TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH THEO TINH THẦN DOANH NGHIỆP
Tổng quan nghiên cứu về quản trị tài chính theo tinh thần doanh nghiệp
Nguyễn Thùy Dương (2020) cho biết rằng trong những năm qua, vấn đề quản lý tài chính tại Viện quy hoạch đô thị và nông thôn quốc gia – Bộ Xây dựng đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu từ nhiều tổ chức và cá nhân Nhiều công trình nghiên cứu, bao gồm luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ, đề tài và bài viết tham luận khoa học, đã được thực hiện, tập trung vào công tác quản lý tài chính công trong các đơn vị sự nghiệp công lập Các nghiên cứu này không chỉ đề cập đến cơ chế và chính sách mà còn đưa ra các giải pháp đổi mới nhằm hoàn thiện quản lý tài chính, phục vụ cho sự phát triển kinh tế xã hội.
Nguyễn Trường Giang (2016) trong bài viết “Hiện trạng và giải pháp đẩy mạnh quyền tự chủ của tổ chức khoa học và công nghệ công lập” đăng trên tạp chí Tài chính, nhấn mạnh rằng các đổi mới về chính sách quản lý và cơ chế tài chính đã mang lại thành công đáng kể cho khoa học và công nghệ, góp phần nâng cao đời sống kinh tế - xã hội Tuy nhiên, để khoa học và công nghệ thực sự trở thành quốc sách hàng đầu và dẫn dắt nền kinh tế tri thức, cần có sự tham gia tích cực và trách nhiệm từ các tổ chức khoa học công nghệ, nhà khoa học và tổ chức kinh tế Đồng thời, Đinh Thị Nga (2016) trong nghiên cứu “Quản lý chi tiêu công - những vấn đề lý thuyết và thực tiễn Việt Nam” cũng chỉ ra những thách thức trong quản lý chi tiêu công tại Việt Nam.
Học viện Chính trị Quốc Gia Hồ Chí Minh đã nghiên cứu sâu về lý thuyết quản lý chi tiêu công và cơ chế quản lý chi tiêu công tại Việt Nam Đề tài tổng hợp các lý thuyết liên quan đến chi tiêu công, đồng thời đánh giá thực trạng quản lý chi tiêu công ở Việt Nam Qua đó, đề xuất các phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong quản lý chi tiêu công.
Nguyễn Thị Thu Hà (2017) trong bài viết “Thực trạng và giải pháp quản lý tài chính tại các cơ sở giáo dục đại học công lập” đã chỉ ra rằng sau hơn 4 năm thực hiện tự chủ giáo dục đại học theo Luật Giáo dục đại học và gần 3 năm thí điểm cơ chế tự chủ theo Nghị quyết 77/2014/NQ-CP, hệ thống giáo dục đại học đã có những chuyển biến tích cực Đặc biệt, đa số các cơ sở giáo dục đại học đã phát huy được những thành tựu trong quá trình phát triển của mình, chủ động xây dựng chiến lược đầu tư chiều sâu và định hướng phát triển dài hạn nhằm tạo dựng nền tảng vững chắc cho tương lai.
Quá trình tự chủ tại các cơ sở giáo dục đại học công lập đang gặp một số hạn chế cần được khắc phục để nâng cao chất lượng đào tạo và thương hiệu Bài báo này phân tích thực trạng hiện tại và đề xuất các giải pháp quản lý tài chính nhằm cải thiện hiệu quả hoạt động của các trường đại học công lập.
Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (2016) đã tổ chức hội thảo về việc đổi mới cơ chế tự chủ tài chính cho các đơn vị sự nghiệp công lập, nhấn mạnh rằng các đơn vị này cần tăng cường hoạt động tự chủ trong quản lý Tuy nhiên, vấn đề trao quyền tự chủ vẫn chưa được làm rõ về nguyên tắc và quy trình thực hiện trong quản lý quyền tự chủ tài chính tại các đơn vị này.
Hội thảo của Kiểm toán nhà nước năm 2019 đã tập trung vào cơ chế tự chủ tài chính cho các bệnh viện công lập, nhấn mạnh vai trò quan trọng của kiểm toán trong việc nâng cao chất lượng dịch vụ y tế Các giải pháp được thảo luận nhằm hoàn thiện quy trình kiểm toán, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý tài chính tại các cơ sở y tế công.
