TỔNG QUAN VỀ CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0
Khái niệm Cách mạng Công nghiệp 4.0
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, bắt đầu từ những năm 2000 và được gọi là cuộc cách mạng số, đã sử dụng các công nghệ tiên tiến như Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), thực tế ảo (VR), tương tác thực tại ảo (AR), mạng xã hội, điện toán đám mây, di động và phân tích dữ liệu lớn (SMAC) để chuyển đổi toàn bộ thế giới thực thành thế giới số.
Vào năm 2013, khái niệm "Công nghiệp 4.0" (Industrie 4.0) xuất hiện lần đầu tiên trong một báo cáo của chính phủ Đức, nhấn mạnh chiến lược công nghệ cao và tự động hóa trong sản xuất mà không cần sự can thiệp của con người Thủ tướng Đức Angela Merkel đã đề cập đến Industrie 4.0 tại Diễn đàn Kinh tế thế giới ở Davos vào tháng 1/2015 Hiện nay, Công nghiệp 4.0 đã phát triển vượt ra ngoài dự án của Đức, thu hút sự tham gia của nhiều quốc gia và trở thành một phần thiết yếu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
1.1.2 Định nghĩa về Cách mạng Công nghiệp 4.0
Cách mạng Công nghiệp 4.0 đang định hình tương lai của sản xuất thông qua tự động hóa và trao đổi dữ liệu Xu hướng này tích hợp các công nghệ như không gian mạng thực-ảo, Internet vạn vật, điện toán đám mây và điện toán nhận thức, mang lại những đổi mới vượt bậc trong quy trình sản xuất.
Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 đã nâng cao tự động hóa trong sản xuất bằng cách giới thiệu công nghệ sản xuất hàng loạt linh hoạt và tùy biến Máy móc giờ đây có khả năng hoạt động độc lập hoặc hợp tác với con người, tạo ra một môi trường sản xuất liên tục thay đổi theo nhu cầu khách hàng Chúng không chỉ thu thập dữ liệu mà còn phân tích và tự hoàn thiện nhờ vào tính năng tự điều chỉnh, tự nhận thức và tự tùy biến Điều này cho phép các nhà sản xuất giao tiếp trực tiếp với máy tính thay vì chỉ vận hành máy móc.
Những tiến bộ nhanh chóng trong công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) đã làm mờ ranh giới giữa thực tế ảo và thế giới thực Công nghiệp 4.0 nhằm xây dựng một mạng xã hội nơi máy móc có thể giao tiếp lẫn nhau qua Internet vạn vật (IoT) và tương tác với con người thông qua Internet của con người (IoP).
Các máy móc hiện nay có khả năng giao tiếp lẫn nhau và với các nhà sản xuất, tạo thành hệ thống sản xuất không gian mạng thực - ảo (CPPS) Điều này giúp các ngành công nghiệp kết nối thế giới thực với thế giới ảo, cho phép máy móc thu thập và phân tích dữ liệu trực tiếp, đồng thời đưa ra quyết định dựa trên thông tin đó.
Thành phần cấu thành và nguyên tắc thiết kế của Cách mạng Công nghiệp 4.0 7 1 Thành phần cấu thành của Cách mạng Công nghiệp 4.0
Hệ thống sản xuất không gian mạng thực - ảo, Internet vạn vật, Internet dịch vụ và Nhà máy thông minh là bốn thuật ngữ quan trọng nhất trong nghiên cứu ngành công nghiệp 4.0 Chúng đóng vai trò là các thành phần chính trong giai đoạn khởi xướng của ngành công nghiệp này.
Hệ thống sản xuất không gian mạng thực - ảo kết hợp các phép tính và quá trình vật lý, cho phép máy tính và mạng kiểm soát quy trình sản xuất Phát triển hệ thống này trải qua ba giai đoạn: nhận dạng, tích hợp thiết bị cảm biến và thiết bị truyền động, và phát triển thiết bị cảm biến cùng bộ truyền động.
Internet vạn vật (IoT) được xem là yếu tố then chốt khởi đầu cho cuộc cách mạng Công nghiệp 4.0, cho phép kết nối và tương tác giữa các đối tượng và máy móc, bao gồm điện thoại di động và thiết bị cảm biến.
Giao tiếp giữa các vật thể tương tự như con người giúp tìm ra giải pháp hiệu quả Công nghệ tích hợp cho phép chúng hoạt động và giải quyết vấn đề một cách độc lập Tuy nhiên, giống như con người, độ chính xác của chúng không phải lúc nào cũng hoàn hảo.
Trong thời đại số hiện nay, hầu hết các thiết bị điện tử đều có khả năng kết nối với nhau và với internet Sự phát triển mạnh mẽ của các thiết bị điện tử thông minh đã dẫn đến việc sở hữu ngày càng nhiều thiết bị, tuy nhiên, điều này cũng tạo ra sự phức tạp và làm giảm đi tính tiện ích của từng thiết bị.
Nhà máy thông minh là một yếu tố quan trọng trong Cách mạng Công nghiệp 4.0, với hệ thống được gọi là Calm, giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất và nâng cao hiệu quả hoạt động.
Một hệ thống calm có thể nhận thức được môi trường và các đối tượng xung quanh nó
Nhà máy thông minh được định nghĩa là một cơ sở sản xuất mà trong đó các hệ thống CPS giao tiếp qua IoT, hỗ trợ con người và máy móc hoàn thành nhiệm vụ Việc chăm sóc nhà máy có thể được thực hiện thông qua thông tin mềm liên quan đến sản phẩm, như bản vẽ và mô hình.
