Lý thuyết
Khái niệm
Chính sách tài khóa là việc Chính phủ sử dụng thuế khóa và chi tiêu công cộng để điều tiết mức chi tiêu chung của nền kinh tế.
Ngắn hạn: Tác động đến sản lượng, việc làm, giá cả nhằm mục tiêu ổn định kinh tế.
Dài hạn: Chức năng điều chỉnh cơ cấu kinh tế nhằm đạt mục tiêu quan trọng là tăng trưởng.
Chi tiêu công của chính phủ (G)
Cơ chế tác động
Chính sách tài khóa của Chính phủ nhằm điều chỉnh tổng cầu trong nền kinh tế thông qua chi tiêu công và thuế, từ đó ảnh hưởng đến sản lượng cân bằng, giá cả và việc làm.
2.1 Khi nền kinh tế suy thoái:
Khi nền kinh tế vận hành dưới mức sản lượng tiềm năng Y < Y*, thất nghiệp trong nền kinh tế gia tăng
Để khôi phục nền kinh tế và giảm thất nghiệp chính phủ cần sử dụng chính sách tài khóa mở rộng
- Chính sách tài khóa mở rộng: Tăng chi tiêu cho hàng hóa dịch vụ hoặc giảm thuế hoặc vừa tăng chi tiêu vừa giảm thuế
Hình 1: Chính sách tài khóa mở rộng
2.2 Khi nền kinh tế tăng trưởng nóng
Khi sản lượng nền kinh tế vượt quá sản lượng tiềm năng Y > Y*, lạm phát trong nền kinh tế gia tăng
Để kiềm chế lạm phát chính phủ cần sử dụng chính sách tài khóa thắt chặt
- Chính sách tài khóa thu hẹp: Giảm chi tiêu cho hàng hóa dịch vụ hoặc tăng thuế hoặc giảm chi tiêu và tăng thuế
Hình 2: Chính sách tài khóa thu hẹp
Chính sách tài khóa cùng chiều – ngược chiều
Giữ cho ngân sách luôn cân bằng
Không quan tâm đến sản lượng
Nền kinh tế đang suy thoái
Ngân sách chính phủ đang thâm hụt
Tăng thuế hoặc/và giảm chi tiêu (chính sách tài khóa thu hẹp)
Nền kinh tế suy thoái trầm trọng hơn
Ngắn hạn: Ngân sách có thể cân bằng
Dài hạn: Ngân sách bị thâm hụt
3.2 Chính sách tài khóa ngược chiều
Giữ cho sản lượng luôn đạt mức sản lượng tiềm năng với việc làm đầy đủ
Không quan tâm đến ngân sách
- Giả định: Nền kinh tế đang suy thoái
Giảm thuế hoặc/và tăng chi tiêu (chính sách tài khóa mở rộng)
Đưa nền kinh tế về mức sản lượng tiềm năng
Ngắn hạn: Thâm hụt ngân sách cơ cấu
Dài hạn: Hạn chế được thâm hụt ngân sách
Tác động của chính sách tài khóa đến sản lượng và việc làm ở Việt Nam
Chính sách tài khóa 6 tháng đầu 2020
Theo Tổng cục Thống kê, GDP năm 2019 đạt mức tăng 7,02%, vượt mục tiêu Quốc hội đề ra Tình hình lao động và việc làm có chuyển biến tích cực, với tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm giảm, cùng với thu nhập của người lao động tăng Tuy nhiên, sự xuất hiện của dịch Covid-19 từ cuối tháng 01/2020 đã làm gia tăng tình trạng thất nghiệp và giảm thu nhập, dẫn đến suy thoái kinh tế nghiêm trọng hơn so với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2007-2008.
Biểu đồ 7: Tăng trưởng GDP quý I giai đoạn 2010-2020
(Nguồn: Tổng cục Thống kê)
Trong quý I năm 2020, GDP tăng 3,82%, mức thấp nhất trong 10 năm qua Khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản gặp khó khăn do dịch tả lợn châu Phi, hạn hán, xâm nhập mặn tại Đồng bằng sông Cửu Long, nguy cơ bùng phát dịch cúm gia cầm và tình hình dịch Covid-19 phức tạp, dẫn đến tăng trưởng âm 1,17% trong ngành nông nghiệp Ngược lại, khu vực công nghiệp ghi nhận mức tăng 5,28% so với cùng kỳ năm trước.
Trong quý 1/2020, dịch vụ ghi nhận mức tăng trưởng chỉ 3.27%, thấp nhất trong một thập kỷ, do người tiêu dùng được khuyến cáo hạn chế ra ngoài mua sắm, ăn uống và du lịch nhằm ngăn chặn sự lây lan của dịch Covid-19 Lượng khách quốc tế đến Việt Nam trong quý này chỉ đạt 3.7 triệu người, giảm 18.1% so với cùng kỳ năm trước.
Dịch Covid-19 đã gây ra tác động nghiêm trọng đến sản xuất kinh doanh và thị trường lao động, dẫn đến tình trạng thất nghiệp gia tăng Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động giảm xuống mức thấp kỷ lục trong 10 năm qua, chỉ khoảng 75,4% dân số từ 15 tuổi trở lên Đồng thời, tỷ lệ thiếu việc làm trong độ tuổi lao động cũng đạt mức cao nhất trong 5 năm gần đây.
Trước tác động của đại dịch Covid-19, nhiều doanh nghiệp phải tạm ngừng hoạt động và người lao động đối mặt với khó khăn trong việc duy trì công việc Để hỗ trợ người dân và doanh nghiệp vượt qua giai đoạn khó khăn này, Chính phủ đã đề xuất và trình Quốc hội thông qua các giải pháp cấp bách nhằm khôi phục hoạt động sản xuất và kinh doanh.
Miễn thuế nhập khẩu cho vật tư và thiết bị y tế phục vụ phòng chống dịch Covid-19, cũng như cho nguyên liệu đầu vào của các ngành da giày, dệt may, nông nghiệp, cơ khí, công nghiệp phụ trợ và công nghiệp ô tô.
Năm 2020, các doanh nghiệp, hợp tác xã và tổ chức có tổng doanh thu chịu thuế không quá 200 tỷ đồng sẽ được giảm 30% thuế thu nhập doanh nghiệp Ngoài ra, mức thuế bảo vệ môi trường đối với nhiên liệu bay cũng được giảm 30% đến hết năm 2020 Các doanh nghiệp và cá nhân bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 sẽ được giảm 15% tiền thuê đất trong năm 2020 Đồng thời, nhiều khoản phí và lệ phí sẽ được rà soát và cắt giảm, như giảm 70% lệ phí đăng ký doanh nghiệp, 67% phí công bố thông tin doanh nghiệp, và từ 50-70% phí thẩm định cấp sửa đổi giấy phép hoạt động bưu chính.
Nghị định số 41/2020/NĐ-CP được ban hành nhằm gia hạn thời hạn nộp thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân và tiền thuê đất cho doanh nghiệp và hộ kinh doanh Đồng thời, Nghị định cũng quy định giãn thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ô tô sản xuất hoặc lắp ráp trong nước đến hết năm 2020, với mục tiêu kích thích sản xuất và tiêu dùng nội địa.
Giảm 50% giá cất cánh và hạ cánh cho các chuyến bay nội địa từ tháng 3 đến hết tháng 9/2020, cùng với việc áp dụng mức giá tối thiểu 0 đồng cho các dịch vụ chuyên ngành hàng không theo quy định của Nhà nước trong cùng thời gian này.
Giảm 2% lãi suất cho vay trực tiếp, cho vay gián tiếp đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa từ Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Tỷ lệ/Thu Tỷ lệ/Chi Tỷ lệ/Mức
(nghìn Tỷ lệ/GDP thâm hụt ngân sách ngân sách tỷ (%) (%) (%) ngân sách đồng) (%)
Chi hỗ trợ an sinh 62 1.00 4.0 3.6 30
Bảng 3: Quy mô gói kích thích kinh tế
Chính phủ và các cơ quan liên quan đã thực hiện nhiều biện pháp tích cực nhằm hỗ trợ nền kinh tế, giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn, tín dụng và các dịch vụ tài chính Quốc hội và Chính phủ đã huy động mọi nguồn lực tài chính để ứng phó với giai đoạn hậu COVID-19, bao gồm việc triển khai các gói hỗ trợ tài khóa trị giá khoảng 180.000 tỷ đồng và gói hỗ trợ an sinh xã hội trên 62.000 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước đóng góp trực tiếp.
Chính phủ đã triển khai 21 từ ngân sách địa phương với các gói hỗ trợ giá điện khoảng 12.000 tỷ đồng, giá viễn thông khoảng 15.000 tỷ đồng, và miễn giảm thuế, phí, lệ phí khoảng 20.000 tỷ đồng cho doanh nghiệp và người dân Các gói hỗ trợ này được ưu tiên thực hiện theo lộ trình an sinh xã hội, tài khóa và tín dụng, với trọng tâm là hỗ trợ doanh nghiệp.
Người có công với cách mạng 500.000 Trả 1 lần, hỗ trợ 3 tháng
Hộ nghèo, cận nghèo 250.000 Trả 1 lần, hỗ trợ 3 tháng
Lao động tự do, mất việc nhưng chưa Trả hàng tháng, hỗ trợ 3
1.000.000 được nhận trợ cấp thất nghiệp tháng
Hộ kinh doanh có doanh thu dưới 100
1.000.000 Trả hàng tháng, hỗ trợ 3 triệu/năm, ngừng kinh doanh từ 1/4 tháng
Lao động mất việc từ 14 ngày trở lên 1.800.000 Trả hàng tháng, hỗ trợ 3 tháng
Doanh nghiệp gặp khó khăn tài chính có thể vay với lãi suất 0% và trả hàng tháng thông qua ngân hàng, theo chính sách xã hội Theo bảng 4, các nhóm đối tượng được hưởng hỗ trợ từ gói 62.000 tỷ đồng của chính phủ bao gồm những doanh nghiệp chịu ảnh hưởng nặng nề do dịch bệnh và các hoàn cảnh khó khăn khác.
Trong bối cảnh dịch Covid-19 gây ảnh hưởng lớn đến thương mại quốc tế, hoạt động xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam vẫn duy trì mức tăng trưởng tích cực Trong 9 tháng đầu năm, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu đạt 388,73 tỷ USD, tăng 1,8%, với xuất khẩu đạt 202,86 tỷ USD, tăng 4,2% Đặc biệt, khu vực kinh tế trong nước ghi nhận mức tăng xuất khẩu 20,2% và nhập khẩu 4,7%, góp phần vào việc duy trì cán cân thương mại xuất siêu.
Quý I, GDP tăng trưởng 3,68% - tuy thấp, nhưng vẫn là “khá” trong bối cảnh Covid-
19 Quý II, nền kinh tế “lao dốc”, với tốc độ tăng trưởng chỉ còn 0,39% Sang quý III, dấu hiệu vượt dốc khá rõ ràng, khi từ “đáy” tăng trưởng thấp nhất của các quý II trong nhiều thập kỷ qua, tăng trưởng GDP đã đạt con số 2,62%, đưa con số tăng trưởng của 9 tháng lên 2,12%.
Biểu đồ 8: Tăng trưởng GDP 9 tháng đầu năm giai đoạn 2010-2020
Biểu đồ 9: Tốc độ tăng GDP các quý năm 2020
(Nguồn: Tổng cục thống kê)
Nền kinh tế đang dần phục hồi trong điều kiện bình thường mới, với GDP quý III/2020 ghi nhận sự tăng trưởng tích cực so với quý II/2020 Cụ thể, khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản tăng 2,93%, khu vực công nghiệp và xây dựng tăng 2,95%, khu vực dịch vụ tăng 2,75%, và thuế sản phẩm trừ trợ cấp sản phẩm tăng 0,70%.
Một số đề xuất cho thời gian tới
Chính phủ đã nhanh chóng và quyết liệt triển khai các gói hỗ trợ phục hồi kinh tế thông qua chính sách tài khóa và tiền tệ Tuy nhiên, để nền tảng kinh tế có thể phục hồi nhanh chóng theo mô hình chữ V từ quý II/2020, cần bổ sung thêm nhiều chính sách trên các khía cạnh khác nhau.
Tiếp tục triển khai gói hỗ trợ lớn và hiệu quả nhằm tháo gỡ khó khăn cho sản xuất và kinh doanh, phục hồi kinh tế, tập trung vào doanh nghiệp Cải cách quy trình và thủ tục để doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận các chính sách hỗ trợ một cách đơn giản và kịp thời Đồng thời, khuyến khích người dân ưu tiên sử dụng hàng hóa trong nước và ủng hộ doanh nghiệp sản xuất, tiêu thụ sản phẩm trong giai đoạn khó khăn.