6 chế, chính sách theo hướng kinh tế, hiệu quả, hiệu lực, chống thất thoát trong lĩnh vực y tế
Tinh thần doanh nghiệp, theo Trần Văn Thọ từ Đại học Waseda Nhật Bản, là ý chí không ngừng vươn lên của nhà doanh nghiệp, luôn tìm kiếm và nắm bắt cơ hội từ công nghệ và thị trường Mặc dù tiền lương thường được xem là động lực chính, nhưng nhiều người làm việc không chỉ vì lợi ích tài chính mà còn vì ý nghĩa của công việc Konosuke Matsushita, nhà sáng lập Công ty Matsushita Electric, nhấn mạnh rằng đối với người lao động, sứ mệnh và lương bổng đều quan trọng, khi họ làm việc không chỉ vì lợi nhuận mà còn vì sự tận tụy và niềm vui trong công việc, khi nhận thấy giá trị của lao động.
Nghiên cứu của Phùng Thế Vinh (2020) trong bài viết "Quản trị đại học theo tinh thần doanh nghiệp" đã phân tích thực trạng và sự chuyển biến trong quản trị đại học tại các trường khối ngành kinh tế - kinh doanh ở Hà Nội, sau khi được chính phủ cho phép tự chủ Luận án cũng đã đánh giá mức độ và hướng tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện quản trị đại học theo tinh thần doanh nghiệp tại các cơ sở giáo dục này.
Hà Nội Dựa trên những đánh giá đã thực hiện, luận án đề xuất một số giải pháp và kiến nghị để thúc đẩy quản trị đại học theo mô hình doanh nghiệp tại các trường đại học thuộc khối kinh tế - kinh doanh ở Hà Nội và trên toàn quốc.
* Các kết quả nghiên cứu chủ yếu và khoảng trống trong nghiên cứu
Các nghiên cứu đã tiếp cận công tác quản lý tài chính từ nhiều góc độ khác nhau, với mục tiêu chính là tăng cường hiệu quả quản lý tài chính Nhiều đề tài và luận án phân tích thực trạng cơ chế và chính sách hiện hành, đánh giá hiệu quả quản lý tài chính, đồng thời chỉ ra các cơ hội và thách thức đối với các đơn vị sự nghiệp công lập Từ đó, các tác giả đề xuất quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách, cơ chế và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong bối cảnh hiện nay tại Việt Nam.
Những vấn đề cơ bản về quản trị tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập
1.2 Những vấn đề cơ bản về quản trị tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập
1.2.1 Khái quát về tài chính và quản trị tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập
1.2.1.1 Khái niệm đơn vị sự nghiệp công lập
Theo Nghị định số 60/2021/NĐ-CP ngày 21/6/2021, đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSN) là tổ chức được thành lập bởi cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, có tư cách pháp nhân và cung cấp dịch vụ công phục vụ quản lý Nhà nước Các đơn vị này hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực giáo dục, y tế và các dịch vụ công khác nhằm đáp ứng nhu cầu của cộng đồng.
Các đơn vị sự nghiệp công lập bao gồm 8 lĩnh vực chính: giáo dục đào tạo, giáo dục nghề nghiệp, y tế - dân số, văn hóa, thể thao và du lịch, thông tin và truyền thông, khoa học và công nghệ, cùng với các hoạt động kinh tế và lĩnh vực khác Đặc điểm nổi bật của các đơn vị này là được nhà nước bao cấp, dẫn đến tâm lý trông chờ và ỷ lại vào sự hỗ trợ từ chính phủ Hơn nữa, thái độ phục vụ tại các đơn vị sự nghiệp công vẫn chưa đạt yêu cầu cao, ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ cung cấp.
1.2.1.2 Khái niệm về tài chính và quản trị tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập
Tài chính được hiểu là các mối quan hệ kinh tế dưới dạng giá trị, phát sinh từ việc hình thành và sử dụng quỹ tiền tệ của các đơn vị trong quá trình hoạt động.
Tài chính được hiểu là các quỹ tiền tệ liên quan đến quá trình tạo lập, phân phối, sử dụng và vận động, gắn liền với hoạt động của các đơn vị.