1.2.2 Nguyên tắc thiết kế cách mạng Công nghiệp 4.0
Các nguyên tắc thiết kế giúp các nhà sản xuất đánh giá khả năng chuyển đổi sang công nghệ 4.0 Dựa trên những yếu tố đã đề cập, dưới đây là các nguyên tắc thiết kế quan trọng cần lưu ý.
Khả năng tương tác giữa các vật thể, máy móc và con người là yếu tố then chốt trong việc xây dựng một nhà máy thông minh Sự giao tiếp thông qua Internet vạn vật (IoT) và Internet kết nối con người (IoP) giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất và nâng cao hiệu quả hoạt động.
Ảo hóa là quá trình tạo ra một bản sao ảo của thế giới thực trong hệ thống sản xuất không gian mạng thực - ảo Hệ thống này không chỉ cần mô phỏng mà còn phải giám sát các vật thể hiện có trong môi trường xung quanh, đảm bảo rằng mọi thứ đều có một bản sao ảo tương ứng.
Phân quyền trong hệ thống sản xuất không gian mạng thực - ảo cho phép khả năng làm việc độc lập, tạo điều kiện cho sản phẩm tùy biến và giải quyết vấn đề Điều này cũng giúp xây dựng một môi trường sản xuất linh hoạt hơn Khi gặp thất bại hoặc có các mục tiêu mâu thuẫn, vấn đề sẽ được chuyển lên cấp cao hơn để xử lý Tuy nhiên, việc đảm bảo chất lượng vẫn là yếu tố cần thiết cho toàn bộ quá trình, ngay cả khi công nghệ tiên tiến được áp dụng.
Một nhà máy thông minh cần có khả năng thu thập và phân tích dữ liệu thời gian thực để đưa ra quyết định dựa trên các phát hiện mới Khả năng này không chỉ áp dụng cho nghiên cứu thị trường mà còn cho các quy trình nội bộ, như phát hiện sự hỏng hóc của máy móc trong dây chuyền sản xuất Các hệ thống thông minh phải có khả năng xác định khuyết điểm và phân công lại nhiệm vụ cho các máy khác, từ đó nâng cao tính linh hoạt và tối ưu hóa quy trình sản xuất.
Dịch vụ sản xuất cần hướng đến khách hàng, trong đó con người và thiết bị thông minh phải kết nối hiệu quả qua Internet Dịch vụ Sự kết nối này giúp tạo ra các sản phẩm phù hợp với yêu cầu của khách hàng, làm cho Internet Dịch vụ trở nên thiết yếu trong quá trình sản xuất.
Trong môi trường thị trường năng động, khả năng thích ứng nhanh chóng của nhà máy thông minh là rất quan trọng Trong khi một công ty trung bình có thể mất đến một tuần để nghiên cứu và điều chỉnh sản xuất theo nhu cầu thị trường, các nhà máy thông minh cần phải linh hoạt hơn, nhanh chóng thay đổi để đáp ứng các biến động theo mùa và xu hướng mới.
Ngành dịch vụ trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp 4.0
Ở Việt Nam, dịch vụ được chia làm ba nhóm chính, đó là: dịch vụ kinh doanh, dịch vụ tiêu dùng và dịch vụ công
Dịch vụ kinh doanh hiện nay bao gồm nhiều lĩnh vực quan trọng như Giao thông vận tải, Bưu chính viễn thông, Tài chính ngân hàng, Bảo hiểm, Kinh doanh bất động sản, và các dịch vụ công nghệ như SEO và thiết kế website.
Dịch vụ tiêu dùng bao gồm các lĩnh vực cung cấp sản phẩm thiết yếu cho nhu cầu hàng ngày, như điện, nước, và các hoạt động thương mại như bán buôn, bán lẻ, cũng như dịch vụ du lịch.
Dịch vụ công bao gồm các công việc hành chính, hoạt động đoàn thể, sự kiện cộng đồng và các dịch vụ công cộng cơ bản do nhà nước cung cấp, như giáo dục và an ninh.
Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 đang mở ra một thế giới nơi các hệ thống ảo và vật lý trong chuỗi sản xuất toàn cầu có thể hợp tác linh hoạt Không chỉ tập trung vào máy móc và hệ thống thông minh, cách mạng này còn bao gồm những đột phá trong nhiều lĩnh vực như mã hóa chuỗi gen, công nghệ nano, năng lượng tái tạo và tính toán lượng tử Cuộc cách mạng này hứa hẹn mang lại lợi ích to lớn và tác động mạnh mẽ đến kinh tế toàn cầu cũng như kinh tế Việt Nam Tuy nhiên, các công ty cần cân nhắc kỹ lưỡng những lợi thế và thách thức, đặc biệt trong ngành dịch vụ.