Kích cầu đầu tư trong lĩnh vực doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu là một giải pháp quan trọng nhằm đảm bảo nguồn hàng ổn định khi thị trường toàn cầu phục hồi Việc này không chỉ giúp các doanh nghiệp chủ động ứng phó với nhu cầu thị trường mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
Cần thiết phải có chính sách khuyến khích và hạn chế nhập khẩu phù hợp với tình hình sản xuất và nhu cầu trong nước Cụ thể, cần khuyến khích nhập khẩu máy móc thiết bị để mở rộng sản xuất, đồng thời hạn chế nhập khẩu các mặt hàng mà trong nước đã có đủ năng lực sản xuất Chính phủ và doanh nghiệp cần nghiên cứu các giải pháp liên quan đến thể chế, nguồn nhân lực, quy trình, công nghệ sản xuất và chiến lược kinh doanh để nâng cao hiệu quả kinh tế.
Tiếp tục duy trì nền tảng kinh tế vĩ mô vững chắc, kiểm soát lạm phát hiệu quả và nâng cao khả năng ứng phó với những biến động bất ngờ của thị trường, đặc biệt là thị trường toàn cầu.
Củng cố và tái cấu trúc hệ thống tài chính là cần thiết để huy động và phân bổ hiệu quả nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội Cần hoàn thiện hệ thống pháp luật cho thị trường tài chính và bảo hiểm, đồng thời thúc đẩy sự phát triển toàn diện của các thị trường tài chính Hơn nữa, việc tái cấu trúc các tập đoàn và tổng công ty nhà nước cần được thực hiện một cách quyết liệt.
Tăng cường huy động nguồn lực và cải cách chính sách thuế là cần thiết để cơ cấu lại ngân sách nhà nước Đồng thời, nâng cao vai trò của nguồn lực tài chính nhà nước trong đầu tư phát triển kinh tế - xã hội sẽ thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân.
Để thúc đẩy công nghiệp hóa và hiện đại hóa, cần tập trung vào việc phát triển hạ tầng cơ sở và nguồn nhân lực khoa học công nghệ Đồng thời, việc phát triển nông nghiệp và nông thôn cũng cần được thực hiện theo các mục tiêu của quá trình này, nhằm đạt được kết quả tích cực trong chương trình xây dựng nông thôn mới.
Để nâng cao hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước trong phát triển kinh tế - xã hội, cần tiếp tục đổi mới các công cụ quản lý vĩ mô, cải thiện chất lượng xây dựng chính sách và phối hợp hiệu quả trong quản lý kinh tế Thực hiện chính sách tài khóa và tiền tệ một cách thận trọng, linh hoạt, đồng thời tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình sẽ thúc đẩy cải cách hành chính Cần đẩy nhanh việc tháo gỡ khó khăn cho các dự án chậm giải ngân, đặc biệt là các dự án trọng điểm có sức lan tỏa, nhằm thực hiện đột phá chiến lược về kết cấu hạ tầng và nâng cao năng lực sản xuất Để giảm thiểu tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu đối với sản xuất nông nghiệp, cần điều chỉnh phương án sản xuất, chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp với từng vùng miền, đồng thời dự đoán nhu cầu thị trường và khả năng tiêu thụ sản phẩm Đặc biệt, cần có giải pháp kịp thời để duy trì thị trường tiêu thụ nông sản và bảo vệ thương hiệu trong bối cảnh dịch Covid-19 làm giảm nhu cầu tiêu dùng.
Theo dõi tình hình thời tiết và chủ động triển khai các biện pháp phòng chống thiên tai là rất quan trọng để giảm thiểu thiệt hại cho sản xuất và đời sống người dân Cần thực hiện hiệu quả các chính sách an sinh xã hội và đảm bảo hỗ trợ kịp thời cho người dân khi gặp rủi ro do thiên tai Đồng thời, tăng cường công tác bảo đảm trật tự an toàn giao thông, bảo vệ môi trường và phòng chống cháy nổ cũng là những nhiệm vụ cần thiết để ổn định cuộc sống cộng đồng.