Tài chính được hiểu là các dòng tiền phát sinh trong quá trình hình thành và sử dụng quỹ tiền tệ liên quan đến các hoạt động của đơn vị.
* Khái niệm quản trị tài chính:
Quản trị tài chính của một đơn vị liên quan đến việc lựa chọn và quyết định tổ chức thực hiện các quyết định tài chính nhằm đạt được mục tiêu hoạt động Các quyết định này gắn liền với việc tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ, do đó, quản trị tài chính còn được hiểu là quá trình hoạch định, tổ chức thực hiện, điều chỉnh và kiểm soát việc quản lý quỹ tiền tệ để đáp ứng nhu cầu hoạt động của đơn vị.
Quản trị tài chính là quá trình mà nhà quản trị thực hiện các hoạt động như tìm kiếm nguồn vốn, đầu tư, mua sắm và tài trợ để tối ưu hóa hiệu quả tài chính của tổ chức.
Quản trị tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý tài sản của đơn vị để đạt được các mục tiêu đề ra Quá trình này bao gồm ba loại quyết định chính: quyết định đầu tư, quyết định huy động vốn và quyết định phân phối lợi nhuận Mỗi quyết định đều được đưa ra nhằm tối ưu hóa lợi ích cho đơn vị.
Quản trị tài chính đóng vai trò quan trọng trong hoạt động của một đơn vị, ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của quản lý Các quyết định quản trị chủ yếu dựa vào kết quả đánh giá tài chính từ hoạt động quản trị tài chính, cho thấy sự liên kết chặt chẽ giữa chúng.
1.2.2 Chức năng, vai trò của quản trị tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập
1.2.2.1 Chức năng của quản trị tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập
Tổ chức huy động và quản lý nguồn vốn hiệu quả, xây dựng kế hoạch phân bổ tài chính hợp lý để đảm bảo hoạt động kinh doanh của đơn vị diễn ra liên tục và ổn định.
Công tác quản trị tài chính giúp các nhà quản lý xác định nhu cầu vốn cho hoạt động sản xuất kinh doanh Nếu nhu cầu vốn lớn hơn khả năng hiện có, đơn vị cần huy động thêm vốn từ nguồn tài trợ với chi phí thấp nhất nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả Ngược lại, nếu nhu cầu vốn nhỏ hơn khả năng, đơn vị có thể mở rộng sản xuất để gia tăng hiệu quả đầu tư Đồng thời, việc lựa chọn nguồn vốn và phân phối sử dụng vốn hợp lý là cần thiết để đạt được hiệu quả cao nhất với số vốn tối thiểu.
* Chức năng phân phối thu nhập:
Quản trị tài chính quyết định sử dụng lợi nhuận ròng thông qua hai phương thức chính: xác định các lợi ích từ tiền thưởng hoặc lợi nhuận giữ lại, dựa vào các kế hoạch mở rộng, đổi mới và đa dạng hóa trong đơn vị.
* Chức năng kiểm soát đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh:
Quản trị tài chính là quá trình kiểm soát việc tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ của đơn vị Thông qua các chỉ tiêu thu chi, ta có thể đánh giá tình hình sử dụng vốn của đơn vị; chỉ tiêu giá thành và chi phí giúp nhận diện việc sử dụng vật tư, tài sản và tiền vốn có tiết kiệm hay không; và tỷ lệ thặng dư hay thâm hụt cho thấy hiệu quả hoạt động của đơn vị.
1.2.2.1 Vai trò của quản trị tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập
Tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập là một yếu tố kinh tế quan trọng, tồn tại trong nền kinh tế hàng hóa và tiền tệ Nó không chỉ phải tuân theo các quy luật khách quan mà còn bị ảnh hưởng bởi mục tiêu và phương hướng kinh doanh của các đơn vị Đồng thời, tài chính cũng có tác động mạnh mẽ đến hoạt động kinh doanh, có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của đơn vị Do đó, tài chính được coi là một công cụ thiết yếu trong quản lý kinh doanh của các đơn vị sự nghiệp công lập.
Vai trò của quản trị tài chính được thể hiện qua các mặt như sau:
Tổ chức huy động và phân phối nguồn lực tài chính một cách hiệu quả là yếu tố then chốt cho sự tồn tại và phát triển của một đơn vị.
