Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt tờng, cách tờng tối thiểu 0,5 m cách mép đờng vận chuyển tối thiểu 1m Phải bao che cấu bánh răng, răng, cấu dịch chuyểnTrong máy chạy tuyệt đối không gá lắp điều chỉnh vật gia công 4.4 Kỹ thuật an toàn điện 4.4.1 Một số khái niệm an toàn điện a/Tác động dòng điện thể ngời: Dòng điện qua thể ngời gây nên phản ứng sinh lý phức tạp nh làm huỷ hoại phận thần kinh điều khiển giác quan bên ngời, làm tê liệt thịt, sng màng phổi, huỷ hoại quan hô hấp tuần hoàn máu Một yếu tố gây tai nạn cho ngời dòng điện ( phụ thuộc điện áp mà ngời chạm phải) đờng dòng điện qua thể ngời vào đất Dòng điện tác động vào thể ngời qua mạch điện kín tác động bên nh phóng điện hồ quang Tác hại hậu dòng điện gây nên phụ vào độ lớn loại dòng điện, điện trở ngời, đờng dòng điện qua thể ngời, thời gian tác dụng tình trạng sức khỏe ngời Cho đến có nhiều ý kiến khác trị số dòng điện gây chết ngời Trờng hợp nói chung, dòng điện làm chết ngời có trị số khoảng 100 mA Tuy nhiên có trờng hợp trị số dòng điện khoảng 5ữ10 mA đà làm chết ngời tuỳ thuộc điều kiện nơi xảy tai nạn trạng thái sức khoẻ nạn nhân Nguyên nhân chết ngời, dòng điện phần lớn làm hủy hoại khả làm việc quan ngời làm ngừng thở thay đổi tợng sinh hóa thể ngời Trờng hợp bị bỏng trầm trọng gây nguy hiểm chết ngời Hiện có nhiều quan điểm giải thích trình tổn thơng điện Từ lâu ngời ta cho có dòng điện qua tạo nên tợng phân tích máu chất nớc khác làm tẩm ớt tổ chức huyết cầu làm đầy huyết quản Nhiều nhà sinh lý học bác sỹ lại cho dòng điện làm cho co giÃn tim bị rối loạn không lu thông máu đợc thể Ngày số nhà khoa học giải thích nguyên nhân dòng điện gây nên tợng phản xạ trình kích thích làm đình trệ hoạt động quan nÃo bộ, điều có nghĩa hủy hoại chức làm việc quan hô hấp * Điện trở ngời: Thân thể ngời gồm có da thịt xơng, thần kinh, máu tạo thành Lớp da có điện trở lớn mà điện trở da lại điện trở lớp sừng da (dày khoảng 0,05ữ0,2 mm) định Xơng da có điện trở tơng đối lớn thịt máu có điện trở bé Điện trở ngời không ổn định không phụ thuộc vào trạng thái sức khoẻ thể lúc mà phụ thuộc vào môi trờng xung quanh, điều kiện tổn thơng Điện trở ngời thay đổi từ vài chục K đến 600 Điện trở ngời phụ thuộc nhiều vào chiều dày lớp sừng da, trạng thái thần kinh ngời Nếu lớp sừng da điện trở ngời giảm xuống đáng kể Khi có dòng điện qua ngời, điện trở ngời giảm xuống da bị đốt nóng, mồ hôi thoát Thí nghiệm cho thấy: với dòng điện 0,1mA ®iƯn trë ng−êi Rng = 500.000 Ω, víi dßng ®iƯn 10 mA điện trở ngời Rng = 8.000 Mặt khác da ngời bị dí mạnh cực điện, điện trở da giảm Với điện áp bé 50 ữ 60 V xem điện trở tỷ lệ nghịch với diện tích tiếp xúc Điện trở ngời giảm tỷ lệ với thời gian tác dụng dòng điện da bị đốt nóng có thay đổi điện phân - 58- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt Điện áp đặt vào ảnh hởng đến điện trở ngời tợng điện phân nêu có tợng chọc thủng điện áp U > 250 V Với lớp da mỏng tợng chọc thủng đà xuất điện áp 10ữ30 V, lúc điện trở ngời xem nh tơng đơng bị bóc hết lớp da * ảnh hởng trị số dòng điện giật: Dòng điện nhân tố vật lý trực tiếp gây tổn thơng bị điện gật điện trở thân ngời, điện áp đặt vào ngời đại lợng làm biến đổi trị số dòng điện mà Tác động dòng điện lên thể ngời phụ thuộc nhiều vào trị số Những trị số đợc rút từ trờng hợp tai nạn thực tế với phơng pháp đo lờng tinh vi xác Trên bảng IV.2 dẫn trạng thái thể ngời trị số dòng điện thay đổi Tuy nhiên phân tích tai nạn điện giật, không nên đơn xét theo trị số dòng điện mà phải xét đến môi trờng, hoàn cảnh xảy tai nạn nh khả phản xạ nạn nhân, nhiều trờng hợp điện áp bé, dòng điện có trị không lớn trị số dòng điện gây choáng nhng đà làm chết ngời Hiện trị số dòng điện an toàn quy định 10 mA dòng xoay chiều có tần số 50ữ60Hz 50mA dòng chiều Bảng IV.2: Tác động trị số dòng điện lên thể ngời Dòng điện ( mA) 0,6ữ1,5 2ữ3 5ữ7 8ữ10 20ữ25 50ữ80 90ữ100 Tác dụng dòng điện xoay chiều Dòng điện chiều 50ữ-60 Hz Bắt đầu thấy tê ngón tay Không có cảm giác Ngón tay tê mạnh Không có cảm giác Bắp thịt co lại rung Đau nh kim châm, cảm giác thấy nóng Tay ®· khã rêi khái vËt cã ®iƯn nh−ng Nãng tăng lên rời đợc Tay không rời đợc vật có điện, đau, Nóng tăng lên, thịt co quắp lại khó thở nhng cha mạnh Thở bị tê liệt Tim bắt đầu đập mạnh Cảm giác nóng mạnh Bắp thịt tay co rút Khó thở Thở bị tê liệt Kéo dài giây dài Thở bị tê liệt hơn, tim bị tê liệt đến ngừng đập * ảnh hởng thời gian điện giật: Thời gian tác động dòng điện vào thể ngời quan trọng với biểu hình thái khác Thời gian tác dụng lâu, điện trở ngời bị giảm xuống lớp da bị nóng dần lên, lớp sừng da bị chọc thủng ngày tăng Khi thời gian tác động ngắn mối nguy hiểm phụ thuộc vào nhịp đập tim Mỗi chu kỳ giÃn tim kéo dài độ giây Trong chu kỳ có khoảng 0,1giây tim nghỉ làm việc (giữa trạng thái co giÃn) thời điểm tim nhạy cảm với dòng điện qua Nếu thời gian dòng điện qua ngời lớn giây trùng với thời điểm nói tim Thí nghiệm cho thấy dù dòng điện lớn ( gần 10 mA) qua ngời mà không gặp thời điểm nghỉ tim nguy hiểm - 59- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt Căn vào lý luận trên, mạng cao áp 110 kV, 35 kV, 10 kV, kV tai nạn điện gây dẫn đến trờng hợp tim ngừng đập hay ngừng hô hấp Bởi với mạng điện áp cao, dòng điện xuất trớc ngời chạm vào vật mang điện, nạn nhân cha kịp chạm vào vật mang điện hồ quang đà phát sinh dòng điện lớn( vài Ampe) Dòng điện tác động mạnh vào ngời gây cho thể ngời phản xạ tức thời, kết hồ quang bị dập tắt ngay( chuyển qua phận mang điện bên cạnh), dòng điện tồn khoảng thời gian vài phần giây Với thời gian ngắn nh làm tim ngừng đập hay hô hấp bị tê liệt Tuy nhiên không nên kết luận điện áp cao không nguy hiểm dòng điện lớn qua thể thời gian ngắn nhng đốt cháy nghiêm trọng làm chết ngời Hơn làm việc cao phản xạ mà dễ bị rơi xuống đất nguy hiểm Theo ban ®iƯn qc tÕ (IEC), thêi gian tiÕp xóc cho phép phụ thuộc vào điện áp tiếp xúc đợc dẫn bảng IV.3 * Đờng dòng điện giật: Nhiều nhà nghiên cứu cho đờng dòng điện qua thể ngời có tầm quan trọng lớn số phần trăm dòng điện tổng qua quan hô hấp tim Qua thí nghiệm nhiều lần có kết sau: - Dòng điện từ tay sang tay có 3,3% dòng điện tổng qua tim - Dòng điện từ tay phải qua chân có 6,7% dòng điện tổng qua tim Bảng IV.3: Thời gian tiếp xúc cho phép với trị số điện áp khác Điện áp tiếp xúc ( V) Dòng ®iƯn xoay chiỊu Dßng ®iƯn mét chiỊu < 50 5 0,5 0,2 0,1 0,05 0,03 - Dòng điện từ chân qua chân có 0,4% dòng ®iƯn tỉng ®i qua tim - Dßng ®iƯn ®i tõ tay trái qua chân có 3,7% dòng điện tổng qua tim Từ kết thí nghiệm trên, cã thĨ rót mét sè nhËn xÐt sau: - Đờng dòng điện có ý nghĩa quan trọng lợng dòng điện chạy qua tim hay quan hô hấp phụ thuộc vào cách tiếp xúc ngời với nguồn điện - Dòng điện phân bố tơng đối lồng ngực - Dòng điện từ tay phải đến chân có phân lợng qua tim nhiều - Dòng điện từ chân sang chân nhỏ (tạo điện áp bớc) không nguy hiểm nhng có dòng điện qua, bắp chân bị co rút làm nạn nhân ngà lúc sơ đồ nối điện vào ngời khác ( dòng điện từ chân qua tay ) * ảnh hởng tần số dòng điện : Tổng trở thể ngời giảm xuống lúc tần số tăng lên điện kháng da ngời điện dung tạo nên ( X = 1/ fc) giảm xuống Tuy nhiên thực tế ngợc lại tần số tăng cao mức độ nguy hiểm giảm - 60- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt Hiện cha khẳng định với loại tần số nguy hiểm với tần số nguy hiểm Tuy nhiên nhà nghiên cứu cho tần số từ 50 ữ 60 Hz nguy hiểm nhất, trị số tần số bé lớn trị số nói mức độ nguy hiểm giảm xuống * Điện áp cho phép: Dự đoán trị số dòng điện qua ngời nhiều trờng hợp không làm đợc phụ thuộc vào nhiều nhiều lý hoàn cảnh khác Do để xác định giới hạn an toàn cho ngời không nên dựa vào dòng điện an toàn mà nên theo điện áp cho phép Dùng điện áp cho phép thuận lợi với mạng điện có điện áp tơng đối ổn định Tiêu chuẩn điện áp cho phép nớc khác: Ba lan, Thụy Sĩ, điện áp cho phép 50 V, Hà Lan, Thụy Điển điện áp cho phép 24 V, Pháp điện áp xoay chiều cho phép 24 V, Nga tuỳ theo môi trờng làm việc điện ¸p cho phÐp cã thĨ cã c¸c trÞ sè kh¸c nhau: 65 V, 36 V, 12 V Theo TCVN ®iƯn áp cho phép đợc quy định 42 V (xoay chiều), 50 V (một chiều) b/ Các dạng tai nạn điện: Tai nạn điện đợc phân thành dạng: chấn thơng điện điện giật: * Các chấn thơng điện: Chấn thơng điện phá huỷ cục mô thể dòng điện hồ quang điện Chấn thơng điện ảnh hởng đến sức khỏe khả lao động, chí tử vong Các đặc trng chấn thơng điện gồm: Bỏng điện, dấu vết điện, kim loại hóa mặt da, co giật viêm mắt - Bỏng điện: Gây nên dòng điện qua thể ngời tác động hồ quang Bỏng hồ quang gây tác động đốt nóng nguồn nhiệt hồ quang phần bột kim loại nóng chảy bắn vào - Dấu vết điện: Khi dòng điên chạy qua tạo nên dấu vết bề mặt da điểm tiếp xúc - Kim loại hóa bề mặt da: Gây nên hạt kim loại nhỏ bắn vào, với tốc độ lớn thấm sâu vào da gây bỏng - Co giật cơ: Khi có dòng điện qua ngời, bị co giật - Viêm mắt: Gây nên tác dụng tia cực tím * Điện giật: Dòng điện qua thể gây kích thích mô kèm theo co giật mức độ khác nhau: - Cơ bị co giật nhng ngời không bị ngạt - Cơ bị co giật, ngời bị ngất nhng trì đợc hô hấp tuần hoàn - Ngời bị ngất, hoạt động tim hệ hô hấp bị rối loạn - Chết lâm sàng (không thở, hệ tuần hoàn không hoạt động) Điện giật chiếm mét tû lƯ rÊt lín, kho¶ng 80% tỉng sè tai nạn điện 85ữ87% số vụ tai nạn điện chết ngời điện giật * Phân loại nơi đặt thiết bị điện theo mức nguy hiểm: Để đánh giá, xác định điều kiện môi trờng lắp đặt thiết bị điện nh lựa chọn thiết bị, đờng dây, đờng cáp cần thiết phải nắm đợc quy định mức độ nguy hiểm nơi đặt thiết bị điện Theo quy định hành, nơi đặt thiết bị điện đợc phân loại nh sau: - Nơi nguy hiểm: nơi có chứa yếu tố sau: - 61- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt + ẩm (với độ ẩm không khí vợt 75%) thời gian dài có bụi dẫn điện ( bám vào dây dẫn, dẫn hay lọt vào thiết bị) +Nền nhà dẫn điện( kim loại, bê tông, cốt thép, gạch) + Nhiệt độ cao( có nhiệt độ vợt 350C thời gian dài) + Những nơi ngời đồng thời tiếp xúc bên với kết cấu kim loại nhà, thiết bị máy móc đà nối đất bên với vỏ kim loại thiết bị điện - Nơi đặc biệt nguy hiểm: nơi có yếu tố sau: + Rất ẩm ( độ ẩm tơng đối cđa kh«ng khÝ xÊp xØ 100%) + M«i tr−êng cã hoạt tính hóa học ( có chứa hơi, khí, chất lỏng thời gian dài, phá hủy chất cách điện phận mang điện) + Đồng thời có hai yếu tố trở lên nơi nguy hiểm( đà nêu nơi nguy hiểm) - Nơi nguy hiểm ( bình thờng): nơi không thuộc hai loại 4.4.2 Bảo vệ nối đất, bảo vệ nối dây trung tính bảo vệ chống sét a/ Bảo vệ nối đất: Khi cách điện phận mang điện bị h hỏng, bị chọc thủng, phần kim loại thiết bị điện hay máy móc khác thờng trớc điện mang hoàn toàn điện áp làm việc Khi chạm vào chúng, ngời bị tổn thơng dòng điện gây nên Mục đích nối đất để đảm bảo an toàn cho ngời lúc chạm vào phận có mang điện áp Vì nối đất để giảm điện áp đất phận kim loại thiết bị điện đến trị số an toàn ngời Nh nối đất chủ định nối điện phận thiết bị mang ®iƯn víi hƯ thèng nèi ®Êt HƯ thèng nèi ®Êt bao gồm nối đất dây dẫn để nối đất Ngoài nối đất để đảm bảo an toàn cho ngời có loại nối đất với mục đích xác định chế độ làm việc thiết bị điện Loại nối đất gọi nối đất làm việc.Ví dụ nh nối đất trung tính máy biến áp, máy phát điện, nối đất chống sét để bảo vệ chống điện áp, chống sét đánh trực tiếp Nối đất riêng lẻ cho thiết bị điện không hợp lý nguy hiểm có chạm đất hai điểm tạo nên hiệu nguy hiểm phần nối đất thiết bị Vì cần thiết phải nối chung lại thành hệ thống nối đất ( trừ thu lôi đứng riêng lẻ) ý nghĩa nối đất xét theo sơ đồ điện sau( Hình IV.1) Giả thiết thiết bị điện U g2 g1 g2 g2 g® gng Ung g1 g’ = g1 + gng + g® 1 a/ b/ Hình IV.1: Bảo vệ nối đất mạng điện hai dây - 62- c/ Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt đợc nối vào mạch điện pha hay mạch điện chiều, vỏ thiết bị đợc nối vào mạch điện đợc nối đất Ngời có điện dẫn gng chạm vào vỏ thiết bị ( H.IV.1.a) có dòng điện bị chọc thủng mắc song song với điện dẫn nối đất gđ ®iƯn dÉn cđa d©y dÉn g1 ( H.IV.1.b ) đồng thời nối tiếp với điện dẫn g2 dây dẫn đất Ký hiệu g = g1 + gng + gđ (H.IV.1.c) Điện dẫn tổng mạch ®iÖn: g = ( ) g + g ng + g d g g' g2 = g '+ g g + g ng + g d + g Điện áp đặt vào ngời đợc xác định theo tỷ số sau: Thay giá trị vào công thức ta có: U ng = Dòng điện ®i qua ng−êi: I ng = U ng g ng = U ng U = g U g ⇒ Ung = g′ g′ Ug g1 + g + g ng + g d Ug g ng g1 + g + g ng + g d Bá qua trị số g1, g2, gng dới mẫu số v× chóng rÊt bÐ so víi gd ta cã: I ng = U ng g ng = Ug g ng gd Từ công thức ta rút kết luận sau: Muốn giảm trị số dòng điện qua ngời giảm điện dẫn ngời ( gng ) giảm điện dẫn cách điện dây dẫn ( g2 ), tăng điện dẫn vật nối đất ( gđ) Tuy nhiên thực tế việc tăng ®iƯn dÉn cđa vËt nèi ®Êt lµ dĨ dµng vµ đơn giản, ta làm đợc ý nghĩa nối đất tạo nên vỏ thiết bị đất mạch điện có mật độ dẫn điện lớn để chạm vào vỏ thiết bị có cách điện bị chọc thủng dòng điện qua ngời trở nên không nguy hiểm Từ Hình IV.1 thấy bảo vệ nối đất tập trung đạt yêu cầu khi: U ng = Id = I d rd U txcp gd Khi trị số gđ bé, hệ thống nối đất đem lại nguy hiểm thiết bị bị chọc thủng cách điện qua vỏ toàn hiệu nguy hiểm đặt vào hệ thống nối đất Nh điều kiện an toàn thiết bị mang điện thực cách: - Giảm dòng điện Iđ cách tăng cách điện mạng điện - Giảm điện trở nối đất rđ cách dùng nhiều cực nối đất cắm đất có điện dẫn lớn b/ Bảo vệ nối dây trung tính: * ý nghĩa bảo vệ nối dây trung tính: Bảo vệ nối dây trung tính tức nối phận không mang điện (vỏ thiết bị điện) với dây trung tính, dây trung tính đợc nối đất nhiều chỗ Bảo vệ nối dây trung tính dùng thay cho bảo vệ nối đất mạng điện dây pha điện áp thấp (loại 380/220 Vvà 220/110V) trung tính mạng điện trực tiếp nối đất ý nghĩa việc thay xuất phát từ chỗ bảo vệ nối đất dùng cho mạng điện dới 1000 V trung tính có nối đất không đảm bảo điều kiện an toàn Điều đợc giải thích sơ đồ điện hình IV.2 hình IV.3 cho mạng lới điện dới 1000 V Trên Hình IV.2 trình bày sơ đồ bảo vệ nối đất Lúc cách điện thiết bị bị chọc thủng, - 63- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt U U In I I® U Id.r0 In.rd r0 rd r0 Hình IV 2: Sơ đồ bảo vệ nối đất cho mạng điện điện áp dới 1000 V có trung tính nối đất Hình IV.3: Sơ đồ dùng bảo vệ nối dây trung tính vỏ có dòng điện vào đất tính theo biểu thức gần đúng: Id = U rd + r0 đây: U - điện áp pha mạng điện rd - ®iƯn trë cđa nèi ®Êt r0 - ®iƯn trë nối đất làm việc Trị số dòng điện lúc điện áp dới 1000V lúc đủ dây cháy cầu chì bị cháy hay làm cho bảo vệ tác động cắt chỗ bị h hỏng Ví dụ có mạng điện 380/220 V, r0 = rđ = Nh dòng điện qua đất Id = là: 220 = 27,5 A 4+4 Với trị số dòng điện nh làm cháy đợc dây cháy loại cầu chì bé với dòng điện định mức: Iccđm = 27,5 = (14 ữ 11) A ữ 2,5 Nếu dòng điện nói tồn lâu vỏ thiết bị có điện ¸p: U d = I d rd = urd r0 + rd Nếu r0 = rđ điện áp có trị số nửa điện áp pha điều kiện khác có trị số lớn Giảm điện áp đến mức độ an toàn cách chọn tơng quan r0 rđ: r0 U 40 = rd 40 Trị số 40V điện áp giáng vỏ thiết bị xảy chạm vỏ Theo quy trình, điện trở rđ lấy cho mạng điện có điện áp bé 1000V Dòng điện qua vỏ thiết bị vào đất, trị số lớn 10A Vì Uđ = 10x4 = 40 V Tuy nhiên cần phải ý xảy chạm vỏ thiết bị pha, điện áp pha - 64- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt lại đất tăng lên đến trị số không cho phép Với mạng điện 380/220V điện áp 347 V Nếu tăng dòng điện Iđ đến trị số để bảo vệ cắt nhanh chỗ cố đảm bảo đợc an toàn Biện pháp đơn giản dùng dây dẫn nối vỏ thiết bị với dây trung tính Mục đích nối dây trung tính biến chạm vỏ thiết bị thành ngắn mạch pha để bảo vệ làm việc cắt nhanh chỗ bị h hỏng * Phạm vi ứng dụng bảo vệ nối dây trung tính: - Bảo vệ nối dây trung tính cho mạng điện dây điện áp bé 1000V có trung tính nối đất dùng cho sở sản xuất, không phụ thuộc vào môi trờng xung quanh - Với mạng điện dây cấp điện áp 220/127V việc bảo vệ nối dây trung tính cần thiết trờng hợp xởng đặc biệt nguy hiểm mặt an toàn thiết bị đặt trời - Ngoài với điện áp 220/127V dùng bảo vệ nối dây trung tính cho chi tiết kim loại mà ngời hay chạm đến nh tay cầm, tay quay, vỏ động điện chúng nối trực tiếp với máy phay, máy bào, máy tiện c- Bảo vệ chống sét: * Những khái niệm bản: Sét tợng phóng điện đám mây tích điện trái dấu mây đất cờng độ điện trờng đạt đến trị số cờng độ phóng điện không khí Khi bắt đầu phóng điện, đám mây mây đất đạt tới trị số hàng vạn đến hàng triệu vôn, dòng điện sét từ hàng chục ngàn ampe đến hàng trăm ngàn ampe, trị số cực đại dòng điện sét đạt đến 200 KA ữ 300 KA Năng lợng sét phóng điện lớn phá hoại công trình, thiết bị, nhà cửa, gây chết ngời súc vật Để bảo vệ chèng sÐt ng−êi ta sư dơng c¸c hƯ thèng chèng sét cột thu lôi lới chống sét Nội dung b¶o vƯ chèng sÐt bao gåm: - B¶o vƯ chống sét đánh trực tiếp (đánh thẳng): Để bảo vệ chống sét đánh trực tiếp vào công trình thờng dùng tháp cột thu lôi có chiều cao lớn độ cao công trình cần bảo vệ Trên đỉnh cột có gắn mũi nhọn kim loại gọi kim thu sét Kim đợc nối với dây dẫn sét xuống đất để vào vật nối đất Không gian chung quanh cột thu lôi đợc đợc bảo vệ cách thu sét vào cột đợc gọi phạm vi bảo vệ Cột thu lôi đặt độc lập đặt trên thiết bị cần bảo vệ có tiết diện dây dẫn không đợc nhỏ 50 mm2 Những mái nhà lợp tôn không cần có thu lôi mà cần nối đất với mái tốt Những mái nhà không dẫn điện đợc bảo vệ lới thép với ô kích thớc 5m x m, mạng lới phải nối đất tốt dây dùng làm lới phải có 8mm Điện trở tiếp đất < - Bảo vệ chống sét cảm ứng (cảm ứng tĩnh điện cảm ứng điện từ): Đợc thực cách nối đất kết cấu kim loại, vật kim loại nh vỏ thiết bị, bệ máyhoặc nối đờng ống kim loại gần tránh tợng phóng điện - B¶o vƯ chèng sÐt lan trun: Th−êng chän mét sè giải pháp cho công tác bảo vệ chống sét lan truyền nh sau: đoạn đờng cáp điện, đờng ống dẫn vào công trình nên đặt dới đất, nối đất kết cấu kim loại, vỏ cáp, dây trung tính, đặt khe hở phóng điện đầu vào để kết hợp bảo vệ thiết bị điện * Tính toán phạm vi bảo vệ chống sét đánh trực tiếp: - 65- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt Phạm vi bảo vệ khoảng không gian dới kim hay dây thu sét mà công trình đợc bố trí có xác suất sét đánh nhỏ Nếu công trình có độ cao hx ngời ta phải làm cột thu sét có độ cao h, có lắp kim thu sét dây nối đất để dẫn dòng điện sét xuống đất Khi bảo vệ công trình kim thu sét, phạm vi bảo vệ hình nón có đờng sinh bị gÃy khúc độ cao 2h/3( h độ cao kim) Bán kính bảo vệ kim rx độ cao hx đợc xác định nh sau ( H IV.4): rx = 1,6.(h hx ) p hx 1+ h đây: p hệ số phụ thuộc độ cao - h 30 m p=1 - h=30m ữ100m thì: p = 5,5 h Thực tế cho thấy nên dùng nhiều cột có độ cao không lớn để bảo vệ thay cho cho cột có độ cao lín 0,2h h 2/3h hx 0,75 rx 1,5h Hình IV.4: Phạm vi bảo vệ kim thu sét 4.4.3 Các biện pháp cần thiết để đảm bảo an toàn điện a/ Các quy tắc chung: Để đảm bảo an toàn điện cần phải thực quy định: - Phải che chắn thiết bị phận mạng điện để tránh nguy hiểm tiếp xúc bất ngờ vào vật dẫn điện - Phải chọn điện áp sử dụng thực nối đất nối dây trung tính thiết bị điện nh thắp sáng theo quy chuẩn - Nghiêm chỉnh sử dụng thiết bị, dụng cụ an toàn bảo vệ làm việc - Tổ chức kiểm tra vận hành theo quy tắc an toàn - Phải thờng xuyên kiểm tra dự phòng cách điện thiết bị nh hệ thống - 66- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt điện Qua kinh nghiệm cho thấy, tất trờng hợp xảy tai nạn điện giật nguyên nhân hầu nh thiết bị không hoàn chỉnh, phơng tiện bảo vệ an toàn cha đảm bảo mà vận hành sai quy định, trình độ vận hành kém, sức khỏe không đảm bảo Vì để vận hành an toàn nh để thiết bị đảm bảo an toàn, cần phải phân công trực đầy đủ, thờng xuyên kiểm tra, sửa chữa thiết bị theo kế hoạch đà định, sửa chữa phải theo quy trình vận hành, phải tuyển chọn cán kỹ thuật mở lớp huấn luyện chuyên môn, kết kiểm tra cần phải ghi chép vào sổ trực đề xuất ý kiến nh lên kế hoạch sửa chữa Thứ tự không đóng, ngắt mạch điện nguyên nhân cố nghiêm trọng tai nạn nghiêm trọng cho ngời vận hành Vì cần vận hành thiết bị điện theo quy trình với sơ đồ nối dây điện đờng dây bao gồm tình trạng thực tế thiết bị điện điểm có nối đất Khi tiếp xúc với mạng điện, cần trèo cao, phòng kín phải có ngời, ngời thực công việc ngời theo dõi kiểm tra ngời lÃnh đạo huy toàn công việc Các thao tác phải đợc tiến hành theo mệnh lệnh, trừ trờng hợp xảy tai nạn có quyền tự động thao tác báo cáo sau b/ Các biện pháp kỹ thuật an toàn điện: Để phòng ngừa, hạn chế tác hại tai nạn điện, cần áp dụng biện pháp kỹ thuật an toàn điện sau đây: * Các biện pháp chủ động đề phòng xuất tình trạng nguy hiểm gây tai nạn: - Đảm bảo tốt cách điện thiết bị điện: Trớc sử dụng thiết bị điện cần kiểm tra cách điện pha với nhau, pha vỏ Trị số điện trở cách điện cho phép phụ thuộc vào điện áp mạng điện - Đảm bảo khoảng cách an toàn, bao che, rào chắn phận mang điện: nơi có điện, điện nguy hiểm để đề phòng ngời vô tình vào tiếp xúc vào, cần phải có bao bọc bảo vệ, hàng rào bảo vệ lới, có hành lang bảo vệ đờng dây điện cao áp không (giới hạn hai mặt đứng song song với đờng dây), có khoảng cách đến dây gió - Sử dụng điện ¸p thÊp, m¸y biÕn ¸p c¸ch ly - Sư dơng tín hiệu, biển báo, khóa liên động * Các biện pháp để ngăn ngừa, hạn chế tai nạn điện: - Thực nối không bảo vệ, thực nối đất bảo vệ, cân thế: Để đề phòng điện rò phận khác, để tản dòng ®iƯn vµo ®Êt vµ giư møc ®iƯn thÕ thÊp vật ta nối không bảo vệ, nối đất an toàn cân Nối đất nhằm bảo vệ cho ngời chạm phải vỏ thiết bị điện trờng hợp cách điện thiết bị bị h - Sử dụng máy cắt an toàn - Sử dụng phơng tiện bảo vệ,dụng cụ phòng hộ: Khi đóng mở cầu dao bảng phân phối điện phải ủng cách điện Các cần gạt cầu dao phải làm vật liệu cách điện khô Tay ớt có nhiễu mồ hôi cấm không đợc đóng mở cầu dao bảng phân phối điện Chổ đứng công nhân thao tác công cụ phải có bục gỗ thoáng chắn c/ Cấp cứu ngời bị điện giật: Nguyên nhân làm chết ngời điện giật tợng kích thích bị chấn thơng Vì bị tai nạn điện, việc tiến hành sơ cứu nhanh chóng, kịp thời phơng pháp yếu tố định để cứu sống nạn nhân Thí nghiệm thực tế cho thấy từ lúc bị điện giật đến phút sau đợc cứu chữa 90% trờng hợp cứu sống đợc, để phút sau cứu sống 10%, đẻ từ 10 phút - 67- Giáo trình An toàn lao động Ths Ngun Thanh ViƯt míi cÊp cøu th× rÊt Ýt tr−êng hợp cứu sống đợc Khi sơ cứu ngời bị nạn cần thực hai bớc bản: Tách nạn nhân khỏi nguồn điện sau làm hô hấp nhân tạo * Tách nạn nhân khỏi nguồn điện: Tùy thuộc vào cấp điện áp mạng lới điện mà nạn nhân bị giật, cần phải có biện pháp khác để tách nạn nhân khỏi nguồn điện Nạn nhân chạn vào điện hạ áp, cần nhanh chóng cắt nguồn điện ( vị trí cầu dao, áp tô mát, cầu chì) Nừu cắt nhanh nguồn điện đợc dùng vật cách điện khô (sào, gậy tre, gỗ khô) để gạt dây điện khỏi nạn nhân Nếu nạn nhân nắm chặt vào dây điện, cần phải đứng vật cách điện ( bệ gỗ, cách điện) để kéo nạn nhân ủng cách điện dùng găng tay cách điện để gỡ nạn nhân Trong trờng hợp cần thiết dùng kìm cách điện, dao rìu có cán gỗ khô để cắt chặt đứt dây điện Đối với nạn nhân bị chạm bị phóng điện từ thiết bị có điện áp cao đến cứu trực tiếp mà cần phải ủng, dùng gậy, sào cách điện để tách ngời bị nạn khỏi phạm vi có điện Đồng thời báo cho ngời quản lý đến cắt điện đờng dây Nếu ngời bị nạn làm việc đờng dây cao, dùng dây dẫn nối đất làm ngắn mạch đờng dây( cần tiến hành nối đất trớc sau ném dây lên làm ngắn mạch đờng dây) đồng thời có biện pháp đỡ nạn nhận rơi ngà * Làm hô hấp nhân tạo xoa bóp tim lồng ngực: Ngay sau tách đợc ngời bị nạn khỏi phận mang điện, đặt nạn nhân chỗ thoáng mát, cởi phần quần áo bó thân( nh cúc cổ, thắt lng), lau máu, nớc bọt chất bẩn sau tiến hành làm hô hấp nhân tạo xoa bóp tim lồng ngực theo trình tự sau: - Làm hô hấp nhân tạo: + Đặt nạn nhân nằm ngửa, kê gáy vật mềm để đầu ngửa phía sau + Kiểm tra khí quản nạn nhân có thông suốt hay không lấy dị vật Nếu hàm bị co cứng phải mở miệng cách để tay áp vàp phía dới góc hàm dới, tỳ ngón vào mép hàm để đẩy hàm dới + Kéo ngửa mặt nạn nhân phía sau cho cằm cổ đờng thẳng đảm bảo cho không khí vào đợc dễ dàng Đẩy hàm dới phía trớc đề phòng lỡi rơi xuống đóng quản + Mở miệng bịt mũi nạn nhân, ngời cấp cứu hít thổi mạnh vào miệng nạn nhân( nên dùng trang khăn đặt lên miệng nạn nhân) Nếu thổi vào miệng đợc bịt kín miệng thổi vào mũi nạn nhân + Lặp lại thao tác nhiều lần, có kết hợp với thao tác xoa bóp tim Việc thổi khí cần làm nhịp nhàng liên tục 10ữ12 lần/phút với ngời lớn, 20 lần/phút với trẻ em - Xoa bóp tim lång ngùc: + NÕu cã hai ng−êi cÊp cøu th× ngời thổi ngạt ngời xoa bóp tim Ngời xoa bóp tim đặt hai tay chồng lên đặt 1/3 phần dới xơng ức nạn nhân, ấn khoảng 4ữ6 lần dừng lại giây để ngời thứ thổi không khí vào phổi nạn nhân Khi ấn ép mạnh lồng ngực xuống 4ữ6 cm, sau