Câu trả lời đầu tiên tôi sẽ xét nó nằm trong nhan đề một câu chuyện của Andersen là “người nào, vật nào, chỗ nấy” [Everything in it’s right place]. Cách giải thích này cho rằng mọi thứ trên thế giới đều có chỗ của nó, đều có nơi chốn của nó. Việc của con người không phải cố gắng vươn lên, không phải cố gắng đi tới một nơi chốn nào đấy, mà phải tìm được nơi chốn được định cho mình. Cách giải thích này phần nào theo hướng chức năng luận nó coi thực thể đang xét là một bộ máy, và mỗi cá nhân chỉ là một bộ phận để guồng máy đấy chạy. Ẩn dụ này khá phổ biến ở Châu Âu từ thời Phục hưng, bởi vì đây là thời mà máy móc bắt đầu phát triển. Một số người như ông Gallieo hay ông Newton cũng sử dụng phép ẩn dụ về bộ máy. Cách xét này, nói tiếp về mặt phương pháp, có cái lợi lớn: nó không xét thực thể trong quá trình vận động. Chẳng hạn, nó không xét con thỏ trong khoảng thời gian con thỏ lớn đến khi con thỏ già đi rồi chết, mà chỉ xét con thỏ trong một khoảnh khắc, như con thỏ đang ở trong thời khắc sung mãn nhất, ở trong một ngày nhất định. Đấy là bàn về phương pháp trên, nó chỉ xét thực thể trong một khoảnh khắc nhất định của nó. Tất nhiên, có một cái lợi là đông cứng lại đối tượng, giúp mình, từ sự đông cứng ấy, tạo ra những khái niệm cố định để phân tích. Ví dụ, trong kinh tế học, rất nhiều khái niệm hiện nay mình đang sử dụng nó được tạo ra từ quy trình trên: "tiền lương", "giá trị", "giá cả của một món hàng", "lao động". Đó là cái lợi đồng thời cái hại của hướng đi ta đang xét.
Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC” [Lao động ABC], Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa ward, Đống Đa district, Sunday, November 21, 2021, 15:00 – 15:30, participants Theory of Labour ABC Lao động ABC Đăng Thành Dang-Thanh Nguyen “Theory of Labour ABC” [Lao động ABC], Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa ward, Đống Đa district, Sunday, November 21, 2021, 15:00 – 15:30, participants: https://dangthanhsite.wordpress.com/2021/11/25/abc-ve-lao-dong/ Prepatory paper [1.] Có chủ đề mà người quan tâm cá nhân cảm thấy lạc lõng hay bị áp hệ thống theo nhiều cách khác nhau, biểu nhiều cách Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC” [Lao động ABC], Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa ward, Đống Đa district, Sunday, November 21, 2021, 15:00 – 15:30, participants khác Ví dụ: cảm thấy lạc lõng ứng xử sếp ứng xử đồng nghiệp Cái cần quan tâm là, lại cảm thấy vậy, lý Tất nhiên, có nhiều câu trả lời cho câu hỏi [2.] Câu trả lời tơi xét nằm nhan đề câu chuyện Andersen “người nào, vật nào, chỗ nấy” [Everything in it’s right place] Cách giải thích cho thứ giới có chỗ nó, có nơi chốn Việc người cố gắng vươn lên, cố gắng tới nơi chốn đấy, mà phải tìm nơi chốn định cho Cách giải thích phần theo hướng chức luận coi thực thể xét máy, cá nhân phận để guồng máy chạy Ẩn dụ phổ biến Châu Âu từ thời Phục hưng, thời mà máy móc bắt đầu phát triển Một số người ông Gallieo hay ông Newton sử dụng phép ẩn dụ máy Cách xét này, nói tiếp mặt phương pháp, có lợi lớn: khơng xét thực thể q trình vận động Chẳng hạn, khơng xét thỏ khoảng thời gian thỏ lớn đến thỏ già chết, mà xét thỏ khoảnh khắc, thỏ thời khắc sung mãn nhất, ngày định Đấy bàn phương pháp trên, xét thực thể khoảnh khắc định Tất nhiên, có lợi đơng cứng lại đối tượng, giúp mình, từ đơng cứng ấy, tạo khái niệm cố định để phân tích Ví dụ, kinh tế học, nhiều khái niệm sử dụng tạo từ quy trình trên: "tiền lương", "giá trị", "giá hàng", "lao động" Đó lợi đồng