ẢNH HƯỞNG CỦA CUỘC CÁCH MẠNG 4.0 ĐẾN NGÀNH DỊCH VỤ
Ảnh hưởng của Cách mạng Công nghiệp tới ngành Dịch vụ Kinh doanh
Cách mạng công nghiệp 4.0 đã mang lại những thành tựu công nghệ mới, nâng cao năng suất lao động và hiệu quả kinh tế trong sản xuất Tuy nhiên, ảnh hưởng của cuộc cách mạng này còn sâu rộng hơn trong ngành Dịch vụ Kinh doanh Các công nghệ tiên tiến đã được áp dụng trong những năm gần đây, tạo ra hiệu quả lớn trong quản lý và kinh doanh, đặc biệt trong các lĩnh vực như Giao thông vận tải và Tài chính – Ngân hàng, cũng như các doanh nghiệp dịch vụ khác.
2.1.1 Ảnh hưởng của Cách mạng Công nghiệp tới ngành Giao thông vận tải
- Bảo trì kết cấu hạ tầng giao thông
Tại Việt Nam, sản phẩm của Cách mạng Công nghiệp 4.0 bao gồm phần mềm và hệ thống thu thập dữ liệu cho ngành giao thông, như hệ thống giám sát hành trình, kiểm soát tải trọng xe và quản lý giấy phép lái xe Kể từ năm 2014, Bộ Giao thông vận tải đã triển khai Trung tâm Xử lý, khai thác và sử dụng dữ liệu từ thiết bị giám sát hành trình cho xe ô tô kinh doanh vận tải Hệ thống này cho phép quản lý và kiểm soát hành trình, tốc độ ô tô một cách thông minh thông qua dữ liệu từ hệ thống giám sát hành trình và bản đồ số Hiện nay, hệ thống đã kết nối dữ liệu giám sát hành trình của hơn 745.822 xe ô tô trên toàn quốc và tích hợp với dữ liệu biển báo tốc độ để đảm bảo an toàn giao thông.
Việc áp dụng công nghệ thông tin và Internet đã làm thay đổi cách thức kinh doanh của các doanh nghiệp trong ngành vận tải, tạo ra động lực cạnh tranh mạnh mẽ Sự chuyển mình này không chỉ nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh mà còn giúp các doanh nghiệp thích nghi với xu hướng thị trường hiện đại.
Từ năm 2016, ứng dụng công nghệ thông tin đã xuất hiện loại xe hợp đồng dưới
9 chỗ có sử dụng phần mềm như: Uber, Grab ở Việt Nam Sau 2 năm thí điểm, đến năm
Đến năm 2018, số lượng phương tiện vận tải công nghệ đã vượt qua 50.000 xe, vượt xa số lượng taxi truyền thống Grab và Uber đã đạt được những thành công ban đầu nhờ vào sự tiện lợi, giá cả đa dạng và các chương trình khuyến mãi hấp dẫn Khách hàng mục tiêu của hai dịch vụ này chủ yếu là người dùng smartphone, dễ dàng thích nghi với công nghệ và đã quen với việc đặt xe qua ứng dụng Họ thường mong đợi xe đến trong vòng 5 phút, theo dõi vị trí xe và biết trước chi phí chuyến đi, từ đó tạo sự yên tâm Đối tượng khách hàng này ngày càng gia tăng và có xu hướng trẻ hóa theo thời gian.
Tháng 8/2018, công ty nghiên cứu thị trường W&S thông qua panel Vinaresearch đã thực hiện một cuộc khảo sát online với 800 người sinh sống tại Hồ Chí Minh và Hà
Trong 3 tháng gần đây, 41% người dân đã sử dụng dịch vụ đặt xe trực tuyến qua ứng dụng điện thoại từ 1-3 lần mỗi tuần, trong khi 32.1% người có lượt đặt xe từ 2-3 lần mỗi tháng.
Kết quả khảo sát cho thấy mức độ sử dụng ứng dụng đặt xe tại ba thành phố lớn: Hà Nội, Đà Nẵng và TP Hồ Chí Minh Dữ liệu được ghi nhận bằng đơn vị lần sử dụng, phản ánh thói quen di chuyển của người dân tại các khu vực này.
Nguồn: Công ty nghiên cứu thị trường W&S
- Thách thức trong công tác quản lí những loại hình kinh doanh vận tải mới
Trước sự bùng nổ của các hãng vận tải công nghệ như Uber và Grab, nhiều quốc gia như Pháp, Đức, Italy, Hàn Quốc, Thái Lan, cùng một số khu vực ở Mỹ và Nhật Bản đã áp dụng các biện pháp hạn chế hoặc cấm hoàn toàn dịch vụ chia sẻ này Nguyên nhân chính là do Uber và Grab cạnh tranh không lành mạnh với các hãng taxi truyền thống, vi phạm quy định về thuế, và sử dụng tài xế không có giấy phép, không được đào tạo chính quy Tại Việt Nam, trong giai đoạn 2014-2016, Grab chỉ nộp 13,4 tỷ đồng thuế vào ngân sách Nhà nước, trong khi Vinasun, một hãng taxi truyền thống, đã nộp đến 1.200 tỷ đồng Việc nhiều ứng dụng gọi xe công nghệ lách luật và trốn thuế đã tạo ra sự cạnh tranh không công bằng với các doanh nghiệp vận tải truyền thống.
- Ảnh hưởng trực tiếp tới doanh thu các hãng vận tải truyền thống
Sau khi các hãng taxi công nghệ như Uber và Grab chiếm lĩnh thị trường, các doanh nghiệp vận tải truyền thống nhận thấy sự thất thế do chậm áp dụng công nghệ mới Sự xuất hiện của những dịch vụ này không chỉ ảnh hưởng đến taxi mà còn tác động đến đội ngũ xe ôm truyền thống Đặc biệt, Vinasun đã khởi kiện Grab yêu cầu bồi thường thiệt hại, cho rằng Grab đã vi phạm luật cạnh tranh và ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của họ trong hai năm 2017 và 2018.
Năm 2017, CTCP Ánh Dương Việt Nam (Vinasun) ghi nhận doanh thu giảm gần 50% so với năm trước, chỉ đạt 2.937 tỉ đồng Lợi nhuận sau thuế cũng tiếp tục giảm trong năm thứ hai liên tiếp, xuống còn 190 tỉ đồng, theo báo cáo tài chính được công bố.
Bảng 2.2 Doanh thu của Vinasun trong giai đoạn 10 năm từ 2007 – 2017 Đơn vị tính: Tỷ đồng
Nguồn: Báo cáo tài chính qua các năm của Vinasun
Mai Linh, đơn vị taxi truyền thống lớn thứ hai tại TP.HCM, cũng đang đối mặt với nhiều thách thức Theo báo cáo tài chính bán niên đến tháng 6 năm 2017, hãng này đã ghi nhận khoản lỗ gần 800 tỷ đồng.
Cuộc Cách mạng 4.0 buộc các nhà xe phải thay đổi
Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, sự xuất hiện của các ứng dụng đặt xe trực tuyến như Uber và Grab đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến doanh thu của các doanh nghiệp vận tải trong nước Để tồn tại và phát triển, các doanh nghiệp này cần thay đổi công nghệ và tư duy kinh doanh Nhiều hãng taxi đã bắt đầu phát triển ứng dụng đặt xe riêng nhằm giành lại thị phần Các công ty taxi truyền thống đang nỗ lực cải tiến dịch vụ bằng cách ra mắt ứng dụng gọi xe và đầu tư vào các dịch vụ xe sang như Vcar của Vinasun.
Mai Linh đã ra mắt ứng dụng gọi xe Mai Linh bike, mở rộng từ hệ thống gọi taxi tại TP HCM, Đà Nẵng và Hà Nội Sự phát triển này không chỉ dừng lại ở taxi mà còn lan tỏa sang lĩnh vực vận tải hành khách liên tỉnh Các nhà xe đã áp dụng công nghệ để quản lý và điều hành, chuyển mình từ truyền thống sang công nghệ Chẳng hạn, Sao Việt đã nhanh chóng nhận diện thách thức và triển khai phần mềm Emddi, cùng với Inter Bus Lines cho tuyến Hà Nội – Sapa, giúp khách hàng chủ động trong việc đặt chỗ, chọn giờ khởi hành, và theo dõi số ghế trống hay đã đặt, tất cả được tích hợp trên mọi hệ điều hành.
Cách mạng công nghiệp 4.0 yêu cầu doanh nghiệp phải nắm bắt công nghệ mới và cải cách mô hình kinh doanh cũ để đáp ứng nhu cầu thị trường ngày càng cao Việc thiếu dũng cảm trong việc thay đổi có thể dẫn đến sự thất bại của doanh nghiệp và mất việc làm cho người lao động.
2.1.2 Ảnh hưởng của Cách mạng Công nghiệp tới hoạt động Tài chính – Ngân hàng
Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư không chỉ ảnh hưởng đến ngành Giao thông Vận tải mà còn tác động mạnh mẽ đến hệ thống tài chính ngân hàng, đặc biệt là trong kênh thanh toán Các ngân hàng hiện đang áp dụng công nghệ kết nối vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) để nâng cao hiệu quả quản lý và cải thiện dịch vụ sản phẩm.
- Tiết kiệm thời gian, đơn giản hóa các thủ tục ngân hàng
Trước đây, quá trình thẩm định khách hàng diễn ra thủ công, kéo dài và tốn thời gian Hồ sơ vay vốn thường trải qua nhiều cuộc họp và có thể mất nhiều ngày để được phê duyệt Tuy nhiên, nhờ công nghệ lưu trữ và phân tích dữ liệu, ngân hàng hiện có thể nhanh chóng so sánh và đánh giá tín dụng của khách hàng Việc áp dụng công nghệ Big Data và AI đã giúp một số ngân hàng giảm thời gian thẩm định từ nhiều ngày xuống chỉ còn vài phút, từ đó nâng cao hiệu quả trong quản lý sau giải ngân.
Ảnh hưởng của Cách mạng Công nghiệp 4.0 tới ngành Dịch vụ công
Giáo dục, một tiểu ngành của Dịch vụ công, đang chịu tác động mạnh mẽ từ Cách mạng Công nghiệp 4.0 Cuộc cách mạng này không chỉ thay đổi môi trường sống mà còn ảnh hưởng đến tập quán của con người Để đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội, giáo dục cũng đang có những biến đổi đáng kể.
