Microsoft Word 14 DAChung doc 130 HNUE JOURNAL OF SCIENCE DOI 10 18173/2354 1075 2018 0069 Educational Sciences, 2018, Volume 63, Issue 5, pp 130 136 This paper is available online at http //stdb hnue[.]
HNUE JOURNAL OF SCIENCE Educational Sciences, 2018, Volume 63, Issue 5, pp 130-136 This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn DOI: 10.18173/2354-1075.2018-0069 ÁP DỤNG QUY TRÌNH HÌNH THÀNH HÀNH ĐỘNG TRÍ ĨC CỦA P.IA.GALPERIN NHẰM PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG BẢO TỒN CHO TRẺ - TUỔI Đồn Anh Chung Khoa Tiểu học - Mầm non, Trường Đại học Tây Bắc Tóm tắt Bảo tồn coi yếu tố then chốt định xuất thao tác trí tuệ trẻ em Bài viết tập trung phân tích kết khảo sát thực trạng mức độ bảo toàn khối lượng trẻ mẫu giáo - tuổi; phân tích kết áp dụng quy trình bước hình thành hành động trí tuệ P.Ia.Galperin việc phát triển khả bảo toàn khối lượng trẻ mẫu giáo - tuổi thành phố Sơn La Từ nội dung phân tích, viết đưa kết luận có ý nghĩa quan trọng việc giáo dục nhận thức, trí tuệ cho trẻ giúp cho công tác chuẩn bị cho trẻ vào phổ thơng đạt hiệu cao Từ khóa: Bảo tồn, bảo tồn khối lượng, thao tác trí tuệ, trẻ mẫu giáo - tuổi, chuẩn bị cho trẻ vào lớp 1 Mở đầu Vấn đề giáo dục nhận thức, trí tuệ cho trẻ - tuổi chuẩn bị vào lớp việc làm quan trọng cần thiết gia đình, nhà trường xã hội quan tâm Trong q trình phát triển trí tuệ cá nhân, giai đoạn - tuổi có ý nghĩa đặc biệt quan trọng Đây thời kì tảng cho việc hình thành thao tác trí tuệ sau Có nhiều nghiên cứu thao tác trí tuệ Tuy nhiên, nhà nghiên cứu thống với mơ tả việc hình thành thao tác trí tuệ rút từ cơng trình nghiên cứu J.Piaget P.Ia.Galperin J.Piaget cho rằng, bảo tồn khả trì bất biến vật biến đổi hình ảnh tri giác vật Đây yếu tố then chốt, là đặc trưng quan trọng để tạo khả xây dựng thực trẻ em vàcái lõi định việc có hay chưa có thao tác trí tuệ trẻ [1, tr 51] Tuy nhiên, cơng trình nghiên cứu Piaget đưa đặc điểm loại bảo tồn chưa đề cập đến kĩ thuật để hình thành phát triển chúng Điều P.Ia.Galperin cố gắng giải thơng qua lí luận bước hình thành hành động trí tuệ ơng xác lập Vì vậy, nghiên cứu hướng đến việc áp dụng quy trình P.Ia.Galperin nhằm phát triển khả bảo toàn khối lượng cho trẻ mẫu giáo - tuổi thành phố Sơn La Bài báo tập trung giới thiệu kết khảo sát thực trạng mức độ bảo toàn khối lượng trẻ mẫu giáo - tuổi kết áp dụng quy trình bước P.Ia Galperin việc phát triển khả trẻ chưa có khả bảo tồn khối lượng Ngày nhận bài: 5/3/2018 Ngày sửa bài: 10/5/2018 Ngày nhận đăng: 17/5/2018 Tác giả liên hệ: Đoàn Anh Chung Địa e-mail: anhchungtb@gmail.com 130 Áp dụng quy trình hình thành hành động trí óc P.Ia.Galperin nhằm phát triển khả năng… Nội dung nghiên cứu 2.1 Phương pháp nghiên cứu 2.1.1 Phương pháp trắc nghiệm Để khảo sát mức độ bảo tồn khối lượng trẻ, chúng tơi sử dụng tập trắc nghiệm J.Piaget, trắc nghiệm khối lượng nước cốc có tiết diện khác Trắc nghiệm tiến hành với hai cấp độ: quan sát hành động Để đánh giá mức độ bảo tồn khối lượng, chúng tơi đưa bốn mức độ với tiêu chí cụ thể sau: Mức độ 1: Bảo toàn ổn định chắn Biểu trình làm thực nghiệm trẻ trả lời câu hỏi, giải thích rõ ràng câu trả lời bảo vệ câu trả lời nghiệm viên lật lại câu trả lời hỏi hỏi lại nhiều