giữ tay lại khoảng 1/3 giây rêi tay khái lång ngùc cho trë vỊ vÞ trÝ cị + NÕu chØ cã mét ng−êi cÊp cøu th× sau hai ba lần thổi ngạt, ấn vào lồng ngực nạn nhân nh từ 4ữ6 lần Các thao tác phải đợc làm liên tục nạn nhân xuất dấu hiệu sống trở lại, hệ hô hấp tự động hoạt động ổn định Để kiểm tra nhịp tim, nên ngừng xoa bóp khoảng - 68- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt 2ữ3 giây Sau thấy sắc mặt trở lại hồng hào, đồng tử co giÃn, tim phổi bắt đầu hoạt động nhẹ cần tiếp tục cấp cứu khoảng 5ữ10 phút để tiếp sức thêm cho nạn nhân Sau cần kịp thời chuyển nạn nhân tới bệnh viện Trong trình vận chuyển phải tiếp tục tiến hành công việc cấp cứu liên tục 4.5 Kỹ thuật an toàn thiết bị nâng chuyển 4.5.1 Những khái niệm a/ Phân loại thiết bị nâng: Thiết bị nâng thiết bị dùng để nâng hạ tải Theo TCVN 4244-86 quy phạm an toàn thiết bị nâng hạ bao gồm thiết bị sau: Máy trục, xe tời chạy đờng ray cao, pa lăng điện, thủ công, tời điện, tời thủ công, máy nâng - Máy trục: thiết bị nâng hoạt động theo chu kỳ dùng để nâng, chuyển tải( đợc giữ móc phận mang tải khác nhau) không gian Có nhiều loại máy trục khác nh: Máy trục kiểu cần, máy trục kiểu cầu, máy trục kiểu đờng cáp - Xe tời chạy đờng ray cao - Pa lăng: thiết bị nâng đợc treo vào kết cấu cố định treo vào xe Pa lăng dẫn động điện gọi Palăng điện, Palăng có dẫn động tay gọi Palăng thủ công - Tời: thiết bị nâng dùng để nâng hạ kéo tải - Máy nâng: máy có phận mang tải đợc nâng hạ theo khung dẫn hớng Máy nâng dùng nâng vật có khối lợng lớn, cồng kềnh nên dễ gây nguy hiểm b/ Các thông số độ ổn định thiết bị nâng: * Các thông số thiết bị nâng: thông số xác định đặc tính kích thớc, động học đọng lực học nh tính chất làm việc thiết bị nâng Bao gồm thông số sau: - Trọng tải Q: trọng lợng cho phép lớn tải đợc tính toán điều kiện làm việc cụ thể - Mô men tải: tích số trọng tải tầm với tơng ứng có máy trục kiểu cần - Tầm với: khoảng cách từ trục quay phần quay máy trục đến trục quay móc tải - Độ dài cần: khoảng cách ắc cần lắc ắc ròng rọc đầu cần - Độ cao nâng móc: khoảng cách tính từ mức đờng thiết bị nâng xuống tâm móc - Độ sâu hạ móc: khoảng cách tính từ đờng mức thiết bị nâng xuống tâm móc - Vận tốc nâng ( hạ ): vận tốc di chuyển tải theo phơng thẳng đứng - Vận tốc quay: số vòng quay phút phần quay * Độ ổn định thiết bị nâng: Độ ổn định khả đảm bảo cân chống lật thiết bị nâng Mức độ ổn định thiết bị nâng đợc xác định biểu thức tỷ số mô men chống lật lật: K= M cl Ml Trong K hệ số ổn định, Mcl mô mem chống lật Ml mô men lật Mức độ ổn địnhcủa cần trục luôn thay thay đổi tùy theo vị trí cần, tầm với, tải trọng, mặt đặt cầu trục Độ ổn định cần trục phải bảo đảm trờng hợp điều kiện Để đảm bảo yêu cầu trên, cần trục thờng đợc trang bị thiết bị ổn định nh: ổn trọng, đối trọng cần, đối trọng cần trục, chân chống phụ, chằng buộc Nguyên nhân ổn định tải tầm với tơng ứng, chân chống không - 69- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt có kê kích không hợp lý, mặt làm việc dốc qua mức, phanh đột ngột nâng, không sử dụng kẹp ray c/ Những cố, tai nạn thờng xảy thiết bị nâng: Trong trình nâng hạ, thiết bị nâng thờng gây nên cố sau: - Rơi tải trọng: Do nâng tải làm đứt cáp nâng tải, nâng cần, móc buộc tải Do công nhân lái nâng lúc quay cần tải bị vớng vào vật xung quanh Do phanh cấu nâng bị hỏng, má phanh mòn mức quy định, mô men phanh bé, dây cáp bị mòn bị đứt, mối nối cáp không đảm bảo - Sập cần: cố thờng xảy gây chết ngời nối cáp không kỹ thuật, khóa cáp mất, hỏng phanh, cầu tải tầm với xa làm đứt cáp - Đổ cầu: vùng đất mặt làm việc không ổn định (đất lún, góc nghiêng quy định), cầu tải vớng vào vật xung quanh, dùng cầu để nhổ hay kết cấu chôn sâu - Tai nạn điện: thiết bị điện chạm vỏ, cần cẩu chạm vào mạng điện, hay bị phóng điện hồ quang, thiết bị đè lên dây cáp mang điện 4.5.2: Các biện pháp kỹ thuật an toàn: a/ Yêu cầu an toàn số chi tiết, cấu quan trọng thiết bị nâng: * Cáp: cáp chi tiết quan trọng máy trục Vì chọn cáp cần ý: - Cáp sử dụng phải có khả chịu lực phù hợp với lực tác dụng lên cáp - Cáp phải có cấu tạo phù hợp với tính sử dụng - Cáp phải có đủ chiều dài cần thiết Đối với cáp dùng để buộc phải đảm bảo góc tạo thành nhánh cáp không lớn 900 Đối với cáp sử dụng cấu nâng, hạ tải cáp phải có độ dài cho tải cần vị trí thấp tang cuộn cáp lại số vòng dự trử cần thiết phụ thuộc vào cách cố định đầu c¸p - Sau mét thêi gian sư dơng, c¸p sÏ bị mòn ma sát, rỉ, gÃy, đứt sợi bị vào tang qua ròng rọc, tợng phát triển dần đến tảI bị đứt Ngoài sợi cáp bị thắt nút, bị ketdo cần phải kiểm tra tình trạng dây cáp thờng xuyên để cần thiết loại bỏ thấy không đảm bảo an toàn * Xích: Xích dùng máy nâng thờng loại xích xích hàn Khi chọn xích có khả phù hợp với lực tác dụng lên dây Khi mắt xích đà mòn 10% kích thớc ban đầu phải thay xích * Tang ròng rọc: Tang dùng cuộn cáp hay cuộn xích Cần phải bảo đảm đờng kính yêu cầu có cấu tạo phù hợp với yêu cầu làm việc Khi bị rạn nứt cần phải thay Ròng rọc dùng thay đổi hớng chuyển động cáp hay xích để làm lợi lực hay tốc độ Ròng rọc cần phải đảm bảo đờng kính puli theo yêu cầu, có cấu tạo phù hợp với chế độ làm việc Khi bị rạn, hay mòn sâu 0,5mm đờng kính cáp cần phải thay * Phanh: Đợc sử dụng tất loại máy trục hầu hết cấu chúng Tác dụng phanh dùng để ngừng chuyển động cấu thay đổi tốc độ Theo nguyên tắc hoạt động, phanh đợc chia hai loại: Phanh thờng đóng phanh thờng mở Theo cấu tạo, phanh đợc chia thành loại nh: phanh má, phanh đai, phanh đĩa, phanh côn Khi chọn phanh cần phải tính toán theo yêu cầu: - 70- Mp Mt K p Trong đó: Mp mô men Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt phanh sinh ra, Mt mô men ổ trục truyền ®éng, Kp lµ hƯ sè dù trư cđa phanh (phơ thuộc dạng truyền động chế độ làm việc máy) Cần phải loại bỏ phanh trờng hợp sau: Khi má phanh mòn không đều, má phanh mở không đều, má mòn tới đinh vít giữ má phanh, bánh phanh bị mòn sâu 1mm, phanh có vết rạn nứt, độ hở má phanh bánh phanh lớn 0,5 mm đờng kính bánh phanh 150ữ200mm lớn hơn1-2mm đờng kính bánh phanh 300mm, bánh phanh bị mòn từ 30% trở lên, độ dày má phanh mòn 50% b/ Những yêu cầu an toàn lắp đặt, vận hành sữa chửa thiết bị nâng: * Yêu cầu an toàn lắp đặt: Yêu cầu chung: - Phải lắp đặt thiết bị nâng vị trí tránh đợc cần thiết phải kéo lê tải trớc nâng nâng tải cao chớng ngại vật 0,5m - Nếu thiết bị nâng dùng nam châm điện để mang tải, cấm đặt chung làm việc nhà, công trình thiết bị - Đối với cầu trục, khoảng cách từ phần cao cầu trục phần thấp kết cấu phải lớn 1800mm Khoảng cách từ mặt đất, mặt sàn thao tác đến phần thấp cầu trục phải lớn 200mm Khoảng cách theo phơng nằm ngang từ điểm biên máy đến dầm xởng hay chi tiết kết cấu xởng không nhỏ 60mm - Khoảng cách theo phơng nằm ngang từ máy trục di chuyển theo phơng đờng ray đến kết cấu xung quanh, độ cao < 2m phải >700mm, độ cao>2m phải >400mm - Những máy trục đứng làm việc cạnh nhau, đặt cách xa khoảng cách lớn tổng tầm với lớn chúng bảo đảm làm việc không va đập vào - Những máy trục lắp gần hào hố phải đảm bảo khoảng cách từ điểm tựa gần máy trục đến miệng hào phải lớn giá trị bảng IV.4: Bảng IV.4: Khoảng cách tối thiểu từ điểm tựa gần máy trục đến miệng hà, hố: Chiều sâu ( m) Đất cát đất mùn 1,5 3,0 4,0 5,0 6,0 Khoảng cách theo loại chất đất ( m) Pha cát Pha sét sét 1,25 1,0 1,0 2,4 2,0 1,5 3,6 3,25 1,75 4,4 4,0 3,0 5,3 4,75 3,5 ®Êt rõng 1,0 2,0 2,5 3,0 3,5 Yêu cầu vận hành: - Trớc vận hành, cần phải kiểm tra kỹ tình trạng kỹ thuật cấu chi tiết quan trọng Nếu phát có h hỏng phải khắc phục xong đa vào sử dụng - Phát tín hiệu cho ngời xung quanh biết trớc cho cấu hoạt động - Tải đợc nâng không đợc lớn trọng tải thiết bị nâng Tải phải đợc giữ chắn, không bị rơi, trợt trình nâng chuyển tải - Cấm để ngời đứng tải nâng chuyển dùng ngời để cân tải - Tải phải nâng cao chớng ngại vật 500mm - Cấm đa tải qua đầu ngời - Không đợc vừa nâng tải, vừa quay di chuyển thiết bị nâng, nhà máy chế tạo không quy định hồ sơ kỹ thuật - 71- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt - Chỉ đợc phép đón điều chỉnh tải cách bề mặt ngời móc tải đứng khoảng cách không lớn 200mm độ cao không lớn 1m tính từ mặt sàn công nhân đứng - Tải phải đợc hạ xuống nơi quy định, đảm bảo cho tả không bị đổ, trợt, rơi Các phận giữ tải đợc phép tháo tải đà tình trạng ổn định - Cấm dùng thiết bị nâng để tháo dây bị đè nặng - Khi xếp dỡ tải lên phơng tiện vận tải phải tiến hành cho không làm ổn định phơng tiện - Cấm kéo đẩy tải treo - Đảm bảo an toàn điện nh nối đất nối không để đề phòng điện chạm vỏ Yêu cầu sửa chữa: Công tác sửa chữa đợc chia loại sau: - Bảo quản ca làm việc: Phải xem xét tình trạng thiết bị, sơ đồ điện theo quy định Thời gian kiểm tra khoảng 15 ữ 20 phút - Kiểm tra định kỳ theo quy phạm - Sửa chữa nhỏ, chủ yếu để sửa chi tiết dễ bị ăn mòn h hỏng thay định kỳ chi tiết có thời gian sử dụng định - Sửa chữa toàn ( đại tu) c/ Khám nghiệm thiết bị nâng: Nội dung khám nghiệm máy nâng bao gồm bao gồm: - Kiểm tra bên ngoài: chủ yếu dùng mắt để phát khuyết tật h hỏng biểu bên máy trục - Thử không tải: Thử tất cấu, thiết bị an toàn( trừ thiết bị khống chế tải), thiết bị điện , thiết bị điều khiển, chiếu sáng, thiết bị báo - Thử tải tĩnh: nhằm mục đích kiểm tra khả chịu đựng kết cấu thép, tình trạng làm việc chi tiết cấu nâng tải, nâng cần, hÃm phanhTrong máy trục có tầm với thay đổi phải kiểm tra tình trạng ổn định máy Phơng pháp thử tĩnh cách treo tải 125% trọng tải quy định( vị trí bất lợi cho máy) thời gian 10 phút, độ cao 100ữ200mm cần trục từ 200ữ300mm cho cầu trục cần trục công xôn Sau hạ tải kiểm tra máy trục để phát vết rạn nứt, biến dạng h hỏng - Thử tải động: Bao gồm thử tải động cho cấu nâng nh cho tất cấu khác máy trục Phơng pháp thử tải động cách cho máy trục mang tải thử 110% trọng tải tạo động lực để thử cấu máy trục: + Thử cấu nâng tải: nâng tải lên độ cao 1000mm, sau hạ phanh đột ngột, làm làm lại lần sau kiểm tra tình trạng máy + Thử cấu nâng cần: Nếu lý lịch máy có cho phép hạ cần nâng tải phải thử động cho cấu nâng cần tải thử lấy 110% trọng tải tầm với lớn + Thử cấu quay: Đối với máy trục có cấu quay cho máy nâng tải thử cho cấu quay hoạt động phanh đột ngột cấu quay + Thử cấu di chuyển: thiết bị nâng vừa có cấu di chuyển máy trục vừa có cấu di chuyển xe phải thử tải trọng cho cấu ( cóp chức quay cho phép) cách cho máy mang tải thử lên độ cao 500mm cho cấu di chuyển, phanh đột ngột, dừng máy kiểm tra 4.5.3: Quản lý tra việc quản lý, sử dụng thiết bị nâng: a/ Quản lý thiết bị nâng: Nội dung công tác quản lý thiết bị nâng sở bao gồm: - 72- Giáo trình An toàn lao động Ths Ngun Thanh ViƯt - LËp hå s¬ kü tht thiết bị nâng nh lý lịch thiết bị nâng( theo mẫu quy định), thuyết minh hớng dẫn kỹ thuật lắp đặt, bảo quản, sử dụng - Tổ chức bảo dỡng sửa chữa định kỳ - Tổ chức khám nghiệm thiết bị nâng b/ Thanh tra việc quản lý, sử dụng thiết bị nâng: Bao gồm công việc sau: * Nghe báo cáo: - Để nắm đợc số lợng, chủng loại thiết bị nâng - Tình hình đăng ký, khám nghiệm thiết bị nâng - Tình trạng kỹ thuật thiết bị nâng - Tình hình bảo dỡng sửa chữa định kỳ - Tình hình đào tạo huấn luyện công nhân - Tình hình cố tai nạn thiết bị nâng * Kiểm tra hồ sơ tài liệu: - Các văn phân công trách nhiệm - Các hồ sơ kỹ thuật ( lý lịch, biên khám nghiệm, tài liệu hớng dẫn kỹ thuật lắp đặt, bảo dỡng sử dụng) - Sổ giao ca - Tài liệu huấn luyện công nhân - Số liệt kê phận mang tải - Các biên nghiệm thu * Kiểm tra thực tế trờng - Vị trí lắp đặt thiết bị nâng - Tình trạng kỹ thuật - Trình độ thợ - Các biện pháp an toàn 4.6 Kỹ thuật an toàn thiết bị chịu áp lực 4.6.1 Một số khái niệm thiết bị chịu áp lực * Thiết bị chịu áp lực: thiết bị dùng để tiến hành trình nhiệt học, hoá học, sinh học nh dùng để bảo quản, vận chuyển môi chất trạng thái có ¸p suÊt nh− khÝ nÐn, khÝ ho¸ láng vµ c¸c chất lỏng khác Thiết bị áp lực gồm nhiều loại khác có tên gọi riêng ( Ví dụ: nồi hơi, máy nén khí, máy lạnh, chai, bình điều chế C2H2, thùng chứa, bình hấp) * Nồi hơi: thiết bị chịu áp lực dùng để thu nhận có áp suất lớn áp suất khí để phục vụ mục đích khác thân nhờ lợng đợc tạo đốt nhiên liệu buồng đốt * Phân loại loại thiết bị chịu áp lực: theo quan điểm an toàn ngời ta phân thiết bị áp lực thành loại: hạ áp, trung áp, cao áp siêu áp Việc phân loại theo áp suất tùy thuộc vào môi chất khác ví dụ: Đối với bình điều chế C2H2 hạ áp thiết bị có áp suất nhỏ 0,1át, trung áp từ 0,1 đến 1,5át, cao áp từ 1,5át trở lên nhng với bình chứa ôxy hạ áp có áp suất tới 16 át, trung áp có áp suất từ 16 đến 64 át cao áp có áp suất 64át 4.6.2 Những yếu tố nguy hiểm đặc trng thiết bị áp lực * Nguy nổ: thiết bị chịu áp lực chứa áp suất lớn áp suất khí nên có xu hớng cân áp suất kèm theo giải phóng lợng điều kiện thuận lợi - 73- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt ( chẳng hạn thiết bị không đảm bảo đủ bền) Hiện tợng nổ xảy đơn nổ vật lý nhng số trờng hợp kết hợp tợng nổ vật lý nổ hóa học * Nguy bỏng: thiết bị chịu áp lực thờng làm việc với môi chất có nhiệt độ cao nên dễ có nguy gây bỏng va chạm , tiếp xúc, xì hở môi chất chí có nguy bỏng hóa chất * Các chất nguy hiểm có hại: Các thiết bị chịu áp lực sử dụng công nghiệp, nghiên cứu khoa học đặc biệt công nghiệp hóa chất thờng có yếu tố nguy hiểm chất sản phẩm có tính nguy hiểm, độc hại 4.6.3 Những nguyên nhân gây cố thiết bị áp lực biện pháp phòng ngừa a/ Những nguyên nhân gây cố thiết bị áp lực: * Nguyên nhân kỹ thuật: - Thiết bị đợc thiết kế chế tạo không đảm bảo quy cách, tiêu chuẩn kỹ thuật, kết cấu không phù hợp, không đáp ứng tính toán an toàn thiết bị làm việc chế độ lâu dài dới tác động thông số vận hành - Thiết bị cũ, h hỏng nặng, không đợc sửa chữa kịp thời, chất lợng sửa chữa - Không có thiết bị đo lờng thiết bị kiểm tra không đủ độ tin cậy - Không có cấu an toàn, cấu an toàn không làm việc theo chức yêu cầu - Đờng ống thiết bị phụ trợ không đảm bảo quy định - Tình trạng nhà xởng, hệ thống chiếu sáng, thông tin không đảm bảo khả kiểm tra theo dõi, vận hành, xử lý cố cách kịp thời * Nguyên nhân tổ chức: - Ngời quản lý thiếu quan tâm đến vấn đề an toàn khai thác, sử dụng thiết bị chịu áp lực, đặc biệt thiết bị làm việc với áp lực thấp, công suất dung tích nhỏ dẫn tới tình trạng quản lý lỏng lẻo, nhiều không đăng kiểm đa vào sử dụng - Trình độ vận hành công nhân yếu, thao tác sai quy trình nhầm lẫn b/ Những biện pháp phòng ngừa cố thiết bị chịu áp lực: * Biện pháp tổ chức: - Quản lý thiết bị theo quy định hồ sơ kỹ thuật thiết bị - Đào tạo, huấn luyện ngời quản lý công nhân vận hành - Xây dựng tài liệu kỹ thuật * Biện pháp kỹ thuật: - Thiết kế, chế tạo: Các giải pháp kỹ thuật nhằm ngăn ngừa cố thiết bị chịu áp lực thờng khâu thiết kế chế tạo Các giải pháp bao gồm việc chọn kết cấu, tínhđộ bền, chọn lựa vật liệu giải pháp gia công chế tạo - Kiểm nghiệm dự phòng: Bao gồm công tác kiểm nghiệm kỹ thuật nh: xem xét thiết bị để xác định tình trạng, thử nghiệm độ bền áp lực nớc, thử nghiệm độ kín khí nén, kiểm tra chiều dày thành thiết bị, khuyết tật mối hàn * Sửa chữa phòng ngừa: Bao gồm dạng sửa chữa cố sửa chữa định kỳ 4.6.4 Những yêu cầu an toàn thiết bị chịu áp lực: a/ Yêu cầu mặt quản lý thiết bị: - Nồi thiết bị chịu áp lực phải đợc đăng ký quan tra kỹ thuật an toàn nồi chịu trách nhiệm khám nghiệm thiết bị - Nồi thiết bị chịu áp lực đợc đăng kiểm phải thiết bị có đủ hồ sơ theo - 74- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt quy định tiêu chuẩn quy phạm, sau đăng ký phải đợc ghi vào sổ theo dõi - Không đợc phép đa vào vận hành nồi thiết bị chịu áp lực cha đợc đăng kiểm - Nồi thiết bị chịu áp lực phải đợc kiểm tra định kỳ theo quy định( bình áp lực năm khám nghiệm toàn lần, năm thử áp lực lần) Thanh tra an toàn lao động có quyền đình hoạt động nồi thiết bị chịu áp lực phát thấy trục trặc, h hỏng, hành vi vi phạmcó thể gây cố tai nạn lao động b/ Yêu cầu thiết kế, chế tạo, lắp đặt sữa chữa: * Yêu cầu công tác thiết kÕ: - ViƯc thiÕt kÕ, chän kÕt cÊu cđa thiÕt bị phải xuất phát từ đặc tính môi chất công tác, trình hoạt động thiết bị - Kết cấu thiết bị phải đảm bảo độ cứng vững, ổn định, thao tác thuận tiện, đủ độ tin cậy, tháo lắp kiểm tra dễ dàng - Kết cấu, kích thớc thiết bị phải đảm bảo độ bền học, hóa học nhiệt học * Yêu cầu chế tạo, lắp đặt sửa chữa: - Việc chế tạo sửa chữa nồi thiết bị chịu áp lực đợc phép tiến hành nơi có đầy đủ điều kiện ngời, máy móc, thiết bị gia công, công nghệ điều kiện kiểm tra thử nghiệm đảm bảo nh quy định tiêu chuẩn, quy phạm phải đợc cấp có thẩm quyền cho phép - Chế tạo sửa chữa phải đảm bảo dung sai cho phép, thợ hàn phải có hàn áp lực đợc tiến hành hàn, phải kiểm tra đánh giá mối hàn theo tiêu chuẩn, quy phạm - Khi lắp đặt thiết bị cần phải đảm bảo kích thớc khoảng cách thiết bị với nhau, thiết bị với tờng xây kết cấu khác nhà xởng c/ Yêu cầu dụng cụ kiểm tra đo lờng cấu an toàn: Việc trang bị dụng cụ kiểm tra, đo lờng bắt buộc nồi thiết bị chịu áp lực để giúp ngời vận hành theo dõi thông số làm việc thiết bị nhằm loại trừ thay đổi có khả gây cố thiết bị Các dụng cụ đo lờng kiểm tra gồm loại nh: dụng cụ đo áp suất, đo độ chân không, đo nhiệt độ, đo mức, đo biến dạng kiểm tra tác động áp suất nhiệt độ Các cấu an toàncó nhiều loại hoạt động theo nhiều nguyên lý khác chọn phải đáp ứng với yêu cầu chất lợng cấu an toàn, không đợc sử dụng cấu an toàn cha kiểm định, cha có kẹp chìvà lắp phải theo quy trình quy phạm kỹ thuật lắp đặt cấu an toàn 4.7 Phòng chống nhiễm độc sản xuất 4.7.1 Đặc tính chung hoá chất độc Chất độc công nghiệp chất dùng sản xuất, xâm nhập vào thể dù lợng nhỏ gây nên tình trạng bệnh lý Bệnh chất độc gây sản xuất gọi nhiễm độc nghề nghiệp Khi độc tính chất độc vợt giới hạn cho phép, sức đề kháng thể yếu độc chất gây nhiễm độc nghề nghiệp Các hoá chất độc có môi trờng làm việc xâm nhập vào thể qua đờng hô hấp, tiêu hoá qua việc tiếp xúc với da Các loại hoá chất gây độc hại: CO, C2H2, MnO, ZnO2, sơn, ôxit Cr mạ, axit Tính độc hại hoá chất phụ thuộc vào loại hoá chất, nồng độ, thời gian tồn môi trờng mà ngời lao động tiếp xúc với Các chất độc dễ tan vào nớc độc chúng dể thấm vào tổ chức thần - 75- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt kinh ngời gây tác hại Trong môi trờng sản xuất tồn nhiều loại hoá chất độc hại Nồng độ chất không đáng kể, cha vợt giới hạn cho phép, nhng nồng độ tổng cộng chất độc tồn vợt giới hạn cho phép gây trúng độc cấp tính hay mÃn tính 4.7.2 Tác hại chất độc a/ Phân loại nhóm hoá chất độc: Nhóm 1: Chất gây bỏng, kích thích da, niêm mạc: nh axit đặc, kiềm đặc loÃng (vôi tôi, NH3) Nếu bị trúng độc nhẹ dùng nớc l· déi rưa (chó ý báng nỈng cã thĨ gây choáng, mê man, trúng mắt bị mù) Nhóm 2: Các chất kích thích đờng hô hấp phế quản: clo (Cl), NH3, SO3, NO, SO2, fluo, crôm v.v Các chất gây phù phổi: NO2, NO3, Các chất thờng sản phẩm cháy đốt nhiệt độ 800 oC Nhóm 3: Các chất làm ngời bị ngạt làm loÃng không khí nh: CO2, C2H5, CH4, N2, CO Nhóm4: Các chất độc hệ thần kinh nh loại hydro cacbua, loại rợu, xăng, H2S, CS2, v.v Nhóm 5: Các chất gây độc với quan nội tạng nh hydrocacbon, clorua metyl, bromua metyl v.v Chất gây tổn thơng cho hệ tạo máu: Benzen, phenol Các kim loại kim độc nh chì, thuỷ ngân, mangan, hợp chất asen, v.v b/ Một số chất độc dạng nhiễm độc nghề nghiệp thờng gặp: * Chì hợp chất chì: Tác hại chì (Pb) làm rối loạn việc tạo máu, làm rối loạn tiêu hoá làm suy hệ thần kinh, viêm thận, đau bụng chì, thể trạng suy sụp Nhiểm độc chì mản tính gây mệt mỏi, ngủ, ăn kém, nhức đầu, đau xơng, táo bón thể nặng liệt chi, gây tai biến mạch máu nÃo, thiếu máu phá hoại tuỷ xơng Nhiểm độc chì xảy in ấn, làm ắc quy, Chì xuất dới dạng Pb(C2H5)4, Pb(CH3)4 Những chất pha vào xăng để chống kích nổ, song chì xâm nhập thể qua đờng hô hấp, đờng da (rÊt dƠ thÊm qua líp mì d−íi da) Víi nồng độ chất 0,182 ml/lít không khí làm cho súc vật thí nghiệm chết sau 18 * Thuỷ ngân hợp chất nó: Thuỷ ngân (Hg) dùng công nghiệp chế tạo muối thuỷ ngân, làm thuốc giun Calomen, thuốc lợi tiểu, thuốc trừ sâu Thủy ngân hợp chất thâm nhập vào thể đờng hô hấp, đờng tiêu hoá đờng da Thủy ngân hợp chất gây nhiễm độc mÃn tính, gây viêm lợi, viêm miệng, loét niêm mạc, viêm họng, rối loạn chức gan, gây bệnh Parkinson, buồn ngủ, nhớ, trí nhớ, rối loạn thần kinh thực vậtvới nữ giới gây rối loạn kinh nguyệt gây quái thai, sẩy thai * Asen hợp chất Asen: Các chất Asen nh As203 dùng làm thuốc diệt chuột, AsCl3 để sản xuất đồ gốm, As205 dùng sản xuất thuỷ tinh, bảo quản gỗ, diệt cỏ, nấm Asen hợp chất gây loại nhiễm độc sau: + Nhiễm độc cấp tính: đau bụng, nôn, viêm thận,viêm thần kinh ngoại biên, suy tủy, tim bị tổn thơng gây chết ngời - 76- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt + Nhiễm độc mÃn tính: gây viêm da mặt, viêm màng kết hợp, viêm mũi kích thích, thủng vách ngăn mũi, viêm da thể chàm, vẩy sừng xạm da, gây bệnh động mạch vành, thiếu máu, khí thải ô tô gan to, xơ gan, ung th gan ung th da * Cácbon ôxit (CO): Cácbon ôxit khí không màu, không mùi, không kích thích, tỉ trọng 0,967 đợc tạo cháy không hoàn toàn ( có lò cao, phân xởng đúc, rèn, nhiệt luyện động đốt trong) CO gây ngạt thở hóa học hít phải nó, làm cho ngời bị đau đầu, ù tai, dạng nhẹ gây đau đầu ù tai dai dẳng, sút cân, mệt mỏi, chống mặt, buồn nôn, bị trúng độc nặng bị ngất xỉu ngay, chết * Crôm hợp chất Crôm: Gây loét da, loét mạc mũi, thủng vách ngăn mũi, kích thích hô hấp gây ho, co thắt phế quản ung th phổi * Man gan hợp chất nó: Gây rối loạn tâm thần vận động, nói khó dáng thất thờng, thao cuồng chứng Parkinson, rối loạn thần kinh thực vật, gây bƯnh viªm phỉi, viªm gan, viªm thËn * Benzen (C6H6): Benzen có dung môi hoà tan dầu, mỡ, sơn, keo dán, kỹ nghệ nhuộm, dợc phẩm, nớc hoa, xăng ô tô Benzen vào thể chủ yếu đờng hô hấp gây chứng thiếu máu nặng, chảy máu lợi, bị nhiễm nặng bị suy tủy, nhiểm trùng huyết, giảm hồng cầu bạch cầu, nhiểm độc cấp gây cho hệ thần kinh trung ơng bị kích thích qu¸ møc * Xianua (CN): Xianua( gèc CN) xt hiƯn dới dạng hợp chất nh: NaCN, KCN thấm cácbon ni tơ Đây chất độc Nếu hít phải NaCN liều lợng 0,06 g bị chết ngạt Nếu ngộ độc Xianua xuất chứng rát cổ, chảy nớc bọt, đau đầu tức ngực, đái rắt, ỉa chảy Khi bị ngộ độc Xianua phải đa cấp cứu * Axit cromic (H2CrO4): Loại thờng mạ crôm cho đồ trang sức, mạ bảo vệ chi tiết máy Hơi axit crômic làm rách niêm mạc, gây viêm phế quản, viêm da * Hơi ôxit nitơ ( NO2 ): Chúng có nhiều ống khói lò phản xạ, khâu nhiệt luyện thấm than, khí xả động Diezel hàn điện Hơi NO2 làm đỏ mắt, rát mắt, gây viêm phế quản, tê liệt thần kinh, hôn mê Khi hàn điện các độc bụi độc nh: FeO, Fe2O3, SiO2, MnO, CrO3, ZnO, CuO 4.7.3 Các biện pháp phòng tránh a/ Biện pháp chung đề phòng kỹ thuật: - Hạn chế thay hóa chất độc hại - Tự động hoá trình sản xuất hoá chất - Các hoá chất phải bảo quản thùng kín, phải có nhÃn rõ ràng - Chú ý công tác phòng cháy chữa cháy - Cấm để thức ăn, thức uống hút thuốc gần khu vực sản xuất - Tổ chức hợp lý hoá trình sản xuất: bố trí riêng phận toả độc, đặt cuối chiều gió Phải thiết kế hệ thống thông gió hút khí độc chổ - 77- Giáo trình An toàn lao động Ths Nguyễn Thanh Việt b/ Biện pháp phòng hộ cá nhân: Phải trang bị đủ dụng cụ bảo hộ lao động để bảo vệ quan hô hấp, bảo vệ mắt, bảo vệ thân thể, chân tay nh: mặt nạ phòng độc, găng tay, ủng, khÈu trang c/ BiƯn ph¸p vƯ sinh-ytÕ: - Xư lý chất thải trớc đổ - Có kế hoạch kiểm tra sức khoẻ định kỳ, phải có chÕ ®é båi d−ìng b»ng hiƯn vËt - VƯ sinh cá nhân nhằm giữ cho thể d/ Biện pháp sơ cấp cứu: Khi có nhiễm độc cần tiến hành bớc sau: - Đa bệnh nhân khỏi nơi nhiễm độc, thay bỏ quần áo bị nhiễm độc, ýgiữ yên tính ủ ấm cho nạn nhân - Cho thuốc trợ tim, hay hô hấp nhân tạo sau bảo đảm khí quản thông suốt, bị bỏng nhiệt phải cấp cứu bỏng - Rửa da xà phòng nơi bị thấm chất độc kiềm, axit phải rửa nớc - Sử dụng chất giải độc phơng pháp giải độc cách( gây nôn, xong cho uống thìa than hoạt tính than gạo già nhỏ với 1/3 bát nớc uống nớc đờng gluco hay nớc mía, rửa dày) - Nếu bệnh nhân bị nhiễm ®éc nỈng ®−a cÊp cøu bƯnh viƯn - 78- ... bảo an toàn cho ngời lúc chạm vào phận có mang điện áp Vì nối đất để giảm điện áp đất phận kim loại thiết bị điện đến trị số an toàn ngời Nh nối đất chủ định nối điện phận thiết bị mang điện. .. Các dạng tai nạn điện: Tai nạn điện đợc phân thành dạng: chấn thơng điện điện giật: * Các chấn thơng điện: Chấn thơng điện phá huỷ cục mô thể dòng điện hồ quang điện Chấn thơng điện ảnh hởng đến... chọc thủng cách điện qua vỏ toàn hiệu nguy hiểm đặt vào hệ thống nối đất Nh điều kiện an toàn thiết bị mang điện thực cách: - Giảm dòng điện Iđ cách tăng cách điện mạng điện - Giảm điện trở nối