thời hại hướng ta xét Ta bắt đầu vào kinh tế học cổ điển Người lập nên kinh tế học cổ điển sử dụng lợi đồng thời hại cách tiếp cận ["người nào, vật nào, chỗ nấy"] để xem xét vấn đề bàn đây, ơng Adam Smith Ơng Adam Smith có tiên đề người tự tính có xu hướng trao đổi đồ dùng cho Con người trở nên người người trao đổi đồ dùng cho Bọn thú không trao đổi đồ dùng cho người Và trình người trao đổi đồ dùng cho nhau, dân số gia tăng, dẫn tới trao đổi ngày Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC” [Lao động ABC], Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa ward, Đống Đa district, Sunday, November 21, 2021, 15:00 – 15:30, participants nhiều đồ dùng, từ tạo nên nhu cầu cần phải tạo nhiều đồ dùng Điều dẫn tới phân công lao động Quá trình phân cơng lao động dẫn tới hệ người đảm nhận chức vụ định Ví dụ, nhà máy, phân người mang chức vụ huy, người xử lý công đoạn định Mỗi người giữ chức vụ, nói Andersen, người có chỗ Do người buộc phải tham dự vào guồng máy Nếu người không tham dự vào guồng máy guồng máy khơng chạy Thực tế, cách giải thích đè nén cảm nhận mang tính chủ quan người, cho rằng: guồng máy chạy ổn, không quan tâm đến người Và phần mà người phải hoạt động guồng máy có thể, phần đấy, coi chức phận hay thiên mệnh họ Có người mang thiên mệnh làm vua, có người mang thiên mệnh làm sếp, có người làm ơng bảo vệ Mỗi người phải có chức vụ để guồng máy hoạt động Cách nhìn này, sau tơi xét, có vấn đề Cách nhìn có hai vấn đề Một là, đánh đồng guồng máy kinh tế với guồng máy xã hội Tơi nghĩ xã hội cịn nhiều thứ so với kinh tế, so với quy luật kinh tế Nó cịn có tình u thương, cịn có quan tâm chăm sóc người với người, gồm quy luật thuận mua vừa bán Nhưng cách nhìn lại đánh đồng guồng máy kinh tế guồng máy Vấn đề thứ hai cách nhìn cho thấy xã hội cứng người chỗ Con người khơng thể di chuyển Một người làm nghệ thuật làm nghệ thuật Một người làm ngân hàng làm ngân hàng Hay người, hay gia đình làm vị trí định, mãi, kiếp kiếp, hậu duệ làm Đấy [xã hội theo cách nhìn Adam Smith (Adam Smith theo cách diễn giải chức luận tôi)] xã hội cứng, cá nhân bị định vị trí thay đổi Nếu mà xét kỹ hơn, giới giới đặt tôn ti chặt, trước đời tơn ti [3.] Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC” [Lao động ABC], Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa ward, Đống Đa district, Sunday, November 21, 2021, 15:00 – 15:30, participants Chúng ta nói xã hội có tơn ti chặt, tơn ti định trước sinh Làm người ngày hơm sống xã hội vậy? Rõ ràng cách làm ơng Adam Smith có mặt hại, có mặt tốt cho khung để phản đối Tiếp theo có người nhìn lại, xét lại cách nhìn ơng Karl Marx mà học trường đại học Tất nhiên, theo tiếng Việt, "Các Mác" nghĩ có nhiều Marx Các Mác, qn, thành Hiểu có nhiều ơng Marx đầu óc người ta Và lấy hướng diễn giải ông Marx Hiện có hai hướng diễn giải Cách diễn giải thứ ông Marx sáng lập mơn kinh tế trị học mới, mà học thời đại học Cách diễn giải thứ hai ông ta phê phán kinh tế trị học Tơi theo hướng diễn giải thứ hai ông ta phê phán mơn kinh tế trị học Ông ta phê phán cách nào? Ông ta phê phán cách cho rằng: đánh đồng mặt kinh tế với mặt xã hội ông Adam Smith, mà cần thấy trước xã hội sau nảy sinh quan hệ kinh tế Thứ hai, đánh đồng người mặt kinh tế họ với toàn thể người Anh ta ngồi tiếng lao động, cịn bao thời gian chăm sóc gia đình, gặp bạn bè Khơng thể lấy quy tắc hoạt động kinh tế để xét mặt đời sống Như láo! Như ông Marx đề nghị xét tất mặt người, có hỷ, nộ, ái, ố [4.] Nhưng để xét tất mặt người? Nó đưa tốn khó Bài tốn ấy, xét lịch sử tư tưởng, giải đáp phần: thôi, xét mặt anh, tơi đưa phản biện cho cách xét khách quan kiểu Adam Smith xét mặt chủ quan anh, mặt chủ quan cá nhân Chúng ta tới ông Max Weber Ông nhà xã hội học người Đức sinh cuối kỷ XIX, sống năm 1920, có nghĩa Thế chiến thứ kết thúc năm Ông sống khoảng thời gian đế quốc chủ nghĩa Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC” [Lao động ABC], Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa ward, Đống Đa district, Sunday, November 21, 2021, 15:00 – 15:30, participants Hoàn cảnh sống thời nhỏ ơng ta gia đình Tin Lành Ơng ta kinh nghiệm thần học Tin Lành, thấy mập mờ, nước đôi cách diễn giải vài nhánh thần học Tin Lành Mập mờ là: 1) người Chúa chọn, 2) người Chúa chọn chọn, thân sống họ làm hành động để vinh hiển nơi Chúa Cách diễn giải vài nhánh thần học Tin Lành đánh đồng: 1) người Chúa chọn, 2) hành động người Chúa chọn Bạn có hiểu khơng? Nghĩa là, mà Chúa chọn khơng thể biết được, biết người Chúa chọn có phẩm tính định, số lao động chăm Mình khơng thể biết người Chúa chọn, tự cải tạo thành người lao động chăm chỉ, biện minh rằng: thực tế, Chúa chọn trước tơi khơng lao động chăm mà lao động chăm chỉ; điều chứng tỏ Chúa chọn Nhưng hai vế khơng giống Mình khơng thể có hiểu biết tồn tri Chúa, biết làm việc chăm Có thể đứa làm việc chăm đứa Chúa chọn Người bị áp lực luôn phải làm việc chăm Làm việc chăm khơng phải để tích lũy tài sản cho thân Chăm để Chúa chọn, để vinh hiển nơi Chúa, tới ngày đánh giá cuối sống đời đời Họ thực có khắc khoảnh Cách xét Max Weber, phương pháp luận, đưa hiệu tốt: đánh vào mặt chủ thể người Con người cá nhân phải ý thức bổn phận, trách nhiệm Bản thân người kito hữu coi ý thức bổn phận Vì số nhánh thần học Tin Lành đưa nhiệm vụ kito hữu ý thức bổn phận mình: phải lao động cách hiệu để xứng đáng làm tín đồ kito hữu, để xứng danh Chúa Vì lao động khơng phải lao động xã hội ấn cho mình, khơng phải lao động guồng máy ấn cho mình, mà tự mình, tự linh hồn mình, cảm nhận bổn phận vậy, trách nhiệm Và trách nhiệm ấy, lao động để cải tạo giới theo thiên hướng người Nhưng hoàn cảnh lịch sử Tin Lành đời lan rộng trùng với hoàn cảnh lịch sử mà nước đế quốc xâm chiếm thuộc địa, họ cho rằng: lý xâm chiếm để nước thuốc địa làm theo ý mình, cải đạo dân thuộc địa theo ý mình, nhiệm vụ trần gian nơi Và họ Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC” [Lao động ABC], Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa ward, Đống Đa district, Sunday, November 21, 2021, 15:00 – 15:30, participants có lý để biện minh cho lao động Mình cảm nhận trách nhiệm nơi mình, nhiều người khác vậy, cảm nhận rằng: cần lao động tự thân cần lao động để cơng nhận người Chúa chọn Những người kito hữu biện minh cho thần học họ tín ngưỡng, tơn giáo khác khơng xuất phát từ trải nghiệm cá nhân (ý thức cá nhân) mà đến từ trải nghiệm mang tính tính tập thể Họ cho tình trạng tập thể tình trạng người cá nhân chưa thức tỉnh Nền thần học kito giáo đo đếm lao động được? Nó đo đếm thời gian, số Ngay cắt xén cho hoạt động riêng mình, lơi lao động tí, đâu thể chắn Chúa khơng trừng phạt Những người kito hữu có khắc khoải thời gian đến nhường Do lao động có lý biện minh: biện minh nơi Chúa Khơng phải ép phải làm việc đấy, mà Chúa cần làm thế, cần làm thế, làm để lên Nước Chúa Sự phần an ủi Khơng phải guồng máy bắt hoạt động để khiến quên mình, mà cần lao động để với Chúa Tất nhiên, quốc gia nào, cộng đồng có thần học nhấn vào thời gian Tin Lành Sẽ có nhiều người khơng theo đạo, cảm thấy xa lạ với Chúng ta cảm thấy: người kito hữu, tìm biện minh cho lao động nơi Chúa, cịn sao? Sẽ đến tác giả [5.] Chúng ta qua kỷ XX, qua Chiến tranh lạnh, đến thời tồn cầu hóa nay, có tác giả tên David Graeber Ông nhà nhân học, chết năm 2019, khơng phải ám sát Ơng nhà vơ phủ, tra vấn cần thiết tồn phủ hay thiết chế Bởi thời bọn thư lại Có sách quan trọng ông ta Bullshits Jobs, dịch sang tiếng Việt "cơng việc vơ nghĩa" [David Graeber (Trần Hồng Sơn dịch), Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC” [Lao động ABC], Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa ward, Đống Đa district, Sunday, November 21, 2021, 15:00 – 15:30, participants Bullshits jobs: đời ngắn lắm, đừng làm việc vô nghĩa, TP.HCM: Saigon Books & NXB Thế giới, 2021, khổ 14x20.5cm, 388 trang, giá bìa 170.000 đồng] Xét bối cảnh ơng ta trước Bối cảnh ông ta bối cảnh giới sống bây giờ, có khác so với ba người nói 1) Adam Smith, kỷ XIX, 2) Karl Marx, kỷ XIX, 3) Max Weber, kỷ XIX – đầu kỷ XX? Có điểm khác lớn kinh tế tư chủ nghĩa thực bao quát toàn mặt đời sống Con người ngày hơm chạy đâu khơng thể khỏi tư Trong quan hệ, ví dụ, quan hệ kín đáo yêu đương, sử dụng thuật ngữ, quan hệ theo kiểu tư Chúng ta mua sắm đồ tặng người khác phải tham gia vào mạng lưới tư Như lý tưởng Adam Smith xã hội đánh đồng với kinh tế trở nên thực nơi Điều kinh khủng Hệ bối cảnh kinh tế xã hội đánh đồng với nhau, người kinh tế đánh đồng với người toàn mặt Nhưng hồn cảnh có mặt tốt: phân công lao động nâng cao, mà dân số nâng lên, để máy xã hội chạy được, không thiết tất người phải lao động, không thiết người phải giống phận guồng máy Mọi người có nhiều option Sẽ sinh người tầng lớp nhàn rỗi, họ có nhiều thời gian nhàn rỗi Hoặc số người có mong muốn tìm hiểu số điều mà không bị áp lực guồng máy Nó cho người ta nhiều lựa chọn Nhưng có dở So với người Adam Smith cho vị trí guồng máy cần mình, so với người Max Weber cho vị trí Chúa cần mình, người David Graeber biết vị trí khơng cần Kể có đứa khác nhảy vào vị trí Mình đâu Căn cước cơng việc đâu Nói thêm Nếu mà theo Milan Kundera – nhà tiểu thuyết tiểu luận tiếng người Czech viết tiếng Pháp, sống Pháp – thời thời khủng hoảng cước Tôi nghĩ ý cần hiểu thêm Căn cước kiểu Adam Smith hay kiểu Max Weber cước gắn chặt với công việc, cho người người công việc Chúng ta giới thiệu thân: tơi người thích vẽ, ln cho vẽ phải liên quan đến Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC” [Lao động ABC], Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa ward, Đống Đa district, Sunday, November 21, 2021, 15:00 – 15:30, participants cơng việc Chúng ta đâu thể nói chuyện với người khác mèo, muốn sống đời mèo Đấy đâu thể identity Tơi muốn bổ sung cho ý ông Milan Kundera: thời mà identity phải nghĩ khác, ngồi khung kinh tế trị học, khung Adam Smith Max Weber Muốn ngồi khung cần thấy khung chật Ơng David Graeber người cho thấy hai khung chật chội Khung chật chột nào? Ngày hôm nay, người cá nhân chẳng cần thiết cho ai, cho thực thể nào, chẳng gây hại hay chẳng ảnh hưởng đến Đấy ý thứ Ý thứ hai là, phần chun mơn hóa cho thực có cần thiết khơng, có thực cần thiết cho máy hoạt động? Họ khơng cịn biện minh cho cơng việc theo kiểu Adam Smith Max Weber nữa, họ khơng cịn cỗ máy lớn để biện minh, họ khơng cịn Chúa để biện minh Họ trở lại với tư cách người bình thường quan hệ với Xét từ góc độ thần học kito giáo, thối hóa Nhưng cho hội để thấy đời sống thực khổ Mình khơng cịn Chúa để biện minh Mình khơng cịn guồng máy cao siêu để biện minh Mình cịn có mình, quan hệ với người khác [6.] Nhưng họ, người biết khổ nào, mắc kẹt chỗ: họ biết phần sản xuất xã hội, họ khơng thể khỏi hồn tồn Họ có lợi chân chân ngồi, để họ nhìn lại tình cảnh Nhưng họ khơng hồn tồn được? Có lý tơi chưa thực rõ khơng theo khung bốn người nói, lý kinh tế học Lý kinh tế giới hoạt động dựa tập đoàn khổng lồ, xuyên quốc gia, gắn chặt với nhà nước Trong đó, người muốn sống ổn cần lựa chọn đóng bảo hiểm, đóng thuế cho nhà nước, mua cổ phiếu Tiền mà bỏ siêu tập đồn sinh sống Theo nghĩa đó, công dân cổ đông vô danh Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC” [Lao động ABC], Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa ward, Đống Đa district, Sunday, November 21, 2021, 15:00 – 15:30, participants nhiều tập đoàn khổng lồ khác nhau, hoạt động chúng ảnh hưởng sinh tử đến kinh tế cá nhân Nếu tập đoàn chết, triệu triệu người lâm nguy Họ bị bám chặt lấy tập đoàn mặt sinh tử Tôi cho lý mặt kinh tế vậy, khiến người – họ biết họ phần – khơng thể ngồi hồn tồn Kết thúc bàn nói tơi lý giải người ta khơng khỏi hồn tồn hệ thống Có thể so sánh với phương Đơng cổ đại có trị học Nho giáo, ln bảo mình: quan hệ với người, phải cư xử cho phải phép Cái lý Nho giáo họ tạo vô số sợi dây ràng buộc họ không tạo sợi dây [cf: Phan Ngọc] Hệ thống kinh tế giới không tạo sợi dây to mà tạo vô số sợi dây nhỏ để kiềm tỏa Họ kiềm tỏa khơng mặt kinh tế tơi nói, mà cịn kiềm tỏa ngơn ngữ, vào lời nói, vào quan hệ xã hội Đấy vô số sợi dây mà điều kiện nói rõ Nền kinh tế chủ nghĩa tư áp cho hội Marx Engels nói chủ nghĩa xã hội xã hội có điều kiện đưa tới khả xảy kinh tế tư chủ nghĩa đến phương thức sản xuất cao Điều kiện có Tất nhiên, Engels với Marx chủ nghĩa xã hội Engels có viết tập sách abc chủ nghĩa cộng sản [Phi-đích Ăng-ghen [Friedrich Engels], "Những nguyên lý chủ nghĩa cộng sản", in trong: Các Mác & Phri-đích Ăngghen [Karl Marx & Friedrich Engels], Tuyển tập gồm sáu tập, tập I, Hà Nội: NXB Sự thật, 1980, khổ 12.5x20cm, 884 trang, sách chị Đinh Thị Hương Liên tặng, trang 439 – 466] Họ mường tượng ra, khơng phải nói lời tiên tri Họ dựa đốn khơng dựa lý bà láp, mà dựa tình hình kinh tế cụ thể Nếu kinh tế khác, quan hệ xã hội khác, kết khác Đúng đảng cộng sản cho cần chủ nghĩa xã hội mới, so với chủ nghĩa xã hội thời Marx Engels Chúng ta không dùng lại kết luận Marx Engels mà cần hiểu lý họ Chủ nghĩa tư tiến hóa rồi, mà chủ nghĩa xã hội giáo điều khơng thể Mình muốn thắng phải hiểu lý kẻ thù Có thể kẻ thù chúng ta, mặt tư tưởng, người Adam Smith, Max Weber Kẻ thù Kẻ thù mặt tư tưởng Hai triết gia ấy, Max Weber Adam Smith, tất nhiên không chống lại người lao động, họ đẻ Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC” [Lao động ABC], Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa ward, Đống Đa district, Sunday, November 21, 2021, 15:00 – 15:30, participants thời đại họ lý thuyết họ tạo biện minh phần cho chủ nghĩa tư Muốn vượt qua mặt vật chất cần vượt qua mặt tư tưởng 10 ... nhiên không chống lại người lao động, họ đẻ Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC? ?? [Lao động ABC] , Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane,... trao đổi ngày Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC? ?? [Lao động ABC] , Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa... đời tơn ti [3.] Đăng Thành (Dang-Thanh Nguyen), “Theory of Labour ABC? ?? [Lao động ABC] , Hanoi: After Work Shift [Tan ca thôi] project, Toha coffee, 111 – 112, 8A lane, Vũ Thạnh street, Ô Chợ Dừa