lần Mức độ 2: Bảo tồn khơng ổn định Biểu hiện: trẻ trả lời giải thích hỏi ngược lại lặp lại trẻ lại khơng thừa nhận bảo tồn Mức độ 3: Bảo toàn ngẫu nhiên Biểu trẻ trả lời câu hỏi giải thích giải thích khơng đúng, khơng phù hợp với câu trả lời Mức độ 4: Khơng bảo tồn Biểu trẻ khẳng định câu trả lời khơng thừa nhận bảo tồn dù gợi ý câu hỏi Trắc nghiệm quan sát Chọn mẫu: Mẫu nghiệm thể nghiên cứu 83 trẻ mẫu giáo - tuổi haitrường mầm non thành phố Sơn La: Trường mầm non Chiềng Lề (nội thành) Trường mầm non Hua La (ngoại thành) Các tiêu chí chọn mẫu sau: giới tính; địa bàn; dân tộc; phát triển số thuộc tính tâm lí trẻ như: phong phú ngơn ngữ, phát triển vận động, biểu tượng số đo, khả xác định vị trí khơng gian khả suy luận trẻ Mục đích chọn nghiệm thể theo tiêu chí nhằm tìm hiểu mối quan hệ khả bảo toàn trẻ với yếu tố nêu Dựa tiêu chí nêu trên, tính chất quy mơ mẫu nghiệm thể chọn sau: Nam: 43 nghiệm thể, nữ: 40 nghiệm thể; Dân tộc Kinh: 42, dân tộc thiểu số: 41; Nội thành: 43 nghiệm thể, Ngoại thành 40 nghiệm thể Mục đích: trắc nghiệm quan sát cô giáo tiến hành trắc nghiệm cho trẻ quan sát nhằm phát xác định mức độ bảo toàn khối lượng trẻ Cách tiến hành: Bước 1: Chuẩn bị Ba cốc 1, 2, Cốc giống nhau, cốc thứ hẹp cao Một chai nước màu cam (màu sắc giúp trẻ dễ nhận biết hơn) Một bàn, hai ghế Bước 2: Tiến hành trắc nghiệm Cô ngồi đối diện trẻ, nói với trẻ: “Hãy nhìn rót nước từ chai vào hai cốc nào” Cơ rót nước vào cốc thứ cốc thứ hai cho lượng nước hỏi để trẻ công nhận Tiếp theo đổ nước cốc thứ vào cốc thứ ba hỏi cháu Đố cháu, nước hai cốc có khơng? Cốc nhiều hơn? Tại sao? Chúng tiến hành hỏi lại nhiều lần để xem mức độ chắn câu trả lời trẻ Đồng thời trình thực nghiệm hỏi trẻ câu hỏi khác nhằm xác định yếu tố tâm lí can thiệp vào xuất khả bảo toàn như: khả đảo ngược, xác định vị trí khơng gian 131 Đoàn Anh Chung Trắc nghiệm hành động Chọn mẫu: Mẫu nghiệm thể cho trắc nghiệm hành động trẻ có khả bảo tồn khối lượng mức II, mức III mức IV lần trắc nghiệm quan sát Số lượng nghiệm thể lần trắc nghiêm 77 nghiệm thể Mục đích loại trắc nghiệm để trẻ tự làm trắc nghiệm giúp trẻ ghi nhớ trình làm sử dụng thước đo, đồng thời trẻ hành động trực tiếp với đối tượng giúp q trình nội hành động nhanh óc Trắc nghiệm nhằm mục đích nghiên cứu ảnh hưởng việc hành động tới khả bảo toàn khối lượng trẻ Cách tiến hành:Cơ ngồi đối diện trẻ nói: cháu chơi trò chơi với nước Cháu đong chén nước vào cốc thứ (hẹp cao), sau lại đong chén vào cốc thứ hai (rộng nông) Nhận xét lượng nước hai cốc giải thích cho câu trả lời Như vậy, Để nghiên cứu xác định mức độ bảo toàn khối lượng ảnh hưởng việc hành động đến bảo tồn khối lượng trẻ, chúng tơi tiến hành 160 trắc nghiệm lần trắc nghiệm quan sát trắc nghiệm hành động 2.1.2 Phương pháp thực nghiệm Chọn mẫu: Mẫu nghiệm thể cho thực nghiệm áp dụng quy trình P.Ia.Galperin nghiệm thể có khả bảo toàn khối lượng ổn định mức III IV hai lần trắc nghiệm quan sát hành động Đó nghiệm thể: 61, 63, 68, 70 81 Mục đích: Áp dụng quy trình bước P.Ia.Galperin nhằm phát ảnh hưởng tác động đến khả bảo toàn khối lượng trẻ chưa có khả bảo tồn (mức IV) Cách tiến hành: Chuẩn bị: Ba cốc có gắn thẻ số 1, 2, Trong cốc cốc có hình dạng giống nhau, cốc thứ hẹp cao cốc 1, Một chai nước Bước 1: Yêu cầu trẻ tiến hành hành động đong nước (hành động xuôi hành động ngược) Trong bước này, chọn cách định hướng thứ hai phần, tồn bộ, giáo viên hướng dẫn Chúng tơi hướng dẫn trẻ đong nước vào hai cốc với lượng nước Sau yêu cầu trẻ đổ hai cốc vào cốc thứ hẹp cao Yêu cầu trẻ tiến hành hai lần, đong vào lại đổ ngược trở lại Tức cho trẻ tiến hành hai hành động đong nước xuôi ngược Bước 2: Cho trẻ mô tả hành động đổ nước Cơ u cầu trẻ nói to, vừa làm vừa mơ tả q trình hành động đổ nước từ cốc thứ sang cốc thứ cao hẹp trình đổ ngược lại từ cốc thứ cốc thứ Bước 3: cho trẻ hành động đổ nước mô tả hành động xuôi ngược cách nói thầm, mơ tả mấp máy trẻ làm Yêu cầu trẻ tiến hành nhiều lần mô tả nhiều lần lần làm trẻ mô tả nhanh rút gọn không hành động mà mơ tả ngơn ngữ q trình trẻ làm Bước 4: Yêu cầu trẻ nhắm mắt mô tả q trình hành động xi ngược nhận xét lượng nước sau đổ từ cốc sang cốc hẹp lượng nước hai cốc sau đổ từ cốc thứ ngược lại cốc Bước 5: Yêu cầu trẻ nhận xét lượng nước hai cốc Xác định mức độ bảo tồn sau thực nghiệm Chúng tơi vào mức độ bảo toàn nêu phần lí luận vào biên thực nghiệm kết trình nhận xét trẻ bước để đánh giá mức độ bảo toàn trẻ sau tiến hành thực nghiệm tác động theo bước hình thành P.Ia.Galperin Từ nhằm phát ảnh hưởng tác động đến khả bảo toàn trẻ mẫu giáo 132 Áp dụng quy trình hình thành hành động trí óc P.Ia.Galperin nhằm phát triển khả năng… 2.2 Kết nghiên cứu 2.2.1 Kết nghiên cứu thực trạng mức độ bảo toàn khối lượng trẻ mẫu giáo - tuổi thành phố Sơn La Bảng Mức độ bảo toàn khối lượng trẻ mẫu giáo - tuổi thành phố Sơn La Phương pháp MĐ Trắc nghiệm quan sát (n = 83) Số lượng (%) Trắc nghiệm hành động (n = 77) Số lượng (%) 7,2 7,8 19 22,9 25 32,5 10 12,1 12 15,5 48 57,8 34 44,2 Kết cho thấy, số nghiệm thể có khả bảo toàn khối lượng mức I chiếm tỉ lệ không nhiều Đa số nghiệm thể tiến hành trắc nghiệm quan sát chưa có khả bảo toàn theo nghĩa (tức bảo toàn mức I - mức ổn định) Bằng chứng có 7,2 % nghiệm thể bảo tồn mức I Có thể thấy chênh lệch lớn mức độ bảo toàn khối lượng, đặc biệt chênh lệch mức I mức IV, số trẻ có khả bảo toàn hai mức III IV (mức bảo tồn ngẫu nhiên khơng bảo tồn) chiếm tới 80% tổng số trẻ tham gia tập bảo toàn khối lượng Như vậy, phân bố nghiệm thể không đồng mức độ bảo tồn đa số nghiệm thể có khả bảo toàn khối lượng mức độ thấp Điều hồn tồn phù hợp với lí luận J.Piaget Bởi cơng trình nghiên cứu ơng xác nhận trẻ lên - tuổi có khả Tuy nhiên, Trong nghiên cứu J.Piaget xác nhận có hay khơng có thao tác bảo toàn trẻ chưa định mức mức độ bảo tồn Trong nghiên cứu chúng tơi định bốn mức độ khả bảo toàn trẻ để thuận lợi cho việc đưa biện pháp tác động Những trẻ có khả bảo tồn mức I tự tin vào câu trả lời, trẻ có khả bù trừ đảo ngược nhận thức điều giúp trẻ giải thích cách rõ ràng mức nước cốc dâng cao lượng nước không đổi Có trẻ biết suy luận theo lối bắc cầu: cốc cốc 2, cốc đổ sang cốc nước cốc nhau, có trẻ giải thích sở bù trừ khẳng định rõ ràng, tự tin nghiệm viên hỏi ngược lại, hỏi khác định hướng trả lời Những trẻ có khả bảo toàn mức II chưa thực khỏi hình ảnh tri giác Các em ln bị ảnh hưởng mạnh mẽ hình ảnh tri giác định hướng người dẫn đến việc có lúc thừa nhận, có lúc lại khơng