Quản trị tài chính theo tinh thần doanh nghiệp trong các đơn vị sự nghiệp công lập
1.3.1 Khái niệm và sự cần thiết phải quản trị tài chính theo tinh thần doanh nghiệp trong các đơn vị sự nghiệp công lập
* Khái niệm về tinh thần doanh nghiệp:
Theo Phùng Thế Vinh (2020), tinh thần doanh nghiệp là khái niệm quan trọng trong quản trị học và kinh tế, được nhiều tác giả thảo luận Trần Văn Thọ từ Đại học Waseda Nhật Bản (2002) định nghĩa tinh thần doanh nghiệp là ý chí tiến thủ của doanh nhân, thể hiện sự không bằng lòng với hoàn cảnh hiện tại và nỗ lực tìm kiếm, nắm bắt cơ hội từ công nghệ và thị trường Trong các lý thuyết về động lực, tiền thường được nhắc đến như một yếu tố thúc đẩy.
Lương bổng là yếu tố thúc đẩy quan trọng trong công việc, nhưng không phải là tất cả; nhiều người làm việc không chỉ vì tiền mà còn vì ý nghĩa của công việc Theo Hoàng Văn Hải (2012), Konosuke Matsushita, người sáng lập Công ty Matsushita Electric, nhấn mạnh rằng đối với người lao động bình thường, động lực làm việc còn đến từ sự cống hiến và giá trị mà công việc mang lại.
Con người làm việc không chỉ vì lợi nhuận mà còn vì sứ mệnh và ý nghĩa của công việc Họ tìm thấy niềm vui và sự tận tụy trong lao động khi công việc mang lại giá trị cho bản thân và xã hội Điều này cho thấy rằng, sứ mệnh và lương bổng đều quan trọng trong việc tạo động lực cho con người.
Hoàng Văn Hải và các cộng sự (2012) trong sách “Tinh thần doanh nghiệp Việt Nam trong hội nhập” định nghĩa tinh thần doanh nghiệp là “Ý chí chủ động của doanh nghiệp, không dừng lại ở vị thế hiện tại mà vươn lên tìm kiếm cơ hội mới để phát triển” Tinh thần doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi lý trí, tình cảm, truyền thống và cá tính của người sáng lập, đóng vai trò quan trọng trong việc làm sống động doanh nghiệp Nghiên cứu chỉ ra rằng tinh thần doanh nghiệp gắn kết các thành viên, điều tiết hành vi, tạo động lực và bản sắc riêng, đồng thời mang lại lợi thế cạnh tranh Ba yếu tố cấu thành tinh thần doanh nghiệp bao gồm triết lý kinh doanh, bản lĩnh quản trị và động cơ kinh doanh.
Tinh thần doanh nghiệp là khái niệm liên quan đến sự sáng tạo, đổi mới và chấp nhận rủi ro trong tổ chức Nó đòi hỏi sự tham gia của tất cả cá nhân, khuyến khích tư duy mới và hướng tới lợi nhuận hợp lý cũng như mục tiêu chiến lược Đặc biệt, tinh thần doanh nghiệp phản ánh ý chí tiến thủ của doanh nghiệp, nhất là từ phía người lãnh đạo, trong việc chủ động đối mặt với các thách thức trong hoạt động.
Kinh doanh không chỉ dừng lại ở vị thế hiện tại mà còn là hành trình tìm kiếm và nắm bắt cơ hội mới nhằm nâng cao vị thế của doanh nghiệp trong xã hội Tinh thần doanh nghiệp được thể hiện rõ ràng qua mọi hoạt động của tổ chức, từ tên gọi, triết lý kinh doanh, chiến lược phát triển, cho đến cơ cấu tổ chức và hành động cụ thể của từng cá nhân.
* Khái niệm về quản trị tài chính theo tinh thần doanh nghiệp tại các đơn vị sự nghiệp y tế công lập trong lĩnh vực y tế:
Sức khỏe là tài sản quý giá nhất của mỗi cá nhân và toàn xã hội Đầu tư vào việc bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe cộng đồng chính là đầu tư cho sự phát triển bền vững.