- Thay đổi trong phương thức giảng dạy và học tập, hướng tới người học nhiều hơn
Theo báo cáo của nhóm nghiên cứu Pradeep Bastola từ Trường Đại học Lincoln, mô hình E-learning đang trở thành xu hướng phát triển mạnh mẽ trong giáo dục trực tuyến Các quốc gia dẫn đầu về sản phẩm và dịch vụ giáo dục trực tuyến bao gồm Mỹ, Ấn Độ, Trung Quốc, Anh, Hàn Quốc, Malaysia, Australia và Nam Phi Tại Việt Nam, học trực tuyến đã trở thành một xu hướng phổ biến, đặc biệt trong giới học sinh THPT Hệ thống giáo dục trực tuyến Hocmai.vn đã thu hút hơn 3 triệu thành viên từ năm 2018, cung cấp hơn 11.000 bài giảng mỗi năm FUNiX, trường đại học trực tuyến đầu tiên tại Việt Nam, đã có hơn 1.000 sinh viên theo học từ khi thành lập năm 2015 Hình thức học trực tuyến cho phép học sinh linh hoạt lựa chọn bài giảng và giáo viên, tương tác với nhau mọi lúc, mọi nơi qua Internet và thiết bị công nghệ.
Giáo dục 4.0 không chỉ đơn thuần là các khóa học trực tuyến mà còn tích hợp phần mềm giáo dục để cung cấp kiến thức cho học viên Việc sử dụng ứng dụng học tập trong giảng dạy đã trở nên phổ biến tại nhiều cơ sở giáo dục trên thế giới và Việt Nam Học sinh có thể tiếp cận kiến thức thông qua các phần mềm, thay vì chỉ học trên giấy trong các lớp học truyền thống Nhiều phần mềm hiện nay, như Chemlab cho phép thực hành thí nghiệm hóa học an toàn, hay Violympic giúp ôn luyện môn toán mà không cần Internet, đã được học sinh trên toàn cầu sử dụng rộng rãi.
Để đáp ứng nhu cầu nhân lực chất lượng trong nền kinh tế 4.0, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần mạnh mẽ đổi mới từ hoạt động đào tạo đến quản trị nhà trường Tuy nhiên, sự đổi mới không đồng nhất trong giáo dục công Việt Nam đã gây ra nhiều tranh cãi và áp lực cho học sinh, đồng thời dẫn đến lãng phí ngân sách trong việc cải cách sách giáo khoa Việc học hỏi từ các nước tiên tiến về chương trình giảng dạy, nâng cao chất lượng giáo viên và cải cách quản lý giáo dục là cần thiết, nhưng việc thực hiện đúng hướng và tiết kiệm vẫn là thách thức lớn cho giáo dục Việt Nam trong thời kỳ 4.0.
Ảnh hưởng của Cách mạng Công nghiệp 4.0 tới ngành Dịch vụ tiêu dùng
Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 không chỉ tác động mạnh mẽ đến ngành Dịch vụ kinh doanh và Dịch vụ công, mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến ngành Dịch vụ tiêu dùng Trong đó, hoạt động kinh doanh Nhà hàng – Khách sạn là một trong những lĩnh vực tiêu biểu chịu ảnh hưởng lớn từ xu hướng này.
Làm thay đổi cách thức hoạt động kinh doanh trong ngành
Trước khi công nghệ phát triển, dữ liệu được lưu trữ chủ yếu bằng hồ sơ và giấy tờ, gây ra nhiều bất tiện trong việc thu thập và xử lý thông tin Hiện nay, với sự ra đời của nhiều phần mềm hỗ trợ, hoạt động kinh doanh của khách sạn đã trở nên dễ dàng hơn Phần mềm quản lý khách sạn giúp quản lý toàn bộ thông tin liên quan đến khách hàng, dịch vụ và tình trạng các loại phòng một cách hiệu quả.
Dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo, kết hợp với ứng dụng internet, giúp robot trả lời câu hỏi khách hàng hiệu quả hơn so với nhân viên Điều này tiết kiệm thời gian và nâng cao độ chính xác trong tương tác với khách hàng cho doanh nghiệp Nhờ vào Internet of Things (IoT), các nhà hàng và khách sạn giảm phụ thuộc vào kênh bán hàng truyền thống Trong kỷ nguyên Cách mạng Công nghiệp 4.0, doanh thu từ hệ thống đặt phòng trực tuyến ngày càng tăng Sự phát triển của các trang web du lịch như Expedia, Kayak và Booking không chỉ giúp người tiêu dùng tìm kiếm lựa chọn phù hợp mà còn tạo thêm nguồn thu cho các nhà hàng và khách sạn.
Internet đã làm giảm khoảng cách giữa mô hình cho thuê khách sạn truyền thống và hình thức cho thuê căn hộ toàn bộ hoặc một phần (Homestay).
Airbnb là công ty tiên phong và thành công nhất trong lĩnh vực cho thuê căn hộ, cung cấp cho du khách nhiều lựa chọn từ phòng hạng sang đến phòng nhỏ trong nhà dân Theo báo cáo tài chính quý 3/2017, Airbnb đã đạt doanh thu 1 tỷ USD, gấp đôi so với năm 2016 và tiếp tục duy trì chu kỳ có lãi.
Để nâng cao trải nghiệm khách hàng và đáp ứng sự gia tăng kỳ vọng, ngành Nhà hàng - Khách sạn đang chuyển mình sang ứng dụng công nghệ Sự đổi mới này giúp các nhà điều hành khách sạn nổi bật giữa các đối thủ, không chỉ thỏa mãn mong đợi của khách hàng hiện tại mà còn thu hút thêm nhiều khách hàng mới.
Trí thông minh nhân tạo đang ngày càng chiếm ưu thế trong ngành khách sạn, với việc sử dụng robot phục vụ khách hàng Chẳng hạn, khách sạn Aloft ở Cupertino, California, đã triển khai robot để mang đồ dùng cá nhân và thư tín đến tận phòng trong vòng 3 phút Tương tự, chuỗi khách sạn Hoàng gia tại Caribbean đã sử dụng robot làm bartender, phục vụ đồ uống chỉ trong 1 phút Tại Yotel New York, khách có thể nhận chìa khóa phòng qua quầy check-in điện tử, với ứng dụng điện thoại thông minh thay thế thẻ quẹt truyền thống Hành lý được lưu giữ bởi robot lớn, trong khi tất cả phòng đều cách âm và trang bị động cơ để giường có thể di chuyển, tiết kiệm không gian Hệ thống máy lạnh được điều khiển bằng cảm biến, và nhà hàng DohYO trong khách sạn cũng được trang bị công nghệ hiện đại, như bàn ăn có thể điều chỉnh độ cao Rõ ràng, công nghệ đã cải thiện đáng kể chất lượng dịch vụ trong ngành nhà hàng - khách sạn.
Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 mang lại không chỉ những lợi ích mà còn gây ra những tác động tiêu cực đối với ngành Nhà hàng – Khách sạn Sự phát triển này ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu của các khách sạn truyền thống, đặt ra thách thức lớn cho họ trong việc thích ứng với xu hướng mới.
Sự phát triển của các ứng dụng đặt phòng ngắn ngày như Airbnb đang làm giảm doanh thu của các khách sạn truyền thống, đặc biệt là các khách sạn 2 và 3 sao, do cạnh tranh với cùng đối tượng khách hàng Thêm vào đó, việc ứng dụng công nghệ cao và sử dụng robot trong ngành khách sạn cũng gia tăng lo ngại về nguy cơ thất nghiệp trong bối cảnh hiện tại.
ĐỀ XUẤT HƯỚNG ĐI CHO VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0
Xu hướng phát triển ngành dịch vụ CN 4.0 trong tương lai
Trong lĩnh vực tài chính – ngân hàng : Tiền tệ chuyển sang hình thức kỹ thuật số
Các nền tảng tài chính trực tuyến như PayPal và Square đã cách mạng hóa giao dịch thanh toán, mở ra cơ hội cho nhiều sản phẩm mới từ người bán Những nền tảng kỹ thuật số này khuyến khích hàng ngàn người trở thành nhà sản xuất, người bán và người tiêu dùng Trong tương lai, các công ty tài chính sẽ tiếp tục khai thác giá trị ẩn trong dữ liệu giao dịch, giúp hiểu rõ hơn về thói quen và sở thích của người tiêu dùng Chẳng hạn, MasterCard hiện đang vận hành một hệ sinh thái tài chính kết nối 2 tỷ chủ thẻ với 25.000 ngân hàng và hơn 40 triệu người bán trên toàn cầu.
Ngành giao thông vận tải đang trải qua sự chuyển đổi mạnh mẽ nhờ vào các nền tảng công nghệ, giúp tối ưu hóa việc phân phối di chuyển và tài nguyên thông qua các thuật toán hiệu quả Một ví dụ điển hình là Go-Jek tại Indonesia, tương tự như Uber và Grab, cung cấp dịch vụ giao thức ăn miễn phí tại Jakarta Công ty này sử dụng xe máy kết nối và các thuật toán thông minh để xác định các tuyến đường giao hàng hiệu quả nhất.
Giáo dục : Nền tảng giống như lớp học toàn cầu
Nền tảng giáo dục đang được củng cố với sự tham gia của các doanh nghiệp như Skillshare, Udemy, edX, và Khan Academy Để không bị tụt lại phía sau trước sự phát triển của các nền tảng mới, nhiều trường đại học danh tiếng như Harvard và Princeton đang phát triển các lớp học trực tuyến mở rộng quy mô lớn (MOOC).
Trong những năm tới, sự phát triển nhanh chóng của hệ sinh thái dạy và học sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến các trường công lập, tư thục và đại học truyền thống Rào cản cho quá trình này là sự tồn tại lâu dài của nền giáo dục hạng nhất, một loại hàng hóa xa xỉ và uy tín đang dần suy yếu Bên cạnh đó, sự tách biệt giữa các hàng hóa và dịch vụ mà trước đây các trường đại học cung cấp đang diễn ra Hàng triệu sinh viên tiềm năng không còn quan tâm đến mô hình giáo dục truyền thống với các tiện ích như thư viện, phòng thí nghiệm hay sân bóng đá.
Các nền tảng giáo dục đang thay đổi quy trình học tập truyền thống gắn liền với chứng chỉ giấy Mặc dù vào năm 2014, chỉ khoảng 5% sinh viên đăng ký MOOC nhận được chứng nhận hoàn thành, một nghiên cứu từ đại học Pennsylvania cho thấy 60% học viên tham gia tích cực vào nội dung khóa học Các nền tảng học tập đang thử nghiệm nhiều hình thức và cấu trúc mới, tạo ra những tác động lâu dài khó dự đoán cho tương lai Điều này có thể dẫn đến việc nhiều trường đại học trên thế giới phải đối mặt với khó khăn kinh tế do sự cạnh tranh từ các nền tảng giáo dục phát triển hơn.
Dịch vụ chăm sóc sức khoẻ : Kết nối các bộ phận cảu một hệ thống nặng nề
Xu hướng trong tương lai cho thấy mô hình nền tảng sẽ cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe, tương tự như ứng dụng Uber, cho phép người dùng yêu cầu sự hỗ trợ y tế mọi lúc, mọi nơi Medicast đã triển khai hệ thống này tại các thành phố Miami, Los Angeles và San Diego, nơi người dùng chỉ cần nhấp vào ứng dụng, mô tả triệu chứng và sẽ có bác sĩ uy tín đến trong vài giờ Dịch vụ này đặc biệt thu hút các bác sĩ muốn kiếm thêm thu nhập theo giờ tại Mỹ.
Xu hướng tương lai trong dịch vụ chăm sóc sức khỏe là sự phát triển của các ứng dụng trên điện thoại di động và thiết bị đeo thông minh, kết nối với mạng lưới để cung cấp phân tích và thông tin dựa trên dữ liệu cá nhân Nền tảng công nghệ này giúp cá nhân quản lý các bệnh lý mãn tính, chẳng hạn như theo dõi chế độ dinh dưỡng, luyện tập và mức đường huyết cho bệnh tiểu đường Bằng cách sử dụng dữ liệu, các ứng dụng có thể mô tả và giải thích các phương pháp điều trị dựa trên tiền sử bệnh, đồng thời cảnh báo bác sĩ lâm sàng về những dấu hiệu phát bệnh.
Những dịch vụ về lao động và nghề nghiệp : Nền tảng định lại bản chất công việc:
Xu hướng dịch vụ lao động nghề nghiệp sẽ tiếp tục phát triển trong vài thập kỷ tới, dẫn đến sự phân tầng lớn hơn về giàu có, quyền lực và uy tín giữa các nhà cung cấp dịch vụ Các nhiệm vụ hàng ngày và đã được tiêu chuẩn hóa sẽ chuyển sang nền tảng trực tuyến, với đội ngũ chuyên gia thu nhập thấp và làm việc tự do Trong khi đó, các công ty luật, trung tâm y tế và công ty tư vấn vẫn sẽ tồn tại, nhưng quy mô và tầm quan trọng của chúng sẽ thu nhỏ lại, chuyển sang mô hình nền tảng.
Xu hướng làm việc tự do và theo hợp đồng đang gia tăng mạnh mẽ, mang lại cả lợi ích và thách thức Những người tìm kiếm sự linh hoạt, như hoạ sĩ, sinh viên và khách du lịch, sẽ dễ dàng thích nghi và phát triển trong môi trường này Ngược lại, những ai ưa chuộng công việc ổn định sẽ gặp khó khăn và thử thách trong quá trình chuyển đổi sang hình thức làm việc mới.
Công đoàn lao động truyền thống, vốn có nhiệm vụ tổ chức và bảo vệ quyền lợi cho tập thể công nhân, đang có dấu hiệu suy giảm Điều này dẫn đến việc cá nhân phải tự mình đấu tranh để giành lấy quyền lợi riêng.
3.1.2 Xu hướng 2: Tỷ trọng ngành dịch vụ tiếp tục gia tăng trong thời kì 4.0
Ngành dịch vụ hiện đóng góp 60% GDP của thế giới (Lovelock và Wirtz, 2017) Ở các nước OECD, tỷ trọng này lên đến 70% (OECD, 2016: 3) Trong giai đoạn 2003 –
Năm 2016, ngành dịch vụ đã tăng cường đóng góp của mình cho giá trị gia tăng của nền kinh tế OECD, từ 60% lên 68%, trong khi đó, đóng góp của ngành công nghiệp đã giảm từ 34% xuống còn 29%.
Sự thay đổi này cho thấy giá cả của sản phẩm công nghiệp đã giảm so với giá dịch vụ, trong khi người tiêu dùng đang chi tiêu nhiều hơn cho dịch vụ thay vì hàng hóa (FORFAS, 2016: 29).
Nền kinh tế dịch vụ hiện nay được xây dựng trên hai nền tảng chính là toàn cầu hóa và kinh tế tri thức, cùng với sự thúc đẩy từ tiến bộ khoa học kỹ thuật Sự thay đổi này đã làm biến đổi thói quen tiêu dùng và hoạt động kinh doanh, cũng như ảnh hưởng đến chính sách của chính phủ đối với ngành dịch vụ Khi nền kinh tế phát triển cao, xu hướng tiêu dùng cận biên đối với dịch vụ gia tăng đáng kể so với hàng hóa, điều này có thể dẫn đến việc tăng nhanh vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào ngành dịch vụ.
Ngành dịch vụ Việt Nam trong Cách mạng Công nghiệp 4.0
3.2.1 Cơ hội và thách thức cho Việt Nam
Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 mang đến cơ hội cho Việt Nam, cho phép nước này tận dụng lợi thế của những quốc gia đi sau Không bị ràng buộc bởi quy mô lớn hay quán tính, Việt Nam có khả năng bứt phá nhanh chóng và vượt qua các quốc gia phát triển, mặc dù khởi đầu muộn hơn.
Việc áp dụng công nghệ mới trong các ngành dịch vụ như tài chính, giáo dục và y tế giúp tăng năng suất lao động, nâng cao thu nhập và cải thiện chất lượng cuộc sống Đồng thời, công nghệ cũng có khả năng chuyển đổi các hệ thống sản xuất, quản lý và quản trị cho doanh nghiệp trong nước.
Trong lĩnh vực quốc phòng và an ninh, sự phát triển công nghệ có khả năng thu hẹp hoặc thậm chí mở rộng khoảng cách về tiềm lực giữa các quốc gia.
Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 đặt ra thách thức lớn về việc nhận thức đầy đủ bản chất và tác động của nó, cùng khả năng tư duy và quản lý tích hợp các yếu tố công nghệ, phi công nghệ, thực và ảo, con người và máy móc Để tham gia vào xu thế này, cần phát triển dựa trên nền tảng tích lũy lâu dài từ nhiều lĩnh vực nghiên cứu cơ bản, đặc biệt trong khoa học và công nghệ như vật lý, sinh học, khoa học máy tính và trí tuệ nhân tạo, cũng như các công nghệ mới và nghiên cứu các công nghệ đột phá.
Nghiên cứu và phát triển đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội Cần tăng cường sự kết nối giữa nghiên cứu khoa học và sản xuất để tối ưu hóa hiệu quả và ứng dụng của các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn.
Sự gia tăng bức xúc xã hội hiện nay xuất phát từ sự thâm nhập mạnh mẽ của công nghệ kỹ thuật số và động lực chia sẻ thông tin qua mạng xã hội Điều này đặt ra nhiều thách thức lớn liên quan đến giải quyết việc làm, ô nhiễm môi trường, đạo đức xã hội và các rủi ro công nghệ cần được quan tâm và giải quyết kịp thời.
Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 đang diễn ra với tốc độ nhanh chóng, đặt Việt Nam trước nguy cơ tụt hậu trong phát triển so với thế giới Điều này khiến đất nước có thể rơi vào thế bị động trong việc đối phó với những tác động tiêu cực của cuộc cách mạng này.
3.2.2 Hàm ý cho sự phát triển ngành dịch vụ Việt Nam trong cuộc cách mạng 4.0
Việt Nam cần tận dụng sức mạnh sẵn có và nắm bắt cơ hội để tham gia vào Cách mạng Công nghiệp 4.0, thúc đẩy công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước Để đạt được mục tiêu này, cần xây dựng một tầm nhìn toàn diện và thống nhất về tác động của công nghệ đến cuộc sống, cũng như việc định hình lại môi trường kinh tế, xã hội, văn hóa và con người Việt Nam Các doanh nghiệp Việt Nam nên tập trung vào việc ứng dụng khoa học và công nghệ trong sản xuất, đồng thời đổi mới sáng tạo trong mô hình tổ chức và phương thức kinh doanh.
Tích hợp công nghệ số hoá là cần thiết để phát triển các giải pháp sản xuất và kinh doanh hiệu quả, thông qua việc kết nối với hệ thống cảm biến và mạng truyền thông Việc lưu trữ và sử dụng dữ liệu lớn trên nền tảng điện toán đám mây giúp thu thập, phân tích và xử lý thông tin, từ đó tạo ra tri thức mới hỗ trợ quyết định và nâng cao lợi thế cạnh tranh Đồng thời, phân tích dữ liệu từ máy móc và cảm biến cho phép đánh giá hiệu quả, nhanh chóng cải thiện an toàn, tối ưu hóa quy trình làm việc, dịch vụ và bảo trì.
Để tối ưu hóa mô hình kinh doanh, các doanh nghiệp cần phát triển kỹ năng mới cho cả cá nhân và tổ chức Họ nên tham gia vào chuỗi cung ứng thông minh được hình thành từ Cách mạng Công nghiệp 4.0, đồng thời gắn kết chặt chẽ hơn với nhu cầu của khách hàng Việc xây dựng và sử dụng các quá trình hậu cần thông minh trong mạng lưới chuỗi giá trị toàn cầu, bao gồm quản lý cung ứng vật tư và phân phối sản phẩm, là điều cần thiết để nâng cao hiệu quả hoạt động.
Quản lý tài sản trí tuệ hiệu quả trong thời đại số đòi hỏi các giải pháp tiên tiến, phù hợp với các mô hình kinh doanh và hợp tác mới.
Công nghệ in 3D sẽ cách mạng hóa sản xuất toàn cầu, xóa nhòa ranh giới quốc gia và tạo ra nhu cầu mới về quy định hải quan và thuế giá trị gia tăng Việc thích ứng với các mô hình thuế mới là cần thiết để đáp ứng xu hướng sản xuất đa quốc gia trong tương lai.
Để tận dụng cơ hội từ cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0, cần thiết phải ban hành các chính sách thúc đẩy đổi mới sáng tạo và ứng dụng Khoa học Công nghệ cho các doanh nghiệp Việt Nam Việc này sẽ giúp các doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong bối cảnh toàn cầu hóa.
- Chính sách khuyến khích phát triển, hỗ trợ doanh nghiệp chuyển giao và ứng dụng một số công nghệ mới trong cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0;
- Chính sách khuyến khích áp dụng hệ thống quản lý, quản trị theo xu thế của cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0;
Chính sách khuyến khích ứng dụng công nghệ mới trong giáo dục nhằm phát triển con người với tư duy và kỹ năng phù hợp với xu hướng của Cách mạng Công nghiệp 4.0.
Chính sách được thiết lập nhằm giải quyết những thách thức phát sinh từ Cách mạng Công nghiệp 4.0, bao gồm ô nhiễm môi trường, tình trạng thất nghiệp, gia tăng căng thẳng xã hội, suy thoái đạo đức và lối sống, cũng như những rủi ro liên quan đến an ninh thông tin và sự cố hạt nhân.