thừa nhận bảo tồn Trẻ khơng chắn chưa hiểu chất thực bảo tồn Những trẻ thuộc nhóm có khả đốn lượng nước cốc cốc (hẹp, cao hơn) hình dung trình ngược lạị Tức trẻ có khả đào ngược Tuy nhiên điều khơng làm trẻ có khả bảo tồn thực Hành động có vai trị định với khả bảo toàn khối lượng trẻ Biểu rõ rệt khả có xu hướng tăng lên trẻ hành động Kết khảo sát yếu tố ảnh hưởng tới mức độ bảo tồn cho thấy: khơng có khác biệt mức độ bảo tồn trẻ theo giới tính dân tộc Tuy nhiên, có khác biệt lớn khả bảo toàn trường nội thành ngoại thành thành phố Sơn La Những trẻ trường mầm 133 Đồn Anh Chung non nội thành có mức độ bảo toàn cao trẻ ngoại thành Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến khác biệt điều kiện học tập điều kiện sống trẻ Có tương quan chặt chẽ yếu tố tâm lí tới khả bảo tồn khối lượng trẻ Hầu em có khả bảo tồn mức I trẻ không đạt yếu tâm lí như: Ngơn ngữ; Khả suy luận; Biểu tượng số đo; Xác định vị trí không gian; Khả suy luận Trong yếu tố tâm lí yếu tố ngơn ngữ biểu tượng số đo có ảnh hưởng nhiều đến khả bảo toàn khối lượng trẻ Bằng chứng 100% trẻ khơng đạt tiêu chí có khả bảo tồn mức IV trắc nghiệm quan sát mức I trắc nghiệm hành động 2.2.2 Kết áp dụng quy trình hình thành hành động P.Ia.Galperin việc phát triển khả bảo toàn khối lượng cho trẻ mẫu giáo - tuổi Bảng Mức độ bảo toàn khối lượng trẻ sau áp dụng quy trình bước hình thành hành động trí tuệ P.Ia.Galperin Stt Nghiệm thể Mức độ bảo toàn Trước thực nghiệm I II III Sau thực nghiệm IV I X II 61 63 X X 68 X X 70 X X 81 X X III IV X Bảng cho thấy hiệu việc áp dụng quy trình bước hình thành hành động P.Ia.Galperin việc phát triển khả bảo toàn khối lượng nghiệm thể chọn Những nghiệm thể tăng mức độ bảo tồn, nghiệm thể từ mức khơng bảo tồn (mức IV) đạt mức II sau thực nghiệm; nghiệm thể từ mức III lên mức I Kết cho phép nghĩ tới việc sử dụng phương pháp thực tiễn nhằm phát triển khả bảo tồn nói chung khả bảo tồn khối lượng nói riêng cho trẻ mẫu giáo - tuổi Dưới giới thiệu kết cụ thể nghiệm thể số 63 sau: Nghiệm viên (NV): yêu cầu trẻ giót nước vào cốc cho lượng nước Trẻ: giót nước NV: cháu vừa làm gì? Trẻ: cháu giót nước NV: Hai cốc nước cháu vừa giót có khơng Trẻ: có NV: Bây cháu vừa đổ nước từ cốc thứ sang cốc thứ lại đổ ngược lại từ cốc cốc NV: Cháu nói cho xem cháu vừa làm nào? Trẻ: cháu đổ nước từ cốc sang cốc (cốc sang cốc 3) NV: cháu thử nhận xét giúp cô xem lượng nước nào? Trẻ: nước cốc nhiều NV: đổ ngược trở lại nào? Trẻ: 134 Áp dụng quy trình hình thành hành động trí óc P.Ia.Galperin nhằm phát triển khả năng… NV: cháu vừa làm vừa nói to q trình cháu làm Trẻ: làm (trẻ không tiến hành làm mô tả lúc) NV: cháu vừa làm gì? Trẻ: cháu đổ nước NV: cháu đổ nước sang cốc lượng nước nào, đổ ngược lại nào? Trẻ: đổ sang nước cao lên, đổ ngược lại NV: cháu nói câu nào: đổ nước sang nước dâng lên, đổ ngược lại nước Trẻ: nhắc lại NV: Bây cháu vừa làm vừa nói to câu cháu vừa nói lên Trẻ: thực nói NV: yêu cầu trẻ làm lại nói thầm Trẻ: nói thầm NV: Yêu cầu trẻ nhắm mắt lại hình dung xem vừa làm Trẻ: nhắm mắt NV: cháu nhận xét cho lượng nước cốc cốc nào? (cô vừa làm vừa hỏi) Trẻ: NV: Vì sao? Trẻ: đổ ngược lại NV: cháu nhìn lại xem cốc cốc lượng nước hay cốc nhiều hơn? Trẻ: Có thể thấy, q trình thực nghiệm chúng tơi gặp nhiều khó khăn, nghiệm thể chọn chưa đạt tiêu chí như: nghe hiểu thực dẫn liên quan đến hay hành động; khả suy luận vàxác định vị trí khơng gian Vì vậy,trẻkhơngthực hiệnhết yêu cầu nghiệm viên Chúng phải chia nhỏ yêu cầu gợi ýtrẻ thực Trẻ đặc biệt khó khăn bước thứ 2: mơ tả lời nói to q trình làm thực nghiệm Ở bước này, trẻ lúc vừa làm vừa mơ tả Vì vậy, nghiệm viên phải cho trẻ thực riêng tách rời sau khớp hành động lời nói Kết luận Nhìn chung, trẻ mẫu giáo - tuổi thành phố Sơn La có khả bảo tồn khối lượng mức độ khác nhau, đa số trẻ chưa có khả bảo toàn khối lượng thực (mức I) Khả bảo toàn khối lượng trẻ ảnh hưởng yếu tố như: điều kiện sống học tập trẻ; đặc điểm tâm lí cá nhân Trong yếu tố tâm lí cá nhân, ảnh hưởng lớn yếu tố ngôn ngữ và yếu tố biểu tượng số vàđo Những yếu tố giới tính, dân tộc khơng ảnh hưởng đến mức độ bảo tồn khối lượng trẻ Bước đầu, nghiệm thể tổ chức hướng dẫn hành động theo bước hình thành hành động trí óc P.Ia.Galperin tăng mức độ bảo toàn Điều thể rõ kết thực nghiệm (Cả nghiệm thể tăng mức độ bảo tồn) Với số lượng nghiệm thể vậy, tác giả chưa thể khẳng định chắn rằng: hồn tồn khắc phục tượng khơng bảo tồn trẻ lí luận P.Ia.Galperin Tuy nhiên, điều gợi ý cho hướng nghiên cứu sâu khả bảo tồn trẻ Tuy nhiên, ta khẳng định việc tích cực cho trẻ hành động tổ chức cho trẻ hành động phát triển thao tác trí tuệ nói chung khả bảo tồn khối lượng nói riêng trẻ 135 Đồn Anh Chung TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] [2] [3] [4] [5] Phan Trọng Ngọ (chủ biên), 2016 Giáo trình lí thuyết phát triển tâm lí người, NXB Đại học Sư phạm Phan Trọng Ngọ (chủ biên), 2000 Tâm lí học trí tuệ, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội Phan Trọng Ngọ, Dương Diệu Hoa, Nguyễn Thị Mùi, 2000 Tâm lí học hoạt động khả ứng dụng vào lĩnh vực dạy học, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội Dương Diệu Hoa (chủ biên), 2008 Tâm lí học phát triển, Nxb Đại học Sư phạm J.Piaget, B.Inhelder, Vĩnh Bang, 2000 Tâm lí học trẻ em ứng dụng tâm lí học Piaget vào trường học Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội ABSTRACT Development of “weight” preservation for five to six year old kindergarten children in Son La city Doan Anh Chung Faculty of Preschool and Primary school Education, Tay Bac University Preservation is considered as a key factor that decides the appearance of childhood intellectual manipulation The article focuses on analysing the results from the investigation into the degree of “weight” prservation of five to six year old children as well as the results of researches based on the theory of steps of forming intellectual manipulation established byP.Ia.Galperin From the anayses, the article figures out some findings which are important and meaningful for children intellectual education and efficient preparation for school activities Keywords: Preservation, prservation of “weight”, intellectual manipulation, five to six year old children, preparation for school 136 ... meaningful for children intellectual education and efficient preparation for school activities Keywords: Preservation, prservation of “weight”, intellectual manipulation, five to six year old children,