Hiện nay, sự gia tăng các cơ sở y tế doanh nghiệp nhằm đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh của người dân là rất rõ ràng Mặc dù chưa có khái niệm cụ thể về quản trị tài chính theo tinh thần doanh nghiệp tại các đơn vị sự nghiệp công lập, nhưng khái niệm bệnh viện doanh nghiệp và hoạt động kinh doanh của các cơ sở y tế đã được đề cập Các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến các bệnh viện này bao gồm sự phụ thuộc vào công ty công nghiệp, thương mại hóa, đổi mới, hoạt động khởi nghiệp, tạo việc làm, nguồn thu nhập khác, và thực hiện các chiến lược nhằm cải thiện việc tạo ra liên doanh mới cùng với việc điều chỉnh cấu trúc tổ chức.
Quản trị tài chính theo tinh thần doanh nghiệp tại các đơn vị sự nghiệp y tế công lập là việc đưa ra quyết định tài chính chủ động và tự chủ, nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ y tế Điều này không chỉ đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh ngày càng cao của người dân mà còn đảm bảo hiệu quả hoạt động của các đơn vị y tế công lập.
* Sự cần thiết phải quản trị tài chính theo tinh thần doanh nghiệp tại các đơn vị sự nghiệp công lập
Hiện nay, xu hướng chuyển dịch từ mô hình quản trị truyền thống sang mô hình quản trị theo tinh thần doanh nghiệp ngày càng gia tăng, với nhà nước thực hiện chức năng giám sát và các đơn vị sự nghiệp công lập có mức độ tự chủ cao hơn Trong mô hình quản trị truyền thống, quy định của nhà nước đóng vai trò quan trọng, trong khi yếu tố tự quản lý và cạnh tranh lại có vị trí thấp Ngược lại, trong mô hình doanh nghiệp, cạnh tranh trở thành yếu tố then chốt Để cạnh tranh hiệu quả, thông tin tài chính của đơn vị là căn cứ quan trọng cho các nhà quản lý trong việc kiểm soát và chỉ đạo hoạt động.
Hiện nay, sự hội nhập quốc tế diễn ra mạnh mẽ cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ và hợp tác đối phó với các bệnh toàn cầu Điều này yêu cầu các đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt trong lĩnh vực y tế, phải đổi mới mạnh mẽ về chuyên môn và quản trị tài chính, nhằm đảm bảo chất lượng và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
Hiện nay, sự cạnh tranh giữa khu vực nhà nước và tư nhân trong lĩnh vực y tế đang diễn ra mạnh mẽ Các doanh nghiệp tư nhân ngày càng đầu tư nhiều hơn vào ngành y tế, với công nghệ, thiết bị hiện đại và trình độ nhân lực cao, tạo ra áp lực lớn đối với các cơ sở y tế công.
Vào ngày 25/10/2017, Nghị quyết số 19-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương (khóa XII) đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập Nghị quyết khẳng định rằng việc cải cách này là một trong những nhiệm vụ trọng tâm để phát triển bền vững và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội.
Nghị quyết số 19-NQ/TW đề ra 16 nhiệm vụ trọng tâm ưu tiên hàng đầu, trong đó đặt mục tiêu đến năm 2025 giảm tối thiểu 10% đơn vị sự nghiệp công lập và 10% biên chế hưởng lương từ ngân sách nhà nước so với năm 2021 Mục tiêu cũng bao gồm việc phấn đấu có ít nhất 20% đơn vị tự chủ tài chính, đồng thời 100% đơn vị sự nghiệp kinh tế và các đơn vị khác đủ điều kiện sẽ hoàn thành chuyển đổi thành công ty cổ phần Bên cạnh đó, cần tiếp tục giảm bình quân 10% chi trực tiếp từ ngân sách nhà nước cho các đơn vị sự nghiệp công lập so với giai đoạn 2016-2020 Nguyên tắc quản trị tài chính theo tinh thần doanh nghiệp cũng được nhấn mạnh trong các đơn vị sự nghiệp công lập.
Theo Nguyễn Thuỳ Dương (2020), trong bài viết “Quản lý tài chính tại Viện quy hoạch đô thị và nông thôn quốc gia – Bộ Xây dựng”, tác giả đã chỉ ra các nguyên tắc quản trị tài chính quan trọng trong các đơn vị sự nghiệp công lập, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng các nguyên tắc này để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và đảm bảo tính minh bạch trong hoạt động tài chính của các tổ chức công.
- Bảo đảm tiết kiệm, hiệu quả:
