ng ời sau cai nghiện Vấn đề và kinh nghiệm ở Thành phố Hồ Chí Minh TS. Trần Nhu TS. Hồ Bá Thâm (Đồng chủ biên) DIễN ĐàN PHáT TRIểN VIệT NAM NHà XUấT BảN Lao động Xã hội 2008 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com ấn phẩm này đ ợc xuất bản với sự hỗ trợ từ Ch ơng trình Trung tâm tài năng thế kỷ 21 của Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ Nhật Bản (MEXT). â Diễn đàn Phát triển Việt Nam, 2008. Xuất bản tại Việt Nam. Bản quyền thuộc về Diễn đàn Phát triển Việt Nam. Nếu không đ ợc sự chấp thuận bằng văn bản của Diễn đàn Phát triển Việt Nam, cấm in, tái bản và dịch sang các ngôn ngữ khác một phần hoặc toàn bộ ấn phẩm này d ới bất kỳ một hình thức nào, bao gồm cả photocopy và đăng tải trên các trang điện tử. In 500 cuốn, giấy phép xuất bản số: 209-2008/CXB/14-58/LĐXH do Nhà xuất bản Lao động xã hội cấp ngày 10/3/2008. In xong và nộp l u chiểu tháng 3/2008. PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com Mục lục Lời giới thiệu chung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .i Phần một: Giải pháp quản lý, dạy nghề cho ng ời sau cai nghiện trong ch ơng trình 3 năm ở các trung tâm tại TPHCM . . . . . . . . . . . . . . .1 Ch ơng một Tình hình ng ời cai nghiện, bộ máy tổ chức, cơ sở vật chất, thực trạng dạy văn hóa, dạy nghề . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Ch ơng hai Mục tiêu và giải pháp tổ chức, quản lý ng ời cai nghiện và sau cai . . . . . . . . . . . . . . . .47 Ch ơng ba Các giải pháp dạy văn hóa và dạy nghề cho ng ời cai nghiện và sau cai . . . . . . . . . . . .69 Ch ơng bốn Các điều kiện và giải pháp khác . . . . . . . . . . . . .77 Ch ơng năm Kết luận và đề xuất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89 Phần Hai: Mô hình, nội dung, và ph ơng pháp giáo dục tại cơ sở sản xuất cho ng ời sau cai nghiện (2005-2006) . . . . . . . . . . . . . . .115 Ch ơng một Đặc điểm các đơn vị sản xuất tiếp nhận ng ời sau cai & đặc điểm tâm sinh lý ng ời sau cai làm việc trong các môi tr ờng sản xuất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com Ch ơng hai Mô hình sản xuất- mô hình giáo dục & triển vọng thành công của các mô hình . . . . . .147 Ch ơng ba Nôi dung giáo dục và ph ơng pháp giáo dục của các mô hình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175 Ch ơng bốn Bộ máy tổ chức, lực l ợng cán bộ và quỹ thời gian cho hoạt động giáo dục . . . . . . .203 Ch ơng năm Kết luận và kiến nghị - tổ chức thực hiện . . . .213 Phụ lục . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .243 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com i LờI GIớI THIệU Ma túy và tội phạm ma túy đã và đang hoành hành ở mọi nơi trên các châu lục, bất kể ở thành phố hay nông thôn, ở vùng núi hay đồng bằng, bất kể là các n ớc t bản giàu có hay các n ớc thuộc thế giới thứ ba. Nó không "chê" và không chừa một loại "khách hàng" nào, đàn ông hay đàn bà, con gái. Những vụ án tội phạm ma tuý ở n ớc ta trong 15 năm qua cho thấy không chỉ bọn tội phạm con buôn mà cả viên chức nhà n ớc - thậm chí viên chức an ninh chuyên trách hoạt động chống tội phạm ma tuý - cũng trở thành tội phạm nguy hiểm, thì đủ biết ma lực của "cái chết trắng" khủng khiếp biết chừng nào. Chúng ta biết rằng, dù đất n ớc đã đạt đ ợc nhiều thành tựu quan trọng về kinh tế - xã hội, hình thành nên những phẩm chất của con ng ời lao động mới, nh ng nhiều ng ời, nhất là giới trẻ, còn thiếu việc làm. Một số trong đó còn l ời lao động, đã rơi vào tình cảnh bế tắc và đã tìm đến "cái chết trắng". Trong khi đó, không ít ng ời giàu có sẵn sàng cung cấp tiền bạc cho các "cậu ấm cô chiêu" tiêu "thả giàn" mà không cần biết chúng tiêu vào việc gì! Không ít đối t ợng loại này trở thành con mồi của bọn buôn bán ma tuý. Mạng l ới chằng chịt của bọn buôn bán ma túy tập hợp từ các "đại gia" con nhà giàu l ời học, ham chơi, ng ời mù chữ, kẻ sống lang thang và chính các đối t ợng này trở thành những "con thiêu thân tự nguyện và không tự nguyện", "những tù binh" của cái chết trắng và tiếp tục gieo rắc cài chết trắng! Đây cũng là "nguồn cung cấp" tội phạm trộm cắp, c ớp giật, gây án mạng và gái mại dâm trong xã hội. Số liệu chi tiết về hơn 30.000 con nghiện ma túy hiện đang tập trung trong các tr ờng, trung tâm cai nghiện của thành phố Hồ Chí Minh (TP HCM) đã nói rõ sự thật trớ trêu ấy. Việc đấu tranh chống hiểm họa má tuý và giúp ng ời cai nghiện có hiệu quả để tái hòa nhập cộng PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com ii đồng là một nhiệm vụ cấp bách, nặng nề của TP HCM và không chỉ riêng của TP HCM. Sau một thời gian tổ chức cai nghiện tập trung 2 năm cho hàng vạn ng ời nghiện, tuy có một số kết quả nh ng tỉ lệ tái nghiện còn rất cao (80-90%), TP HCM đã có sáng kiến và đ ợc Quốc hội ra Nghị quyết đồng ý cho thực hiện Đề án sau cai, kéo dài thời gian để cho học viên học văn hóa, học nghề từ 2-3 năm, giúp họ có đủ điều kiện đoạn tuyệt với ma tuý, hoàn thiện nhân cách, có nghề nghiệp để hòa nhập cộng đồng. Đây là việc làm ch a có tiền lệ, cần đ ợc thí điểm. Nh ng liệu cách làm này có cơ sở khoa học và có đạt kết quả cao hay không? Ngày 17-6-2003, Quốc hội n ớc Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam thông qua Nghị quyết 16/2003-QH11 "Về việc thực hiện thí điểm tổ chức quản lý, dạy nghề và giải quyết việc làm cho ng ời sau cai nghiện ma tuý ở TP HCM và một số tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ơng". Tháng 5-2003, kèm Tờ trình Chính phủ "Về kiến nghị cho phép TP HCM thực hiện đề án tổ chức quản lý, dạy nghề và giải quyết việc làm cho ng ời sau cai nghiện", ủy ban nhân dân TP HCM công bố đề án chi tiết thực hiện những nhiệm vụ đề ra trong tờ trình mang tựa đề: "Tổ chức quản lý, dạy nghề và giải quyết việc làm cho ng ời sau cai nghiện" trong thời gian 3 năm. Trong hai văn bản quan trọng trên, những nội dung cốt yếu sau đây đ ợc đề cập: Một là, coi việc quản lý và dạy nghề tập trung cho những học viên đủ tiêu chuẩn về sức khỏe, tu d ỡng khá sau giai đoạn cai nghiện tập trung tại các trung tâm, tr ờng cai nghiện - giáo dục dạy nghề, là nhiệm vụ mang ý nghĩa nhân đạo sâu sắc, song cũng là công việc rất khó khăn. Hai là, để thực hiện thành công nhiệm vụ trên, ngoài những thuận lợi, đã và đang xuất hiện những những khó khăn, trở ngại, đòi hỏi phải đ ợc nghiên cứu căn cơ nhằm tìm ra những biện pháp khắc phục. PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com iii Những khó khăn không chỉ là về mặt tâm lý, t cách, sức khỏe, mà cả trình độ học vấn thấp của đại bộ phận ng ời cai nghiện; mặt khác năng lực quản lý và đầu t dạy nghề của các trung tâm, tr ờng cai nghiện đều mới ở điểm xuất phát, ch a từng có kinh nghiệm thực tiễn và cũng ch a đủ cơ sở vật chất - kỹ thuật cũng nh lực l ợng chuyên môn cho công việc quan trọng này. Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn TPHCM (nay là Viện Nghiên cứu xã hội TPHCM) chủ động hội thảo, nghiên cứu có hệ thống các vấn đề trên nhằm tìm ra những giải pháp có hiệu quả trong hoạt động quản lý, dạy nghề cho ng ời sau cai nghiện ma túy. Điều đó góp phần vào việc thực hiện mục tiêu là giúp cho hàng vạn con ng ời từng rơi vào vòng xoáy của tệ nạn nghiện hút, sau thời gian cai nghiện tập trung đ ợc tạo điều kiện học bổ túc văn hóa và sau đó đ ợc học nghề để có thể kiếm sống trong quá trình tái hòa nhập cộng đồng. Trong quá trình tổ chức cai nghiện tập trung đối với những ng ời đã sa vào con đ ờng nghiện ngập ma tuý, các Trung tâm cũng đã tiếp thu, vận dụng một số kinh nghiệm ở các n ớc trong việc quản lý, chữa bệnh, giáo dục cộng đồng cho ng ời cai nghiện. Bộ giáo trình gồm 7 tập (gồm 76 bài, trong đó 40 bài cho học viên và 36 bài cho cán bộ, giáo dục viên) do Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn chủ trì phối hợp với Lực l ợng Thanh niên xung phong và Sở Lao động - Th ơng binh - Xã hội thành phố Hồ Chí Minh biên soạn năm 2003 (nay đ ợc Bộ Lao động - Th ơng binh - Xã hội ứng dụng chung cho các trung tâm, cơ sở cai nghiện và giáo dục ng ời sau cai ở các tỉnh thành trên cả n ớc từ đầu năm 2007) 1 đã phản ánh những cố gắng tổ chức cai nghiện và giáo dục tập trung với một số l ợng lớn ng ời cai nghiện. Trong Bộ tài liệu có tình giáo trình này, và cùng với các báo 1 Trích Báo cáo tại Hội nghị sơ kết 4 năm thực hiện Nghị quyết 16/2003 của Quốc hội tại TPHCM. tháng 11-2007, tr.6 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com iv cáo tổng kết hằng năm của các đơn vị hữu quan, đã làm rõ một số thực trạng, một số nội dung và giải pháp quản lý, rèn luyện, giáo dục cộng đồng, dạy văn hóa, dạy nghề, tổ chức việc làm tại các trung tâm cho ng ời cai nghiện ma tuý 24 tháng. Tuy nhiên, trên lĩnh vực này vẫn ch a có một công trình khoa học nghiên cứu, tổng hợp có hệ thống và chiều sâu. Trong khi đó, việc thực hiện Đề án hậu cai nghiện theo Nghị quyết của Quốc hội d ới hình thức cho phép làm thí điểm là một cách làm mới, ch a có tiền lệ, đặt ra nhiều vấn đề phải nghiên cứu sâu trên cơ sở khoa học và thực tiễn của Đề án. Mặc dù, Đề án đã đ a ra một số mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp, lộ trình thực hiện, nh ng nhiều vấn đề mới đặt ra ch a đủ sức sáng tỏ, ch a tạo sự nhất trí cao, có sự hoài nghi và lúng túng khi triển khai. Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn cùng với Lực l ợng Thanh niên xung phong, Sở Lao động - Th ơng binh và Xã hội TP HCM đã tổ chức hội thảo khoa học với tiêu đề "Những vấn đề tâm lý trong việc giáo dục nhân cách ng ời cai nghiện ma tuý ở TP HCM" (Kỷ yếu đã đ ợc Nhà xuất bản Trẻ in với tựa đề "Tâm lý học giáo dục nhân cách ng ời cai nghiện ma tuý, do PGS.Phan Xuân Biên và TS Hồ Bá Thâm đồng chủ biên") là một cố gắng tìm kiếm thêm các giải pháp tâm lý xã hội trong việc thực hiện Đề án. Thế nh ng vẫn còn nhiều vấn đề phải nghiên cứu toàn diện và sâu hơn. Từ thực tế đó Uỷ ban nhân dân (UBND) TP Hồ Chí Minh, từ nhu cầu ở cơ sở đặt hàng và giao cho Trung tâm KHXH và NVTPHCM nay là Viện Nghiên cứu xã hội TPHCM thực hiện 2 đề tài: 1- "Những giải pháp chủ yếu quản lý, dạy nghề cho ng ời sau cai nghiện trong ch ơng trình ba năm ở các tr ờng, trung tâm tại TP HCM"(2004-2005). 2- "Mô hình, nội dung và ph ơng pháp giáo dục tại đơn vị sản xuất cho ng ời sau cai nghiện". PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com v Sau thời gian nghiên cứu đã đ ợc Hội đồng Khoa học TPHCM nghiệm thu và từng b ớc triển khai ứng dụng ở cơ sở. UBND.TPHCM cũng vừa tổng kết 4 năm thực hiện đề án "Tổ chức quản lý, dạy nghề và giải quyết việc làm cho ng ời sau cai nghiện". Và sau đó đ ợc Chính phủ và Chủ tịch n ớc ký tặng các danh nhiệu thi đua cao quý cho một số đơn vị và cá nhân hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ nói trên (Sở Lao động - Th ơng binh và Xã hội đ ợc tặng danh hiệu Anh hùng lao động). Từ kết quả nghiên cứu đề tài trên, chúng tôi biên soạn thành cuốn sách này Vấn đề quản lý, dạy nghề và giáo dục nhân cách cho ng ời sau cai nghiện. Vấn dề và kinh nghiệm ở Thành phố Hồ Chí Minh gồm kết quả chính của 2 đề tài nói trên và một số nội dung liên quan góp phần làm cơ sở tổng kết 4 năm thực hiện thí điểm Đề án của UBND.TPHCM. Cuốn sách có 2 phần chính, gồm 10 ch ơng (mỗi phần có 5 ch ơng) và phụ lục. Do tính chất là từ các đề tài nghiên cứu khoa học, nên có thể khi biên sọan thành sách khó tránh khỏi những hạn chế, rất mong đ ợc l ợng thứ. Chúng tôi rất cảm ơn các đơn vị, cá nhân và Diễn đàn phát triển Việt Nam để tài liệu này hoàn chỉnh hơn và in thành sách. TPHCM, tháng 12-2007 Thay mặt tập thể tác giả TS. TRầN NHU TS. Hồ Bá THÂM PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com [...]... www.pdffactory.com Giải pháp quản lý, dạy nghề cho người sau cai nghiện 7 Bố cục nội dung gồm 5 chương: Mở đầu Chương một: Tình hình họat động quản lý, dạy nghề và nguồn lực ở các trường và trung tâm cai nghiện ma tuý Chương hai: Mục tiêu và giải pháp tổ chức quản lý cho người sau cai nghiện Chương ba: Các giải pháp tổ chức dạy văn hóa và dạy nghề cho người sau cai nghiện Chương bốn: Các điều kiện và giải pháp khác... trung tâm cai nghiện tập trung do Sở Lao động - Thương binh và Xã hội (12 trung tâm) và 5 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com Giải pháp quản lý, dạy nghề cho người sau cai nghiện Lực lượng Thanh niên xung phong thành phố (8 trung tâm) quản lý, đang cai nghiện, chữa bệnh, phục hồi sức khỏe, dạy văn hóa và dạy nghề cho hơn 30.000 người nghiện ma tuý thuộc 3 loại người nghiện: Một...Phần một Giải pháp quản lý, dạy nghề cho người sau cai nghiện trong chương trình ba năm ở các trường, trung tâm tại thành phố hồ chí minh 2004-2005 1 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com Giải pháp quản lý, dạy nghề cho người sau cai nghiện Mở ĐầU I Tính pháp lý, bức thiết và nhân đạo của đề án sau cai 1 Cùng với quá... học và kinh nghiệm thực tiễn trong những năm thực hiện Luật Phòng, chống ma tuý, Đảng bộ và Chính quyền TP HCM xây dựng "Kế hoạch triển khai Đề án tổ chức quản lý, dạy nghề và giải quyết việc làm cho người sau cai nghiện" và đề án này đã được Chính phủ chấp thuận 6 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com Giải pháp quản lý, dạy nghề cho người sau cai nghiện Nội dung chính của Đề. .. vì cho rằng tập trung cai nghiện bắt buộc đã là "vi hiến" thì việc kéo dài thời gian quản lý và dạy nghề thêm 3 năm là 9 PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com Giải pháp quản lý, dạy nghề cho người sau cai nghiện "vi phạm luật pháp và quyền con người", thì nay đa số các bậc cha mẹ và thân nhân của những người cai nghiện đồng tình và ủng hộ "Đề án Tổ chức quản lý, dạy nghề và giải... Giải pháp quản lý, dạy nghề cho người sau cai nghiện Các cơ sở cai nghiện của thành phố theo hình thức hợp đồng lao động làm nhân viên chuyên môn nghiệp vụ hoặc trong đội hình lao động tình nguyện Người sau cai nghiện được giúp đỡ và tạo điều kiện để có thể định cư lâu dài tại vùng quê mới Các hợp tác xã và cơ sở sản xuất do gia đình người cai nghiện và các cá nhân, tổ chức thuộc các thành phần kinh tế... nhất có thể cho những người nghiện sau 2 năm cai nghiện và phục hồi sức khỏe, được ở lại các trung tâm cai nghiện để tiếp tục rèn luyện, phục hồi nhân cách; được dạy văn hóa đạt trình độ cần thiết để có thể học một nghề kỹ thuật theo tiêu chuẩn của ngành dạy nghề; tiếp đến là được giải quyết việc làm trong những môi trường thích hợp với người sau cai nghiện, tức là môi trường không bị ảnh hưởng nhiều... những điều kiện cơ bản cho người đã cai nghiện có thể tái hòa nhập cộng đồng tương đối an toàn, tránh nguy cơ tái nghiện cao Thành phố Hồ Chí Minh (TP HCM) là thành phố đi đầu tiến hành hình thức cai nghiện tập trung những người nghiện ma tuý tại các địa bàn dân cư và những người nghiện sống ở gầm cầu, nhà ga, hè phố, những người nghiện từ các tỉnh và thành phố khác dạt về đây Cho đến hết năm 2004,... hình thức và những lựa chọn khác nữa phù hợp với việc tạo công ăn việc làm cho người sau cai nghiện "Đề án tổ chức quản lý, dạy nghề và giải quyết việc làm cho người sau cai nghiện" của TP HCM trước hết xuất phát từ lợi ích thiết thân của những người nghiện và gia đinh họ và yêu cầu phát triển thành phố lành mạnh Với Đề án này, TP HCM quyết giành giật hàng vạn con người khiếm khuyết nhân cách do ma... cứu và phát hiện những tác nhân thuận và không thuận để có biện pháp kịp thời nhằm đảm bảo tính khả thi của hai nhiệm vụ quan trọng là quản lý và dạy nghề cho người sau cai nghiện - Nghiên cứu và đề xuất hệ thống những giải pháp khả thi về quản lý và dạy nghề cho học viên cai nghiện, một loại đối tượng đặc biệt, chưa có tiền lệ 4 Thời gian thực hiện Đề tài trong một năm kể từ ngày ký hợp đồng và được . HộI THàNH PHố Hồ CHí MINH Sở KHOA HọC Và CÔNG NGHệ THàNH PHố Hồ CHí MINH Quản lý, dạy nghề & giáo dục phục hồi nhân cách cho ng ời sau cai nghiện Vấn đề và kinh nghiệm ở Thành phố Hồ Chí Minh TS biên soạn thành cuốn sách này Vấn đề quản lý, dạy nghề và giáo dục nhân cách cho ng ời sau cai nghiện. Vấn dề và kinh nghiệm ở Thành phố Hồ Chí Minh gồm kết quả chính của 2 đề tài nói trên và một. pháp quản lý, dạy nghề cho ng ời sau cai nghiện 6 Lực l ợng Thanh niên xung phong thành phố (8 trung tâm) quản lý, đang cai nghiện, chữa bệnh, phục hồi sức khỏe, dạy văn hóa và dạy nghề cho hơn